Dokonania starożytnych Rzymian
Dziedzictwo Rzymu
Na co dzień nie pamiętamy o tym, jak wiele zawdzięczamy kulturze rzymskiej. Używamy rzymskich liter alfabetu. Swój czas organizujemy według kalendarza złożonego z 365 dni podzielonych
na 12 miesięcy, którego rachubę przejęliśmy od Rzymian. Mieszkamy w budowlach wznoszonych przy użyciu upowszechnianego przez nich betonu. Konstrukcje ulic, mostów i budynków są często inspirowane rzymską inżynierią i architekturą. Nasze życie regulują prawa, które zostały sformułowane na podstawie rzymskich kodeksów. Język polski jest pełen łacińskich zapożyczeń, czyli latynizmów. Języki, takie jak: francuski, hiszpański, włoski czy rumuński czerpią swoje korzenie z lingua latina [czyt.: lingwa latina, pol. 'język łaciński'], należą bowiem
do grupy języków romańskich (od łacińskiego słowa 'Roma', czyli 'Rzym').
Przypomnij, jakimi terenami władał Rzym w czasach republiki i cesarstwa. W których regionach można napotkać ślady rzymskiej cywilizacji?
Dziedzictwa kultury rzymskiej doświadczasz także, gdy korzystasz z nowoczesnych urządzeń. Na klawiaturze komputera widzisz znak pisarski '&', potocznie zwany etką. Pochodzi on od łacińskiego spójnika et, który odpowiada polskiemu 'i'. Symbol '&' jest efektem pracy starożytnych rzymskich skrybów, którzy posługiwali się specjalnymi znakami, skrótami i połączeniami liter. W ten sposób skracano zapis tekstów. Metodę tę, rozwiniętą w średniowieczu, nazywa się abrewiacją (od łacińskiego przymiotnika brevis, czyli 'krótki'). Na ilustracji powyżej: ewolucja skrótu wyrazu et.
Uzupełnij poniższy tekst, wpisując w wolne miejsce odpowiedni symbol.
Z rzymskiego spójnika ad („przy”, „w”, „do”) powstał też znak używany dziś w nazwach adresu e-mail. Tym znakiem jest .............
Rzymskie pismo
Rzymskie podboje skutkowały nie tylko wzrostem potęgi politycznej i gospodarczej, lecz także wielkimi przemianami kulturowymi. Rzymianie, zdobywając kolejne tereny, stykali się z różnymi cywilizacjami. Szczególnie ważne okazało się dla nich zetknięcie z kulturą grecką we wschodniej części Morza Śródziemnego.
U początków swej cywilizacji Rzymianie przejęli i zaadaptowali litery alfabetu od Etrusków, którzy z kolei zapożyczyli go od Greków. Alfabetem rzymskim, zwanym także łacińskim, posługuje się dzisiaj większość współczesnych Europejczyków, mieszkańców Ameryki i Australii.
Codziennym materiałem pisarskim Rzymian, podobnie jak Greków, był papirus. Pisano także na drewnianych tabliczkach, do czego wykorzystywano atrament albo rylec, kiedy tabliczki były pokryte woskiem. W tym drugim wypadku można było ich używać wiele razy po wygładzeniu wosku, co było niewątpliwą zaletą.
Już Grecy mieli w zwyczaju wiązać tabliczki na podobieństwo dzisiejszej książki. U początków naszej ery zastosowano tę metodę także przy papirusach. Zamiast sporządzać zwoje, oddzielano odrębne karty, a następnie związywano je lub w odpowiedni sposób składano.
Malowidła, na których przedstawiano postacie z materiałami pisarskimi w dłoniach, miały na celu podkreślenie faktu, że portretowane osoby są wykształcone. Tym samym zwracano uwagę na ich przynależność do wyższych kręgów społecznych.
Przyjrzyj się poniższej ilustracji. Co trzyma mężczyzna w dłoniach, a co trzyma kobieta?
Przypomnij, która starożytna cywilizacja, wcześniejsza od rzymskiej, zaczęła powszechnie wykorzystywać papirus do celów państwowych.
Starożytni Rzymianie pisali także na pergaminie – wyprawionej skórze zwierząt. Do wyrobu tego materiału pisarskiego używano suszonych i oskrobywanych skór kóz, owiec i krów. Cenione były też skóry z cieląt. Pergamin stawał się z czasem bardzo popularnym materiałem pisarskim, ze względu na jasność i trwałość. Dodatkowo można było wykorzystać obie strony pergaminu. Jego wyjątkową zaletą była możliwość usunięcia dotychczas wprowadzonego tekstu i zapisania go nowym. Pergamin był dość drogi.
Wyjaśnij, dlaczego pergamin wyparł z użycia papirus.
Greckie wpływy. Rzymska literatura
Wpływ Greków na kulturę rzymską daje się zauważyć nie tylko na przykładzie pisma. Kultura grecka budziła w Rzymianach podziw i fascynację.
W II–I w. p.n.e. Rzym objął panowanie nad Grecją i greckim wschodem. Do Rzymu trafiały stamtąd masy mówiących po grecku niewolników. Wielu z nich zajmowało się wychowaniem dzieci z zamożniejszych rzymskich rodzin. W rezultacie rzymskie elity, a zwłaszcza kręgi arystokracji senatorskiej, były w dużej mierze dwujęzyczne. Posługiwały się zarówno łaciną, jak i greką, dzięki czemu Rzymianie przekazali późniejszej Europie wielkie dziedzictwo tzw. cywilizacji grecko‑rzymskiej.
Przypomnij, w jakich dziedzinach rozwijała się starożytna grecka cywilizacja.
Podaj przykłady.
Rzymianie zawdzięczali Grekom początki swojej nauki i literatury. Pierwszą historię Rzymu napisał w języku greckim Fabiusz Piktor. Za ojca literatury łacińskiej uważa się Greka Liwiusza Andronikusa, który został sprowadzony do Rzymu jako jeniec. Większość pierwszych autorów literatury rzymskiej tłumaczyła dzieła Greków lub naśladowała ich wzorce literackie.
Pisma Rzymian nawiązywały do dorobku najważniejszych greckich szkół filozoficznych, jednak członkowie rzymskiej elity traktowali filozofię i poezję raczej jako rodzaj rozrywki lub formę spędzania wolnego czasu, aniżeli poważne czy prestiżowe zajęcie. Upadek republiki i początek cesarstwa przyniosły rozkwit literatury łacińskiej w tzw. epoce klasycznej (od I w. p.n.e. do połowy I w. n.e.). Najwybitniejszymi twórcami tego czasu byli: Katullus, Horacy oraz Wergiliusz, spod którego pióra wyszedł epos narodowy Rzymian pt.Eneida. Najznakomitszym poetą wśród liryków był Owidiusz.
Charakterystyczne dla kultury rzymskiej było położenie akcentu na dziedziny ściśle związane z życiem publicznym. Do nich zaliczano retorykę, czyli sztukę konstruowania i wygłaszania mów. Rzymski orator (mówca) Cyceron (I w. p.n.e.) osiągnął na tym polu poziom równy greckim mistrzom. Sztuka retoryki opisywała oprócz zasad wymowy także cały zestaw gestów i póz. W jednym z łacińskich traktatów poświęconych edukacji retorycznej znajdujemy wyjaśnienie tego, jak ważne są ruchy dłoni dla dobrego wystąpienia.
Kształcenie mówcy XI, 3, 85Gestykulacja rąk, której pozbawione przemówienie zawsze jest kalekie i nieudolne, trudno nawet powiedzieć, jak jest różnorodna – dorównywa ona przecież nieomal bogactwu słów. Jeżeli bowiem ruchy pozostałych części ciała wspomagają jak gdyby nasze słowa, to ruchy rąk – można rzec – mówią same przez się. Czyż przy ich pomocy nie żądamy, nie obiecujemy, nie wzywamy, rezygnujemy, grozimy, błagamy, nie odrzucamy od siebie, nie lękamy się, pytamy, zaprzeczamy, nie wyrażamy naszej radości, smutku, powątpiewania, przekonania, żalu, nie określamy sposobu, możności, ilości, czasu?
Źródło: Kwintylian, Kształcenie mówcy, t. XI, 3, 85, tłum. M. Brożek, Wrocław 1966.
Na podstawie powyższego tekstu wytłumacz, dlaczego gestykulacja jest niezwykle istotna dla sztuki przemawiania.
Rzymskie prawo
Rzymianie położyli fundamenty pod prawodawstwo współcześnie obowiązujące w wielu państwach. Nie sposób go zrozumieć bez odwołania się do rzymskich wzorów, dlatego jednym z ważniejszych przedmiotów na studiach prawniczych jest po dziś dzień prawo rzymskie. Niektóre łacińskie wyrażenia prawnicze są powszechnie znane, np. corpus delicti [czyt. korpus delikti]
– dowód rzeczowy, dowód przestępstwa, casus belli [czyt. kasus belli] – oficjalny powód wypowiedzenia wojny. Wiele zasad rzymskiego prawa obowiązuje do dzisiaj, jak choćby: lex retro non agit [czyt. leks retro non agit] - 'prawo nie działa wstecz' lub ignorantia iuris nocet [czyt. ignorantja juris nocet] - 'nieznajomość prawa szkodzi'.
W połowie V w. p.n.e. Rzymianie opracowali pierwszy zbiór praw- tzw. Prawo dwunastu tablic. Tekst został wyryty na dwunastu tablicach z brązu, które wystawiono na forum. Kodeks regulował wiele kluczowych dziedzin życia, w tym sądownictwo, władzę rodzicielską nad dziećmi, kwestie własności prywatnej, dziedziczenia, pochówku i inne. W ciągu wielu kolejnych wieków pozostawał podstawą rzymskiego prawodawstwa, mimo że z czasem wprowadzano nowe zasady.
Na początku VI w. n.e. cesarz Justynian zlecił kodyfikację prawa rzymskiego. Zespół ekspertów zebrał, uporządkował i uaktualnił dotychczasową spuściznę. W ten sposób powstał tzw. Kodeks Justyniana, a właściwie Corpus Iuris Civilis [czyt.: korpus juris ciwilis]- 'Zbiór prawa cywilnego'. Ustawodawstwo to miało wielki wpływ na rozwój prawa cywilnego - a także kościelnego - w Europie i nadal pozostaje historyczną podstawą współczesnych przepisów.
Architektura
W sferze sztuki i architektury, podobnie jak literatury i filozofii, Rzymianie czerpali z greckich wzorów. Nie byli jednak tylko naśladowcami. W pewnych dziedzinach, zwłaszcza w architekturze, dokonali przełomowych odkryć. Dotyczy to przede wszystkim inżynierii, technik budowlanych i hydrauliki.
Największą zasługą Rzymian było upowszechnienie betonu i sklepienia kopułowego. Beton – czyli mieszanka potłuczonego kamienia, wapna palonego i piasku – był niedrogi i bardzo trwały. Mógł z powodzeniem zastępować cegłę i kamień. Poza tym można go było formować w pożądane kształty, np. łuków i sklepień. Spośród rzymskich konstrukcji budowlanych wiele nie tylko nadal stoi,
ale również jest w tak dobrym stanie, że wciąż czyni się z nich użytek.
Niezwykłym pomnikiem rzymskich konstrukcji wykorzystujących beton, z którego tworzono sklepienia, jest ogromna kopuła Panteonu w Rzymie. Jest to jedna z najlepiej zachowanych świątyń starożytności.
Poniżej zaprezentowano schemat rzymskiej świątyni. Najedź kursorem na cyfrę i naciśnij lewy przycisk myszy (LPM), aby poznać szczegóły.
Na podstawie powyższego schematu sporządź notatkę na temat rzymskiego Panteonu.
Na podstawie opisu ilustracji, wyjaśnij strukturę rzymskiego Panteonu.
Rzymianie, w odróżnieniu od Greków, wznosili wspaniałe gmachy publiczne, takie jak łaźnie, bazyliki i amfiteatry. Dzięki nim także na Wschodzie powstawały wielkie termy (czyli publiczne łaźnie), teatry, bramy, mosty oraz wodociągi poprowadzone mostem, zwane akweduktami. Chwałę rzymskich wodzów i cesarzy głosiły kolumny i łuki triumfalne.
Łuki triumfalne były budowlami odgrywającymi szczególną rolę w czasie uroczystości upamiętniających ważne zdarzenia, takie jak triumf, wstąpienie cesarza na tron, zbudowanie przezeń drogi albo mostu. Przejście pod łukiem stanowiło kulminacyjny moment ceremonii.
Rzymska sztuka
Rzeźba
Ze sztuk plastycznych Rzymianie najbardziej cenili rzeźbę. Lubowali się zwłaszcza w rzeźbiarskich portretach: popiersiach i głowach. Zwykle rzymskie rzeźby oraz płaskorzeźby uwieczniały władców i ważne wydarzenia. Wiele z zachowanych po dziś dzień obiektów stanowi kopie greckich dzieł.
Rzymskie dzieci także korzystały z technicznych umiejętności rzemieślników.
Na zdjęciu: lalka z kolorowanej kości słoniowej z ruchomymi częściami ciała,
z II w. n.e. Została odkryta w 1964 roku nieopodal Rzymu, w grobie dziewczynki, której wiek szacuje się na 8–10 lat.
Malarstwo
Malarstwo rzymskie także bardzo wiele zawdzięczało Grekom.
Liczne malowidła z czasów rzymskich zachowały się w miastach leżących u stóp Wezuwiusza – Pompejach i Herkulanum. Wybuch wulkanu, do którego doszło w 79 r. n.e., pochłonął miasta i ich mieszkańców, jednocześnie utrwalił setki fresków na ścianach budynków.
Wiele z tych malowideł ściennych miało charakter pejzaży. Ukazywały piękno natury, wspaniałe ogrody, ale również rozmaite budowle. Ich autorzy umiejętnie posługiwali się perspektywą. Warto zwrócić uwagę na doskonałość tych fresków.
Szczególny rodzaj dzieł malarskich przetrwał w Egipcie dzięki tamtejszym specyficznym warunkom klimatycznym. Mieszkańcy tego kraju w czasach grecko‑rzymskich sporządzali zgodnie z egipską tradycją, ale przy pomocy greckich technik malarstwa, portrety nagrobne zmarłych. Są to tzw. portrety mumiowe z Fajum, oazy na wschód od Nilu. Właśnie tam znaleziono najwięcej tego rodzaju zabytków.
Przyjrzyj się ilustracji i oceń, czy portret jest realistyczny.
Wymień, na podstawie wiedzy pozyskanej z materiału, cywilizacje od których Rzymianie czerpali wzorce dla swojej kultury i sztuki.
Sporo portretów mumiowych – ok. 900 – zachowało się do naszych czasów. Portrety nakładano na twarze mumii zmarłych, których chowano na cmentarzach.
Ceramika
Rzymianie produkowali na masową skalę ceramikę. Nie przypominała jednak greckiego malarstwa wazowego, do jej zdobienia używali tzw. techniki 'stemplowanej gliny' [łac. terra sigillata]. Polegała ona na odciskaniu wizerunków i dekoracji przy użyciu form, które były bardzo zróżnicowane.
Z czasów rzymskich pochodzi ok. 100 zachowanych egzemplarzy dziwnych urządzeń z brązu lub kamienia, o rozmiarze kilku, a czasem kilkunastu centymetrów. Większość znaleziono w miastach rzymskiej Galii, czyli na terenach dzisiejszej Francji i Niemiec. Nikt nie wie, do czego te przedmioty mogły służyć. Dotychczas sformułowane hipotezy każą widzieć w nich podstawki do świec (w jednym z nich znaleziono pozostałości wosku) albo do sztandarów, jak również zabawki, kości do gry czy instrumenty do dokonywania pomiarów.
Przyjrzyj się przedmiotowi na zdjęciu powyżej i zastanów, do czego mógł służyć. Może właśnie tobie uda się rozwiązać zagadkę? Napisz swoją odpowiedź.
Na podstawie opisu ilustracji powyżej zastanów się do czego ów przedmiot mógł służyć. Może właśnie tobie uda się rozwiązać zagadkę? Napisz swoją odpowiedź.
Podsumowanie
Rozwiąż krzyżówkę i odczytaj hasło.
- Rzymski mówca z I w. p.n.e., osiągnął w dziedzinie retoryki poziom równy greckim mistrzom.
- Rzymski poeta, liryk.
- Łacińskie zapożyczenia w innych językach.
- Publiczne łaźnie w Rzymie.
| 1 | |||||||||||
| 2 | |||||||||||
| 3 | |||||||||||
| 4 |
Polecenia
Przedstaw najważniejsze dokonania starożytnych Rzymian w architekturze.
Podaj przykłady wpływu kultury greckiej na kulturę rzymską.
Wyjaśnij, na czym polega znaczenie prawa rzymskiego dla współczesnego prawodawstwa.
Podaj charakterystyczne cechy sztuki rzymskiej.
Wymień trzy przykłady z otaczającego cię świata, które są dowodem na obecność rzymskiej kultury i nauki we współczesności.