Doliny i wąwozy
Doliny i wąwozy
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
zna proces powstawania dolin i wąwozów,
wie, jakie typy dolin można wyszczególnić.
b) Umiejętności
Uczeń:
potrafi scharakteryzować doliny według podziału,
potrafi wymienić kilka nazw geograficznych dolin.
2. Metoda i forma pracy
Ćwiczenia, praca z całą klasą.
3. Środki dydaktyczne
Rozmowa kierowana, zdjęcia dolin w książkach, albumach lub podręczniku.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Nauczyciel podaje uczniom temat lekcji i zdaje pytanie, czy uczniowie znają nazwy geograficzne dolin lub wąwozów.
b) Faza realizacyjna
Nauczyciel podaje uczniom wiadomości, z których wykonują notatki, podyktowane przez nauczyciela (załącznik 1). Omawiając doliny i wąwozy nauczyciel pokazuje uczniom przykładowe zdjęcia, które przygotował na lekcję (z książek, albumów etc.).
c) Faza podsumowująca
Nauczyciel zadaje uczniom pytania dotyczące wiadomości przekazanych na lekcji, by skontrolować, ile zapamiętali.
5. Bibliografia
M. Worrall, Oxford Children’s Encyclopedia, Oxford Universitety Press, Oxford 1992.
6. Załączniki
a) Notatki dla nauczyciela
Załącznik 1.
Proces powstawania dolin
Doliny powstają na skutek erozyjnej działalności rzek i lodowców. Spływające po zboczach wody lub lodowce żłobią podłoże i wycinają doliny.
Podział dolin
Doliny rzeczne
Wody rzek, które spływają po stromych zboczach mają wielka siłę niszczącą. Zwietrzałe skały i głazy staczają się do koryta rzeki i porwane przez wodę, żłobią głęboko skały. W ten sposób powstaje dolina rzeczna typu górskiego o stromych zboczach, której przekrój ma kształt litery V.
Na obszarach nizinnych, gdzie nachylenie terenu jest mniejsze, rzeka płynie wolniej i słabiej rzeźbi koryta. Jej bieg jest kręty, tworzy zakola i silnie rzeźbi brzegi. W ten sposób powstaje dolina rzeczna, łagodna i szeroka, a koryto zajmuje jej niewielka część. Czasem jednak rzeki występują z koryt, wylewają i zatapiają dolinę.
Doliny lodowcowe
Lodowce mogą rzeźbić doliny z większą siłą niż rzeki. Lód pola oraz języka lodowca często tworzy grubą warstwę, a masa ta wywiera silny nacisk na skały. Na dnie lodowca więzną w lodzie skały i głazy. Spływający lodowiec działa wtedy jak papier ścierny, rzeźbiąc dolinę.
Przekrój dolin lodowcowych ma kształt litery U o bardzo stromych zboczach i szerokim, płaskim dnem.. Po stopieniu się lodowca, rzeki płynące dnem dolin wydają się dla nich za małe.
Kiedy nad głównym lodowcem tworzyły się mniejsze, to pozostały po nich wiszące doliny, które są widoczne wysoko na zboczu doliny głównej. Po ustąpieniu lodowca z dolin tych często spływają wodospady.
Doliny suche i doliny zatopione
W niektórych okolicach można spotkać doliny, w których rzeki już nie płyną.
Tam, gdzie wybrzeże morskie zapada się lub gdzie podnosi się poziom morza, wyloty dolin mogą zostać zatopione i wówczas tworzy się wybrzeże riasowe. Jest to wybrzeże górzyste, z licznymi zatokami głęboko wdzierającymi się w ląd.
Doliny zapadliskowe
Należą do największych i najszerszych dolin na świecie. Powstały na przedpolach wydźwigniętych łańcuchów górskich, jak na przykład Nizina Gangesu w Indiach czy Nizina Padańska we Włoszech. Wielkim zapadliskiem jest też cały system rowów w Afryce Wschodniej, który powstał w wyniku pęknięcia skorupy ziemskiej wzdłuż dwóch płyt tektonicznych.
Klimat w dolinach
W dolinach górskich panuje najczęściej klimat znacznie łagodniejszy niż na wzniesieniach. W wysokich partiach gór występuje większa liczba opadów niż w dolinach. Południowe zbocza dolin otrzymują więcej światła niż stoki zwrócone na północ, różnią się także szata roślinną. W niektórych dolinach występują charakterystyczne wiatry górskie.
W dolinach górskich gleba jest zwykle kamienista i mało urodzajna, dlatego raczej nie uprawia się tam ziemi, częściej za to hoduje się bydło i owce. Jednak niektóre doliny mają bardzo urodzajne gleby i obfitują w tereny rolnicze.
W wielu krajach świata powodzie są dziś bardzo częstym zjawiskiem i jest to skutek wycinania lasów górach. Gdy brakuje drzew, nadmiar wody z potoków górskich spływa do rzek im gwałtownie podnosi się wtedy ich poziom.
Ciekawostki
Rzeka Kolorado w Stanach zjednoczonych wcięła się głęboko w otaczające skały i powstał Wielki Kanion o stromych i skalistych ścianach.
Najgłębszy ze znanych kanionów znajduje się w Andach Peruwiańskich. Nazywa się El Canon de Colca i ma 3223 m głębokości.
Doliny występują na lądzie, ale również na dnie morza. Najgłębszy kanion podwodny znajduje się na południe od Australii Zachodniej i ma 1800 m głębokości i 32 km szerokości.
Najgłębszą dolina na półkuli zachodniej jest Dolina Śmierci w Kalifornii, która ma 225 km długości i 10 – 25,7 km szerokości.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak