Doskonalenie iluzji przestrzeni
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;
2) rozróżnia cechy i rodzaje kompozycji w naturze oraz w sztukach plastycznych (odnajduje je w dziełach mistrzów, a także w tworach i zjawiskach przyrody); tworzy różnorodne układy kompozycyjne na płaszczyźnie i w przestrzeni (kompozycje otwarte i zamknięte, rytmiczne, symetryczne, statyczne i dynamiczne); ustala właściwe proporcje poszczególnych elementów kompozycyjnych, umiejętnie równoważy kompozycję, wykorzystując kształt i kontrast form;
3) klasyfikuje barwy w sztukach plastycznych; wykazuje się znajomością pojęć: gama barwna, koło barw, barwy podstawowe i pochodne, temperatura barwy, walor barwy; rozróżnia i identyfikuje w dziełach mistrzów i własnych kontrasty barwne: temperaturowe, dopełnieniowe i walorowe; podejmuje działania twórcze z wyobraźni i z zakresu interpretacji natury, uwzględniające problematykę barwy;
4) charakteryzuje i rozróżnia sposoby uzyskania iluzji przestrzeni w kompozycjach płaskich; rozpoznaje rodzaje perspektyw (w tym m.in.: rzędowa, kulisowa, aksonometryczna, barwna, powietrzna, zbieżna); rozpoznaje i świadomie stosuje światłocień, jako sposób uzyskania iluzji przestrzeni; podejmuje działania kreatywne z wyobraźni i z natury, skoncentrowane wokół problematyki iluzji przestrzeni;
5) charakteryzuje pozostałe środki wyrazu artystycznego, takie jak: linia, plama, faktura; wykorzystuje wskazane środki w działaniach plastycznych (kompozycjach z wyobraźni i transpozycji natury);
III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:
8) zna i stosuje zasady prezentacji i upowszechniania dzieł zgodnie z prawem i etyką.
definiować pojęcia: faktura, perspektywa powietrzna, perspektywa zbieżna, sfumato, światłocień;
wymieniać dzieła sztuki wykorzystujące wskazane rodzaje perspektyw;
przyporządkowywać dzieło sztuki do autora.
Perspektywa zbieżna
E‑materiał stanowi kontynuację trzech poprzednich części:
Przestrzeń na płaszczyźnie. Cz. I. Perspektywa pasowa i topograficzna
Przestrzeń na płaszczyźnie. Cz. II. Linia horyzontu, perspektywa hieratyczna, perspektywa przez krycie, linie kierunkowe i aksonometria
Przestrzeń na płaszczyźnie. Cz. III. Perspektywa zbieżna
Dzięki temu, że Filippo Brunelleschi sformułował naukowe podstawy wykreślania perspektywy zbieżnejperspektywy zbieżnej, artyści zaczęli je powszechnie stosować w swoich dziełach. Zmysł obserwacji i poszukiwania twórcze sprawiły, że oprócz perspektywy zbieżnej, zaczęto wprowadzać dodatkowe sposoby tworzenia iluzji przestrzeni na płaszczyźnie. Należały do nich: perspektywa powietrzna, skrót perspektywiczny, czarny konturkontur, perspektywa barwna, przeźroczystość, wyrazistość fakturyfaktury.
Obejrzyj film z animacją 3D, który jest artystyczną interpretacją sposobów tworzenia iluzji przestrzeni na płaszczyźnie. Zobaczysz perspektywę zbieżną i inne sposoby stosowane przez artystów, które samodzielnie lub przy wykorzystaniu perspektywy zbieżnej niwelowały dwuwymiarowość obrazu, takie jak: perspektywa powietrzna, skróty perspektywiczne, czarny kontur, perspektywa barwna, przezroczystość, wyrazistość faktury.
Film Michała Rudzina pt. Iluzja przestrzeni - cz. II
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RWc9npnp9vjpk/1705047980/2c5JwTUa1Tm1bGkPNeRXv7MLg13nkmIc.jpg)
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RWc9npnp9vjpk
Na białym tle ukazuje się napis „Iluzja przestrzeni - cz. II”. Pojawiają się zielone kule, ustawione w rozsypce na środku ekranu, jedna za drugą. Pod kulami znajdują się cienie. Lektor mówi: „Kule, światłocień, wgniecione kule, rozmycie konturu, sfumato”. Obraz rozmywa się, kontury kul zanikają jak w sfumato, czyli dochodzi do zatarcia granic między przedmiotem a tłem. Tło obniża się, tworząc linie horyzontu. Większe kule zakrywają mniejsze, oraz te znajdujące się z tyłu. Obraz jaśnieje, aż do zupełnej bieli. Lektor mówi: „Linia horyzontu, krycie figurą, duże, małe, bliżej, dalej, gradient!” Pojawiają się pomarańczowe półkule na pomarańczowym tle. Wyróżniające się z niego półcieniem. Obraz oddala się i przesuwa do ujęcia z góry. Lektor mówi: „Linia horyzontu, widok z lotu ptaka. Światłocień, mocno wgniecione kule, ciepło.” W oddali półkule są mniejsze, a powierzchnia pod nimi ciemniejsza, zgodnie z zasadami perspektywy malarskiej. Lektor mówi: „perspektywa barwna, perspektywa malarska, gradient, linie kierunkowe w oddali.” Widok na obracającą się kratkę z kołami, która stopniowo oddala się. Lektor mówi: „Koło, kratka, kratka i kółka. Kartka papieru, w kratkę i w kółka.” Po obrocie kartki wzdłuż własnej osi, w miejscu kółek pojawiają się kulki, wyglądające jak bąble. Lektor mówi: „Niee, bąble.” Ukazana jest pionowa linia, z której powstaje okrąg. Jego środek przesuwa się, tworząc po obręczy kontur. Lektor mówi: „Linia, owal, okrąg. Czarny kontur, przestrzeń”. Na szarym tle ukazuje się kwadrat oraz linie zbiegające się do środka, na podstawie których zostały wykreślone prostopadłościany w ujęciu perspektywicznym. Punkt zbiegu przesuwa się wzdłuż wytyczonej horyzontalnej linii, ukazują się cztery prostopadłościany. Horyzont przesuwa się ku górze, tworząc ujęcie brył w perspektywie żabiej. Lektor mówi: „Kwadrat! Nie, perspektywa zbieżna, sześciany, linie kierunkowe, punkt zbiegu, linia horyzontu, linia horyzontu góry, perspektywa żabia”. Pośrodku koło, na które od lewej do prawej strony najeżdża szary prostokąt. Lektor mówi: „Koło. Aaa, krycie koła figurą.” Po zmianie odbicia prostokąta dowiadujemy się, że jest to szklana kula. Lektor mówi: „Niee, szklana kula.” Cała powierzchnia ekranu pokryta regularnie rozłożonymi kółkami. Od prawego dolnego rogu w swobodny sposób przesuwa się żółta plama, która odbija się od krawędzi. Lektor mówi: „Gra, gra!” Gdy żółta plama trafia na środek ekranu, tworzy się z niej koło, które się powiększa, aż do zakrycia całego ekranu. Lektor mówi: „Taak, gra światła i cienia.” Tłem animacji jest muzyka elektroniczna z powtarzającymi się pojedynczymi dźwiękami, o delikatnej fakturze.
Perspektywa powietrzna
Perspektywa powietrznaPerspektywa powietrzna została zaobserwowana i po raz pierwszy zastosowana przez Leonarda da Vinci. Artysta zauważył, że obiekty w miarę oddalania się, stają się mniej wyraźne i zatracają konturkontur. Efekt ten na płaszczyźnie obrazu uzyskiwał, stosując technikę sfumatosfumato (zamglenie).
Przyjrzyj się zamieszczonej niżej fotografii i ilustracjom. Po ich kliknięciu zapoznasz się z zasadą wykorzystania perspektywy powietrznej.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1cRDuJ9fzWdv/1/2YrJX3anyWFNYWKZYmYBzGzI0EA4UBmT.png)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DynCf4Gvc
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RVRtTHq0uRYrb/1/FRcY7pdFS5NNTd5rMoLCa0nbvr2OsTH1.png)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DynCf4Gvc
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R7v1ZLDilzLHy/1/Rc0vVUFbvrhCLTWifedxNRYepIAJ8RY4.png)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DynCf4Gvc
Przykłady dzieł, ukazujące wykorzystanie perspektywy powietrznej
Skrót perspektywiczny
Artyści, coraz lepiej opanowując zasady tworzenia iluzji przestrzeni na płaszczyźnie, zaczęli stosować skróty perspektywiczne. Jest to zmniejszanie rozmiarów obiektów w miarę ich oddalania w celu oddania trójwymiarowości na dwuwymiarowej płaszczyźnie. Mistrzem w stosowaniu tej metody był Andrea Mantegna.
Dzięki odkryciu i stosowaniu skrótu perspektywicznego powstało malarstwo iluzjonistyczne, w którym artysta tak dobiera środki tworzenia iluzji przestrzeni na płaszczyźnie, aby odbiorca ulegał złudzeniu iluzji trójwymiarowości. Obejrzyj poniższą reprodukcję obrazu namalowanego na płaskim sklepieniu.
Czarny kontur
Artyści poznali wagę stosowania światłocienia i często wprowadzali czarny kontur, mający za zadanie tworzyć wrażenie cienia.
Przyjrzyj się zamieszczonej niżej ilustracji. Po kliknięciu w nią zapoznasz się z zasadą ukazania perspektywy przez wykorzystanie czarnego konturukonturu.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RPJA985E9qn9S/1/1eM5YJHud2HNPsFZivRHFFjBenh6aazC.png)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DynCf4Gvc
Przyjrzyj się reprodukcji dzieła, w którym artysta zastosował czarny kontur
![Ilustracja przedstawiająca dzieło Fernanda Légera „Wypoczynek na czerwonym tle”. Na obrazie znajduje się kilka postaci o delikatnie zniekształconych sylwetkach. Każda z sylwetek jest przyodziana w kolorowe ubranie, otacza je czarny kontur. Dwie z postaci znajdują się na rowerze, dwie stoją obok oraz jedna siedzi na ziemi. Dookoła postaci znajdują się także elementy, takie jak koła od rowerów, belki, papiery. Tło jest w bordowym kolorze.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R1UqZPgqULRhH/1/22HQZmSWUThP8JggMFC8JO1zhMlTpHAN.jpg)
Perspektywa barwna
Perspektywa barwna związana jest z odczuciem temperatury barw. Barwy ciepłe zdają się wychodzić do przodu, barwy zimne cofają się, sprawiają wrażenie bardziej odległych. Przyjrzyj się poniższej ilustracji. Kliknij ją, by poznać zasadę stosowania perspektywy barwnej.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RZBheokcernkO/1/udZECBHJyCbqSERgtsLPAOjOn1NdG5J0.png)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DynCf4Gvc
Przykład dzieła, w którym artysta zastosował perspektywe barwną.
![Ilustracja przedstawiająca dzieło Paula Cézanne, „Czarny zamek”. Obraz ukazuje zamek przysłonięty sosnami. Budowla jest żółto‑pomarańczowa, kontrastuje z niebieskim niebem i odbija się na tle ciemnych drzew. Budynki obwiedzione są niebieskim konturem. Obraz malowany jest szeroką plamą, barwną z widoczną fakturą.](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/R18HhA9Ok74S0/1/2UBi5XMdr0AMovK2Dvgjr8hnrfa0uJCB.jpg)
Przeźroczystość
Kolejnym sposobem na podkreślenie przestrzeni na płaszczyźnie obrazu jest zastosowanie przeźroczystości. Artyści, od momentu wynalezienia perspektywy zbieżnej, chętnie wprowadzają do swoich obrazów ten sposób malowania. Obok sugerowania odległości wyrażają pewną tajemnicę, niedopowiedzenie. Przyjrzyj się zamieszczonej niżej interaktywnej ilustracji.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RmSRP9qc4Cy7X/1/10HHcrxoP6h2Yyv0p3m9S5xI3uvvvBzO.png)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DynCf4Gvc
Obejrzyj fotografię i reprodukcje dzieł, w których artyści użyli przeźroczystości do sugerowania odległości.
Wyrazista faktura
Aby zaakcentować przedmioty mające przyciągać uwagę widza, artyści celowo malują wybrane obiekty dokładniej, ze szczególnym uwzględnieniem cech ich powierzchni. Dzięki temu obiekty te wydają się być bliżej niż te namalowane mniej wyraziście. Przyjrzyj się poniżej zamieszczonym ilustracjom, które obrazują opisane zjawisko. Kliknij je, aby zapoznać się z opisami.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res-minimized/RjUzCfBKLMrC1/1/oc7hMmEwGVfXnpP4A5gTw6uXv8ULOBmr.png)
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DynCf4Gvc
Zapoznaj się z reprodukcjami dzieł, ukazującymi wykorzystanie wyrazistej faktury dla sugerowania przestrzeni na płaszczyźnie.
Przyjrzyj się niżej zamieszczonej reprodukcji dzieła. Zastanów się, który z poznanych w tym e‑materiale sposobów budowania iluzji przestrzeni na płaszczyźnie (perspektywa powietrzna, skrót perspektywiczny, czarny kontur, perspektywa barwna, przeźroczystość, wyrazistość faktury) jest najbardziej charakterystyczny dla tego dzieła. Odpowiedź poznasz, klikając w reprodukcję.
Perspektywa to określenie stosowane w sztukach wizualnych, które odnosi się do:
- sposobów przedstawiania iluzji przestrzeni na dwuwymiarowej płaszczyźnie
- rodzaju postrzegania wzrokowego umożliwiającego ocenianie odległości do widzianych przedmiotów
Słownik pojęć
charakterystyczna powierzchnia dzieła malarskiego, graficznego, rzeźbiarskiego, obiektu rzemiosła artystycznego itp., zależna od charakteru tworzywa, techniki i indywidualnego stylu artysty.
najczęściej jest to linia ukazująca kształt, zarys postaci lub przedmiotów; kontur nie występuje w przyrodzie; w pracach plastycznych jest wprowadzany do wyznaczenia kształtu na płaszczyźnie.
technika malarska służąca zwiększeniu iluzji głębi. Za wynalazcę tej techniki uznaje się Leonardo da Vinci, który zastosował ją w większości swoich prac. Wykorzystanie perspektywy powietrznej powoduje, że wraz ze zwiększeniem odległości pomiędzy obiektem a obserwującym, tony i barwy stają się jaśniejsze, bardziej niebieskawe, a kształty stają się mniej wyraźne.
zwana też perspektywą linearną, geometryczną - istotą jest rzutowanie wszystkich elementów przestrzeni na płaszczyznę w kierunku punktu zbiegu. Początkowo punkt zbiegu znajdował się zawsze na środku linii horyzontu, przebiegającej na wysokości oczu. Obecnie wskazuje się również na perspektywę linearną ze względu na inne umieszczenie punktu zbiegu: boczną, ukośną, żabią (punkt widzenia położony nisko) i z lotu ptaka (punkt widzenia położony wysoko).
[wł., zadymione, mgliste, cieniowane], oznacza łagodne przejścia z partii ciemnych do jasnych, dające mgliste, i miękkie efekty kolorystyczne. Technika ta głównie wykorzystywana była przez Rafaela Santi, oraz Leonarda da Vinci i jego szkołę. Przykładem zastosowania sfumato jest obraz Mona Lisa Leonardo da Vinci.
rozłożenie i przenikanie się miejsc ciemnych i jasnych w rysunku, grafice i malarstwie w celu imitowania oświetlenia mającego podkreślić trójwymiarowość przedstawianych obiektów.
Źródło:
encyklopedia.pwn.pl