Drogi rozprzestrzeniania się i zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy
Wirusy są przyczyną wielu chorób zakaźnych człowieka. Ich rozmiary są tak niewielkie, że z łatwością rozprzestrzeniają się w powietrzu. W prosty sposób przedostają się z jednego organizmu do drugiego, na przykład z wdychanym powietrzem, które zawiera wirusy na kropelkach wody. Wydostają się one wraz z wydychanym powietrzem osoby zakażonej podczas kaszlu czy kichania.
czym są wirusy;
jak zbudowane są wirusy;
dlaczego wirusy nie są organizmami żywymi;
jakie organizmy są atakowane przez wirusy;
jakie znasz przykłady wirusów.
Wymienisz choroby wywoływane przez wirusy.
Przedstawisz drogi zakażenia wirusami.
Omówisz objawy chorób wirusowych (grypa, ospa, różyczka, świnka, odra, AIDS).
Określisz sposoby unikania zakażenia chorobami wywołanymi przez wirusy.
1. Choroby wywoływane przez wirusy
WirusyWirusy są drobnymi cząstkami zakaźnymi, które wnikają do komórek organizmów żywych, aby się w nich rozmnożyć, a przez to wywołują choroby. Wirusy zakażają rośliny, zwierzęta, grzyby, a nawet bakterie. Szczególnie niebezpieczne dla człowieka są te wirusy, które wywołują groźne choroby, takie jak COVID‑19, grypa, ospa wietrzna, różyczka, odra, świnka czy AIDS.
Grypa to choroba zakaźna górnej części układu oddechowego, wywołana wirusem grypy. Objawia się wysoką gorączką, dreszczami, bólem mięśni oraz suchym kaszlem, któremu towarzyszy ból w klatce piersiowej. Grypa najczęściej ustępuje samoistnie, bez groźnych następstw, ale może też mieć groźne powikłaniapowikłania, takie jak zapalenie płuc czy trudne do wykrycia zapalenie mięśnia sercowego.
Zdjęcie wykonano za pomocą skaningowego mikroskopu elektronowego.
Ospa wietrzna to występująca tylko u ludzi choroba zakaźna wywoływana przez wirusa ospy. Objawia się gorączką, bólem głowy i swędzącymi krostkami występującymi na całym ciele. Ospa najczęściej przebiega łagodnie, może mieć jednak groźne powikłania, takie jak zapalenie płuc, ucha środkowego i mięśnia sercowego.
Różyczka to choroba zakaźna wywołana przez wirusa różyczki, spotykana tylko u ludzi. Jej najczęstszym objawem jest różowa wysypka, przypominająca plamki lub grudki. Różyczka u kobiet w ciąży jest niebezpieczna dla płodu – może powodować jego uszkodzenie lub nawet obumarcie.
Odra to bardzo zakaźna choroba występująca tylko u ludzi, którą wywołuje wirus odry. Cechą odry jest czerwona wysypka, a do innych objawów należą kaszel, ból gardła, katar i wysoka gorączka.
Świnka to występująca jedynie u ludzi choroba wirusowa, na którą najczęściej zapadają dzieci w wieku szkolnym. Wywoływana jest wirusem świnki. Objawia się gorączką i bolesnym powiększeniem ślinianek przyusznych.
AIDS jest chorobą, którą wywołuje wirus HIV (ludzki wirus niedoboru odporności). Wirus ten stopniowo uszkadza układ odpornościowy, przez co organizm stopniowo traci zdolność obrony przed czynnikami zakaźnymi. Wczesne wykrycie wirusów w organizmie i podjęcie leczenia pozwalają zakażonym na długie życie. Brak leczenia skutkuje rozwojem AIDS po kilku latach od zakażenia i śmiercią.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1AkqdsoxjIXz
Film przedstawia ruchomy model obracającego się wokół własnej osi wirusa SARS‑CoV‑2.
Wirus SARS-CoV-2 jest przyczyną ostrej choroby układu oddechowego o nazwie COVID-19. Zachorowania na tę chorobę po raz pierwszy odnotowano w grudniu 2019 roku w Chinach i w szybkim tempie opanowały one cały świat, wywołując pandemię. Wirus przenosi się drogą kropelkowądrogą kropelkową, głównie w wyniku kaszlu, kichania, ale także dotykania przedmiotów, na których się osadził. Zapobieganie COVID-19 polega na myciu rąk, zakrywaniu nosa i ust łokciem lub chusteczką podczas kichania i kaszlu, noszeniu maseczek ochronnych, a także izolowaniu osób chorych. Dostępne są szczepionkiszczepionki, które chronią przed COVID-19 lub znacznie łagodzą przebieg tej choroby, jeśli rozwinie się ona mimo szczepienia.
2. Jak dochodzi do zakażenia wirusami?
drogą kropelkową, czyli bezpośrednio z człowieka na człowieka (najczęstszy sposób);
z pokarmem;
poprzez dotykanie powierzchni lub przedmiotów zanieczyszczonych wirusem, np. klamek czy poręczy;
za pośrednictwem zwierząt.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1ET73nSFOJ0y
Film nawiązuje do sposobów zarażenia się wirusami, jak je zwalczać oraz zabezpieczać się przed nimi.
Zapoznaj się z filmem, a następnie podaj dwa sposoby przenoszenia wirusów na ludzi przez zwierzęta.
Wyjaśnij, dlaczego mycie rąk i produktów żywnościowych jest ważne w profilaktyce chorób wirusowych.
Podaj znaczenie szczepień ochronnych w profilaktyce chorób wirusowych.
3. Jak zapobiegać zakażeniu wirusami
Zapobieganiu chorobom służy profilaktyka zdrowotnaprofilaktyka zdrowotna.
Profilaktyka chorób wirusowych obejmuje:
przestrzeganie zasad higieny;
unikanie przypadkowych kontaktów płciowych;
unikanie kontaktu z zakażonymi zwierzętami;
stosowanie środków odstraszających pasożytypasożyty, które przenoszą wirusy;
szczepienia ochronne.
Częstymi chorobami wirusowymi, szczególnie w sezonie jesienno‑zimowym, są grypa i przeziębienie.
Jak odróżnić grypę od przeziębienia?
Objawy | Przeziębienie | Grypa |
|---|---|---|
Początek | Stopniowy | Gwałtowny |
Gorączka | Stan podgorączkowy (najczęściej poniżej 38°C) | Wysoka gorączka (do 39°C) z dreszczami |
Ból gardła | Obecny, często towarzyszy mu chrypka | Rzadko |
Katar | Częsty | Rzadko |
Kaszel | Mokry | Suchy, męczący z bólami w klatce piersiowej |
Ból głowy | Rzadko | Często |
Bóle mięśni | Rzadko | Często, bardzo intensywne |
Powikłania | Rzadko | Częściej |
Słownik
sposób rozprzestrzeniania się drobnoustrojów wraz z kropelkami wody, np. podczas kichania lub kaszlu
sposób rozprzestrzeniania się drobnoustrojów w wyniku kontaktów płciowych; wiele chorób przenoszonych drogą płciową nie daje żadnych objawów lub objawy są bardzo nieznaczne, przez co chory często nieświadomie zaraża kolejne osoby
inaczej droga brudnych rąk – oznacza sposób przenoszenia czynnika chorobotwórczego za pośrednictwem pokarmów lub wody zanieczyszczonych przez chorą osobę; chory wydala wirusy lub bakterie wraz z kałem, a brak właściwej higieny (mycia rąk i mycia surowych produktów spożywczych) prowadzi do dalszego rozprzestrzeniania się drobnoustrojów
pojawienie się wśród ludności danego terenu dużej liczby zachorowań na określoną chorobę
organizm żyjący kosztem innego organizmu
choroba lub zespół objawów, których przyczyna jest związana z przebyciem innej choroby
działania mające na celu zapobieganie chorobom
białka produkowane przez komórki odpornościowe, mające zdolność łączenia się z ciałem obcym (np. drobnoustrojem) i niszczenia go
osłabione bądź zabite drobnoustroje chorobotwórcze lub ich części, które pobudzają układ odpornościowy m.in. do wytwarzania przeciwciał
elementy organizmu, które zapewniają sprawne pobieranie i transport gazów oddechowych – tlenu i dwutlenku węgla, a także wymianę gazową
elementy organizmu, które uczestniczą w reakcjach odpornościowych
cząsteczka chorobotwórcza składająca się z kwasu nukleinowego otoczonego płaszczem białkowym; jego namnażanie zachodzi wyłącznie w komórkach gospodarza
Zadania
1. Ospa wietrzna, 2. AIDS, 3. Różyczka, 4. Świnka, 5. Odra, 6. Grypa - gorączka i obejmująca całe ciało, swędząca wysypka przekształcająca się w pęcherze;
1. Ospa wietrzna, 2. AIDS, 3. Różyczka, 4. Świnka, 5. Odra, 6. Grypa - niewielka gorączka, różowa wysypka; choroba niekiedy przebiega bezobjawowo lub wywołuje tylko powiększenie węzłów chłonnych, niebezpieczna dla kobiet w ciąży
1. Ospa wietrzna, 2. AIDS, 3. Różyczka, 4. Świnka, 5. Odra, 6. Grypa - bolesne powiększenie ślinianek przyusznych z gorączką
1. Ospa wietrzna, 2. AIDS, 3. Różyczka, 4. Świnka, 5. Odra, 6. Grypa - wysoka gorączka, wysypka pod postacią czerwonych lub czerwono‑fioletowych plamek, ból gardła, kaszel i katar
1. Ospa wietrzna, 2. AIDS, 3. Różyczka, 4. Świnka, 5. Odra, 6. Grypa - coraz większe uszkodzenie i niewydolność układu odpornościowego; przy wczesnym wykryciu i przyjmowaniu leków przeciwwirusowych możliwe długie życie
Połącz w pary zagrożenie zakażenia i sposób w jaki można mu zapobiec.
Korzystając z dostępnych źródeł wiedzy, wypisz trzy choroby wirusowe niewymienione w niniejszym e‑materiale.
Wyjaśnij, czym są powikłania po przebyciu choroby wirusowej.
Notatnik
Bibliografia
Campbell Neil A. i in., Biologia Campbella, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.
Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, www.encyklopedia.pwn.pl.