Dworskie obyczaje - wiersz Słoty "O zachowaniu się przy stole"
Dworskie obyczaje. Wiersz Słoty O zachowaniu się przy stole
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń:
zna i rozumie pojęcie zabytek języka polskiego,
podaje definicję utworu parenetycznego,
zna dawne dworskie obyczaje,
wie, jakie treści przekazuje przeczytany utwór.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
płynnie czytać teksty staropolskie ze zrozumieniem,
opisać i porównać zwyczaje życia dworskiego,
określać formę przeczytanego utworu,
robić notatki.
2. Metoda i forma pracy
Podająca, praca z tekstem, poszukująca, mini referat, pogadanka.
3. Środki dydaktyczne
Podręcznik do kształcenia literackiego, materiały przygotowane przez nauczyciela.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Jeden z uczniów miał za zadanie przygotować krótki referat na temat wiersza Słoty
O zachowaniu się przy stole. Prezentuje zebrane informacje, pozostali uczniowie robią notatki. Prowadzący zwraca uwagę na wartość merytoryczną referatu. Ewentualnie uzupełnia wystąpienie ucznia.
Wiersz O zachowaniu się przy stole należy do grupy zabytków języka polskiego – pierwszy tekst świecki i pierwszy z określonym autorem.
Utwór można spotkać także pod innym tytułem Wiersz Słoty o chlebowym stole.
Czas powstania określa się na początek XV wieku.
Średniowieczne dwory władców i feudałów rządziły się ustalonymi zasadami postępowania, które początkowo były przekazywane jedynie w formie ustnej, by później stać się także tematem utworów dydaktycznych.
Temat biesiadowania - w opisie obyczajów - zajmował szczególne miejsce.
Porady te składały się z wnikliwych uwag i wskazówek odnośnie, dotyczących: modlitwy przed posiłkiem, hierarchii siadania przy stole i zabierania głosu podczas posiłku, reguły spożywania posiłków; ośmieszały niewłaściwe zachowania.
Wiersz O zachowaniu się przy stole powstał na gruncie europejskiej tradycji twórczości parenetycznej.
Celem utworu było ukazanie dworskiego zachowania, tak różnego od wieśniaczych przyzwyczajeń.
To także wyraz europejskiej obyczajowości, świadectwo ludzi podróżujących, obytych w świecie.
Utwór wskazuje na rycerski kult damy i zacnego biesiadowania dworskiego.
Wiersz przeznaczony jest do solowej melorecytacji podczas dworskiego spożywania posiłków.
b) Faza realizacyjna
Nauczyciel zadaje uczniom polecenia do wykonania, zwracając uwagę, by uczniowie popierali swoje wnioski cytatami:
Przeczytaj uważnie, zamieszczony w podręczniku, fragment wiersza Słoty
O zachowaniu się przy stole.
[Mrowcewicz K., Starożytność‑Oświecenie. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, STENTOR, Warszawa 2000, s. 240‑241.]
Na podstawie przeczytanego fragmentu, określ formę i strukturę utworu, wskaż nadawcę i odbiorcę.
[Przykładowa odpowiedź:
Utwór liryczny, bez podziału na zwrotki, posiadający budowę klamrową. Rozpoczyna się bowiem zwrotem do Boga (Gospodnie) z prośbą o natchnienie, o umiejętność wyrażenia zasad towarzyszących właściwemu spożywaniu posiłków przy wspólnym stole. Podobnie na zakończenie, autor zwraca się do Pana z prośbą o swoiste błogosławieństwo.
Wiersz o luźnej kompozycji zawierający najpierw wykład właściwego zachowania przy stole, a następnie nakaz godnego traktowania kobiet.
Można w nim wyodrębnić:
pochwałę jedzenia,
naganę spożywania posiłków przez ludzi pracujących w polu,
zalecenia dla panien,
normy zachowania rycerza i giermka,
kult kobiety.
Nadawcą może być obserwator, uczestnik życia dworskiego pragnący udzielić wskazówek odnośnie właściwego biesiadowania.
Jeżeli przyjąć, iż tekst powstał w celu melorecytacji, za odbiorców można uznać biesiadników (świadczą o tym także bezpośrednie zwroty do słuchaczy)]
Dlaczego utwór można nazwać dokumentem średniowiecznego życia dworskiego?
Komu należą się szczególne względy i dlaczego?
[Odpowiedź: kobiecie, przez wzgląd na autorytet Matki Boskiej.]
Wypisz reguły postępowania wobec pań.
Dlaczego O zachowaniu się przy stole określa się mianem poradnika dobrego zachowania? Jakich wskazówek udziela Słota na temat właściwego biesiadowania mężczyznom, a jakich kobietom?
c) Faza podsumowująca
Lekcję kończy krótka dyskusja inspirowana pytaniami nauczyciela: Jak myślisz, czy normy zachowania, podane przez Słotę, mają rację bytu także i dzisiaj? Czy dostrzegasz pewne analogie we współczesnym zachowaniu? Uzasadnij dlaczego.
5. Bibliografia
Dubisz S., Język – Historia –Kultura (wykłądy, studia, analizy), Wydawnictwo UW, Warszawa 2002.
Michałowska T., Średniowiecze, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
Mrowcewicz K., Starożytność‑Oświecenie. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych, STENTOR, Warszawa 2000.
6. Załączniki
brak
7. Czas trwania lekcji
2 x 45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcję powinna poprzedzić praca domowa dla chętnego ucznia polegająca na przygotowaniu referatu zgodnie ze wskazówkami nauczyciela.