Działania na tekstach

W wielu tekstach ujawnia się funkcja metatekstowa. Jej wykładnikami są wszelkie informacje zawarte w kompozycji tekstu i uwagach odautorskich, niedotyczące bezpośrednio treści, ale budowy wypowiedzi, sygnałów odautorskich i uwag nadawcy wobec tekstu. W tej części proponujemy kilka ćwiczeń związanych z przekształcaniem tych fragmentów wypowiedzi, w których można odnaleźć właśnie wykładniki funkcji metatekstowej.

Metatekst

W tekście – poza treścią i kompozycją – ważną rolę odgrywa jego obudowa. Jest to tzw. metatekst. Mieszczą się w nim takie elementy, jak:

Cytaty i przypisy

Spotykamy się z nimi głównie w tekstach naukowych i urzędowych. Korzystamy z nich również podczas przygotowywania rozprawek i innych dłuższych wypowiedzi. Zwykle służą one jako literackie (lub naukowe) argumenty dla wzmocnienia stanowiska, podkreślenia wagi rozważań.

Cytaty i przypisy możemy przytaczać jako wiernie wyjęte z kontekstu czyjeś wypowiedzi. Mają one wówczas formę tzw. mowy niezależnej. Wówczas poprzedzamy je zwrotami typu:

• Świadczy o tym fragment pracy XY: „…”;

• Ilustracją tych rozważań niech będzie fragment tekstu/ pracy XY: „…”.

Możemy również odwoływać się do wcześniejszych tekstów (np. dzieł literackich, prac naukowych, artykułów prasowych), przedstawiając ich fragmenty w formie autorskiej parafrazy (a więc za pomocą omówienia lub streszczenia). Wówczas przedstawiamy cytaty nie w bezpośredniej formie, ale za pomocą tzw. mowy zależnej.

Trzeba pamiętać, że każdy cytat w naszej pracy powinien zostać opatrzony odpowiednim przypisem, w którym podajemy dane dotyczące źródła, np.

• imię i nazwisko autora,

• tytuł tekstu, z którego pochodzi cytat (lub jego parafraza),

• miejsce i rok wydania,

• strona.

Jest to innymi słowy informacja bibliograficzna.

Podstawowe typy przypisów:

• przypis tradycyjny;

RRyawpLaasVfs1

Na ilustracji znajduje się fragment tekstu zapisany czarnym pismem. Wprowadzenie do cytatu zostało zapisane większą czcionką: Na temat debat prezydenckich pisał m.in. w książce „Zabawić się na śmierć” amerykański badacz mediów i znawca kultury politycznej – Neil Postman. Tak oto przedstawia dzieje debaty dwóch kandydatów na urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych – Abrahama Lincolna i Stephena A. Douglasa. Po dwukropku poniżej został umieszczony cytat mniejszą czcionką: „Pierwsza słynna z siedmiu debat między Abrahamem Lincolnem a Stephenem A. Douglasem odbyła się 21 sierpnia 1858 roku w Ottawie w stanie Illinois. Douglas, zgodnie z zawartą umową, mówił jako pierwszy przez godzinę; odpowiedź Lincolna trwała półtorej godziny; z kolei Douglas przez pół godziny ustosunkowywał się do odpowiedzi Lincolna. Była to debata znacznie krótsza od tych, do których obaj mężczyźni przywykli". W treści po cytacie jest cyfra jeden w indeksie górnym. Po cytacie większą czcionką zostały zapisane dwa zdania: Było to jedno z najważniejszych wydarzeń w kulturze politycznej XIX wieku. A do opisu tej prezydenckiej debaty wraca również wielu współczesnych badaczy zainteresowanych tematem języka polityki. Na dole strony znajduje się krótka pozioma kreska. Pod kreską została umieszczona cyfra w indeksie górnym. Po cyfrze zostały zapisane: imię i nazwisko autora, tytuł oznaczony kursywą, imię i nazwisko tłumacza, miejsce wydania, rok, numer strony. Po numerze strony została umieszczona kropka.

• przypis nawiasowyj0000007XOB1v38_000tp001przypis nawiasowy.

RuTOAExudw4kr1

Na ilustracji znajduje się fragment tekstu zapisany czarnym pismem. Większą czcionką został zapisany wstęp do cytatu: Na temat debat prezydenckich pisał m.in. w książce „Zabawić się na śmierć” amerykański badacz mediów i znawca kultury politycznej – Neil Postman. Tak oto przedstawia dzieje debaty dwóch kandydatów na urząd prezydenta Stanów Zjednoczonych – Abrahama Lincolna i Stephena A. Douglasa. Poniżej po dwukropku mniejszą czcionką w cudzysłowie został wydzielony cytat: „Pierwsza słynna z siedmiu debat między Abrahamem Lincolnem a Stephenem A. Douglasem odbyła się 21 sierpnia 1858 roku w Ottawie w stanie Illinois. Douglas, zgodnie z zawartą umową, mówił jako pierwszy przez godzinę; odpowiedź Lincolna trwała półtorej godziny; z kolei Douglas przez pół godziny ustosunkowywał się do odpowiedzi Lincolna. Była to debata znacznie krótsza od tych, do których obaj mężczyźni przywykli”. Cytat został zakończony przypisem w kwadratowym nawiasie, w którym umieszczono nazwisko autora cytatu: N. Postman, rok 2002 z dwukropkiem, a po nim liczba 74 wskazująca na numer strony w kwadratowym nawiasie, Po cytacie znajduje się tekst główny większą czcionką: Było to jedno z najważniejszych wydarzeń w kulturze politycznej XIX wieku. A do opisu tej prezydenckiej debaty wraca również wielu współczesnych badaczy zainteresowanych tematem języka polityki.

Nadawca w celu uspójnienia tekstu lub nawiązania kontaktu z czytelnikiem często wprowadza zwroty lub formuły typu: po pierwsze, po drugie, podsumowując, spójrzmy na przykłady, z wypowiedzi tej wynika, że…, przyjrzyjmy się następującym faktom, jak już zostało to opisane, o tym w dalszym fragmencie…. Mają one charakter metatekstowy, ponieważ nie odnoszą się bezpośrednio do treści wypowiedzi, ale do sposobu jej organizacji.

Niektóre z formuł metatekstowych są utarte i przywodzą na myśl konkretny gatunek tekstów. Takim przykładem są zwroty grzecznościowe na początku i na końcu korespondencji lub zwroty, które wykorzystujemy w tekstach urzędowych (np. w zaproszeniu, podaniu, wezwaniu).