Działanie niektórych substancji na człowieka

1. Lecznicze i toksyczne działania substancji chemicznych

Niemal wszystkie substancje chemiczne mogą oddziaływać na organizm człowieka pozytywnie albo negatywnie (toksycznie). Istota działania danej substancji na organizm jest związana z jej strukturą chemiczną i właściwościami fizykochemicznymi, a także ilością wprowadzoną do organizmu.

• Związki łatwo rozpuszczalne w wodzie oraz łatwo dysocjujące z reguły są bardziej aktywne, ponieważ szybciej włączają się w procesy metaboliczne, które zachodzą w naszym organizmie.

• Znaczenie ma także stopień rozdrobnienia substancji i dotyczy to nie tylko procesów rozpuszczania – pył azbestowy jest szkodliwy wtedy, gdy jego cząsteczki mają średnicę mniejszą od $1 \text{μm}$ ($1 \text{μm}={10}^{-6} \text{m}$). Wdychany wywołuje pylicę, która prowadzi do raka płuc.

• Ważną funkcję odgrywa kształt cząsteczki (wzajemne ułożenie budujących ją atomów), ponieważ przebieg wielu procesów w organizmach wymaga bardzo precyzyjnego dopasowania przestrzennego reagujących ze sobą cząsteczek związków chemicznych.

Znaczenie mają nie tylko właściwości, ale również ilość i stężenie substancji wprowadzanej do organizmu – dawkadawkadawka oraz sposób jej przenikania do organizmu. Dla lekówlekleków określana jest dawka terapeutyczna, czyli najmniejsza ilość substancji, która wywołuje pożądany efekt leczniczy, nie powodując poważniejszych zaburzeń w metabolizmie organizmu.

Polecenie 1

Zapoznaj się z informacjami zamieszczonymi w interaktywnym materiale, a następnie rozwiąż zadanie umieszczone poniżej.

Stwierdzenie, czy dana substancja stanowi, czy nie stanowi trucizny, jest trudne, ponieważ efekt jej działania zależy od dawki.

R10j1LF4vqOUS

Portret Paracelsusa namalowany farbą olejną na drewnie. Jest to mężczyzna w starszym wieku, łysiejący, z wysokim czołem. Ma duże oczy i wąskie usta. Ubrany jest w białą koszulę z wysokim kołnierzem i ciemną marynarkę.

R1PUalhtJaFy3

Zdjęcie przedstawia sól krystaliczną koloru białego, umieszczoną w drewnianym moździerzu na drewnianym blacie.

R8cI3HcJkeHBS

Na zdjęciu przedstawione jest przedramię z naklejonym plastrem nikotynowym. Ma on kwadratowy kształt i jasnożółtą barwę, lekko połyskuje w słońcu.

RJrmK80NUNwrb

Na podstawie informacji zawartych w powyższym materiale interaktywnym, wskaż, które spośród podanych stwierdzeń jest fałszywe. Możliwe odpowiedzi: 1. Śmiertelna dawka soli kuchennej dla dorosłego człowieka wynosi około $200 \text{g}$., 2. Niektóre substancje uważane powszechnie za trucizny w odpowiednich dawkach mogą wywoływać efekt terapeutyczny., 3. Paracelsus był włoskim lekarzem i przyrodnikiem., 4. Działanie toksyczne lub terapeutyczne danej substancji zależy od dawki wprowadzonej do organizmu.

Polecenie 2

Czy wiesz, czym jest lek i w jaki sposób się go definiuje? Czy znasz również definicję trucizny? Zapoznaj się z poniższym materiałem, a następnie rozwiąż zadanie umieszczone poniżej.

REMvcxeU2JRyr

Na zdjęciu przedstawiono rozsypane tabletki w kolorze: białym, żółtym i niebieskim na białym blacie.

RqTohDH4SvKNZ

Na zdjęciu przedstawione są owoce konwalii majowej — mają kształt kulek o średnicy około jednego centymetra, są barwy czerwono—pomarańczowej. W tle charakterystyczne szerokie, zielone liście konwalii o lancetowatym kształcie.

RJHoyuT3dLFXV

Zapoznaj się z powyższym materiałem, a następnie, do podanych niżej terminów, przyporządkuj odpowiednią definicję. Lek Możliwe odpowiedzi: 1. substancja, która po dostaniu się do organizmu, również w stosunkowo małej dawce, powoduje zaburzenia w jego funkcjonowaniu, prowadzące nawet do śmierci., 2. substancja wprowadzana do organizmu w celu zahamowania przyczyny bądź objawów choroby. Trucizna Możliwe odpowiedzi: 1. substancja, która po dostaniu się do organizmu, również w stosunkowo małej dawce, powoduje zaburzenia w jego funkcjonowaniu, prowadzące nawet do śmierci., 2. substancja wprowadzana do organizmu w celu zahamowania przyczyny bądź objawów choroby.

Zapoznaj się z powyższym materiałem, a następnie, do podanych niżej terminów, przyporządkuj odpowiednią definicję. Lek Możliwe odpowiedzi: 1. substancja, która po dostaniu się do organizmu, również w stosunkowo małej dawce, powoduje zaburzenia w jego funkcjonowaniu, prowadzące nawet do śmierci., 2. substancja wprowadzana do organizmu w celu zahamowania przyczyny bądź objawów choroby. Trucizna Możliwe odpowiedzi: 1. substancja, która po dostaniu się do organizmu, również w stosunkowo małej dawce, powoduje zaburzenia w jego funkcjonowaniu, prowadzące nawet do śmierci., 2. substancja wprowadzana do organizmu w celu zahamowania przyczyny bądź objawów choroby.

R1XwpJvEijwIt

Zapoznaj się z powyższym materiałem, a następnie, do podanych niżej terminów, przyporządkuj odpowiednią definicję.

Zapoznaj się z powyższym materiałem, a następnie, do podanych niżej terminów, przyporządkuj odpowiednią definicję.

Właściwości toksycznewłaściwości toksyczneWłaściwości toksyczne danego ksenobiotykuksenobiotykksenobiotyku – czyli substancji, która nie występuje naturalnie w organizmie człowieka – są określane na podstawie dawki śmiertelnej ${\text{DL}}_{50}$ (łac. dosis letalis), czyli ilości, która powoduje śmierć połowy osobników z badanej grupy, oraz dawki toksycznej DT (łac.dosis toxica), czyli ilości substancji, która wywołuje wyraźne zatrucie organizmu.

W toksykologii najczęściej stosowanym parametrem, który pozwala na porównanie między sobą toksyczności wielu substancji, często należących do różnych grup związków chemicznych, jest właśnie dawka śmiertelna, ${\text{LD}}_{50}$ (ang. lethal dose). Mimo że jest to ten sam parametr, co ${\text{DL}}_{50}$, w różnych opracowaniach zdecydowanie częściej można spotkać ten skrót pochodzący od angielskich, a nie łacińskich słów.

Substancje chemiczne mogą dostawać się do naszego organizmu różnymi drogami – przez drogi oddechowe (aerozole), układ pokarmowy (proszki, ciecze) oraz poprzez skórę i błony śluzowe (maści).

Polecenie 3

Czy wiesz, jakimi drogami różne substancje mogą wniknąć do organizmu człowieka? Zapoznaj się z informacjami zamieszczonymi w galerii, a następnie rozwiąż zadanie umieszczone poniżej.

R3xGy0wUT15pb

Na zdjęciu przedstawiono dwóch strażaków w odzieży ochronnej koloru srebrnego i hełmach strażackich z maską tlenową. Strażacy idą przed siebie po łące, w tle widać wozy strażackie i samochody osobowe. W powietrzu unosi się czarny dym przysłaniający znaczną część nieba na zdjęciu.

R14tvSIZOMQP1

Na zdjęciu przedstawiono zastawiony stół pięcioma talerzami z mięsnymi daniami, pieczywem, podanymi przyprawami, a także napojami — wśród nich na pewno jest kawa z mlekiem. Na brzegu stołu leżą również dwa telefony komórkowe i okulary przeciwsłoneczne. Nad stołem widoczne są męskie dłonie, trzymające dwa widelce z drewnianą rękojeścią.

RyGYsLZgdBkVe

Na ilustracji przedstawiono kawałek uranu trzymany przez człowieka w pomarańczowych gumowych rękawicach ochronnych. Uran ma kształt okrągłego, grubego na około centymetr, ciemnoszarego plastra. Jego powierzchnia jest stosunkowo gładka, pokryta jedynie nielicznymi, ciemniejszymi plamami.

RVvIwKhZxP1Gg

Łączenie par. Na podstawie informacji zawartych w powyższym materiale interaktywnym, wskaż, które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.. Za najbardziej niebezpieczne są uważane zatrucia przez drogi oddechowe.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Najwięcej substancji przenika do organizmu przez skórę.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Substancje wchłaniane przez przewód pokarmowy ulegają przemianom metabolicznym, które mogą je unieszkodliwić lub zwiększyć ich toksyczność.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Przez skórę mogą dostać się do organizmu tylko substancje niszczące tkankę skórną.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Na szybkość zatrucia drogą oddechową nie ma wpływu tempo pracy serca i oddechu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Łączenie par. Na podstawie informacji zawartych w powyższym materiale interaktywnym, wskaż, które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.. Za najbardziej niebezpieczne są uważane zatrucia przez drogi oddechowe.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Najwięcej substancji przenika do organizmu przez skórę.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Substancje wchłaniane przez przewód pokarmowy ulegają przemianom metabolicznym, które mogą je unieszkodliwić lub zwiększyć ich toksyczność.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Przez skórę mogą dostać się do organizmu tylko substancje niszczące tkankę skórną.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Na szybkość zatrucia drogą oddechową nie ma wpływu tempo pracy serca i oddechu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Wiedza na ten temat wykorzystywana jest przez farmaceutów do określania postaci substancji leczniczych i sposobów ich dostarczania do organizmu podczas leczenia.

Substancje stosowane w celach leczniczych są niekiedy wyodrębniane z roślin. Są nimi między innymi kofeina (zawarta w ziarnach kawy i liściach herbaty, znana z pobudzającego działania na układ nerwowy, oddechowy i korę mózgową), morfina (bardzo silny środek przeciwbólowy) oraz kodeina (wyodrębniana z maku, stosowana jako lek przeciwkaszlowy oraz silny środek przeciwbólowy, jej działanie jest podobne do morfiny).

2. Wybrane substancje o właściwościach leczniczych

Dzięki rozwojowi farmacji (nauki o lekach, korzystającej z osiągnięć chemii), ludzie dysponują potężną bronią do walki z wszelkimi chorobami – lekarstwami. Współcześnie ciągle projektuje się, produkuje i sprzedaje leki nowej generacji.
Jak działają? Jakie ich właściwości sprawiają, że mogą wspierać organizm człowieka w walce z chorobami? Przyjrzyjmy się kilku z nich.

Leki przeciwbólowe

Od pradawnych czasów ludzie sporządzali lekarstwa z roślin. Już w starożytności kurowano przeziębionych lub cierpiących na reumatyzm wyciągiem z kory wierzbowej albo sokiem z malin. Oba te specyfiki zawierają salicylany – pochodne kwasu salicylowego.

W $1853 \text{r}.$ chemik Charles Frédéric Gerhardt po raz pierwszy zsyntezował kwas acetylosalicylowy, a w drugiej połowie $\text{XIX} \text{w}.$ inni chemicy opracowali skuteczniejszą i wydajniejszą metodę jego syntezy. W $1899 \text{r}.$ koncern farmaceutyczny produkował już lek zawierający tę substancję i sprzedawał go na całym świecie. Dzięki temu kwas acetylosalicylowy był jednym z pierwszych na świecie leków przeciwbólowych.

Obecnie kwas acetylosalicylowy i jego związki trafiają do aptek pod nazwą aspiryny lub polopiryny. Aspiryna jest jednym z najpopularniejszych leków używanych w farmakologii $\text{XX} \text{w}.$

Polecenie 4

Czy wiesz, w jakich celach są stosowane leki zawierające kwas acetylosalicylowy? Zapoznaj się z poniższą grafiką i zastanów się, czy ktoś z Twojej rodziny może przyjmować takie leki w celach profilaktycznych.

RTgudo5jAZ9qT

Na infografice przedstawiono schemat, który opisuje działanie leków zawierających kwas acetylosalicylowy. Na górze, w centrum, widnieje zielony prostokąt z napisem „leki zawierające kwas acetylosalicylowy”. Od prostokąta w dół odchodzi pionowa, zielona linia, rozdzielająca się na dwie strzałki o przeciwnych grotach. Strzałka skierowana w lewą stronę prowadzi do czerwonego prostokąta z białym napisem „działania lecznicze”. Od napisu w dół prowadzi pionowa, zielona linia, od której kolejno poprowadzone są naprzemiennie strzałki w lewą i prawą stronę ilustracji, przedstawiające w symboliczny sposób ciało człowieka pokolorowane na niebiesko, z wyszczególnionym na ciele miejscem bólu w postaci czerwonego słońca. Na pierwszej grafice widoczna jest sylwetka człowieka od pasa w górę, z odzwierciedlonym bólem głowy, pod spodem znajduje się napis „ból głowy”. Z kolei po lewej stronie grafika przedstawia sylwetkę człowieka z oznaczeniem bólu w okolicach szyi, pod którą podpisano „ból gardła”. Po prawej stronie, sylwetka człowieka cała jest czerwona od pasa w górę. Jeszcze bardziej na prawo widnieje czerwony termometr, a poniżej zamieszczono opis „gorączka”. Po lewej stronie kolejna grafika z oznaczonym miejscem zapalnym w okolicach brzucha, a pod nią podpis „stany zapalne”. Ostatnia ilustracja po prawej stronie przedstawia całą sylwetkę człowieka z oznaczonym bólem w okolicach kolan — została oznaczona jako „reumatyzm”. Zielona strzałka skierowana w prawą stronę wskazuje na prostokąt z białym napisem „działania profilaktyczne”, od którego odchodzi zielona linia skierowana w dół. Od linii naprzemiennie odchodzą strzałki skierowane do grafik, które przedstawiają sylwetkę człowieka w kolorze niebieskim, a forma czerwonego słońca symbolizuje ból konkretnego miejsca. Kolejno od prawej strony widnieje grafika z zaznaczonym bólem w okolicach górnej części głowy, a pod spodem „udar mózgu”. Na grafice po lewej stronie oznaczono ból w okolicach klatki piersiowej z opisem „zawał serca”. Na kolejnej grafice po prawej stronie widoczna jest cała sylwetka człowieka z oznaczeniem bólu w okolicach obojczyka i łokcia, którą podpisano „zatory”. Na ostatniej ilustracji cała przedstawiona jest sylwetka człowieka z oznaczeniem bólu w okolicach uda na prawej nodze i kostki na nodze lewej, co opisano jako „zakrzepica”.

Przeciwbólowe działanie polopiryny czy aspiryny polega na zahamowaniu wytwarzania w uszkodzonych komórkach tak zwanych prostaglandyn, które za pośrednictwem włókien nerwowych wysyłają do mózgu informacje o bólu. Natomiast działanie antyzakrzepowe polega na rozrzedzeniu krwi, dlatego osoby zażywające duże dawki aspiryny mogą mieć np. krwotoki z nosa.
Mimo że jest to jednoskładnikowy, prosty lek, naukowcy wciąż znajdują jego nowe zastosowania.

Badanie właściwości kwasu acetylosalicylowego

Doświadczenie 1

Przeprowadź badanie wybranych właściwości kwasu acetylosalicylowego – jego odczynu oraz identyfikację produku jego rozkładu. Sformułuj odpowiednie obserwacje i wnioski.

RO3Vu5ugS9TDu

Problem badawczy:. Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj. Hipoteza 1: Hipoteza 2: Twój wybór: (Wybierz: Hipoteza 1., Hipoteza 2.). Co będzie potrzebne: ;. Instrukcja: 1.

Przeprowadzono doświadczenie, w którym zbadano właściwości kwasu acetylosalicylowego.

Problem badawczy: Jakie jest odczyn kwasu acetylosalicylowego i jakie są produkty jego rozkładu?

Hipoteza: Kwas acetylosalicylowy ma odczyn kwasowy. Produktem jego rozkładu jest między innymi kwas salicylowy, który ulega charakterystycznej reakcji z chlorkiem żelaza($\text{III}$).

Co było potrzebne:

• zlewka;

• probówka;

• łaźnia wodna;

• dowolny lek zawierający kwas acetylosalicylowy;

• woda;

• uniwersalny papierek wskaźnikowy;

• kwas solny (roztwór chlorowodoru);

• wodny roztwór wodorotlenku sodu;

• roztwór chlorku żelaza($\text{III}$).

Przebieg doświadczenia:

Do zlewki wrzucono rozdrobnioną tabletkę, dodano około $50 {\text{cm}}^3$ wody. Zbadano odczyn roztworu za pomocą uniwersalnego papierka wskaźnikowego. Pobrano kilka ${\text{cm}}^3$ roztworu do probówki, dodano kilka kropli wodnego roztworu wodorotlenku sodu. Probówkę ogrzewano przez około $8—10 \text{min}$ w łaźni wodnej. Uzyskaną mieszaninę zobojętniono kwasem solnym (odczyn kontrolowano za pomocą uniwersalnych papierków wskaźnikowych), a następnie dodano kilka kropli roztworu chlorku żelaza($\text{III}$).

Obserwacje:

Po zanurzeniu uniwersalnego papierka wskaźnikowego w roztworze leku, przyjął on czerwone zabarwienie.

Dodanie chlorku żelaza($\text{III}$) do mieszaniny, uzyskanej poprzez ogrzewanie roztworu kwasu acetylosalicylowego z wodorotlenkiem sodu, powodowało zmianę zabarwienia roztworu na fioletowe.

Wnioski:

Powstanie fioletowego zabarwienia roztworu dowodzi, że znajdował się w nim związek zawierający bezpośrednio przyłączoną do pierścienia aromatycznego grupę $—\text{OH}$. Oznacza to, że kwas acetylosalicylowy został przekształcony do kwasu salicylowego na drodze zasadowej hydrolizy estru, a następnie przereagował z ${\text{FeCl}}_3$.

Podsumowanie:

$1.$ Czerwona barwa uniwersalnego papierka wskaźnikowego świadczy o kwasowym odczynie roztworu badanego leku.

$2.$ W podanych warunkach dochodzi do hydrolizy zasadowej estru, co prowadzi do powstania kwasu salicylowego i soli kwasu octowego.

$3.$ Kwas salicylowy w reakcji z chlorkiem żelaza($\text{III}$) tworzy związek o fioletowym zabarwieniu.

1

Polecenie 5

R1PQs86VPudQH

Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Obserwacje:

Jakiego zabarwienia uniwersalnego papierka wskaźnikowego można spodziewać się po zanurzeniu go w wodnym roztworze leku? Czy po wykonaniu wszystkich czynności można zauważyć jakąś zmianę w roztworze, np. pojawienie się innej barwy?

Wnioski:

Jakiej reakcji spodziewamy się po dodaniu wodorotlenku sodu do roztworu kwasu acetylosalicylowego i ogrzaniu tej mieszaniny? Jaki związek możemy otrzymać w jej wyniku? Czy obserwowane zmiany mogą świadczyć o pewnej charakterystycznej reakcji chemicznej pomiędzy tym produktem a chlorkiem żelaza($\text{III}$)?

Pokaż odpowiedź

Obserwacje:

Po zanurzeniu uniwersalnego papierka wskaźnikowego w roztworze leku, przyjął on czerwone zabarwienie.

Dodanie chlorku żelaza($\text{III}$) do mieszaniny, uzyskanej poprzez ogrzewanie roztworu kwasu acetylosalicylowego z wodorotlenkiem sodu, powodowało zmianę zabarwienia roztworu na fioletowe.

Wnioski:

Powstanie fioletowego zabarwienia roztworu dowodzi, że znajdował się w nim związek zawierający bezpośrednio przyłączoną do pierścienia aromatycznego grupę $—\text{OH}$. Oznacza to, że kwas acetylosalicylowy został przekształcony do kwasu salicylowego na drodze zasadowej hydrolizy estru, a następnie przereagował z ${\text{FeCl}}_3$.

Podsumowanie:

$1.$ Czerwona barwa uniwersalnego papierka wskaźnikowego świadczy o kwasowym odczynie roztworu badanego leku. $2.$ W podanych warunkach dochodzi do hydrolizy zasadowej estru, co prowadzi do powstania kwasu salicylowego i soli kwasu octowego.

ROpUJzjBQ5DHP

Na grafice znajduje się schemat reakcji hydrolizy zasadowej kwasu acetylosalicylowego. Substancje organiczne zostały zapisane za pomocą wzorów strukturalnych. Kwas acetylosalicylowy pod wpływem wodorotlenku sodu w środowisku wodnym ulega przekształceniu do kwasu salicylowego i soli sodowej kwasu octowego.

$3.$ Kwas salicylowy w reakcji z chlorkiem żelaza($\text{III}$) tworzy związek o fioletowym zabarwieniu.

R1Rc1ZKCIrezm

Na grafice znajduje się schemat reakcji kwasu salicylowego z chlorkiem żelaza(III). Substancje organiczne zostały zapisane za pomocą wzorów strukturalnych.

1

Polecenie 5

Napisz, jaki odczyn miał roztwór leku.

RFUn7shoYuMi1

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zanurzenie uniwersalnego papierka wskaźnikowego w roztworze leku, powoduje, że przyjmuje on czerwone zabarwienie.

Pokaż odpowiedź

Roztwór leku miał odczyn kwasowy.

Jest to reakcja typowa dla grupy związków zawierających w swojej strukturze pewien charakterystyczny element – grupę fenolową. W przypadku źle przechowywanych lub przeterminowanych leków zawierających aspirynę test ten pozwala jakościowo stwierdzić obecność niepożądanego kwasu salicylowego.

Leki na nadkwasotę

Lekarze gastrolodzy (specjaliści od schorzeń żołądka i jelit) twierdzą, że nawet $20—40\%$ osób dorosłych w krajach wysoko rozwiniętych cierpi na chorobę refluksową przełyku (nadkwasotę). W Stanach Zjednoczonych ta przypadłość dotyka około $5—7\%$ populacji, a co najmniej $30—40\%$ odczuwa te dolegliwości raz w miesiącu. Ludzie cierpiący na nadkwasotę, związaną ze zbyt agresywnym działaniem kwasu solnego (chlorowodorowego) na ścianki żołądka, stosują różnego rodzaju środki neutralizujące ten kwas.

Dostępne w aptekach leki zobojętniające zawierają sole lub wodorotlenki magnezu, wapnia i glinu. Podstawą działania tych preparatów jest wiązanie jonów oksoniowych i podwyższanie pH w żołądku. Prowadzi to do częściowej neutralizacji kwaśnej treści żołądkowej, jak również częściowego obniżenia aktywności pepsyny (enzymu trawiennego).

R1SszXLj425p3

W animacji omówiony został sposób neutralizowania nadmiaru kwasu w żołądku.

W animacji omówiony został sposób neutralizowania nadmiaru kwasu w żołądku.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1SszXLj425p3

W animacji omówiony został sposób neutralizowania nadmiaru kwasu w żołądku.

Proces zachodzący w żołądku po zażyciu środków neutralizujących można przedstawić jako równanie reakcji zobojętniania kwasu zasadą:

Sok żołądkowy jest wydzielany przez gruczoły i komórki nabłonkowe błony śluzowej żołądka. W ciągu doby żołądek wydziela $2500—3000 {\text{cm}}^3$ soku o pH od $\mathrm{1,0}$ do $\mathrm{1,5}$. W warunkach fizjologicznych kwas solny (chlorowodorowy) ma stałe stężenie, zmienia się tylko jego objętość w soku żołądkowym. Główna rola kwasu solnego polega na zakwaszaniu soku żołądkowego i ułatwianiu trawienia białek oraz na likwidowaniu bakterii, przedostających się z pokarmem do żołądka. Pieczenie i zgaga powstają w wyniku wyrzucania kwaśnej treści żołądka do przełyku.

Kolejnym lekiem często stosowanym w przypadku dolegliwości żołądkowych jest węgiel aktywny, znany również jako węgiel leczniczy lub aktywowany. Lecznicze działanie tej substancji ma związek z jej właściwościami sorpcyjnymisorpcjasorpcyjnymi. Po podaniu wykazuje silne działanie przeciwbiegunkowe i zapierające. Stosuje się go w przypadkach zatruć pokarmowych oraz zatruć niektórymi lekami i związkami chemicznymi. Charakteryzuje się dużą powierzchnią wchłaniającą i wiąże substancje, które są przyczyną zatrucia, np.: paracetamol, ibuprofen, barbiturany, alkaloidy, sole metali ciężkich. Po podaniu nie wchłania się z przewodu pokarmowego i jest wydalany.

1

Polecenie 8

Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi węgla aktywnego (carbo medicinalis) zamieszczonymi na ulotce leku, a następnie rozwiąż zadanie umieszczone poniżej.

Rb6X6O6dllrv81

Ulotka informacyjna o węglu aktywnym.

R1Lwz3G8FIwSo

W leczeniu jakich dolegliwości można stosować węgiel aktywny (preparat o silnych właściwościach sorpcyjnych)? Możliwe odpowiedzi: 1. zatruć produktami rafinacji ropy naftowej, 2. biegunkach, wzdęciach i zatruciach lekami lub innymi substancjami chemicznymi, 3. zatruć metanolem i etanolem

RAjyrP8Gf21k9

Jaką dawkę tego leku może jednorazowo przyjąć osoba dorosła w przypadku biegunki? Możliwe odpowiedzi: 1. 3-4 tabletki, 2. 12-14 tabletek, 3. 40-41 tabletek

R12aMus8jDkfO

Jak przygotować zawiesinę, w której w jednej łyżce (5 ml płynu) podana zostanie zalecana dawka – 1000 mg leku? Możliwe odpowiedzi: 1. do 3,5 rozkruszonych tabletek dodać 5 ml wody i wymieszać, 2. do 8 rozkruszonych tabletek dodać 10 ml wody i wymieszać, 3. do 30 rozkruszonych tabletek dodać 50 ml wody i wymieszać

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę na masę tabletki oraz wielkość zalecanej dawki.

Pokaż odpowiedź

Zwróć uwagę, ile substancji czynnej zawiera jedna tabletka. Zgodnie z ulotką, dawka węgla aktywnego, która znajduje się w jednej tabletce, wynosi $\mathrm{0,3 }\text{g}=300 \text{mg}$. Oznacza to, że $1000 \text{mg}$ leku jest zawartych w około $\mathrm{3,5}$ tabletki.

Polecenie 8

Rc4nOUqxelqOB

Węgiel aktywny jest substancją o silnych właściwościach sorpcyjnych. Jest on stosowany przy biegunkach, wzdęciach i zatruciach lekami lub innymi substancjami chemicznymi.
Zaznacz, jak przygotować zawiesinę, w której w jednej łyżce ($5 {\text{cm}}^3$ płynu) podana zostanie zalecana dawka — $1000 \text{mg}$ leku, wiedząc że dawka węgla aktywnego w jednej tabletce wynosi $\mathrm{0,3} \text{g}=1000 \text{mg}$. Możliwe odpowiedzi: 1. Do trzech i pół rozkruszonych tabletek dodać $5 {\text{cm}}^3$ wody i wymieszać., 2. Do ośmiu rozkruszonych tabletek dodać $10 {\text{cm}}^3$ wody i wymieszać., 3. Do $30$ rozkruszonych tabletek dodać $50 {\text{cm}}^3$ wody i wymieszać.

Antybiotyki – zwalczanie przyczyny, a nie tylko skutków choroby

Do hamowania wzrostu mikroorganizmów, zwłaszcza bakterii chorobotwórczych, medycyna wykorzystuje antybiotyki. Są to związki organiczne o złożonej budowie chemicznej, wytwarzane z produktów przemiany materii pleśni i grzybów. W ten sposób produkuje się tak zwane naturalne antybiotyki. Przemysł medyczny koncentruje się na wytwarzaniu antybiotyków półsyntetycznych:

• skuteczniejszych – silniejszych i wykazujących szerszy zakres działania;

• trwalszych chemicznie;

• odporniejszych na bakteryjne enzymy;

• często tańszych w produkcji od leków naturalnych.

W produkcji wielu antybiotyków stosuje się metody biotechnologiczne.
Pierwszym naturalnym antybiotykiem była penicylina. Uzyskano ją z pleśni (rodzaj grzybów – pędzlaków, o nazwie łacińskiej Penicillium), która pojawia się chociażby w nieświeżym chlebie, owocach.

Rc5yb1aGpNaJM

Na zdjęciach przedstawiona jest pleśń (pędzlak) na mandarynce po lewej stronie. Obok, po prawej stronie, leży zdrowy owoc mandarynki. Obie położone są na białym talerzu.

Obecnie przemysł farmaceutyczny wytwarza setki antybiotyków. Niektóre atakują wiele rodzajów bakterii, inne działają tylko przeciwko jednemu rodzajowi lub dwóm rodzajom bakterii (są selektywne).

Antybiotyki, tak jak wszystkie lekarstwa, należy zawsze zażywać w odpowiednich ilościach oraz zgodnie z zaleceniem lekarza. Jest to szczególnie ważne, ponieważ poza zabijaniem lub unieszkodliwianiem bakterii chorobotwórczych niszczą one też niezbędne człowiekowi bakterie przewodu pokarmowego. Bardzo często powoduje to zapalenie jamy ustnej i grzybicę oraz prowadzi do namnożenia się szczepów opornych na antybiotyk, co może być poważnym zagrożeniem zdrowia. Częsta oporność bakterii na działanie leku wiąże się z nieracjonalną antybiotykoterapią.

3. Substancje powodujące uzależnienia

Etanol – najbardziej znany depresant

Wszystkie napoje alkoholowe zawierają tę samą substancję chemiczną – alkohol etylowy, czyli etanol ${\text{CH}}_3{\text{CH}}_2\text{OH}$. Spożyty niemal natychmiast dostaje się do krwi – wchłania się już w jamie ustnej i bardzo szybko przenika przez błonę śluzową przewodu pokarmowego.
Napoje alkoholowe mają właściwości odurzające. Zawarty w nich alkohol atakuje przede wszystkim system nerwowy i prowadzi do zatrucia organizmu. W rezultacie następuje upośledzenie koordynacji ruchu, mowy, czucia oraz kontroli zachowania. Jego spożywanie przez dłuższy czas powoduje w organizmie trwałe uszkodzenia i zmiany w układzie nerwowym oraz innych organach, takich jak nerki czy wątroba.

Poziom (stężenie) alkoholu we krwi określa się w promilach. Liczba promili ($‰$) oznacza, ile gramów alkoholu znajduje się w jednym litrze badanej krwi.

RbxSCG8beBRr2

Infografika przedstawia, jak działa alkomat, służący do wykrywania alkoholu w wydychanym powietrzu. Alkomat to tester trzeźwości — jest urządzeniem pomiaru zawartości alkoholu w powietrzu, wydychanym przez testowaną osobę. Jego najważniejszym elementem, który ma wpływ na dokładność pomiaru, jest sensor. Wyróżniamy ich trzy rodzaje. Półprzewodnikowe: urządzenia najprostsze — w zależności od ilości alkoholu, następuje zmiana oporu półprzewodnika, co zostanie wychwycone przez sensor i wówczas podaje zawartość alkoholu w wydychanym powietrzu. Spektrofotometryczne: wykorzystują spektrometrię w podczerwieni. Wartość absorbcji promieniowania (o długości fali charakterystycznej dla danego związku chemicznego) jest mierzona i przeliczana na stężenie alkoholu. Sensory spektrofotometryczne stosowane są w stacjonarnych alkomatach dowodowych, wykorzystywanych przez policję lub sądy. Elektrochemiczne: zawierają substancje utleniające alkohol do kwasu octowego (kwasu etanowego), który podczas uwalniania się na anodzie komórki pomiarowej doprowadza do wytworzenia prądu — im więcej alkoholu w próbce, tym większa ilość napięcia elektrycznego. Sensor elektrochemiczny reaguje tylko na cząsteczki alkoholu, co minimalizuje ryzyko błędu.

Stężenie alkoholu we krwi (określające stopień nietrzeźwości) zależy zarówno od ilości spożytego etanolu, jak też od masy ciała, płci, stanu zdrowia i innych cech indywidualnych organizmu. Wypity alkohol wchłania się w układzie pokarmowym, po czym większość (około $95\%$) ulega procesom metabolicznym, a jedynie około $5\%$ wchłoniętego alkoholu jest wydalane z organizmu w niezmienionej postaci. Procesy przekształcania etanolu w jego metabolity zachodzą w wątrobie przy udziale odpowiednich enzymów, zgodnie z poniższym schematem:

Ilość odpowiednich enzymów w wątrobie jest ograniczona, dlatego tempo utleniania alkoholu jest stałe i dla dorosłego człowieka wynosi średnio $7 \text{g} \text{alkoholu}/\text{godz}$. Przedstawiony powyżej ciąg reakcji metabolicznych sprawia, że pijąc alkohol powoli, stosunkowo trudno jest zgromadzić w organizmie taką ilość etanolu, która będzie stanowiła dawkę śmiertelną, ale nie jest to niemożliwe. Stężenie etanolu we krwi na poziomie $4‰$ lub więcej jest uważane za śmiertelne.

Najczęściej śmierć w wyniku przedawkowania etanolu ma miejsce w przypadku tak zwanego „bardzo szybkiego picia”, kiedy w krótkim czasie stężenie alkoholu we krwi bardzo mocno wzrasta. Dawka śmiertelna etanolu dla dorosłego człowieka wynosi około $\mathrm{3,5} {\text{cm}}^3$ etanolu w przeliczeniu na jeden kilogram masy ciała. Oznacza to, że osoba ważąca $50 \text{kg}$ może umrzeć po szybkim wypiciu (tak zwanym na raz) zaledwie $140 \text{g}$ alkoholu (taka ilość etanolu jest zawarta w około $350 {\text{cm}}^3$ wódki).

Bardzo niebezpieczne jest również spożywanie alkoholu przez kobiety w ciąży, ponieważ etanol może doprowadzić do rozwoju u płodu tak zwanego alkoholowego zespołu płodowego (ang. fetal alcohol spectrum disorders (FASDs) lub fetal alcohol syndrome (FAS)). Jest to nieuleczalny zespół chorobowy będący najcięższą formą wad wrodzonych, w tym również neurologicznych, wywołanych na skutek ekspozycji płodu na alkohol. Nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu, którą można przyjąć w czasie ciąży – każda ilość etanolu niesie ryzyko wystąpienia zaburzeń rozwojowych i może wiązać się z nieodwracalnymi uszkodzeniami rozwijającego się płodu.

R1GzAkwnkP2vP

Grafika przedstawia zdjęcie męskiego przedramienia z dłonią. Na nadgarstku zapięte są kajdanki. Druga część kajdanek jest położona na białym stole. Mężczyzna trzyma w ręku przezroczystą szklankę wypełnioną w jednej trzeciej brązowym płynem. Dno szklanki wstawione jest w środek drugiej części kajdanek.

Częste spożywanie alkoholu może doprowadzić do uzależnienia od alkoholu (Światowa Organizacja Zdrowia zaleca unikania terminu „alkoholizm”, a zamiast niego rekomenduje używanie terminów „zespół uzależnienia od alkoholu” lub „uzależnienie od alkoholu”).

Młode organizmy szczególnie szybko przyzwyczajają się do alkoholu, a jego brak jest odczuwany jako tak zwany głód alkoholowy. Osoby nadużywające alkoholu mają trudności w nauce, ponieważ występuje u nich osłabienie pamięci, problemy z koncentracją i logicznym myśleniem. Z tego powodu pojawiają się konflikty w szkole i w domu. Osoby nietrzeźwe robią rzeczy, których później żałują, rujnują swoje życie osobiste i sprawiają cierpienia najbliższym. Systematyczne picie alkoholu nieodwracalnie uszkadza narządy i tkanki organizmu, wywołując liczne choroby (marskość wątroby, przewlekłe stany zapalne trzustki, nadciśnienie, zaburzenia rytmu pracy serca, udary mózgu, bezpłodność czy nowotwory wątroby, przełyku i krtani).

Metanol jest cieczą łudząco podobną do etanolu, która posiada podobny zapach i dobrze miesza się z wodą, przez co niekiedy bywa mylona z etanolem. Metanol jest jednak znacznie bardziej toksyczny niż etanol, a wypicie go lub wchłonięcie jego par przez drogi oddechowe poraża układ nerwowy, powodując ślepotę lub nawet śmierć. Duża toksyczność metanolu wynika głównie z jego metabolitów, do których jest enzymatycznie przekształcany w wątrobie. Metabolizm metanolu przebiega zgodnie ze schematem:

Metanol jest metabolizowany przez człowieka z pięciokrotnie mniejszą szybkością niż etanol. Powstające metabolity, czyli formaldehyd (metanal) i kwas mrówkowy (kwas metanowy), uszkadzają bezpośrednio komórki poprzez denaturację białek. Działają też szkodliwie na nerwy, a szczególnie nerw wzrokowy. Ich toksyczność dotyczy zatem przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego i nerwu wzrokowego, a także nerek, wątroby i serca. W oku, poza nerwem wzrokowym, uszkadzane są siatkówka i rogówka. Oprócz tego kwas mrówkowy powoduje powstanie kwasicy metabolicznej.

Uwaga!

Bardzo istotną rolę odgrywa czas, w jakim podejmie się terapię w zatruciu metanolem.
Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, nie należy podawać mu żadnych środków doustnie. Trzeba natomiast podjąć działania, które uchronią go przed utratą ciepła.
Przy zatruciu doustnym powinno się płukać usta dużą ilością wody, nie połykać.
We wszystkich przypadkach zatrucia metanolem należy niezwłocznie wezwać pogotowie!

R1D3Bma41LVSU

Na grafice na czarnym tle, po lewej stronie jest przedstawiony żarzący się papieros z unoszącym się w górę dymem papierosowym. Po prawej stronie przedstawione są w rzędzie trzy kieliszki wypełnione do 3/4 objętości brązowym płynem. Na dole biały napis "Uwaga! Alkohol i papierosy sprzyjają rozwojowi chorób nowotworowych".

Nikotyna – najczęściej stosowany stymulant

Zapaleniu pierwszego papierosa towarzyszy zwykle krztuszenie, bóle głowy, nudności, a nawet wymioty. Jednak pomimo tego niektórzy sięgają po papierosa także po raz drugi i trzeci – aż z czasem organizm sam sygnalizuje potrzebę przyjęcia nikotyny, do której stopniowo został przyzwyczajony. Pojawia się uzależnienie (nałóg), zwane nikotynizmem, które na tym etapie zwalczyć jest już niezwykle trudno. Po zaciągnięciu się dymem tytoniowym, do organizmu przedostaje się za pośrednictwem układu oddechowego ogromna ilość trujących związków chemicznych, między innymi nikotyna, siarkowodór, amoniak, metanol, tlenek węgla($\text{II}$), rakotwórcze substancje smoliste, a także radioaktywne izotopy.

Nikotyna jest silną neurotoksyną o dużym potencjale uzależniającym, ponieważ przyjmowana w małych dawkach w czasie palenia powoduje zwiększenie wydzielania dopaminy, czyli hormonu szczęścia, oraz działa stymulująco na organizm. Dawka śmiertelna nikotyny wynosi mniej więcej $40—60 \text{mg}$, ale ostre zatrucia tą trucizną są częściej wywołane środkami ochrony roślin niż paleniem, podczas którego większa część nikotyny przechodzi do otoczenia, a nie organizmu. Jednak złożona mieszanina związków chemicznych, obecna w tytoniu i dymie tytoniowym, przy przewlekłym stosowaniu prowadzi do chorób serca i całego układu krążenia. Płuca stają się mniej sprawne, niszczy się cera, żółkną zęby, a oddech staje się nieświeży. Ponadto istotnie zwiększa się ryzyko zachorowania na wiele innych niebezpiecznych chorób, łącznie z wszelkimi typami nowotworów.

Polecenie 11

Czy wiesz, ile niebezpiecznych substancji smolistych dostaje się do płuc palacza wraz z wdychanym dymem papierosowym? Zastanów się, w jakim stanie mogą być płuca osoby, która wypaliła $400$ papierosów, po czym obejrzyj doświadczenie i rozwiąż zadanie umieszczone poniżej. Jak myślisz, czy pokazanie tego filmiku człowiekowi uzależnionemu od papierosów mogłoby nakłonić go do zerwania z nałogiem?

RDSoqnY72tnCJ

W filmie przedstawiono eksperyment, którego celem było ukazanie szkodliwego działania papierosów na płuca.

W filmie przedstawiono eksperyment, którego celem było ukazanie szkodliwego działania papierosów na płuca.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RDSoqnY72tnCJ

W filmie przedstawiono eksperyment, którego celem było ukazanie szkodliwego działania papierosów na płuca.

RCcjJI6qUP71u

Łączenie par. Na podstawie informacji zawartych w powyższym materiale, wskaż, które z podanych poniżej stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.. Przeprowadzony eksperyment dobrze odwzorowuje sposób przedostawania się dymu papierosowego do układu oddechowego palacza.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Roztwór ciemnieje, ponieważ wraz z każdym papierosem do roztworu dostaje się $18 \text{mg}$ nikotyny.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. $400$ papierosów może dostarczyć do płuc nawet $\mathrm{7,2} \text{g}$ smoły.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Smoła papierosowa, która dostaje się do płuc, nie ma istotnego wpływu na zdrowie osoby palącej.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Łączenie par. Na podstawie informacji zawartych w powyższym materiale, wskaż, które z podanych poniżej stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.. Przeprowadzony eksperyment dobrze odwzorowuje sposób przedostawania się dymu papierosowego do układu oddechowego palacza.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Roztwór ciemnieje, ponieważ wraz z każdym papierosem do roztworu dostaje się $18 \text{mg}$ nikotyny.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. $400$ papierosów może dostarczyć do płuc nawet $\mathrm{7,2} \text{g}$ smoły.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Smoła papierosowa, która dostaje się do płuc, nie ma istotnego wpływu na zdrowie osoby palącej.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

W dymie papierosowym, poza nikotyną, znajduje się wiele różnych substancji, w tym także te wykazujące działanie toksyczne na organizm człowieka. Wybrane składniki dymu tytoniowego, wraz z ich działaniem, zostały zebrane w poniższej tabeli.

RHV5q5IeWLlMc

Grafika przedstawiająca plakat Kampanii antynikotynowej. Na górze po prawej stronie logo Kampania Społeczna. Niżej, na czerwonym pasku, umieszczony jest biały napis "PALENIE ZABIJA CIEBIE I TWOICH BLISKICH". Poniżej dłoń trzymająca papierosa, który jest umieszczony między palcem wskazującym a środkowym. W tle pada cień na ścianę w kształcie dłoni pociągającej za spust pistoletu. Na dole znajduje się biały napis "TEN CICHY ZABÓJCA MOŻE SKRÓCIĆ TWOJE ŻYCIE NAWET O DWADZIEŚCIA LAT". Pod spodem małą czcionką zapisano: W tej kampanii nie powiemy Ci niczego, czego nie możesz dowiedzieć się z Internetu. Ale chcemy zwrócić Ci uwagę na kwestię kosztów, jakie ponosisz paląc. Ty decydujesz, jak żyjesz. Ty decydujesz, jak długo żyjesz. Ty decydujesz, czy palisz, czy rzucasz. Jeśli wybierzesz dłuższe i zdrowsze życie, skontaktuj się z nami. możemy pomóc Ci w rzuceniu palenia. Kampania Antynikotynowa; kampania.antynikotynowa_@_kampania.pl; telefon: dwa dwa zero zero jeden zero zero trzy".

Narkotyki

Chorzy cierpiący na różne choroby, które powodują bardzo silny ból (np. nowotwory), w celu jego uśmierzenia zażywają silne środki przeciwbólowe, którymi czasami są także narkotyki (np. morfina). Tego typu lekarstwa może przepisać wyłącznie lekarz. Jednak w dzisiejszych czasach po narkotyki często sięgają ludzie zdrowi. Główną przyczyną, dla której niektóre osoby chętnie sięgają po tego typu substancje, są objawy euforii, którą narkotyki początkowo wywołują. Większość z nich charakteryzuje bardzo silny potencjał uzależniający – często wystarczy zażyć tylko jedną dawkę, aby popaść w nałóg.

Osoba zażywająca narkotyki pożąda efektów wywoływanych przez nie, a do ich uzyskania potrzebuje regularnie przyjmowanych dawek, aby zaspokoić tak zwany głód narkotykowy. Regularne przyjmowanie danych ksenobiotyków powoduje, że zmniejsza się na nie wrażliwość organizmu. W rezultacie osoba uzależniona musi co jakiś czas zwiększać ilość przyjmowanego narkotyku w celu uzyskania pożądanego działania. Może to doprowadzić do przypadkowego przedawkowania mającego skutek śmiertelny. Zerwanie z nałogiem jest niezmiernie trudne. Narkotyki są substancjami psychoaktywnymisubstancje psychoaktywnesubstancjami psychoaktywnymi; zmieniają świadomość i zachowanie, często powodując depresję, zaburzenia psychiczne i halucynacje. Uzależniony rozpoczyna życie w świecie oderwanym od rzeczywistości, przerywa naukę lub pracę i w celu zdobycia pieniędzy na zakup kolejnych porcji narkotyków, zaczyna kraść lub nawet rozprowadzać narkotyki.

RTckMGY710Y7e

Na ilustracji przedstawione są owoce maku. Mają kształt okrągły, osadzone na łodydze. Na górze widoczne jest pofałdowanie, skąd wysypują się ziarna.

Zażywanie narkotyków skutkuje nieodwracalnymi zmianami w psychice i organizmie człowieka, a także wywołuje trwałe uszkodzenie mózgu przez substancje zaliczane do narkotyków. Pogarsza się ogólny stan zdrowia. Ważne funkcje życiowe, takie jak oddychanie czy praca nerek, ulegają zaburzeniu, co nieuchronnie prowadzi do śmierci. Przyczyną tych chorobowych zmian jest trwałe uszkodzenie mózgu.

Z zażywaniem narkotyków po części wiąże się również problem zakażeń HIV. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny – od czasu wdrożenia badań w $1985 \text{r}.$ do końca $2019$ zarejestrowano w Polsce $25544$ przypadki zakażeń HIV. Do co najmniej $25\%$ z ogółu stwierdzonych zakażeń doszło wyniku zażywania narkotyków.

W obiegu znajduje się wiele narkotyków (np. morfina, kokaina, amfetamina, LSD, meskalina, opium, heroina, haszysz, marihuana itd.), każdy w kilku postaciach (proszku, tabletek, roztworu, skrętów). Niektóre są otrzymywane z roślin (heroina, kokaina), inne zaś na drodze syntezy (amfetamina, LSD).

Polecenie 13

Czy wiesz, co to są konopie indyjskie i jakie działanie wykazują te rośliny? Zapoznaj się z materiałem multimedialnym na temat marihuany, a następnie rozwiąż zadanie umieszczone poniżej.

R1B4hOfyOtqCa

Film <math aria‑label="pod tytułem">pt. Przykład substancji psychoaktywnej

Film <math aria‑label="pod tytułem">pt. Przykład substancji psychoaktywnej

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1B4hOfyOtqCa

Film <math aria‑label="pod tytułem">pt. Przykład substancji psychoaktywnej

Rc30NlqlIWNjn

Spośród podanych poniżej stwierdzeń wskaż wszystkie zdania, które są prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Marihuana jest narkotykiem wytwarzanym z rośliny Cannabis sativa L., 2. Syndrom antymotywacyjny cechują między innymi zaburzenia koordynacji ruchowej, zaburzenia pamięci i koncentracji, bóle głowy oraz wzrost ciśnienia krwi., 3. Objawem uzależnienia od marihuany mogą być zaburzenia pamięci i koncentracji, apatia, bierność i zaburzenia snu., 4. W niektórych krajach marihuana i haszysz są legalizowane, mimo że są uznawane za narkotyki prowadzące do dużych szkód zdrowotnych i społecznych., 5. Objawem towarzyszącym zażyciu preparatów konopi może być zniekształcenie postrzegania rzeczywistości, zaburzenie logicznego myślenia oraz spotęgowanie nastroju, który dominował przed zażyciem narkotyku., 6. Marihuana wykazuje działanie przeciwwymiotne, przeciwdrgawkowe i przeciwbólowe, dzięki czemu w niektórych krajach jest stosowana do celów leczniczych., 7. Objawy towarzyszące zażywaniu marihuany lub haszyszu trwają od trzech do sześciu godzin.

Każdy narkotyk ma inną dawkę, po której zażyciu ujawnia się jego działanie, i inną dawkę śmiertelną.
Każdy narkotyk działa inaczej, ale wszystkie one mają cechy wspólne, do których należy to, że:

• wywołują tolerancję (stopniowe zmniejszenie efektu wywołanego określoną dawką);

• powodują uzależnienie (np. już dwukrotne zażycie heroiny może spowodować uzależnienie);

• wyniszczają organizm.

Podsumowanie

• Substancje chemiczne mogą oddziaływać na organizm człowieka i wywoływać pożądany, zgodny z przeznaczeniem i oczekiwaniem, skutek (leki) albo działać niekorzystnie – toksycznie (trucizny).

• Decyduje o tym przede wszystkim dawka substancji oraz droga jej wnikania do organizmu (poprzez skórę, układ oddechowy lub układ pokarmowy). Przy stosowaniu leków bardzo ważne jest postępowanie zgodne z zaleceniami lekarza – zażywanie odpowiednich dawek oraz przyjmowanie w odpowiednio długim okresie.

• Używki to pewna grupa substancji, które nie mają wartości odżywczych, ale są przyjmowane przez ludzi ze względu na pobudzające oddziaływanie na układ nerwowy. Ich dłuższe przyjmowanie może prowadzić do uzależnienia. Do używek zaliczamy alkohol, nikotynę (z tytoniu) oraz najbardziej niebezpieczne – narkotyki i dopalacze. Używkami są także kawa, herbata i napoje energetyzujące. Wszystkie zmieniają (w mniejszym lub większym stopniu) stan świadomości człowieka.

Dowiedz się więcej

James Frey – Milion małych kawałków to książka, którą warto przeczytać. Jest to autobiograficzna relacja z pobytu na odwyku $23$–letniego Jamesa, od dziesięciu lat uzależnionego od alkoholu, a od trzech lat od kokainy. Kiedy zgłasza się na odwyk do najstarszego ośrodka w Stanach, chlubiącego się rekordowo wysoką skutecznością (niecałe siedemnaście procent wyleczonych), lekarze nie potrafią wyjaśnić, jakim cudem nadal żyje.

Słownik

Ćwiczenia

Bibliografia

Mutschler E., Farmakologia i toksykologia, Wrocław 2004.

Pach J., Zarys toksykologii klinicznej, Kraków 2009.

Seńczuk W., Toksykologia współczesna, Warszawa 2005.