Rwlr5ZEt0iUux
Trzy kamienie ułożone w rzędzie. Każdy z kamieni ma nieregularny kształt – pierwszy z lewej jest brązowy, podłużny i okrągły, środkowy jest brązowy i okrągły, a trzeci jest szary i spłaszczony.

Dziwne dialogi człowieka i rzeczy

Kamyki
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., Małgorzata Skibińska, licencja: CC BY 3.0.

Człowieka otaczają rozmaite przedmioty. Większość z nich traktuje użytkowo i nie poświęca im zbyt wiele uwagi. Tymczasem rzeczy wokół nas nie są jedynie wytworem kultury materialnej. Poza swym znaczeniem dosłownym mogą stać się także nośnikami głębszych treści i posiadać wartość symboliczną. Dzieje się tak dlatego, że mają swoją historię, przypominają o przeszłości, odzwierciedlają ludzkie emocje. W wymiarze artystycznym świat przedmiotów jest równie bogaty jak świat człowieka. Poetyckie dialogi prowadzone między jednostką a przedstawicielami materii nieożywionej (np. kamieniami) pozwalają odkryć nieznany wymiar otaczającej ludzi rzeczywistości. Są sposobem dotarcia do prawdy o samym człowieku – prawdy, której być może nigdy wcześniej nie był świadomy…

Już wiesz

1) Wyjaśnij znaczenia związków frazeologicznych: „zrzucić kamień z serca”, „twardy jak kamień”, „być z kamienia”, „serce z kamienia”, „kamienna twarz”, „kamieniem siedzieć”, „zasnąć kamieniem”, „kamień do czyjegoś ogródka”, „kamień węgielny”, „przepaść jak kamień w wodę”, „nie pozostawić kamienia na kamieniu”. Skorzystaj w tym celu ze słownika frazeologicznego.

R1G0WEDFSyPvZ
Miejsce na notatkę

2) Zbierz kilka kamieni. Jeśli masz taką możliwość, postaraj się, aby były to różne odmiany: skały, minerały, półszlachetne kamienie wykorzystywane do wyrobu biżuterii, np. agaty, krzemienie czy kryształ górski. UWAGA! Najpierw w dowolnym źródle sprawdź, które kamienie jubilerskie to kamienie szlachetne.

R1DTGcLLfeHOZ
Miejsce na notatkę
j0000007ZLB1v50_0000000F
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Rozmowa z kamieniem Wisławy Szymborskiej

Polecenie 1

Przypomnij sobie znaczenia wyjaśnionych przez ciebie związków frazeologicznych, a następnie zastanów się, czy pojawiły się jakieś wspólne cechy kamienia. Wymień je.

R1DfkvpjAtBpl
Miejsce na notatkę
1
Ćwiczenie 1

Obejrzyj dokładnie zebrane przez siebie otoczaki i porównaj je z kamieniami przedstawionymi w poniższej galerii. Ustal, co je łączy.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 1

Znajdź informacje na temat kamieni półszlachetnych. Zapisz poniżej ich definicję i wymień kilka nazw takich kamieni.

Rfr43sT7gHhkt
Miejsce na notatki ucznia.
R2uEWHi2Cz8PR
Ćwiczenie 2.1
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
1
Ćwiczenie 2.2

Podaj wyrazy pokrewne do wyrazu „kamień”.

uzupełnij treść
Polecenie 2

Zredaguj kilkuzdaniową notatkę, w której opiszesz, jakie skojarzenie budzi w tobie kamień. Wykorzystaj zgromadzone w poprzednich ćwiczeniach słownictwo.

R1ZwvPFDerWly
Miejsce na notatkę
RPf92UjQ4D9aP1
Wisława Szymborska
Źródło: Mariusz Kubik, fotografia barwna, licencja: CC BY 3.0.
Wisława Szymborska20121923

Wisława Szymborska

– polska poetka, eseistka, tłumaczka. Debiutowała na łamach „Dziennika Polskiego” w 1945 roku. Pierwszym tomem poetyckim Szymborskiej był tom Dlatego żyjemy (1952). W 1996 roku poetka została laureatką literackiej Nagrody Nobla.

Wisława Szymborska jest jedną z najczęściej tłumaczonych polskich autorów. Do jej najważniejszych tomów poetyckich należą: Wołanie do Yeti (1957), Sól (1962), Sto pociech (1967), Wielka liczba (1976), Ludzie na moście (1986), Koniec i początek (1993), Widok z ziarnkiem piasku (1996).

Rozmowa z kamieniemWisława Szymborska
Wisława Szymborska Rozmowa z kamieniem

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Chcę wejść do twego wnętrza,
rozejrzeć się dokoła,
nabrać ciebie jak tchu.

– Odejdź – mówi kamień. –
Jestem szczelnie zamknięty.
Nawet rozbite na części
będziemy szczelnie zamknięte.
Nawet starte na piasek
nie wpuścimy nikogo.

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Przychodzę z ciekawości czystej.
Życie jest dla niej jedyną okazją.
Zamierzam przejść się po twoim pałacu,
a potem jeszcze zwiedzić liść i krople wody.
Niewiele czasu na to wszystko mam.
Moja śmiertelność powinna cię wzruszyć.

– Jestem z kamienia – mówi kamień –
i z konieczności muszę zachować powagę.
Odejdź stąd.
Nie mam mięśni śmiechu.

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Słyszałam, że są w tobie wielkie puste sale,
nieoglądane, piękne nadaremnie,
głuche, bez echa czyichkolwiek kroków.
Przyznaj, że sam niedużo o tym wiesz.

– Wielkie i puste sale – mówi kamień –
ale w nich miejsca nie ma.
Piękne, być może, ale poza gustem
twoich ubogich zmysłów.
Możesz mnie poznać, nie zaznasz mnie nigdy.
Całą powierzchnią zwracam się ku tobie,
a całym wnętrzem leżę odwrócony.

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Nie szukam w tobie przytułku na wieczność.
Nie jestem nieszczęśliwa.
Nie jestem bezdomna.
Mój świat jest wart powrotu.
Wejdę i wyjdę z pustymi rękami.
A na dowód, że byłam prawdziwie obecna,
nie przedstawię niczego prócz słów,
którym nikt nie da wiary.

– Nie wejdziesz – mówi kamień. –
Brak ci zmysłu udziału.
Żaden zmysł nie zastąpi ci zmysłu udziału.
Nawet wzrok wyostrzony aż do wszechwidzenia
nie przyda ci się na nic bez zmysłu udziału.
Nie wejdziesz, masz zaledwie zamysł tego zmysłu,
ledwie jego zawiązek, wyobraźnię.

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Nie mogę czekać dwóch tysięcy wieków
na wejście pod twój dach.

– Jeżeli mi nie wierzysz – mówi kamień –
zwróć się do liścia, powie to, co ja.
Do kropli wody, powie to, co liść.
Na koniec spytaj włosa z własnej głowy.
Śmiech mnie rozpiera, śmiech, olbrzymi śmiech,
którym śmiać się nie umiem.

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.

– Nie mam drzwi – mówi kamień.

Z tomu Sól (1962)

j0000007ZLB1v50_00000_BIB_001 Źródło: Rozmowa z kamieniem, [w:] Wisława Szymborska, Wiersze wybrane, Kraków 2012, s. 109–111.

Przeczytaj uważnie wiersz Rozmowa z kamieniem, a następnie wykonaj ćwiczenia.

j0000007ZLB1v50_0000000F
1
Ćwiczenie 3.1

Określ, kim jest podmiot liryczny w wierszu i kogo lub co reprezentuje. Uzasadnij swoją odpowiedź, odwołując się do właściwych cytatów z liryka.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 3.2

Scharakteryzuj kamień jako bohatera lirycznego utworu, wskazując trzy cechy, które go wyróżniają.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 3.3

Wyjaśnij, w jakim celu podmiot liryczny rozmawia z kamieniem i czego chce się dowiedzieć.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 3.4

Wyjaśnij, czym jest „zmysł udziału”, którego nie posiada podmiot liryczny.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 3.5

Wyjaśnij, jaki związek zachodzi między brakiem drzwi a przedstawioną sytuacją liryczną/ wymową całego tekstu Szymborskiej.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 3.6

Zastanów się nad tajemnicą, jaką skrywa kamień. Oceń, czy w jego wnętrzu znajduje się coś naprawdę cennego oraz czy ludzkie istnienie jest bardziej wartościowe niż istnienie kamienia.

uzupełnij treść
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
1
Polecenie 3

Stwórz mapę myśli do słowa „kamień”. Dopisz w wyznaczonych miejscach pasujące do słowa związki frazeologiczne, określenia, synonimy, wyrazy pokrewne oraz utwory literackie.

RnVKEaKF7rxyY
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu mapy myśli.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.

Sporządź notatkę w formie wyliczenia na temat słowa „kamień”.

R1Nyv39N61eGr
Miejsce na notatki ucznia.
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
Polecenie 4

Napisz rozprawkę, w której rozważysz, co jest niewątpliwą wartością bycia człowiekiem. W argumentacji odwołaj się do Rozmowy z kamieniem Wisławy Szymborskiej oraz do innego utworu literackiego. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 200 wyrazów.

RVLGGGmUg6YE2
Miejsce na notatkę
j0000007ZLB1v50_0000002O
JPOL_E3_E4_Konteksty

Kamyk Zbigniewa Herberta

R1BEALWkhAnGT1
Popiersie Zbigniewa Herberta w Alei Sław na skwerze Harcerskim w Kielcach
Źródło: Arkadiusz Latos, licencja: CC BY-SA 4.0.
Zbigniew Herbert19981924

Zbigniew Herbert

– polski poeta, dramaturg, eseista, laureat wielu nagród literackich. Zadebiutował w 1950 roku na łamach prasy. Debiut książkowy Herberta stanowił tom Struna światła (1956). Najsłynniejszym dziełem autora jest zbiór poetycki Pan Cogito (1974), w którym po raz pierwszy pojawia się postać Pana Cogito – współczesnego inteligenta, niemogącego pogodzić się z otaczającą rzeczywistością. Do innych ważnych tomów poetyckich artysty należą: Hermes, pies i gwiazda (1957), Studium przedmiotu (1961), Napis (1969), Raport z oblężonego miasta i inne wiersze (1983). Zbigniew Herbert jest także autorem zbiorów tekstów dramatycznych, np.: Jaskinia filozofów (1956) i Rekonstrukcja poety (1960). Artysta zasłynął również swoją twórczością eseistyczną, np.: Barbarzyńca w ogrodzie (1962) i Martwa natura z wędzidłem (1993).

Codzienność oczami Herberta

Na tom poetycki Studium przedmiotu składają się wiersze i proza poetycka. Głównym tematem tego zbioru Herberta są rozważania o roli i zadaniach sztuki oraz poetyckie opisy – z pozoru – zwykłych przedmiotów znanych z codzienności. Poeta odkrywa nieznane oblicze otaczających go rzeczy: pisze o drewnianej kostce, zegarze, krzesłach, stole, tworzy odę skierowaną do szuflady, która chroniła jego utwory przed cenzurą... Herbert pokazuje świat materialny, poszukując w nim treści metafizycznychmetafizycznymetafizycznych. Autor Studium przedmiotu zachęca do zgłębiania „istoty rzeczy” i odkrywania „serca rzeczy”, gdzie ukryta jest głębsza prawda o otaczającej ludzi rzeczywistości.

metafizyczny
R1dgTehRxqbxb
Nagranie wideo. Na początku pojawia się plansza z napisem: Zbigniew Herbert „Kamyk”. Następnie Elżbieta Golińska czyta wiersz Herberta w sali teatralnej z rzędami bordowych krzeseł. Na końcu filmu pojawia się plansza z napisami: wystąpiła Elżbieta Golińska, realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu „E‑podręczniki do kształcenia ogólnego”, wrzesień 2014.
KamykZbigniew Herbert
Zbigniew Herbert Kamyk

kamyk jest stworzeniem
doskonałym

równy samemu sobie
pilnujący swych granic

wypełniony dokładnie
kamiennym sensem

o zapachu który niczego nie przypomina
niczego nie płoszy nie budzi pożądania

jego zapał i chłód
są słuszne i pełne godności

czuję ciężki wyrzut
kiedy go trzymam w dłoni
i ciało jego szlachetne
przenika fałszywe ciepło

– Kamyki nie dają się oswoić
do końca będą na nas patrzeć
okiem spokojnym bardzo jasnym

Z tomu Studium przedmiotu (1961)

j0000007ZLB1v50_00000_BIB_002 Źródło: Kamyk, [w:] Zbigniew Herbert, Wiersze wybrane, Kraków 2017, s. 106.
j0000007ZLB1v50_0000000F

Przeczytaj wiersz Kamyk Zbigniewa Herberta, a następnie wykonaj ćwiczenia.

j0000007ZLB1v50_0000000F
1
Ćwiczenie 4.1

Określ, kim jest podmiot liryczny w wierszu.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 4.2

Opisz sytuację liryczną przedstawioną w tym utworze.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 4.3

Wymień cechy, jakie podmiot liryczny przypisuje kamieniowi w wierszu Herberta.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 4.4

Opisz tytułowego bohatera tekstu. W odpowiedzi uwzględnij właściwe fragmenty wiersza.

uzupełnij treść
RkuPZZtNSbXgS
Ćwiczenie 4.5
Zadanie interaktywne polega na prawidłowym uzupełnieniu komórek tabeli.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 4.6
RWIyxjtEk2D491
Zadanie interaktywne polega na uzupełnieniu komórek tabeli zebranymi przez ucznia informacjami.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 4.7

Scharakteryzuj obraz człowieka ukazanego w wierszu Herberta. Oceń, czym różni się natura człowieka od natury kamienia.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 4.8

Wyjaśnij, jaką prawdę o człowieku i świecie natury kryje ostatnia strofa wiersza: „Kamyki nie dają się oswoić/ do końca będą na nas patrzeć/ okiem spokojnym bardzo jasnym”. Uzasadnij swoją odpowiedź.

uzupełnij treść
j0000007ZLB1v50_0000004G
JPOL_E3_E4_Preteksty

Kamienie nie tylko poetyckie

Przyjrzyj się obrazowi René Magritte’aj0000007ZLB1v50_000tp001René Magritte’a Czyste idee (1958), a następnie wykonaj ćwiczenia.

R154fNYLAJDq3
Rene Magritte Czyste idee
Źródło: Rene Magritte, Czyste idee, 1958, domena publiczna.
Polecenie 5

Opisz, co przedstawia dzieło.

R1ZuXNkXbVTSh
Miejsce na notatkę
Polecenie 5

Znajdź opis kamienia, który ma wartość historyczną. Streść go.

R1B2AAFY817xf
Miejsce na notatkę
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 6

Opisz emocje, jakie wywołuje w tobie obraz belgijskiego artysty. Uzasadnij swoje zdanie.

R1Dn9yYgv705C
Miejsce na notatkę
Polecenie 6

Wypisz przymiotniki, które opisują kamień.

R10ELewKNZZey
Miejsce na notatkę
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Ćwiczenie 5

Zastanów się i wyjaśnij, jaki wpływ na odczytanie tego tekstu kultury ma symbolika barw zastosowanych przez Magritte’a.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 5

Wymień, do czego mogą służyć kamienie.

RBhDLecZlKB0B
Miejsce na notatkę
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Ćwiczenie 6

Magritte posługuje się w swoich pracach symbolami. Zinterpretuj dzieło belgijskiego malarza, odnieś się do symboliki barw i elementów umieszczonych na obrazie.

uzupełnij treść
Ćwiczenie 6

Ułóż listę pytań, jakie można zadać kamieniowi.

R1Z39IEFPj6HL
Miejsce na notatkę
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
j0000007ZLB1v50_000tp001
j0000007ZLB1v50_00000050
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Przyjrzyj się obrazowi Portret Stephy Languij0000007ZLB1v50_000tp002Portret Stephy Langui (1961) Rene Magritte’a, a następnie wykonaj polecenie.

R1VnaFBafwDvm
Portret Stephy Langui
Źródło: Rene Magritte, Portret Stephy Langui, 1961, domena publiczna.
j0000007ZLB1v50_0000000F
Polecenie 7

Wymyśl i zapisz dialog, który mogliby prowadzić ze sobą kamień i kobieta ukazani na obrazie Portret Stephy Langui.

RjWKV8UcZl68E
Miejsce na notatkę
Polecenie 7

Wymyśl dialog między człowiekiem a kamieniem. Zapisz go.

R1CU96ZZJssKC
Miejsce na notatkę
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1Aalffdyxe5C
Ćwiczenie 7
Zadanie interaktywne polega na ułożeniu z rozsypanki obrazu.
Źródło: Tycjan, Sisyphus, olej na płótnie, Museo Nacional del Prado, Madryt. Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 7

Streść mit o Syzyfie.

Rn9hFH6SBAuID
Miejsce na notatki ucznia.
1
Ćwiczenie 8

Wyjaśnij, jaką rolę pełnił kamień w micie o Syzyfie, zarówno w sensie dosłownym, jak i symbolicznym. Zredaguj wypowiedź pisemną w formie kilkuzdaniowej notatki.

uzupełnij treść
R1d9KpaluFpWm1
Zadanie interaktywne. Uporządkuj słowa klucze: kamień, natura, człowiek, uczucia, poznanie.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji.

Słowa klucze: kamień, natura, człowiek, uczucia, poznanie.

RjFgFdHE5nSlD
Miejsce na notatki ucznia.
j0000007ZLB1v50_000tp002