Dziwne dialogi człowieka i rzeczy
Człowieka otaczają rozmaite przedmioty. Większość z nich traktuje użytkowo i nie poświęca im zbyt wiele uwagi. Tymczasem rzeczy wokół nas nie są jedynie wytworem kultury materialnej. Poza swym znaczeniem dosłownym mogą stać się także nośnikami pewnych głębszych treści i posiadać wartość symboliczną. Dzieje się tak dlatego, że przedstawiają obraz historii, przypominają o przeszłości, odzwierciedlają ludzkie emocje. W wymiarze artystycznym świat przedmiotów jest równie bogaty jak świat człowieka. A poetyckie dialogi prowadzone między jednostką a przedstawicielami materii nieożywionej (np. kamieniami) pozwalają odkryć nieznany wymiar otaczającej ludzi rzeczywistości, są sposobem dotarcia do prawdy o samym człowieku – prawdy, której sobie być może nigdy nie uświadomił…
1) Przygotuj wyjaśnienia związków frazeologicznych: „zrzucić kamień z serca”, „twardy jak kamień”, „być z kamienia”, „serce z kamienia”, „kamienna twarz”, „kamieniem siedzieć”, „zasnąć kamieniem”, „kamień do czyjegoś ogródka”, „kamień węgielny”, „przepaść jak kamień w wodę”, „nie pozostawić kamienia na kamieniu”.
2) Zbierz i przynieś na lekcję kilka kamieni. Jeśli masz taką możliwość, postaraj się, aby były to różne odmiany: skały, minerały, półszlachetne kamienie wykorzystywane do wyrobu biżuterii, np. agaty, krzemienie czy kryształ górski. UWAGA! Najpierw w dowolnym źródle sprawdź, które kamienie jubilerskie to kamienie szlachetne.
Rozmowa z kamieniem Wisławy Szymborskiej
Porozmawiajcie na temat opracowanych przez was związków frazeologicznych. Zastanówcie się, czy pojawiła się w nich jakaś wspólna cecha kamienia. Jak można ją określić, nazwać?
Obejrzyj dokładnie przyniesione na lekcję kamienie, a także przyjrzyj się uważnie kamieniom zaprezentowanym na poniższych zdjęciach.
Napisz krótką notatkę, w której przedstawisz, jakie skojarzenia wywołuje w tobie kamień. Zwróć uwagę na to, czy są to odczucia neutralne, pozytywne czy negatywne. Uzasadnij swoje stanowisko.
Wisława Szymborska
polska poetka, eseistka, tłumaczka. Debiutowała na łamach „Dziennika Polskiego” w 1945 roku. Pierwszym tomem poetyckim Szymborskiej był tom Dlatego żyjemy (1952). W 1996 roku poetka została laureatką literackiej Nagrody Nobla.
Wisława Szymborska należy do najczęściej tłumaczonych polskich autorów. Do najważniejszych tomów poetyckich tej poetki należą: Wołanie do Yeti (1957), Sól (1962), Sto pociech (1967), Wielka liczba (1976), Ludzie na moście (1986), Koniec i początek (1993), Widok z ziarnkiem piasku (1996).
Rozmowa z kamieniemPukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Chcę wejść do twego wnętrza,
rozejrzeć się dokoła,
nabrać ciebie jak tchu.– Odejdź – mówi kamień. –
Jestem szczelnie zamknięty.
Nawet rozbite na części
będziemy szczelnie zamknięte.
Nawet starte na piasek
nie wpuścimy nikogo.Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Przychodzę z ciekawości czystej.
Życie jest dla niej jedyną okazją.
Zamierzam przejść się po twoim pałacu,
a potem jeszcze zwiedzić liść i krople wody.
Niewiele czasu na to wszystko mam.
Moja śmiertelność powinna Cię wzruszyć.– Jestem z kamienia – mówi kamień –
i z konieczności muszę zachować powagę.
Odejdź stąd.
Nie mam mięśni śmiechu.Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Słyszałam, że są w tobie wielkie puste sale,
nieoglądane, piękne nadaremnie,
głuche, bez echa czyichkolwiek kroków.
Przyznaj, że sam niedużo o tym wiesz.– Wielkie i puste sale – mówi kamień –
ale w nich miejsca nie ma.
Piękne, być może, ale poza gustem
twoich ubogich zmysłów.
Możesz mnie poznać, nie zaznasz mnie nigdy.
Całą powierzchnią zwracam się ku tobie,
a całym wnętrzem leżę odwrócony.Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Nie szukam w tobie przytułku na wieczność.
Nie jestem nieszczęśliwa.
Nie jestem bezdomna.
Mój świat jest wart powrotu.
Wejdę i wyjdę z pustymi rękami.
A na dowód, że byłam prawdziwie obecna,
nie przedstawię niczego prócz słów,
którym nikt nie da wiary.– Nie wejdziesz – mówi kamień. –
Brak ci zmysłu udziału.
Nawet wzrok wyostrzony aż do wszechwidzenia
nie przyda ci się na nic bez zmysłu udziału.
Nie wejdziesz, masz zaledwie zamysł tego zmysłu,
ledwie jego zawiązek, wyobraźnię.Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Nie mogę czekać dwóch tysięcy wieków
na wejście pod twój dach.– Jeżeli mi nie wierzysz – mówi kamień –
zwróć się do liścia, powie to, co ja.
Do kropli wody, powie to, co liść.
Na koniec spytaj włosa z własnej głowy.
Śmiech mnie rozpiera, śmiech, olbrzymi śmiech,
którym śmiać się nie umiem.Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.– Nie mam drzwi – mówi kamień
Z tomu Sól (1962)
Wisława Szymborska, Rozmowa z kamieniem, [w:] tejże, Wiersze wybrane, Kraków 2012, s. 109.
Przeczytaj uważnie wiersz Rozmowa z kamieniem, a następnie wykonaj polecenia:
Kim jest osoba mówiąca w liryku? Kogo lub co reprezentuje? A może w tym tekście pojawia kilka osób mówiących? Uzasadnij, odwołując się do właściwych cytatów z wiersza.
Scharakteryzuj bohaterów lirycznych utworu, podając po pięć cech, które ich charakteryzują, np. otwarty – zamknięty.
Określ, jaki jest cel rozmowy kobiety z kamieniem. Czego postać mówiąca w wierszu chce się dowiedzieć?
Jak sądzisz, czym jest „zmysł udziału” – atrybut kamienia? Wyjaśnij.
Dlaczego przedstawicielka rodzaju ludzkiego nie może zgłębić istoty kamienia? Uzasadnij swoje stanowisko.
Osoba mówiąca w wierszu wciąż puka do „drzwi kamienia”. Kamień jednak stwierdza, że takich drzwi w ogóle nie ma. Jak należy interpretować ten fakt? Wyjaśnij, jaki związek zachodzi między brakiem drzwi a przedstawioną sytuacją liryczną/wymową całego tekstu Szymborskiej.
Zbierz argumenty do dyskusji, w której – razem z koleżankami i kolegami z klasy – zastanowisz się nad tajemnicą, jaką skrywa kamień. Czy w jego wnętrzu znajduje się coś naprawdę cennego? A może to tylko pozory? Czyje istnienie: ludzkie czy kamienia – twoim zdaniem – jest bardziej wartościowe?
Rozważ, odwołując się do treści wiersza i własnych przemyśleń, co jest niewątpliwą wartością bycia człowiekiem. W swojej wypowiedzi uwzględnij także, co stanowi potwierdzenie człowieczeństwa.
Kamyk Zbigniewa Herberta
Zbigniew Herbert
polski poeta, dramaturg, eseista, laureat wielu nagród literackich. Zadebiutował w 1950 roku na łamach prasy. Debiut książkowy Herberta stanowił tom Struna światła (1956). Najsłynniejszym dziełem autora jest zbiór poetycki Pan Cogito (1974), w którym po raz pierwszy pojawia się postać Pana Cogito – współczesnego inteligenta, niemogącego pogodzić się z otaczającą rzeczywistością. Do innych ważnych tomów poetyckich artysty należą: Hermes, pies i gwiazda (1957), Studium przedmiotu (1961), Napis (1969), Raport z oblężonego miasta i inne wiersze (1983). Zbigniew Herbert jest także autorem zbiorów tekstów dramatycznych, np.: Jaskinia filozofów (1956) i Rekonstrukcja poety (1960). Artysta zasłynął również swoją twórczością eseistyczną, np.: Barbarzyńca w ogrodzie (1962) i Martwa natura z wędzidłem (1993).
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Zbigniew Herbert, Kamyk Zbigniew Herbert, Kamyk Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Kamykkamyk jest stworzeniem
doskonałymrówny samemu sobie
pilnujący swych granicwypełniony dokładnie
kamiennym sensemo zapachu który niczego nie przypomina
niczego nie płoszy nie budzi pożądaniajego zapał i chłód
są słuszne i pełne godnościczuję ciężki wyrzut
kiedy go trzymam w dłoni
i ciało jego szlachetne
przenika fałszywe ciepło– Kamyki nie dają się oswoić
do końca będą na nas patrzeć
okiem spokojnym bardzo jasnymZ tomu Studium przedmiotu (1961)
Zbigniew Herbert, Kamyk, [w:] tegoż, Wiersze zebrane, Kraków 2008, s. 286.
Na tom poetycki Studium przedmiotu składają się wiersze i proza poetycka. Głównym tematem tego zbioru Herberta są rozważania o roli i zadaniach sztuki oraz poetyckie opisy – z pozoru – zwykłych przedmiotów znanych z codzienności. Poeta odkrywa nieznane oblicze otaczających go rzeczy: pisze o drewnianej kostce, zegarze, krzesłach, stole, tworzy odę skierowaną do szuflady, która chroniła jego utwory przed cenzurą... Herbert pokazuje świat materialny, poszukując w nim treści metafizycznych. Autor Studium przedmiotu zachęca do zgłębiania „istoty rzeczy” i odkrywania „serca rzeczy”, gdzie ukryta jest głębsza prawda o otaczającej ludzi rzeczywistości.
Przeczytaj wiersz Kamyk Zbigniewa Herberta, a następnie wykonaj polecenia:
Określ, kim jest osoba mówiąca w tym liryku.
Opisz sytuację liryczną przedstawioną w tym tekście.
Wymień, jakich problemów dotyczy wypowiedź osoby mówiącej w wierszu Herberta.
Opisz tytułowego bohatera tekstu. W odpowiedzi uwzględnij właściwe fragmenty wiersza.
Rozważ, jakie cechy kamyka wyłaniają się z przywołanych fragmentów. W tym celu uzupełnij tabelę.
„jest stworzeniem doskonałym”, „równy samemu sobie/pilnujący swych granic”, „wypełniony dokładnie kamiennym sensem”, „o zapachu który niczego nie przypomina”, (o zapachu który) „niczego nie płoszy nie budzi pożądania”, „jego zapał i chłód są słuszne i pełne godności”
| CECHA KAMYKA | ZNACZENIE |
|---|---|
| „jest stworzeniem doskonałym” | |
| „równy samemu sobie/pilnujący swych granic” | |
| „wypełniony dokładnie kamiennym sensem” | |
| „o zapachu który niczego nie przypomina”, (o zapachu który) „niczego nie płoszy nie budzi pożądania” | |
| „jego zapał i chłód są słuszne i pełne godności” |
Scharakteryzuj obraz człowieka ukazanego w wierszu Herberta. Oceń, czym różni się natura człowieka od natury kamienia.
Zinterpretuj zakończenie tekstu: „Kamyki nie dają się oswoić/do końca będą na nas patrzeć/okiem spokojnym bardzo jasnym”. Jaką prawdę o człowieku i świecie natury kryje ostatnia strofa wiersza Zbigniewa Herberta? Uzasadnij.
Kamienie nie tylko poetyckie
Przyjrzyj się obrazowi René Magritte’aRené Magritte’a Czyste idee (1958), a następnie wykonaj polecenia:
Opisz, co przedstawia dzieło.
Jakie emocje wywołuje w tobie obraz belgijskiego artysty? Uzasadnij swoje zdanie.
Zastanów się i powiedz, jaki wpływ na odczytanie tego tekstu kultury ma symbolika barw zastosowanych przez Magritte’a.
Magritte posługuje się w swoich pracach symbolami. Zinterpretuj dzieło, pamiętając o tym, że symbol jest wieloznaczny. Jak sądzisz, co może symbolizować kamień ukazany na obrazie?
Zadaniowo
Przyjrzyj się obrazowi Portret Stephy LanguiPortret Stephy Langui (1961) Rene Magritte’a, a następnie wykonaj polecenia:
Wymyśl dialog, który mogliby prowadzić ze sobą bohaterowie ukazani w tym dziele: kobieta i kamień.
Zredaguj wypowiedź pisemną będącą zapisem tej rozmowy.
Wyjaśnij – odwołując się do treści mitu o Syzyfie – jaką rolę kamień pełnił w tym tekście kultury, zarówno w sensie dosłownym, jak i symbolicznym. Zredaguj wypowiedź pisemną w formie notatki.