Kolorowa ilustracja przedstawia profil męskiej i kobiecej głowy, które zwrócone są do siebie przodem. Profile ludzkich głów są czarnego koloru, zaś na nich i białym tle umieszczone są różnokolorowe znaki zapytania.
Kolorowa ilustracja przedstawia profil męskiej i kobiecej głowy, które zwrócone są do siebie przodem. Profile ludzkich głów są czarnego koloru, zaś na nich i białym tle umieszczone są różnokolorowe znaki zapytania.
Dźwięki mowy
Źródło: Gerd Altmann,Pixabay, domena publiczna.
Twoje cele
poznasz narządy mowy biorące udział w powstawaniu poszczególnych rodzajów głosekgłoskagłosek,
zrozumiesz działanie narządów mowy,
poznasz, w jaki sposób powstają różne głoski.
Porozumiewanie się należy do jednej z najważniejszych umiejętności człowieka. Nie byłoby ono jednak możliwe, gdyby nie narządy mowy, umożliwiające wydawanie dźwięków. To właśnie dzięki nim, człowiek jest w stanie sformułować swoją myśl na głos i przekazać ją innym. Komunikacja, co ważne, wpływa także na rozwój mózgu, procesów myślowych oraz umiejętności interpersonalnychinterpersonalnyinterpersonalnych człowieka. Z tego powodu tak ważna jest znajomość i rozumienie dźwięków mowy.
Więcej informacji na temat dźwięków mowy znajdziesz w lekcji: Jak powstają dźwięki mowy?PnE8U8KcpJak powstają dźwięki mowy?
Zapoznaj się z animacją o powstawaniu poszczególnych rodzajów głosek i wykonaj polecenia.
Przygotuj materiał edukacyjny dla koleżanek i kolegów w klasie. Stwórz rysunkową notatkę, której tematem będą głoski i litery. Zadbaj, aby przystępny i ciekawy sposób objaśniała różnice między głoską a literą.
R1cXxOm4w5VWS
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Polecenie 1
Przygotuj materiał edukacyjny dla koleżanek i kolegów w klasie. Stwórz notatkę, której tematem będą głoski i litery. Zadbaj, aby przystępny i ciekawy sposób objaśniała różnice między głoską a literą.
uzupełnij treść
1
Polecenie 2
Napisz opowiadanie o powietrzu, które podróżuje przez różne narządy mowy, przemienia się w dźwięk.
uzupełnij treść
1
Polecenie 3
Ułóż krótki wierszyk, w którym zawrzesz najważniejsze informacje o powstawaniu dźwięków mowy. Zadbaj, aby był on łatwy do zapamiętania i mógł być pomocą w nauce i utrwaleniu wiadomości.
uzupełnij treść
R1CeAYdiYL5vA
Ćwiczenie 1
Zadanie interaktywne polegające na uporządkowaniu elementów w logiczną całość.
Zadanie interaktywne polegające na uporządkowaniu elementów w logiczną całość.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1aTg8tci6tf4
Ćwiczenie 2
Zadanie interaktywne polegające na zaznaczeniu kolorami odpowiednich fragmentów tekstu.
Zadanie interaktywne polegające na zaznaczeniu kolorami odpowiednich fragmentów tekstu.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R1EmylZtlqmSF
Ćwiczenie 2
Zadanie interaktywne polega na wybraniu prawidłowych odpowiedzi spośród podanych wariantów.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
RlsEqlI0u3eEG
Ćwiczenie 3
Nazwij narządy, które biorą udział w procesie mówienia. Przeciągnij nazwy w odpowiednie miejsca na ilustracji.
Nazwij narządy, które biorą udział w procesie mówienia. Przeciągnij nazwy w odpowiednie miejsca na ilustracji.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R15TYKEUpvElF
Ćwiczenie 3
Połącz nazwy z definicjami. języczek. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. podniebienie miękkie. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. podniebienie twarde. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. wargi. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. język. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. dziąsła. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. zęby. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. szczęki. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby
Połącz nazwy z definicjami. języczek. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. podniebienie miękkie. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. podniebienie twarde. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. wargi. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. język. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. dziąsła. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. zęby. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby. szczęki. Możliwe odpowiedzi: 1. niewielki mięsień znajdujący się nad językiem w tyle podniebienia miękkiego, 2. tylna, ruchoma część podniebienia, będąca przedłużeniem podniebienia twardego, 3. przednia, nieruchoma część podniebienia zbudowana z kości i pokryta błoną śluzową, 4. dwa fałdy skórne zamykające jamę ustną, 5. umięśniony ruchomy narząd znajdujący się w jamie ustnej, 6. znajdujące się w jamie ustnej tkanki okrywające kości szczękowe i dolne, niewidoczne części zębów, 7. kości pokryte szkliwem osadzone w górnej i dolnej szczęce, 8. kości głowy, w których osadzone są zęby
Źródło: Wielki słownik języka polskiego, PWN, dost. online: https://wsjp.pl, 02.11.2022 r.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Ćwiczenie 4
Stań przed lustrem i wypisz nazwy narządów mowy, które widzisz.
uzupełnij treść
Wymów jakieś zdanie i obejrzyj dokładnie własną twarz, zajrzyj do gardła.
Widoczne narządy mowy:
dziąsła,
język,
podniebienie miękkie,
podniebienie twarde,
wargi,
zęby,
żuchwa.
1
Ćwiczenie 4
Wypisz narządy mowy, które można dotknąć.
uzupełnij treść
Zastanów się, które narządy możesz wyczuć w swojej buzi.
Narządy mowy, które można dotknąć:
dziąsła,
język,
podniebienie miękkie,
podniebienie twarde,
wargi,
zęby,
żuchwa.
R1HqrEDbdz8cp
Ćwiczenie 5
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
R19pe2qvtPM4r
Ćwiczenie 6
Dopasuj nazwy głosek do procesów zachodzących w narządach mowy podczas ich powstawania. Gdy wiązadła głosowe są zsunięte, to przepływające przez nie powietrze wywołuje ich drganie. Powstają wówczas głoski dźwięczne, na przykład „d”, „a”, „ż”, „o”, „r”.
Gdy wiązadła głosowe są rozsunięte, powietrze przepływa swobodnie i nie wywołuje ich drgania. Powstają wówczas 1. głoski ustne, 2. głoski twarde, 3. głoski bezdźwięczne, 4. głoski miękkie, 5. głoski nosowe, na przykład „t”, „p”, „s”, „ć”, „k”.
Gdy podczas przepływania przez jamę ustną powietrza środkowa część języka nie unosi się do góry, powstają 1. głoski ustne, 2. głoski twarde, 3. głoski bezdźwięczne, 4. głoski miękkie, 5. głoski nosowe, na przykład „b”, „t”, „n”, „s”, „h”.
Gdy środkowa część języka unosi się, zbliżając do podniebienia miękkiego, powstają 1. głoski ustne, 2. głoski twarde, 3. głoski bezdźwięczne, 4. głoski miękkie, 5. głoski nosowe, na przykład „ń”, „ć”, „ś”, „dź”.
Gdy języczek przylega do ściany gardła, to powietrze przepływa wyłącznie przez jamę ustną. Powstają wówczas 1. głoski ustne, 2. głoski twarde, 3. głoski bezdźwięczne, 4. głoski miękkie, 5. głoski nosowe, na przykład „o”, „i”, „f”, „s”, „b”.
Gdy języczek nie przylega do ściany gardła, część powietrza przedostaje się do jamy ustnej, a część do jamy nosowej. Powstają wtedy 1. głoski ustne, 2. głoski twarde, 3. głoski bezdźwięczne, 4. głoski miękkie, 5. głoski nosowe, np. „m”, „n”, „ą”, „ę”.
Dopasuj nazwy głosek do procesów zachodzących w narządach mowy podczas ich powstawania. Gdy wiązadła głosowe są zsunięte, to przepływające przez nie powietrze wywołuje ich drganie. Powstają wówczas głoski dźwięczne, na przykład „d”, „a”, „ż”, „o”, „r”.
Gdy wiązadła głosowe są rozsunięte, powietrze przepływa swobodnie i nie wywołuje ich drgania. Powstają wówczas 1. głoski ustne, 2. głoski twarde, 3. głoski bezdźwięczne, 4. głoski miękkie, 5. głoski nosowe, na przykład „t”, „p”, „s”, „ć”, „k”.
Gdy podczas przepływania przez jamę ustną powietrza środkowa część języka nie unosi się do góry, powstają 1. głoski ustne, 2. głoski twarde, 3. głoski bezdźwięczne, 4. głoski miękkie, 5. głoski nosowe, na przykład „b”, „t”, „n”, „s”, „h”.
Gdy środkowa część języka unosi się, zbliżając do podniebienia miękkiego, powstają 1. głoski ustne, 2. głoski twarde, 3. głoski bezdźwięczne, 4. głoski miękkie, 5. głoski nosowe, na przykład „ń”, „ć”, „ś”, „dź”.
Gdy języczek przylega do ściany gardła, to powietrze przepływa wyłącznie przez jamę ustną. Powstają wówczas 1. głoski ustne, 2. głoski twarde, 3. głoski bezdźwięczne, 4. głoski miękkie, 5. głoski nosowe, na przykład „o”, „i”, „f”, „s”, „b”.
Gdy języczek nie przylega do ściany gardła, część powietrza przedostaje się do jamy ustnej, a część do jamy nosowej. Powstają wtedy 1. głoski ustne, 2. głoski twarde, 3. głoski bezdźwięczne, 4. głoski miękkie, 5. głoski nosowe, np. „m”, „n”, „ą”, „ę”.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
1
Ćwiczenie 7
Podaj przykład zdania, w którym użyjesz jak najwięcej wyrazów z głoskami nosowymi.
uzupełnij treść
Pamiętaj, że głoski nosowe to takie, które powstają poprzez zablokowanie przepływu powietrza przez jamę ustną, przez co powietrze przepływa jedynie przez jamę nosową. W języku polskim wyróżniamy sześć głosek: ą, ę, m, m’, n, ń.
Przykładowe zdania:
Nie mogę znieść zapachu mokrej trawy, który wpada do nosa, kiedy spacerujęnad rzeką.
Porankiemmajowym, kiedy mgła opada na miasto, siedzę przy otwartym oknie i słucham szumu miasta.
W lesie jesienią, kiedy pojawiają się grzyby, a powietrze wypełnia zapach wilgotnej ziemi, czuję jak nozdrza rozszerzają się, a mój oddech staje się spokojniejszy i głębszy.
Słownik
głoska
głoska
najmniejszy element dźwiękowej formy wypowiedzi
interpersonalny
interpersonalny
dotyczący stosunków między poszczególnymi osobami
modulacja
modulacja
dostosowanie siły, wysokości i barwy głosu do treści wypowiadanych słów
Notatki ucznia
RYlJEYEmaqUDJ
Miejsce na notatki
Bibliografia
Tambor J., (2007), Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego. Ćwiczenia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wiśniewski M., (2007), Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
