E‑book – Budowa i eksploatacja instalacji w oparciu o odnawialne źródła energii dla budynków jednorodzinnych

R1NgbOrs5hrKF

Grafika przedstawia okładkę e‑booka. W centralnej części zdjęcie w okrągłej ramce, na którym jest widoczne urządzenie do klimatyzacji na zewnątrz budynku. Poniżej tytuł: Budowa i eksploatacja instalacji w oparciu o odnawialne źródła energii dla budynków jednorodzinnych. Pod tytułem informacje: BUD.09. Wykonywanie robót związanych z budową, montażem i eksploatacją sieci oraz instalacji sanitarnych. - Monter sieci i instalacji sanitarnych 712618, Technik inżynierii sanitarnej 311209 oraz BUD.20. Organizacja robót związanych z budową, montażem i eksploatacją sieci oraz instalacji sanitarnych - Technik inżynierii sanitarnej 311209.

Spis treści

1. Odnawialne Źródła Energii (OZE)1Odnawialne Źródła Energii (OZE)

2. Technologie OZE wykorzystywane w budynkach jednorodzinnych2Technologie OZE wykorzystywane w budynkach jednorodzinnych

3. Budownictwo niskoenergetyczne – podstawowe pojęcia3Budownictwo niskoenergetyczne – podstawowe pojęcia

4. Instalacja solarna4Instalacja solarna

5. Instalacja z pompą ciepła5Instalacja z pompą ciepła

6. Wentylacja mechaniczna6Wentylacja mechaniczna

7. Instalacja fotowoltaiczna7Instalacja fotowoltaiczna

8. Wykaz źródeł8Wykaz źródeł

Odnawialne Źródła Energii (OZE) to naturalne i niewyczerpalne zasoby energetyczne. Są nimi np. energia wnętrza Ziemi, energia słoneczna, energia wiatru, czy też energia wody (energia fal morskich i pływów wodnych). To alternatywa dla kopalnych źródeł energii, których rynki wykazują dużą niestabilność, a wydobycie i spalanie mają niekorzystny wpływ na środowisko naturalne i zdrowie ludzi.

W 2018 roku przywódcy Unii Europejskiej uzgodnili, by udział OZE na poziomie 32% stał się celem do roku 2030 (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych). W marcu 2023 roku cel ten został zwiększony do 42,5%. Jest to wartość, która pozwoliłaby Unii Europejskiej osiągnąć neutralność klimatyczną. 

Pozyskanie energii pierwotnej ze źródeł odnawialnych w większości krajów UE, w tym w Polsce, wykazuje tendencję rosnącą. Między rokiem 2017 a 2020 średnioroczne tempo wzrostu udziału energii ze źródeł odnawialnych wyniosło 7,9% i osiągnęło poziom 40,7% dla UE. W Polsce wzrost udziału OZE był podobny: 7,3%, ale udział energii odnawialnej w ogólnym bilansie energetycznym jest nadal mniejszy i wynosi 21,6%.

R1Jv5HYpw1iBI

Grafika przedstawia wykres pod tytułem: udział energii ze źródeł odnawialnych w energii pierwotnej ogółem w latach 2017 i 2020. Na wykresie wymienionych jest kilka państw i ich procentowy udział w energii ze źródeł odnawialnych. Polska: w 2017 roku 14,3%, w 2020 roku 21,6%. Państwa Unii Europejskiej: w 2017 roku 32,8%, w 2020 roku 40,7%. Austria: w 2017 roku 81,0%, w 2020 roku 84,7%. Czechy: w 2017 roku 16,4%, w 2020 roku 21,7%. Finlandia: w 2017 roku 64,3%, w 2020 roku 68,3%. Francja: w 2017 roku 19,0%, w 2020 roku 22,8%. Holandia: w 2017 roku 13,3%, w 2020 roku 25,8%. Litwa: w 2017 roku 81,0%, w 2020 roku 85,0%. Niemcy: w 2017 roku 36,7%, w 2020 roku 47,6%. Słowacja: w 2017 roku 25,0%, w 2020 roku 32,8%. Włochy: w 2017 roku 72,2%, w 2020 roku 72,6%.

Powrót do spisu treścispisPowrót do spisu treści

2.1. Energia słoneczna

Energia słoneczna może być wykorzystywana w sposób bierny (zysk ciepła uzyskiwany przez okna, przeszklenia) oraz w sposób czynny – do wytwarzania ciepła (kolektory solarne) lub energii elektrycznej (ogniwa fotowoltaiczne, PV). 

Spośród technologii działających z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii fotowoltaika rozwija się w Polsce najszybciej. W latach 2017–2020 zużycie energii słonecznej wzrosło o 2277,8%. Dla porównania w tym samym okresie wzrost zużycia energii słonecznej w sektorze kolektorów solarnych wyniósł 56,4%.

R12CXltzoWwuM

Grafika przedstawia wykres zużycia energii słonecznej w Polsce w latach 2017‑2021. Krzywa między 2017 a 2021 rokiem wzrosła z poziomu 3000 do 18000 Teradżuli.

Konwersja energii promieniowania słonecznego na energię elektryczną możliwa jest dzięki zastosowaniu ogniwa fotowoltaicznego. Jest ono elementem półprzewodnikowym ze złączem typu p‑n, co oznacza obecność dwóch przewodników o różnych typach przewodnictwa. W obszarze typu n nośnikami są elektrony ujemne, a w obszarze p – elektrony o ładunku dodatnim. Pod wpływem promieniowania słonecznego ładunki elektryczne w ogniwie przemieszczają się, co wywołuje różnice potencjałów i napięcie elektryczne.

R1XaQt3BdSO7I

Grafika przedstawia schemat złącza typu p‑n. Po lewej stronie jest prostokąt opisany jako półprzewodnik typu N. Wewnątrz jest domieszka donorowa, czyli jon z elektronem, a w warstwie zaporowej są jony dodatnie. Po prawej stronie jest prostokąt opisany jako półprzewodnik typu P. Wewnątrz jest domieszka akceptorowa, czyli jon i dziura, a w warstwie zaporowej są jony ujemne.

Ogniwa fotowoltaiczne tworzą moduł, który laminuje się folią EVA i PET, umieszcza pod szkłem hartowanym i montuje w aluminiowej ramie. 

RLTEDMyTsu0rV

Grafika przedstawia budowę ogniwa fotowoltaicznego. Oznaczone i opisane są następujące elementy: przód ramy, szkło hartowane, folia EVA, ogniwa fotowoltaiczne, folia PET, tył ramy, puszka przyłączeniowa.

Konwersja energii promieniowania słonecznego na energię cieplną umożliwiają instalacje solarne. Najprostsze tego rodzaju systemy składają się z kolektorów słonecznych (płaskich lub próżniowych), systemu sterowania, pompy obiegowej wymuszającej ruch czynnika roboczego oraz zasobnika na ciepłą wodę użytkową. Poprawnie zaprojektowana i wykonana instalacja solarna pozwala zaoszczędzić w skali roku nawet 60% energii potrzebnej do przygotowania wody użytkowej.

RsfJaTBd4Y9Gy

Grafika przedstawia schemat systemu podgrzewania wody użytkowej z wykorzystaniem kolektorów solarnych. Opisane są następujące elementy: kolektory słoneczne, sterownik solarny, zbiornik dwuwężownicowy, grupa pompowa.

Kolektory działają jak wymienniki ciepła. Absorbują energię promieni słonecznych, a następnie umożliwiają ich konwersję w energię termiczną z udziałem czynnika roboczego, potocznie nazywanego glikolem.

Ilustracja przedstawia kolektor rurowy płaski zbudowany z szyby solarnej przepuszczającej promienie słoneczne, miedzianego absorbera, przez który przepływa czynnik roboczy, i obudowy izolowanej cieplnie – jej zadaniem jest redukcja ewentualnych strat ciepła. 

R1L4T4UKKXjSl

Grafika przedstawia budowę kolektora rurowego płaskiego. Pomiędzy warstwami płyt znajdują się dwie rury.

2.2. Energia wiatru

Energia wiatru to energia kinetyczna, która zostaje przetworzona w energię elektryczną. W budownictwie jednorodzinnym energię pozyskuje się dzięki małym turbinom wiatrowym. Urządzenia te mogą mieć różną budowę oraz moc, ale działają na tej samej zasadzie: różnica ciśnień wytworzona na łopatkach wirnika wprawia go w ruch, umożliwiając przekształcenie energii wiatru w energię mechaniczną. Najczęściej spotykane są turbiny poziome z wirnikiem trójpłatowym.

RBtdY3yOTgS69

Grafika przedstawia budowę turbiny wiatrowej. Widoczne są łopaty wiatraka, koła zębate o różnej wielkości oraz silnik.

Wirnik turbiny osadzony jest na wale wolnoobrotowym, połączonym przez skrzynię przekładniową z wałem szybkkoobrotowym. Z wału szybkoobrotowego energia mechaniczna przekazywana jest na wał generatora – najczęściej prądnicy asynchronicznej o regulowanej liczbie par biegunów stojana. Turbiny wiatrowe wyposażone są w mikroprocesorowy układ sterowania. Gromadzi on dane dotyczące pracy turbiny, niezbędne do zawiadywania jej pracą.

2.3. Energia geotermalna

Energia geotermalna to energia, która została zgromadzona w skałach i wodach podziemnych w momencie powstawania planety. Jej zaletą jest brak zależności od pór roku i panującej pogody. Zasoby wysokotemperaturowe (o temperaturze powyżej 120°C) mogą być wykorzystywane do produkcji prądu elektrycznego. Zasoby niskotemperaturowe (poniżej 120°C) – w ciepłownictwie. Płytkie zasoby geotermalne (o temperaturze 8–10°C) wykorzystywane są w instalacjach z gruntowymi pompami ciepła, czyli urządzeniami pozwalającymi odbierać ciepło i ogrzewać nim budynki jednorodzinne oraz przygotowywać c.w.u.

Pompy ciepła działają, wykorzystując cztery procesy fizyczne: parowanie, sprężanie, skraplanie i rozprężanie. I choć do działania pompy niezbędna jest energia elektryczna dostarczana z zewnątrz, technologia ta znacznie redukuje zużycie energii pierwotnej, szczególnie w porównaniu z kotłami węglowymi. 

RFtJCuXL93WQn

Grafika przedstawia piętrowy dom jednorodzinny z fragmentem działki. Przy domu znajduje się wykop z zainstalowaną gruntową pompą ciepła.

R5WztrB3sjNTz

Grafika przedstawia zasadę działania pompy ciepła. Pompa ciepła pobiera energię ze źródeł naturalnych, a następnie ogrzewa wodę dla domu.

Powrót do spisu treścispisPowrót do spisu treści

WT 2021, czyli Wymagania Techniczne 2021, to nowelizacja norm, jakie od 1 stycznia 2021 roku muszą spełniać nowe budynki. Wytyczne zawarte są w rozporządzeniu ministra infrastruktury (Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, Dz.U. 2002 nr 75 poz. 690).

Wskaźnik zużycia energii pierwotnej dla budynku nie może być większy niż 70 kWh na metr kwadratowy na rok, a przegrody zewnętrzne powinny spełniać ściśle określone wymagania w zakresie izolacyjności cieplnej U(max):

• współczynnik przenikania ciepła dla ścian zewnętrznych przy ti ≥ 16°C – UC(max) 0,20 W/(mIndeks górny 2²·K),

• współczynnik przenikania ciepła dla dachów ti ≥ 16°C – UC(max) 0,15 W/(mIndeks górny 2²·K),

• współczynnik przenikania ciepła dla podłóg na gruncie ti ≥ 16°C – UC(max) 0,30 W/(mIndeks górny 2²·K).

Parametry izolacyjności cieplnej określone zostały również dla okien, drzwi balkonowych i drzwi zewnętrznych:

• okna (z wyjątkiem okien połaciowych), drzwi balkonowe i powierzchnie przezroczyste nieotwieralne przy ti ≥16°C – UC(max). 0,9 W/(mIndeks górny 2²·K),

• okna połaciowe przy ti ≥16°C – UC(max). 01,1 W/(mIndeks górny 2²·K),

• drzwi w przegrodach zewnętrznych – UC(max) 1,3 W/(mIndeks górny 2²·K).

Budynek zeroenergetyczny w standardzie NF 40 to obiekt, który ma zapotrzebowanie na energię na poziomie 40 kWh na metr kwadratowy na rok, a przegrody zewnętrzne w takim domu powinny mieć niskie współczynniki przenikania.

Budynek pasywny w standardzie NF15 ma zapotrzebowanie na energię na poziomie nie większym niż 15 kWh na metr kwadratowy na rok i spełnia wiele dodatkowych wymagań związanych z izolacyjnością przegród, naturalnym doświetleniem wnętrza, odzyskiem ciepła z wentylacji i wykorzystaniem zasobów odnawialnych do ogrzewania.

Tab. 1. Parametry izolacyjności cieplnej dla budynków jednorodzinnych

RBlQl1Q7wQlBJ

Grafika przedstawia mapę Polski z podziałem na strefy klimatyczne według Polskich Norm. Wyróżnionych jest pięć stref. Strefa pierwsza znajduje się na północnym zachodzie kraju. Strefa druga obejmuje fragment części północnej i zachodniej kraju. Strefa trzecia obejmuje fragment części północno‑wschodniej, część centralną, wschodnią i południową kraju. Strefa czwarta obejmuje południowo‑schodni skraj kraju oraz ścianę północno‑wschodnią. Strefa piąta obejmuje Suwalszczyznę i okolice Zakopanego.

OZC, czyli Obliczenie Zapotrzebowania na Ciepło, to metoda wyliczania ilości energii, jaką należy dostarczyć do budynku, aby zapewnić użytkownikom komfort cieplny i wymaganą ilość ciepłej wody użytkowej. OZC wylicza się zgodnie z normą PN‑EN 12831, z uwzględnieniem zapotrzebowania budynku na ciepło, szacowanych strat ciepła (np. strata wentylacyjna) i zysków ciepła (np. pasywna energia słoneczna, zyski wewnętrzne). Do wykonania obliczeń niezbędne są dane takie jak strefa klimatyczna, konstrukcja budynku (wolnostojący, bliźniak), usytuowanie względem stron świata, wielkość i liczba okien, grubość ścian i rodzaj materiału budowlanego, kubatura, rodzaj wentylacji. Obliczenia ułatwiają programy, np. Audytor OZC, InstalSystem OZC, albo kalkulatory udostępniane w internecie przez producentów urządzeń grzewczych. Wartość OZC podaje się w watach (W) lub kilowatach (kW).

Energia pierwotna EP [kWh/(mIndeks górny 2²·K)] to energia pozyskiwana bezpośrednio z zasobów odnawialnych lub nieodnawialnych. Wskaźnik EP na świadectwie charakterystyki energetycznej określa ilość energii, jaką trzeba dostarczyć do budynku na potrzeby ogrzewania, wentylacji, chłodzenia i przygotowania c.w.u. Wartość ta uwzględnia nakłady konieczne do wydobycia, transportu/przesyłu i straty im towarzyszące.

gdzie:

• $EPH+W$ – cząstkowa maksymalna wartość wskaźnika EP na potrzeby ogrzewania, wentylacji oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej,

• $\Delta EPC$ – cząstkowa maksymalna wartość wskaźnika EP na potrzeby chłodzenia,

• $\Delta EPL$ – cząstkowa maksymalna wartość wskaźnika EP na potrzeby oświetlenia.

Energia użytkowa (EU) to energia rzeczywiście wykorzystywana do ogrzewania, wentylacji i podgrzewania wody użytkowej w danym obiekcie.

Energia końcowa (EK) to parametr na świadectwie charakterystyki energetycznej budynku określający ilość energii, jakiej potrzebuje dany obiekt w przeliczeniu na jeden metr kwadratowy na rok. Czasem określany jest jako energia handlowa, ponieważ jest to wartość energii, jaką właściciel obiektu musi kupić od dostawcy w formie paliwa lub energii, aby pokryć rzeczywiste zapotrzebowanie na ciepło. Jest to parametr ważny z punktu widzenia użytkownika ponoszącego koszty eksploatacyjne obiektu.

Instalacje działające na bazie odnawialnych źródeł energii mają znaczący wpływ na charakterystykę energetyczną budynków i wartości energii pierwotnej. Budynek jednorodzinny wyposażony w pompę ciepła i wentylację mechaniczną, wytwarzający energię elektryczną za pomocą paneli fotowoltaicznych będzie miał współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej Wi równy zero. Energia pierwotna EP wyniesie 0,0 kWh/mIndeks górny 2²·K (przy założeniu, że instalacja nie ma przerw w działaniu).

Różne rodzaje paliwa cechują różne wartości Wi. Współczynnik nieodnawialnej energii pierwotnej dla węgla, gazu ziemnego i oleju opałowego wynosi 1,1; dla biomasy – 0,2; energia elektryczna ma współczynnik Wi równy 3,0.

Powrót do spisu treścispisPowrót do spisu treści

Kolektory słoneczne to urządzenia umożliwiające konwersję energii słonecznej na energię cieplną. Zwykle wykorzystywana jest we wspomagająco w systemach do podgrzewu ciepłej wody użytkowej, co wynika z faktu że kolektory produkują ciepło wyłącznie w dni słoneczne. W najprostszym układzie widocznym na rysunku, ich praca wspomagana jest przy pomocy grzałki elektrycznej umieszczonej w zasobniku na wodę.

Wydajność instalacji solarnej jest związana z dostępnością energii słonecznej, a dokładnie ilością promieni, jakie padają a powierzchnię kolektora. Znaczenie ma również rodzaj użytego kolektora, jego konstrukcja i zastosowane materiały.

Ze względu na rodzaj budowy wyróżnia się kolektory:

• płaskie (cieczowe, gazowe, dwufazowe),

• płaskie próżniowe,

• próżniowo‑rurowe.

Kolektory płaskie zbudowane są z wymiennika ciepła w postaci np. rurek miedzianych, absorbera (blachy miedzianej), przezroczystego pokrycia wykonanego zwykle ze szkła strukturalnego oraz izolacji.

RKbcDztKjHMtE

Grafika przedstawia budowę kolektora płaskiego. Pomiędzy warstwami płyt znajdują się dwie rury.

RzHANMRF6MU1i

Grafika przedstawia budowę kolektora rurowego. W instalacji osadzone są dwie rury o widocznym przekroju.

Kolektory próżniowo‑rurowe zbudowane są z rur próżniowych, w których znajduje się absorber odbierający ciepło. Dzięki temu kolektor pracuje pod wpływem bezpośredniego promieniowania słonecznego jak i energii cieplnej z otoczenia (w pochmurne dni).

4.1. Zasady doboru kolektora

Przy doborze kolektora należy uwzględnić różnice temperatur pomiędzy średnią temperaturą kolektora a powietrzem. Ważne jest z jakiego rodzaju instalacją urządzenie będzie pracować i  jaki jest przewidywany dobowy rozbiór wody.

Tab. Dobór powierzchni kolektorów słonecznych

Przy planowaniu instalacji solarnej znaczenie ma również wielkość zasobnika c.w.u.. Jego pojemność powinna pokrywać zapotrzebowanie na wodę użytkową na dwa dni. Naczynia wzbiorcze w instalacji muszą być dobrane tak, aby zabezpieczały układ przed nadmiernym wzrostem ciśnienia czynnika roboczego (np. roztworu glikolu lub innych czynników oferowanych przez producentów systemów solarnych). Należy przy tym pamiętać, że rozszerzalność cieplna tych czynników jest inna niż rozszerzalność cieplna wody.

Dobierając instalację solarną do danego obiektu, należy unikać przyjmowania niższej powierzchni kolektorów niż wymagana, czy też jej zawyżania. W pierwszym przypadku ilość dostarczonej energii będzie niedostateczna, w drugim zaś grozić będzie przegrzewaniem się instalacji w okresie letnim.

4.2. Urządzenia stosowane w instalacji solarnej

Kolektory słoneczne zamieniają energię promieniowania słonecznego w ciepło służące do podgrzewania wody użytkowej (c.w.u.). Mogą to być kolektory próżniowe rurowe, składające się z dwóch koncentrycznych szklanych rurek oddzielonych próżnią, lub kolektory płaskie z płytką z rurkami miedzianymi, którymi przepływa czynnik roboczy. Ważnym parametrem kolektorów jest sprawność robocza, określana jako stosunek energii odebranej przez czynnik roboczy do ilości promieniowania padającego na kolektor. Im większa różnica temperatur między czynnikiem roboczym w kolektorze a otoczeniem, tym mniejsza sprawność.

Rsg91eUC8vewE

Zdjęcie przedstawia kolektor płaski zamontowany na dachu skośnym.

W górnej części kolektorów i  najwyższym punkcie instalacji umieszczony jest zawór odpowietrzający, który służy do odpowietrzania instalacji podczas jej napełniania. Na co dzień zawór ten powinien być szczelnie zamknięty, tak aby nie wydostawały się z niego pary glikolu, co mogłoby powodować ubytki czynnika roboczego w instalacji.

Grupa pompowa to wiele elementów instalacji zamontowanych fabrycznie w jednej obudowie. ich współpraca umożliwia sterowanie przepływem glikolu w instalacji. W grupie pompowej, na zasilaniu zbiornika, powinien znajdować się separator powietrza, który będzie odprowadzał pęcherzyki powietrza wytwarzające się przy podgrzewaniu glikolu do wyższych temperatur. Obecność powietrza w instalacji obniża jej sprawność, a brak tego elementu oznacza konieczność ręcznego odpowietrzania instalacji. Zawór napełniający, odcinający i spustowy (armatura do napełniania i płukania) zwykle znajdują się w grupie pompowej. W innym razie muszą być zamontowane na instalacji za zbiornikiem na drodze do kolektorów. Rotametr, czyli przepływomierz pływakowy (w postaci szklanej rurki z pływakiem w środku) pozwala zmierzyć natężenie przepływu czynnika roboczego. Pompa solarna pompuje czynnik roboczy w instalacji. Zawór zwrotny zapobiega cofaniu się czynnika roboczego, a termometr tarczowy pozwala odczytać jego temperaturę po powrocie i na wejściu do kolektorów. Manometr sprężynowy rurkowy wskazuje ciśnienie panujące w instalacji. Zawór bezpieczeństwa chroni instalację przed ciśnieniem powyżej 6 barów, które może być groźne dla instalacji. Ciśnienie w instalacji solarnej powinno wynosić 2 bary.

R7cWxF30ghvJv

Grafika przedstawia budowę grupy pompowej. W górnej części pokazana jest budowa wewnętrzna. Opisane i oznaczone są: termometry tarczowe, zawór bezpieczeństwa 6 bar i manometr, przyłącze przeponowego naczynia wzbiorczego, zawór napełniający, pompa solarna. W dolnej części pokazana jest budowa zewnętrzna. Opisane i oznaczone są: zawór odcinający, termometr tarczowy, zawór zwrotny, separator powietrza, zawór bezpieczeństwa, manometr, przyłącze przeponowego naczynia wzbiorczego, zawór napełniający, zawór odcinający, termometr tarczowy, zawór zwrotny, pompa solarna, zawór odcinający, zawór spustowy, rotometr. Oznaczony jest także kierunek zasilania zbiornika ciepłej wody użytkowej gorącym glikolem i powrót do kolektorów zimnego glikolu.

Podgrzany przez kolektory czynnik roboczy krąży w instalacji i oddaje energię do wody w zasobniku. Jeśli system solarny wspomaga pracę np. systemu z kotłem na paliwo stałe, zasobnik ciepła wyposażony będzie w dwie wężownice, z których dolna podłączona musi być do kolektora dachowego, a górna do kotła na paliwo stałe.

RVJ4yTmAfNIxQ

Grafika przedstawia zasobnik biwalentny i składa się z dwóch rysunków. Rysunek po lewej stronie przedstawia obudowę zbiornika. Oznaczone i opisane są: otwory rewizyjne. Rysunek po prawej stronie przedstawia przekrój zbiornika z widoczną wężownicą. Zaznaczone i opisane są: króciec dopływu wody, króćce doprowadzające i odprowadzające czynnik grzewczy, wpust czujnik temperatury, króciec grzałki elektrycznej.

Jeśli system solarny działanie zależnie od innych źródeł ciepła, zasobnik może być wyposażony w grzałkę elektryczną, która pokrywać będzie ewentualne niedobory mocy, np. w nocy lub w pochmurne letnie dni. Należy przy tym pamiętać, że zimą kolektor podgrzewa wodę w zasobniku jedynie wstępnie, np. do 30⁰C (w zależności od panującej pogody).

Rury w instalacji solarnej, którymi płynie czynnik roboczy, wykonane są z miedzi lub ze stali karbowanej ocynkowanej. obowiązkowo wymagają izolacji cieplnej. Izolowanie cieplne jest szczególnie istotne w przypadku rur umieszczonych na zewnątrz, przy kolektorze. Zwykle stosuje się tam otulinę z kauczuku odporną na promieniowanie UV. Ich średnica nie może być mniejsza niż średnica rury. Średnica rur dobierana jest do liczby kolektorów, zgodnie z zasadą, że przepływ powinien wynosić v=1,0‑1,8 l/min na jeden kolektor płaski.

RG2bqXnokCAGe

Zdjęcie przedstawia stalowe rury nierdzewne, karbowane w izolacji. Na jednej z rur zamontowana jest gwintowana nakrętka.

Przeponowe naczynie wzbiorcze pozwala równoważyć zmiany ciśnienia w instalacji. Nagrzany glikol, który zwiększa swoją objętość, wypełnia naczynie. Ochłodzony, opuszcza je i wraca do instalacji.

Czujniki temperatury mają kluczowe znaczenie dla działania całego systemu solarnego. Czujnik T1 umieszczony jest na wyjściu z baterii kolektora słonecznego i połączony ze sterownikiem, do którego kierowana jest informacja o temperaturze czynnika grzewczego w kolektorze. Czujnik T2 umieszczony jest w strefie dolnej zasobnika na wężownicy podgrzewacza i połączony jest ze sterownikiem kolektora. W przypadku osiągnięcia zadanej temperatury informacja z czujnika pozwoli zwiększyć obroty pompy i napływ podgrzanej przez kolektor wody. Czujnik T3 może być umieszczony w strefie górnej wężownicy zasobnika. W przypadku gdy kolektory nie są w stanie podgrzać wody w zasobniku do zadanej temperatury, sterowanie uruchamia kocioł.

RRAqurhN6X9C6

Zdjęcie przedstawia czujnik temperatury. To metalowy pręt podłączony do długiego przewodu.

Grafika przedstawia czujnik temperatury Pt1000 zbudowany najczęściej na bazie związków platyny i żelaza lub miedzi i niklu, o liniowej charakterystyce pracy (zakres od -30 do +500°C).

Pracą systemu solarnego steruje regulator. Działa on na podstawie sygnałów otrzymywanych z czujników temperatury: T2 (temperatura wody w zbiorniku) i T1 (temperatura glikolu w kolektorach). Jeśli różnica temperatur jest mała, zwykle poniżej 6⁰C, regulator wyłącza pompę solarną. Różnice temperatur dla włączenia i wyłączenia pompy solarnej ustawia się na regulatorze. Po zaprogramowaniu pracą regulatora zarządza algorytm, a system solarny staje się bezobsługowy.

4.3 Zasady wykonania instalacji solarnej

Dla efektywnego działania instalacji solarnej kluczowy jest prawidłowy sposób montażu kolektorów słonecznych. Muszą one być zamontowane na konstrukcji stabilnej, wytrzymałej, zabezpieczonej przed korozją. Sposób montażu powinien też chronić kolektor przed wiatrem i śniegiem, zgodnie z zasadami opisanymi w normie EN 1991. Na rynku dostępne są systemy montażowe przeznaczone do wszystkich rodzajów dachu. Optymalna jest wystawa południowa, bez zacienienia, kąt pochylenia kolektora minimum 20 stopni.

Inne zasady obowiązujące podczas montażu instalacji solarnej, to:

1. Wykonanie szczelnych połączeń rurociągów (połączenia lutowane, skręcane z użyciem konopi lub połączenia z podwójnym pierścieniem, oringiem).

2. Izolacja cieplna rur z wykorzystaniem materiałów wytrzymałych na wysokie temperatury i wilgoć (kondensacja).

3. Stosowanie odpowietrzników ręcznych lub automatycznych, w tym separatora powietrza. nadmiar powietrza w czynniku roboczym utrudnia jego przepływ i może w ostateczności prowadzić do przegrzania pompy i jej zatrzymania.

4. montaż membranowego zaworu bezpieczeństwa. Zanim zawór bezpieczeństwa zostanie zamontowany zaleca się aby przepłukać instalację. Zanieczyszczenia takie jak konopie czy opiłki metalu mogą powodować nieprawidłowe działanie zaworu. Pomiędzy instalacją a zaworem bezpieczeństwa nie montuje się armatury ani innego elementu instalacyjnego, który mógłby ograniczyć przepływ cieczy do zaworu.

5. Stosowanie odpowiedniego czynnika roboczego (płynu solarnego) z środkiem niezamarzającym, uniemożliwiającym zamarznięcie czynnika roboczego w rurach zewnętrznych.

6. Stosowanie naczyń wzbiorczych chroniących instalację przed wzrostem ciśnienia w efekcie wzrostu temperatury w kolektorze.

Powrót do spisu treścispisPowrót do spisu treści

Pompy ciepła to urządzenia służące do ogrzewania budynków i przygotowywania ciepłej wody użytkowej przy wykorzystaniu ciepła zgromadzonego w środowisku naturalnym: w gruncie, wodzie lub powietrzu. Ich działanie w głównej mierze opiera się na zasobach odnawialnych i sprzyja ograniczeniu emisji COIndeks dolny 2₂. Do działania pomp ciepła niezbędne jest dostarczenie pewnej ilości energii elektrycznej, która służy do zasilania sprężarki i pomp obiegowych. A zatem urządzenia te nie są całkowicie bezemisyjne. Jednak wartość energii pierwotnej, jaką należy dostarczyć do budynku ogrzewanego pompą ciepła, jest mniejsza w porównaniu z identycznym budynkiem z kotłem na paliwo stałe. Jeśli taki dom wyposażony jest dodatkowo w panele fotowoltaiczne, to współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej, czyli energii potrzebnej do wytworzenia i dostarczenia paliwa, może być równy zeru.

Zasada działania pompy ciepła sprowadza się do pobrania energii z otoczenia (gdzie temperatura jest niższa) i dostarczenie jej do budynku (gdzie temperatura jest wyższa). W przypadku sprężarkowych pomp ciepła jest to możliwe dzięki zachodzącym po sobie kolejno czterem procesom fizycznym: parowaniu, sprężaniu, skraplaniu i rozprężaniu.

R9VqPI8sZdtW6

Grafika przedstawia schemat procesów fizycznych zachodzących w pompie ciepła: parowanie, sprężanie, skraplanie i rozprężanie. Opisane i oznaczone są elementy: sprężarka, zawór rozprężny, źródło ciepła i użyteczne ciepło oraz procesy: parowanie i skraplanie.

Ze względu na rodzaj dolnego źródła ciepła wyróżnia się pompy typu:

• powietrze–woda,

• woda–woda,

• gruntowe typu glikol–woda/etanol–woda.

Dolne źródło ciepła powinno być dostępne, mieć możliwie wysoką i stałą temperaturę cały rok i dużą pojemność cieplną. Ma ono decydujący wpływ na efektywność urządzenia. Współczynnik efektywności pompy ciepła COP (z ang. Coefficient of Performance) opisuje jej wydajność. Wyraża on stosunek użytecznej mocy cieplnej (ogrzewania) do zużytej energii elektrycznej potrzebnej do jej wyprodukowania (konkretnie: tej, która zasiliła sprężarkę pompy). Innymi słowy, opisuje, ile energii trzeba dostarczyć do układu, aby ciepło z dolnego źródła przetransportować do górnego źródła ciepła.

5.1. Zasady doboru pompy ciepła

Zasady doboru pompy ciepła dotyczą wykonania niezbędnych obliczeń, które uwzględniać muszą zapotrzebowanie cieplne budynku, w tym zapotrzebowanie dzienne i szczytowe na moc grzewczą, efektywność energetyczną budynku, powierzchnię i kubaturę, usytuowanie budynku względem stron świata, obecność i rodzaj innych źródeł ciepła. W obliczeniach trzeba wziąć pod uwagę również dane klimatyczne: strefę klimatyczną i średnią roczną temperaturę zewnętrzną. Ma to szczególne znaczenie przy doborze pompy ciepła typu powietrze–woda. Przy niskiej temperaturze zewnętrznej wzrasta zapotrzebowanie na energię cieplną w budynku, a energia cieplna takiej pompy ciepła maleje.

Celem wykonania obliczeń jest ustalenie optymalnej mocy pompy ciepła oraz wielkości zasobnika na wodę. Ze względu na niską temperaturę wody grzewczej zasobnik ten musi mieć pojemność zapewniającą użytkownikom komfort nawet w sytuacji zwiększonego zapotrzebowania na wodę użytkową. Właściwy dobór urządzenia powinien sprzyjać też niskim kosztom eksploatacji. Dobór pompy ciepła ułatwiają programy komputerowe, do których wprowadza się dane. Pozwalają one dobrać parametry urządzeń, zasymulować wartości rocznego współczynnika efektywności SPF i temperatury instalacji grzewczej oraz koszty eksploatacji.

5.2. Urządzenia stosowane w instalacji z pompą ciepła

Urządzenia stosowane w instalacji z pompą ciepła to jednostka zewnętrzna pompy ciepła, jednostka wewnętrzna pompy ciepła (ewentualnie pompa ciepła typu monoblok), przewody z czynnikiem roboczym, zbiornik buforowy, zbiornik na wodę użytkową, trójdrożny zawór przełączny, regulator.

Jednostka zewnętrzna zlokalizowana jest na zewnątrz budynku. Składa się z parownika z wentylatorem, sprężarki i zaworu rozprężnego. Wymiana ciepła zachodzi w parowniku, gdzie czynnik roboczy podgrzewany jest do temperatury parowania, a następnie w postaci pary przechodzi do sprężarki. Pod wpływem wzrastającego ciśnienia zostaje dodatkowo podgrzany i trafia przewodami do jednostki wewnętrznej. Rolą zaworu rozprężnego jest obniżenie ciśnienia czynnika roboczego powracającego z jednostki wewnętrznej.

Jednostka wewnętrzna zbudowana jest m.in. ze skraplacza, pompy obiegowej i zaworu rozdzielającego. W tym miejscu następuje wymiana energii między czynnikiem roboczym a górnym źródłem ciepła. Gdy sprężony czynnik o podwyższonej temperaturze trafia do skraplacza, oddaje ciepło do górnego źródła ciepła (wodzie wykorzystanej później w systemie c.o. lub c.w.u.) i skrapla się, a następnie wraca do zewnętrznej jednostki pompy ciepła. Po przejściu przez zawór rozprężny ciśnienie czynnika roboczego odzyskuje pierwotną wartość.

Przewody z czynnikiem roboczym to np. R407C, R410A, R404A i R134A. Coraz większego znaczenia nabierają jednak nowe czynniki robocze, np. R32, o lepszych parametrach termodynamicznych i niskim wskaźniku GWP, czyli bardziej przyjazne środowisku. Na odcinku między jednostką wewnętrzną a zewnętrzną przewody wymagają odpowiedniej izolacji termicznej. Zwykle instalatorzy korzystają z rur preizolowanych.

R13GRK5uukkDF

Grafika przedstawia miedziane przewody chłodnicze w otulinie izolacyjnej.

Zbiornik buforowy wody grzewczej może być stosowany jako magazyn ciepła gromadzący zapas podgrzanej wody. Dzięki temu pompa włącza się rzadziej, a koszty ogrzewania są mniejsze. Zbiornik buforowy pełniący funkcję magazynu ciepła zwykle ma pojemność nie mniejszą niż 80 l na 1 kW mocy pompy. Mniejsze zbiorniki (10–20 l/kW) pełnią w instalacji rolę sprzęgła hydraulicznego poprawiającego parametry pracy i wydłużającego żywotność pompy.

Pojemnościowy podgrzewacz wody użytkowej przechowuje ciepłą wodę użytkową. Zwykle wyposażony jest w grzałkę elektryczną, która może wspomagać podgrzewanie wody, gdy jest taka konieczność. Podgrzewacz pojemnościowy na bieżąco odbiera energię dostarczaną przez pompę ciepła, dlatego ich moc powinna być zbliżona. W pompach ciepła o mocy powyżej 10 kW podgrzewacz jest zwykle zintegrowany z obudową pompy. Wężownica w takim urządzeniu musi mieć długość 2–2,5 m2/kW.

Trójdrożny zawór przełączny podgrzewu wody kieruje czynnik grzewczy do instalacji grzewczej lub podgrzewania wody użytkowej, w zależności od zapotrzebowania. Sterowany jest automatyką pompy ciepła. W pompach o mocy do 15 kW zwykle zabudowany jest wewnątrz urządzenia.

Regulator pompy ciepła to urządzenie elektroniczne, które steruje pracą systemu, bazując na danych dotyczących temperatury w różnych punktach systemu oraz zaprogramowanych parametrach pracy. Dzięki temu pompa jest urządzeniem samoczynnym, zdolnym utrzymywać komfort cieplny w budynku. Użytkownik zwykle może korzystać z funkcji programowania dobowego i tygodniowego oraz programowania optymalnego lub ekonomicznego (w zależności od wymaganej intensywności ogrzewania).

R12IRNenpSwyv

Grafika przedstawia schemat instalacji z pompą ciepła typu powietrze‑woda. Opis elementów instalacji znajduje się w tekście powyżej.

5.3 Instalacja pompy ciepła

Zasady wykonania instalacji z pompą ciepła będą różnić się w zależności od modelu pompy, rodzaju dolnego źródła ciepła i rodzaju systemu grzewczego. W przypadku montażu pompy ciepła typu powietrze–woda należy przestrzegać następujących zasad:

• montaż jednostki zewnętrznej na betonowym cokole w odległości od ściany nie mniejszej niż 30 cm, z zachowaniem odległości względem ciągów komunikacyjnych, należy unikać wystawy południowej;

• wysokość od poziomu gruntu do pompy ciepła powinna wynosić co najmniej 40 cm, aby zapobiegać zablokowaniu wentylatora pompy ciepła przez śnieg w przypadku obfitych opadów;

• montaż jednostki wewnętrznej na ścianie, na specjalnej listwie montażowej, w miejscu, które zapewnia swobodny dostęp serwisowy;

• doprowadzenie zasilania do pompy na osobnym obwodzie elektrycznym;

• połączenie jednostek rurami miedzianymi chłodniczymi o średnicy zgodnej z dokumentacją techniczną;

• zadbanie o oczyszczenie przyciętych rur gratownikiem i usunięcie opiłków, które mogłyby uszkodzić pompę ciepła;

• połączenie jednostki wewnętrznej z górnym źródłem ciepła – zbiornikiem na wodę użytkową i np. ogrzewaniem podłogowym;

• napełnienie wodą i odpowietrzenie układu grzewczego.

Po uruchomieniu instalacji z pompą ciepła układ grzewczy należy wyregulować hydraulicznie, aby zapewnić odpowiednią pracę pompy ciepła oraz komfort cieplny użytkowników. Trzeba ustawić m.in. prędkości przepływów na pętlach ogrzewania podłogowego i parametry krzywej grzewczej.

Ważnym etapem w montażu pompy ciepła jest rozmieszczenie czujników temperatury – na zewnątrz i wewnątrz budynku. W przypadku czujnika temperatury zewnętrznej ważne jest, aby był zamontowany w miejscu zacienionym. Montaż w miejscu nasłonecznionym spowoduje, że czujnik będzie dawał fałszywe odczyty, co może skutkować niedogrzaniem budynku. Czujnik temperatury wewnętrznej powinien być zamontowany na wysokości 1,5 m nad podłogą, także w zacienionym miejscu.

5.4. Sterowanie

Sterowanie pompą ciepła może odbywać się na dwa sposoby: manualnie i automatycznie. W pierwszym trybie to użytkownik określa temperaturę zasilania obiegu grzewczego, a pompa utrzymuje zadaną temperaturę niezależnie od temperatury zewnętrznej. W drugim trybie sterownik pompy wykorzystuje krzywą grzewczą i sam dobiera temperaturę zasilania obiegu grzewczego, zależnie od temperatury zewnętrznej.

5.5 Praca w funkcji chłodzenia

Instalacja do chłodzenia budynku z pompą ciepła może wykorzystywać istniejący system z gruntową lub wodną pompą ciepła i działać na dwa sposoby: pasywnie (bez pracy sprężarki, z wykorzystaniem temperatury źródła pierwotnego w postaci gruntu lub wody) albo aktywnie (z wykorzystaniem pracy sprężarki).

Chłodzenie pasywne nazywane jest również chłodzeniem naturalnym. Polega ono na odbiorze ciepła i oddawaniu go do źródła pierwotnego z wykorzystaniem wymiennika ciepła i ogrzewania podłogowego. Zawór 4‑drogowy umożliwia pompie ciepła zmianę trybu pracy z ogrzewania na chłodzenie. Następuje wtedy zmiana kierunku przepływu czynnika roboczego, parownik staje się skraplaczem, a zamontowany w jednostce wewnętrznej skraplacz – parownikiem. Podczas chłodzenia pasywnego energię pobiera jedynie system sterowania i pompy obiegowe. Rozwiązanie takie jest znacznie bardziej energooszczędne względem typowej klimatyzacji. Sprzyja ono również regeneracji dolnego źródła ciepła, które w okresie chłodzenia pasywnego (lato) akumuluje ciepło wykorzystane później w czasie ogrzewania (zima).

Chłodzenie aktywne wymaga pracy sprężarki. Pompa ciepła pracuje w trybie odwróconym – automatyka zamienia rolami pracę skraplacza i parownika, co umożliwia czynne odprowadzanie ciepła z budynku do źródła pierwotnego (grunt lub woda). Do chłodzenia wykorzystywane są płaszczyzny takie jak podłoga, sufit lub ściany.

Powrót do spisu treścispisPowrót do spisu treści

Wentylacja mechaniczna umożliwia usuwanie z pomieszczeń zużytego powietrza i równoczesne doprowadzanie powietrza świeżego. Jest to ważne szczególnie w budynkach o podwyższonym standardzie izolacyjności, bo brak wymiany powietrza powoduje kumulowanie się zanieczyszczeń: dwutlenku węgla, kurzu, roztoczy, pyłków, zarodników. Brak skutecznej wentylacji skutkuje również nadmierną wilgotnością powietrza. Przyczynia się do tego powietrze wydychane przez ludzi oraz codzienne czynności takie jak gotowanie, suszenie, prasowanie lub kąpiele. Para wodna, kiedy nie ma możliwości ujść z pomieszczenia, osadza się na zimnych powierzchniach (oknach albo narożach pomieszczeń), co sprzyja rozwojowi pleśni.

Sprawnie działająca instalacja wentylacyjna przeciwdziała tym zjawiskom i zapewnia usuwanie w sposób ciągły wilgoci oraz wszelkich zanieczyszczeń, również tych, które mogą się pojawić w przypadku nieprawidłowo funkcjonujących urządzeń gazowych (ulatniający się trujący tlenek węgla i inne gazy).

6.1. Zasady doboru instalacji wentylacyjnej

Zasady doboru instalacji wentylacyjnej definiuje norma PN‑83/B‑03430. W budynku jednorodzinnym strumienie powietrza powinny wynosić nie mniej niż:

• w łazience – minimum 50 metrów sześciennych,

• w toalecie – 30 metrów sześciennych,

• w pomieszczeniu bezokiennym (spiżarnia, garderoba) – 15 metrów sześciennych,

• w kuchni z oknem zewnętrznym, wyposażonej w kuchenkę elektryczną – 30 metrów sześciennych (3 osoby) lub 50 metrów sześciennych (powyżej 3 osób),

• w kuchni z oknem zewnętrznym, wyposażonej w kuchenkę gazową lub węglową – 70 metrów sześciennych,

• w kuchni bez okna zewnętrznego, wyposażonej w kuchenkę elektryczną – 50 metrów sześciennych,

• w kuchni bez okna zewnętrznego, wyposażonej w kuchenkę gazową (obowiązkowo z mechaniczną wentylacją wywiewną) – 70 metrów sześciennych,

• w pokoju oddzielonym od pomieszczeń takich jak: kuchnia, łazienka lub toaleta, z więcej niż dwojgiem drzwi lub w pokoju znajdującym się na wyższym poziomie w wielopoziomowym domu jednorodzinnym, lub w wielopoziomowym mieszkaniu domu wielorodzinnego – 30 metrów sześciennych.

Tab. Ilości powietrza nawiewanego i wywiewanego zgodnie z normą PN‑EN 15251

R7nbTxCTJBC99

Grafika przedstawia tabelę: Normowe ilości powietrze nawiewanego i wywiewanego dla budynków mieszkalnych według normy PE‑EN 15251. Wyróżnione są trzy kategorie. Kategoria pierwsza: krotność wymian wynosi 1,764 metra sześciennego na godzinę na metr kwadratowy oraz 0,7 jednej krotności na godzinę. Dla pokoi dziennych i sypialni w kategorii pierwszej ilość powietrza wynosi 36 metrów sześciennych na godzinę na osobę oraz 5,04 metra sześciennego na godzinę na metr kwadratowy. Wywiew w metrach sześciennych na godzinę dla pierwszej kategorii wynosi odpowiednio: 100,8 dla kuchni, 72 dla łazienki, 50,4 dla toalety. Kategoria druga: krotność wymian wynosi 1,512 metra sześciennego na godzinę na metr kwadratowy oraz 0,6 jednej krotności na godzinę. Dla pokoi dziennych i sypialni w kategorii drugiej ilość powietrza wynosi 25,2 metra sześciennego na godzinę na osobę oraz 3,6 metra sześciennego na godzinę na metr kwadratowy. Wywiew w metrach sześciennych na godzinę dla drugiej kategorii wynosi odpowiednio: 72 dla kuchni, 54 dla łazienki, 36 dla toalety. Kategoria trzecia: krotność wymian wynosi 1,26 metra sześciennego na godzinę na metr kwadratowy oraz 0,5 jednej krotności na godzinę. Dla pokoi dziennych i sypialni w kategorii trzeciej ilość powietrza wynosi 14,4 metra sześciennego na godzinę na osobę oraz 2,16 metra sześciennego na godzinę na metr kwadratowy. Wywiew w metrach sześciennych na godzinę dla trzeciej kategorii wynosi odpowiednio: 50,4 dla kuchni, 36 dla łazienki, 25,2 dla toalety.

Znając wymagane wielkości strumienia, a także kubaturę budynku i liczbę zamieszkujących w nim osób, można obliczyć wymaganą krotność wymian powietrza. Zadanie to ułatwiają specjalne kalkulatory wentylacyjne oferowane za darmo przez producentów systemów wentylacyjnych. Pozwalają one w łatwy sposób dobrać moc centrali i parametry innych elementów, z uwzględnieniem spadków ciśnienia i oporów.

6.2. Urządzenia stosowane w instalacji wentylacji mechanicznej

Urządzenia stosowane w instalacji wentylacji mechanicznej to centrala wentylacyjna, czerpnia, wyrzutnia, kanały wentylacyjne, anemostaty, sterownik.

Centrala wentylacyjna umożliwia wymianę powietrza w sposób ciągły dzięki wytworzeniu podciśnienia. Aby zniwelować straty ciepła, stosuje się centrale wyposażone w wymiennik ciepła (rekuperator).

RSs7TAaMitF2M

Grafika przedstawia zasadę działania wymiennika krzyżowego. Widoczne są fragmenty instalacji i oznaczone są kierunku przepływu powietrza.

Przez rekuperator przepływa strumień zimnego powietrza nawiewanego i usuwane jest powietrze ciepłe. Dzięki specjalnej konstrukcji wymiennika część ciepła z powietrza wywiewanego jest przekazywana do powietrza nawiewanego, jednak nie następuje mieszanie się powietrza. W zimowe dni pozwala to efektywnie nagrzewać powietrze wprowadzane do pomieszczeń, a w letnie dni może działać odwrotnie – odbierać ciepło z powietrza nawiewanego do pomieszczeń i w ten sposób je schładzać.

Rekuperator instaluje się zazwyczaj na poddaszu, garażu, w piwnicy lub w jakimkolwiek innym pomieszczeniu technicznym, w którym temperatura nie spada poniżej 5°C. Podłączone są do niego cztery przewody rurowe: dwa wlotowe i dwa wylotowe. Wlot zużytego powietrza łączy się z systemem rur doprowadzonych najczęściej do kuchni, łazienki i toalety, a wylot świeżego, ogrzanego już powietrza podłącza się do przewodów wentylacyjnych zakończonych anemostatami (regulowanymi nawiewnikami), umieszczonymi w pokoju dziennym, korytarzu i sypialniach. Pozostałe dwie rury wentylacyjne wyprowadza się na zewnątrz budynku: jedną do czerpni, drugą do wyrzutni.

Z powodu różnicy temperatur za wymienniku ciepła często skrapla się wilgoć. Skropliny odprowadza się zwykle do domowej kanalizacji.

Czerpnia służy do zasysania świeżego powietrza z zewnątrz. Składa się z kratki, okapu lub daszku oraz kołnierza pozwalającego na połączenie jej z kanałem wentylacyjnym. Może być montowana na ścianie lub w gruncie.

Wyrzutnia służy do usuwania zużytego powietrza na zewnątrz budynku. Jej budowa jest analogiczna jak czerpni. Wyrzutnie montuje się na ścianie budynku, w oddaleniu minimum 3 m od okien.

Kanały wentylacyjne łączą centralę wentylacyjną z czerpnią i wyrzutnią. Mogą być wykonane ze stali, aluminium, tworzyw sztucznych (PVC, PE). Łączone są za pomocą redukcji, kolan, trójników itp. Średnice kanałów dobiera się do konkretnej centrali (np. Ø160, Ø250, Ø400) oraz pomieszczeń, w zależności od krotności wymiany powietrza (np. Ø100 mm, Ø135 mm).

Anemostaty nawiewne, wywiewne i nawiewno‑wywiewne znajdują się na końcu kanałów wentylacyjnych. Umożliwiają sterowanie ilością powietrza nawiewanego i odprowadzenie powietrza zużytego. Zbudowane są z uchwytu montażowego i wkręcanego elementu wewnętrznego (talerzyk, grzybek). Anemostaty wykonane z tworzywa sztucznego lub metalu i dostępne w różnych wielkościach i kształtach. Ponieważ są widocznym elementem instalacji wentylacyjnej w pomieszczeniu, producenci zwracają uwagę na to, by były atrakcyjne wizualnie.

R1PpvYeB4mJlw

Zdjęcie przedstawia anemostat kratkowy odpowiadający za nawiew w pokoju dziennym. Jest on opisany w tekście powyżej.

6.3. Zasady wykonania instalacji wentylacji mechanicznej

1. W domu z rekuperacją okna muszą być szczelne, a drzwi wewnętrzne powinny mieć podcięcia (oferowane standardowo przez producentów) bądź otwory wentylacyjne.

2. Rekuperator powinien być zamontowany w miejscu zapewniającym łatwy dostęp serwisowy, gdzie temperatura nie spada poniżej 5°C.

3. Kanały wentylacyjne prowadzące od czerpni i wyrzutni do rekuperatora powinny być izolowane termicznie.

4. Kanały wentylacyjne mogą być układane na stropie, prowadzone w szybach instalacyjnych lub podwieszane pod sufitem.

5. Przekroje kanałów, wielkość i parametry anemostatów muszą być zgodne z projektem, a sposób ich ułożenia i montażu musi zredukować opory powietrza w instalacji.

6. Montaż czerpni, którą pobierane jest świeże powietrze do budynku, musi zapobiegać przedostawaniu się do jej wnętrza opadów atmosferycznych, owadów oraz innych elementów stałych, np. liści. Czerpnie ścienne powinny znajdować się co najmniej 2 m nad poziomem gruntu. Otwory czerpne dla czerpni dachowych powinny znajdować się co najmniej 40 cm powyżej pokrycia dachu. Należy zachować odległości: co najmniej 8 m od ulic, skupisk samochodów o liczbie większej niż 20, miejsc składowania odpadów stałych, wywiewek kanalizacyjnych i innych źródeł zanieczyszczenia powietrza. Czerpnia nie powinna być usytuowana wyżej niż wyrzutnia.

7. Otwory wylotowe wyrzutni powinny znajdować się o 1 m wyżej niż otwory czerpne. Dla wyrzutni ściennych należy zachować odległość 8 m od ścian sąsiednich budynków bez okien, a dla ścian z oknami odległość ta powinna wynosić co najmniej 10 m. Z kolei jeśli chodzi o odległość od okien usytuowanych na tej samej ścianie co wyrzutnia, należy zachować od nich dystans 3 m w poziomie oraz 2 m w pionie.

R1Ts4RNYSKfHq

Zdjęcie przedstawia centralę wentylacyjną z odzyskiem ciepła wraz z izolowanymi termicznie kanałami. Widoczne są rzędy rur podwieszone pod sufitem, które łączą się w izolowanych termicznie kanałach.

6.4 Dokumentacja techniczna elementów instalacji wentylacyjnej

Poza informacjami dotyczącymi rozmieszczenia elementów wentylacji w skład dokumentacji technicznej wchodzi także lista elementów montażowych wraz ze specyfikacją techniczną. Ich poprawny dobór i montaż  zagwarantuje niezbędne przepływy powietrza. W przypadku kanałów ważny będzie materiał, z jakiego są wykonane (może on wpływać na temperaturę i ciśnienie pracy lub wartość generowanego hałasu), oraz średnica  (musi być dopasowana do pozostałych elementów instalacji i zapewniać wystarczającą przepustowość, nie generując jednocześnie dużych oporów przepływu). Do średnicy kanałów i wielkości przepływów dobrane będą  anemostaty; jeśli w danym pomieszczeniu musi być większa wymiana powietrza, to większa musi być również średnica anemostatu lub kratki wentylacyjnej. Jednocześnie trzeba pamiętać, aby nie przekraczać następujących wartości:

• $\varnothing 100$ – dla przepływu nieprzekraczającego 100 $\frac{{\text{m}}^3}{\text{h}}$,

• $\varnothing 130$ – dla przepływu nieprzekraczającego 190 $\frac{{\text{m}}^3}{\text{h}}$,

• $\varnothing 160$ – dla przepływu nieprzekraczającego 300 $\frac{{\text{m}}^3}{\text{h}}$,

• $\varnothing 200$ – dla przepływu nieprzekraczającego 450 $\frac{{\text{m}}^3}{\text{h}}$,

• $\varnothing 250$ – dla przepływu nieprzekraczającego 700 $\frac{{\text{m}}^3}{\text{h}}$.

Jeśli następujące wartości są przestrzegane, wtedy można założyć następujące straty ciśnienia w instalacji:

• 2 $\frac{\mathrm{Pa}}{\mathrm{mb}}$ dla odcinka prostego kanału,

• 3 $\mathrm{Pa}$ dla każdego łuku,

• 4 $\mathrm{Pa}$ dla odgałęzienia trójnika,

• 30 $\mathrm{Pa}$ dla każdego z anemostatów nawiewnych lub wywiewnych.

W przypadku doboru anemostatów parametry powinny być następujące:

• $\varnothing 100$ dla strumieni nawiewnych 30–50 $\frac{{\text{m}}^3}{\text{h}}$ (np. dla sypialni),

• $\varnothing 125$ – $\varnothing 160$ dla strumieni nawiewnych 50–100 $\frac{{\text{m}}^3}{\text{h}}$ (np. dla pokoju dziennego),

• $\varnothing 100$ dla strumieni wywiewnych 30–50 $\frac{{\text{m}}^3}{\text{h}}$ (np. dla łazienki, WC),

• $\varnothing 125$ – $\varnothing 150$ dla strumieni wywiewnych 50–70 <$\frac{{\text{m}}^3}{\text{h}}$ (np. dla kuchni).

Oprócz doboru kanałów i anemostatów ważny jest prawidłowy dobór czerpni i wyrzutni. Muszą one zapewniać odpowiednią przepustowość powietrza oraz nie generować zbyt dużych oporów przepływu.
Dokumentacja techniczna zawiera informacje na temat centrali wentylacyjnej takie jak: rodzaj, wymiary i waga urządzenia, które są istotne z przyczyn konstrukcyjnych, oraz wydajność, czyli strumień objętości powietrza, jaki może przepompować centrala w ciągu godziny – wartość ta powinna przekraczać obliczoną wcześniej wymaganą sprawność wentylacji. Innym istotnym parametrem centrali będzie spręż dyspozycyjny określający, z jaką siłą centrala będzie w stanie wpuszczać powietrze do kanałów wentylacyjnych. Im większa jest ta wartość, tym większe opory przepływu centrala jest w stanie pokonać.
Parametry elementów centrali wentylacyjnej, np. filtrów, wentylatorów, wymiennika ciepła i nagrzewnicy, również mogą być opisane w dokumentacji. Dla filtrów istotna będzie klasa filtrowania, wentylatory będzie charakteryzować ich moc oraz prędkość obrotów (może pojawić się również dodatkowa informacja o strumieniu wywiewanego powietrza), podobnie w przypadku nagrzewnicy będzie można znaleźć informację o jej mocy – im większa, tym efektywniej będzie ona ogrzewać powietrze. Wymiennik ciepła będzie charakteryzować jego sprawność temperaturowa, czyli zdolność do wyrównania temperatury powietrza wchodzącego do budynku z temperaturą powietrza wychodzącego. Powiązana z tym będzie również wartość odzysku energii, jaką może on zapewnić.

Po uruchomieniu centrali wentylacyjnej należy dokonać regulacji systemu. Dzięki temu ilość świeżego powietrza dostarczana do pomieszczeń nie będzie zbyt mała ani zbyt duża (co mogłoby powodować hałas). Instalator powinien dokonać konfiguracji sterownika, przeprowadzić kontrolę oporów w instalacji, mierząc maksymalne przepływy, zmierzyć wydajność instalacji przy użyciu anemometru.

6.5. Sterowanie systemem wentylacji mechanicznej

Sterowanie systemem wentylacji mechanicznej odbywa się z wykorzystaniem sterowników manualnych lub automatycznych. Te ostatnie umożliwiają programowanie pracy centrali wentylacyjnej w systemie dobowym lub tygodniowym. Dzięki temu praca systemu może być dopasowana do obecności domowników, co pozwala na ograniczenie strat ciepła.

Coraz większą popularność zdobywają też zautomatyzowane systemy sterowania działające na podstawie wskazań czujników. Przykładowo, higrostat umieszczony w kanale wywiewnym łazienki lub kuchni może sygnalizować konieczność zwiększenia obrotów wentylatora w centrali aż do momentu osiągnięcia zaprogramowanej wartości. Są to rozwiązania pozwalające zadbać o komfort użytkowników i oszczędzanie energii elektrycznej.

6.6. Instalacja do chłodzenia budynku z wykorzystaniem systemu wentylacji mechanicznej

Instalacja do chłodzenia budynku z wykorzystaniem systemu wentylacji mechanicznej może działać na dwa sposoby: przez współpracę wentylacji i klimatyzacji lub przez zastosowanie gruntowego wymiennika ciepła.

W przypadku klimatyzacji w instalacji zastosować można różne rozwiązania: split, multisplit lub klimatyzator kanałowy. Rysunek przedstawia sposób włączenia do instalacji klimatyzatora kanałowego. Wadą takiego rozwiązania jest mieszanie się powietrza z różnych pomieszczeń, hałas generowany przez jednostkę klimatyzacyjną oraz konieczność dostarczania energii elektrycznej niezbędnej do pracy klimatyzatora.

Rb4VYNYyTF4XM

Grafika przedstawia przykład połączenia wentylacji mechanicznej z klimatyzacją. Opisane są następujące elementy: wlot świeżego powietrza, centrala MISTRAL, przepustnica regulacyjna, skrzynka rozprężona, klimatyzacja, przepustnica zwrotna, kratka wywiewna, recyrkulacja, wywiew z pomieszczeń, wyrzut zużytego powietrza.

Bardziej energooszczędną alternatywą jest zastosowanie gruntowego wymiennika ciepła zakończonego czerpnią gruntową. Idea jego działania związana jest z faktem utrzymywania się stałych niskich temperatur gruntu na głębokości kilku metrów pod powierzchnią (ok. 8–10°C). Powietrze przepływające przez wymiennik gruntowy zostaje osuszone i ulega schłodzeniu nawet o kilkanaście stopni. W zimie gruntowy wymiennik ciepła umożliwia wstępne ogrzanie powietrza, zanim trafi ono do centrali wentylacyjnej. Nie wymaga przy tym zasilania energią elektryczną i jest bezobsługowy.

RWzLtJnNR9OlZ

Grafika przedstawia schemat domu z gruntowym wymiennikiem ciepła. Opisane są następujące elementy: czerpnia ogrodowa, czerpnia ścienna, przepustnica, czyli trójnik, rekuperator z wywiewem i nawiewem. Temperatura na zewnątrz budynku wynosi 35 stopni Celsjusza a wewnątrz 22 stopnie Celsjusza.

Gruntowe wymienniki ciepła wykonywane są m.in. w wersji rurowej, żwirowej, płytowej.

Wymienniki rurowe tworzy system rur PVC ułożonych pod gruntem w formie rurociągu pojedynczego, podwójnego lub w układzie rozdzielonym. W instalacji musi znajdować się studzienka odwodnieniowa zbierająca skropliny.

Wymiennik żwirowy umożliwia przepływ powietrza przez złoże o powierzchni ok. 10–12 m2 wykonane ze żwiru bądź kruszywa. Rozwiązanie takie nie może być stosowane przy wysokim poziomie wód gruntowych. Powinno też mieć zabezpieczenie przed wnikaniem wody deszczowej.

Wymiennik płytowy zbudowany jest z płyt z tworzywa sztucznego osadzonych na klockach dystansowych. W tym systemie powietrze przepływa między podsypką a płytą wymiennika. System ten nie wymaga dużej ilości miejsca i można go umieścić pod płytą fundamentową budynku.

Powrót do spisu treścispisPowrót do spisu treści

7.1. Zasady doboru instalacji fotowoltaicznej

Zasady doboru instalacji fotowoltaicznej różnią się od zasad obowiązujących dla innych instalacji działających z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii. Wynika to z tego, że instalacja fotowoltaiczna zwykle nie jest samowystarczalna. Najczęściej spotykane instalacje mają formę on‑grid, co oznacza, że są podłączone do sieci energetycznej, do której oddają nadwyżki prądu. Z tego względu dobór instalacji nie musi być ściśle uzależniony od indywidualnego zapotrzebowania na prąd, choć oczywiście powinien uwzględniać dotychczasowe i planowane zużycie prądu w obiekcie. Zwykle ważnymi czynnikami decydującymi o wielkości instalacji jest budżet inwestora i niezacieniona powierzchnia do montażu paneli, jaką dysponuje.

RfqvxneagfZUI

Grafika przedstawia schemat połączenia szeregowego modułów fotowoltaicznych. Oznaczone literami na schemacie są: A - moduł fotowoltaiczny 4 kilowaty, B - falownik, C - przewody przyłączeniowe.

Do projektowania instalacji służy specjalistyczne oprogramowanie (np. PV Designer, Fronius Solar Configuration, Polysun), zwykle wyposażone w opcje symulacji pracy instalacji. Do programu należy wprowadzić dane dotyczące m.in. orientacji miejsca montażu względem słońca, kąta nachylenia dachu, rodzaju poszycia dachu (a w przypadku montażu na gruncie: ukształtowania terenu). Na ich podstawie program przygotowuje wizualizacje instalacji fotowoltaicznej, schematy połączeń i ilość ograniczonej emisji COIndeks dolny 2₂.

7.2. Zasady wykonania instalacji fotowoltaicznej

Zasady wykonania instalacji fotowoltaicznej, których należy przestrzegać podczas montażu, sprzyjają osiągnięciu zarówno maksymalnej wydajności, jak i bezpieczeństwa eksploatacji, w tym bezpieczeństwa przeciwpożarowego.

W Polsce optymalnym sposobem montażu paneli fotowoltaicznych jest orientacja na południe z zachowaniem kąta od 30 do 35 stopni. Jeśli instalacja zajmuje więcej niż jedną połać dachową, to należy zainstalować więcej niż jeden falownik. Pozwala to zoptymalizować uzyski mocy, które będą różne w zależności od orientacji geograficznej i nasłonecznienia.

Wszystkie elementy instalacji powinny być dopasowane, wzajemnie kompatybilne. Zastosowanie szybkozłączek po stronie DC od różnych producentów może grozić wystąpieniem łuku elektrycznego i pożaru. Podczas montażu należy więc zwrócić uwagę nie tylko na typ złączki (np. popularne MC4), ale także na ich producenta. Rekomenduje się, aby połączenia były wykonywane szybkozłączkami tego samego typu od jednego producenta. Dla złączek MC4 należy używać oryginalnych kluczy do zaciskania. Połączenie do falownika powinno zostać wykonane za pomocą złączek dostarczonych/rekomendowanych przez producenta urządzenia. Po wykonaniu połączeń szybkozłączkami warto wykonać badanie kamerą termowizyjną. Pozwoli ono upewnić się, że połączenia działają prawidłowo i nie emitują ciepła.

R1OIPeU60klEM

Zdjęcie przedstawia skutki zastosowania niekompatybilnych złączek MC4 i H4. Monter dłonią w rękawiczce trzyma spaloną złączkę.

Przewody łączące moduły prowadzone na dachach budynków należy układać z dala od ostrych krawędzi i elementów, z zachowaniem dopuszczalnych promieni gięcia, bez naprężeń.

R1MssXxA9ewBl

Grafika przedstawia nieprawidłowy i prawidłowy sposób ułożenia przewodów. W nieprawidłowym ułożeniu przewody są naprężone, a w prawidłowym ułożeniu są prowadzone bez naprężeń.

Wszystkie elementy instalacji, w tym moduł fotowoltaiczny, powinny być montowane zgodnie z dokumentacją techniczną, która często wskazuje na właściwy moment dokręcenia (siła wyrażona w jednostce Nm). Zbyt mocne dokręcenie przewodów grozi ich uszkodzeniem. Zbyt luźne dokręcenie przewodów spowoduje wzrost rezystancji. Podczas montażu należy korzystać z wkrętaków i kluczy dynamometrycznych. Inne niezbędne narzędzia to nożyce do cięcia kabli i przewodów, zaciskarka do złącz fotowoltaicznych, ściągacz izolacji, klucze montażowe do złącz, multimetr i inne urządzenia pomiarowe.

R11rhybipqu6k

Grafika przedstawia miernik wielofunkcyjny MI3108. Na jednej ze ścian obudowy urządzenia znajdują się przyciski sterujące i ustawiające urządzenie oraz wyświetlacz.

7.3. Urządzenia stosowane w instalacji fotowoltaicznej

Urządzenia stosowane w instalacji fotowoltaicznej to panele fotowoltaiczne, konstrukcja nośna i falownik.

Panel fotowoltaiczny zbudowany jest z modułów fotowoltaicznych, zmontowanych i okablowanych. Dostępne są różne typy modułów: monokrystaliczne, polikrystaliczne i z krzemu amorficznego. Największa sprawność i najdłuższa żywotność cechuje ogniwa monokrystaliczne.

R1bG8DLlZFEq5

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w stroju roboczym i rękawiczkach ochronnych, który montuje panele fotowoltaiczne.

Panele przeznaczone są do montażu na dachach płaskich lub skośnych, na przeznaczonych do tego konstrukcjach montażowych (przykręcanych lub balastowych). Instalacje wolnostojące montuje się na stalowych konstrukcjach jedno- lub dwupodporowych lub konstrukcjach gruntowych. Panele fotowoltaiczne połączone są za pomocą przewodów do falownika (inwertera), którego zadaniem jest przekształcanie wygenerowanego pod wpływem promieniowania słonecznego prądu stałego w prąd przemienny. Ten może być wykorzystany na potrzeby użytkowników budynku lub oddany do publicznej sieci energetycznej.

Falowniki dostępne są w różnych wielkościach, od 1,5 do 20 kWp. Przeznaczone są do montażu zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz. W tym pierwszym przypadku warto zwrócić uwagę, aby sposób montażu nie zakłócał wentylacji urządzenia. Falownik podczas pracy emituje ciepło i powinien być zamontowany tak, aby mieć zapewniony przepływ powietrza. Przegrzanie powodować będzie awaryjne wyłączanie się falownika, a z czasem może prowadzić do jego uszkodzenia.

Falownik przyłącza się bezpośrednio do rozdzielnicy głównej na wydzielonym obwodzie elektrycznym.

7.4. Energia z instalacji fotowoltaicznej

Energia z instalacji fotowoltaicznej może być zużywana na bieżąco przez urządzenia elektryczne, ale również wykorzystywana do ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Wymagane jest wówczas dostosowanie wielkości zbiornika buforowego i zasobnika na ciepłą wodę tak, aby możliwe było jej magazynowanie przynajmniej przez 24 godziny.

W nowoczesnych systemach z fotowoltaiką i pompą ciepła możliwe jest zastosowanie automatyki sterującej zużyciem energii. W sytuacji zwiększonej produkcji prądu przez system fotowoltaiczny menedżer energii kieruje nadwyżkę do systemu grzewczego, uruchamiając ogrzewanie budynku do zaprogramowanych na taką okoliczność wartości. Budynek pełni wówczas rolę magazynu ciepła.

Nadmiar energii może być również gromadzony w bateriach, np. litowo‑jonowych, o pojemności 4,4 Kwh i większej. Wadą tego rozwiązania jest ich cena oraz ograniczona żywotność. Alternatywą dla fizycznego magazynowania nadwyżek energii są magazyny wirtualne. Rozwiązanie to polega na odesłaniu nadwyżki wyprodukowanej energii do sieci, gdzie zamiast być fizycznie zmagazynowana, jest zużywana przez gospodarstwa, które w danym momencie jej potrzebują. Licznik odmierza oddaną ilość energii, by prosument mógł ją odebrać później, gdy sam będzie jej potrzebował (np. w godzinach wieczornych).

Powrót do spisu treścispisPowrót do spisu treści

Netografia:

1. Budowlane ABC, Budowlane ABC – Ministerstwo Rozwoju i Technologii – Budowlane ABC – poradnik budowlany [dostęp 01.12.2023].

2. Fotowoltaika, e‑podręcznik, (red.) Marszałek K., 2021, Fotowoltaika - Czytaj online - Open AGH [dostęp 01.12.2023].

3. GLOB Energia, serwis o Odnawialnych Źródłach Energii, https://globenergia.pl [dostęp 01.12.2023].

4. Instytut Energii Odnawialnej, Strona główna - EC BREC Instytut Energetyki Odnawialnej | Fotowoltaika (ieo.pl) [dostęp 01.12.2023].

5. Nowe warunki Techniczne 2021. Dachy, ściany, stropy, fundamenty, Warszawa 2023, 273954,plik (izolacje.com.pl) [dostęp 01.12.2023].

6. Renewables 2021 Global Status Report. Renewable Energy Policy Network for the 21st Century, GSR2021_Full_Report.pdf (ren21.net) [dostęp 01.12.2023].

7. POBE – Porozumienie Branżowe na Rzecz Efektywności Energetycznej, http://pobe.pl/materialy-i-poradniki/ [dostęp 01.12.2023].

8. PORT PC – Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp ciepła, Strona główna - Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (portpc.pl) [dostęp 01.12.2023].

9. Stowarzyszenie Polska Wentylacja, https://www.wentylacja.org.pl/ [dostęp 01.12.2023].

10. Urząd Regulacji Energetyki, Urząd Regulacji Energetyki (ure.gov.pl), [dostęp 01.12.2023].

11. Vademecum dla uczniów technikum. Instalacje wentylacji i klimatyzacji, http://instsani.pl/technik-inzynierii-sanitarnej/vademecum-instalacji-sanitarnych/instalacje-wentylacji-i-klimatyzacji/ [dostęp: 23.05.2022].

12. Viessmann, Klakulatory doborowe Profesjonalna koncepcja i projekt instalacji (viessmann.pl) [dostęp: 23.05.2022].

13. Viessmann, Podręcznik architekta, projektanta i instalatora. Kolektory słoneczne, https://viessmann-projektant.pl/ [dostęp 01.12.2023].

14. Viessmann, Podręcznik architekta, projektanta i instalatora. Projekty instalacji wentylacji, https://viessmann-projektant.pl/ [dostęp 01.12.2023].

15. Viessmann, Zeszyt fachowy - fotowoltaika,, https://viessmann-projektant.pl/ [dostęp 01.12.2023].

Bibliografia:

1. Graczyk A., Wielewska I., Piaskowska M., Rozwój odnawialnych źródeł energii w Polsce. Problemy bezpieczeństwa energetycznego i lokalnego wykorzystania zasobów, Texter, Wrocław 2017.

2. Jastrzębska G., Energia ze źródeł odnawialnych i jej wykorzystanie, WKŁ, Warszawa 2017.

3. Księżopolski K., Pronińska K., Sulowska A., Wydawnictwo Elipsa, Odnawialne źródła energii w Polsce, Elipsa Dom Wydawniczy, Warszawa 2021.

4. Klugmann‑Radziemska E., Fotowoltaika w teorii i praktyce, BTC, 2014.

5. Oszczak W., Ogrzewanie domów z zastosowaniem pomp ciepła, WKŁ, Warszawa 2015.

6. Rubik M., Chłodnictwo i pompy ciepła, Grupa Medium, Warszawa 2022.

7. Strzyżewski J., Pompy ciepła – zasady działania i wybór rozwiązań, Wiedza i Praktyka, Warszawa 2017.

8. Szymański B., Instalacje fotowoltaiczne. Poradnik, Globenergia, Kraków 2023.

9. Tytko R., Fotowoltaika Podręcznik dla studentów, uczniów, instalatorów, inwestorów, EcoInvestment, Kraków 2021.

10. Tytko R., Urządzenia i systemy energetyki odnawialnej, EcoInvestment, Kraków 2021.

Powrót do spisu treścispisPowrót do spisu treści

Powiązane materiały:

Powiązane materiały:

DHNGOE3oKR1Vy2nfhP4Vhb

Film instruktażowy (tutorial) - BHP podczas budowy i eksploatacji instalacji w oparciu o odnawialne źródła energii

D9MGgZbsAR1ItibJF66dfs

Film edukacyjny - Instalacje działające w oparciu o odnawialne źródła energii