E‑book - Substancje niebezpieczne

Spis treści

1. Substancje niebezpieczne11. Substancje niebezpieczne

2. Globalny Ujednolicony System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (Globally Harmonized System of Classified and Labelling of Chemicals - GHS)22. Globalny Ujednolicony System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (Globally Harmonized System of Classified and Labelling of Chemicals - GHS)

3. Oznakowanie substancji niebezpiecznych w systemie GH33. Oznakowanie substancji niebezpiecznych w systemie GH

4. ADR - Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (Accord européen relatif au transport international des marchandises dangereuses par route)44. ADR - Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (Accord européen relatif au transport international des marchandises dangereuses par route)

5. Ewidencja substancji niebezpiecznych55. Ewidencja substancji niebezpiecznych

1. Substancje niebezpieczne

Za substancję niebezpieczną uważa się każdą ciecz, ciało stałe lub gaz, która może stanowić zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa człowieka. Jak podaje Europejska Agencja Bezpieczeństwai Zdrowia w Pracy (EU‑OSHA) w 2015 roku, 17% pracowników w Unii Europejskiej (UE) zgłosiło, że przez co najmniej jedną czwartą swojego czasu pracy była narażona na działanie czynników szkodliwych takich jak opary, dymy, kurze oraz pyły. Dodatkowo każda osoba fizyczna podczas wykonywania codziennych czynności ma świadomy bądź nieświadomy kontakt z czynnikami niebezpiecznymi znajdującymi się w: środkach czyszczących, dezynfekujących, rozpuszczalnikach, środkach zapachowych itp. Z powyższego względu, aby zapewnić bezpieczeństwo zarówno ludziom jak i środowisku w aspektach związanych z  transportem, składowaniem czy też użytkowaniem substancji, zostały opracowane specjalistyczne wytyczne np. ADR (L’ Accord européen relatif au transport international des marchandises Dangereuses par Route – międzynarodowy przewóz towarów niebezpiecznych transportem drogowym), RID (międzynarodowy przewóz towarów niebezpiecznych kolejami), ADN (przewóz towarów niebezpiecznych śródlądowymi drogami wodnymi) etc.

Obecnie stosuje się dwa systemy oznaczenia oraz klasyfikacji zagrożeń:

• Piktogramy i klasy zagrożenia GHS (Globally Harmonized System of Classified and Labelling of Chemicals); (ujednolicone kryteria klasyfikacji substancji i mieszanin pod względem stawianych przez nie zagrożeń dla zdrowia człowieka i środowiska),

• Piktogramy ADR oraz klasy zagrożenia (regulacje transportu towarów niebezpiecznych po drogach publicznych).

2. Globalny Ujednolicony System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (Globally Harmonized System of Classified and Labelling of Chemicals - GHS)

Globalnie Ujednolicony System Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (GHS) został opracowany celem identyfikacji oraz przekazania informacji o zagrożeniach związanych ze stosowaniem substancji i mieszanin chemicznych. Podstawą stworzenia GHS były istniejące systemy funkcjonujące w USA oraz Kanadzie, rekomendacje ONZ dotyczące transportu towarów niebezpiecznych oraz dyrektywy UE związane z klasyfikowaniem, oraz oznakowaniem substancji i preparatów chemicznych. Efektem zapoczątkowanych prac na konferencji ONZ w Rio de Janeiro (1992 rok) było uzyskanie zharmonizowanych elementów systemu in‑formowania o zagrożeniach. GHS ujednoliciło kryteria klasyfikacji zagrożeń, ustandaryzowało zwroty wskazujące zagrożenie, symbole zagrożenia, hasła ostrzegawcze, oraz wygląd etykiet dla końcowych odbiorców, czyli m.in. konsumentów, pracowników zakładów przetwórczych i wytwórczych, osób zajmujących się przewozem materiałów niebezpiecznych oraz służb ratowniczych.

W Unii Europejskiej system GHS został wdrożony poprzez wprowadzenie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1272/2008 (rozporządzenie CLP). Zastąpiono tym samym dyrektywę Rady 67/548/EWG odnoszącą się do klasyfikacji, pakowania i oznakowania substancji niebezpiecznych oraz dyrektywę 1999/45/WE związaną z klasyfikacją, pakowaniem i oznakowaniem preparatów niebezpiecznych. Kryteria klasyfikacji oraz zasady znakowania związków chemicznych, oraz mieszanin (zgodne z GHS), zostały przedstawione w „Fioletowej Księdze”, która jest uaktualniana raz na dwa lata.

GHS charakteryzuje się systemem blokowym (building block approach), co umożliwia częściowe lub całkowite przyjęcie wszystkich klas/kategorii przez dane państwo. Od momentu przyjęcia danej kategorii zagrożeń, nie ma możliwości wprowadzenia zmian, tzn. nie można modyfikować kryteriów klasyfikacji oraz elementów oznakowania dla danej kategorii zagrożenia.

W systemie GHS wyróżnia się trzy klasy zagrożeń dla zdrowia człowieka oraz środowiska:

• zagrożenia fizyczne – m.in. materiały wybuchowe, gazy łatwopalne, gazy utleniające, gazy pod ciśnieniem oraz substancje korodujące metale,

• zagrożenia zdrowia – substancje i chemikalia charakteryzujące się m.in. ostrą toksycznością, żrącym lub drażniącym działaniem na skórę, uczulającym działaniem na drogi oddechowe i szkodliwie wpływające na układ rozrodczy. Ogólne informacje dotyczące potencjalnego wpływu czynników szkodliwych na zdrowie przedstawiono w tabeli 1,

• zagrożenia środowiska – substancje i chemikalia stwarzające zagrożenie ostre i przewlekłe dla środowiska wodnego oraz działające szkodliwie na warstwę ozonową.

Oznakowanie substancji niebezpiecznych za pomocą piktogramu przedstawiono na rys. 1.

RrfiCIPwMMyMP

Na grafice przedstawiono piktogramy, mają kształt rombów z czerwoną krawędzią. Wewnątrz znajduje się schematyczny rysunek przedstawiający zagrożenie, którego dotyczy piktogram. Piktogramy informujące o zagrożeniu fizycznym: Pierwszy piktogram przedstawia wybuchającą bombę i dotyczy substancji wybuchowych GHS01. Drugi piktogram przedstawia płomienie i dotyczy substancji łatwopalnych GH02. Trzeci piktogram przedstawia płomień nad okręgiem i dotyczy substancji utleniających GHS03. Czwarty piktogram przedstawia butle gazową i dotyczy gazów podciśnieniem GHS04. Piąty piktogram przedstawia dwie probówki, z których wyciekają żrące substancje, dotyczy substancji żrących i kodujących metali GHS05. Piktogramy informujące o zagrożeniu zdrowotnym: Pierwszy piktogram przedstawia dwie probówki, z których wyciekają żrące substancje, dotyczy substancji żrących i kodujących metali GHS05. Drugi piktogram przedstawia czaszkę i skrzyżowane piszczele, dotyczy substancji toksycznych GHS06. Trzeci piktogram przedstawia sylwetkę człowieka z pęknięciami na klatce piersiowej, dotyczy zagrożenia dla zdrowia, substancji rakotwórczych i/lub mutagennych GHS08. Czwarty piktogram przedstawia wykrzyknik i dotyczy substancji drażniących GHS07. Piktogramy informujące o zagrożeniu środowiskowym: Pierwszy piktogram przedstawia wykrzyknik i dotyczy substancji drażniących GHS07. Drugi piktogram przedstawia uschnięte drzewo oraz śniętą rybę i dotyczy substancji szkodliwych dla środowiska GHS09.

Piktogramom, które są wykorzystywane poza usługami transportowymi przypisany jest alfanumeryczny kod GHS, rys. 1 (kod w nawiasie).

Tabela 1. Zagrożenia dla zdrowia.

Efekt działania czynnika, tabela 1 uzależniony jest od częstotliwości ekspozycji oraz kategorii toksyczności (cztery kategorie).

3. Oznakowanie substancji niebezpiecznych w systemie GHS

Etykiety sporządza się w języku urzędowym dla danego państwa członkowskiego, dla którego substancja niebezpieczna ma być wprowadzona do obrotu. Państwo ma jednak możliwość decyzji odnośnie wyboru dowolnego języka na etykiecie tylko i wyłącznie pod warunkiem, że zawarte na niej informacje będą identyczne w porównaniu z oryginalnym oznakowaniem. Dodatkowo dostawca ma możliwość zapisu na jednej etykiecie tych samych informacje w kilku językach również pod warunkiem pełnej zgodności treści.

Oznakowanie opakowań pierwotnych (wielkogabarytowe beczki, worki, butelki, kartony, cylindry itp.), czyli takich opakowań, które są otrzymywane bezpośrednio od producenta, muszą zawierać wszystkie informacje podstawowe, rys 2. Etykiety te nie mogą być usuwane lub zmieniane. W przypadku zaistnienia konieczności zmiany, nowa etykieta musi zawierać dokładnie takie same informacje co etykieta oryginalna. Oznakowanie opakowań wtórnych, które są objętościowo mniejsze, niż pierwotne i które służą do przechowywania mniejszej ilości substancji niebezpiecznych, muszą być również zgodne ze standardem etykietowanie GHS. Dopuszcza się jednak odstępstwa w przypadku spełnienia któregoś z warunków, gdy: substancja jest używana podczas zmiany roboczej osoby, która przeprowadziła przeniesienie mieszaniny, pracownik, który dokonał przeniesienia, przebywa cały czas w miejscu pracy lub pojemnik, który został napełniony oraz osoba, która wykonała tę czynność, znajdują się cały czas w obszarze pracy.

Etykieta sporządzona zgodnie z systemem GHS może składać się z siedmiu elementów: sześciu podstawowych (obowiązkowych) oraz siódmego opcjonalnego najczęściej związanego z zastosowaniem produktu, rys. 2. Do elementów podstawowych etykiety, rys. 2, zalicza się: identyfikator produktu (1), hasło ostrzegawcze (2), opis zagrożenia (3), opis środków ostrożności oraz pierwszej pomocy (4), piktogram GHS (5) oraz identyfikator dostawcy (6).

R1ajeVgRlCL4D

Na grafice przedstawiono wygląd przykładowej etykiety zgodnej z GHS. Powyżej czterech piktogramów przedstawiających płomień, butelkę, czaszkę ze skrzyżowanymi piszczelami oraz człowieka z rysami na klatce piersiowej zapisano słowo: niebezpieczeństwo. Po prawej stronie etykiety zamieszczono informację w języku angielskim o zagrożeniach, jakie stwarza stosowanie tlenku węgla.

Nazwa zwyczajowa lub identyfikator produktu zapewnia szybką identyfikację substancji poprzez określenie jej nazwy chemicznej, lub zwyczajowej. Hasło ostrzegawcze informuje o  stopniu zagrożenia celem ostrzeżenia użytkownika przed potencjalnym zagrożeniem. Hasło ostrzegawcze może przybierać formę „Uwaga” lub „Niebezpieczeństwo”. Hasło „Niebezpieczeństwo” stosowane jest dla produktów charakteryzujących się zagrożeniem wyższego stopnia (związki chemiczne lub mieszaniny o toksyczności ostrej klasyfikowanej w kategorii 1‑3), a hasło „Uwaga” w przypadku produktów sklasyfikowanych w kategorii 4. Zastosowanie hasła „Niebezpieczeństwo” wyklucza zastosowanie na tej samej etykiecie dodatkowego hasła „Uwaga”. Opis zagrożenia informuje o sposobie zapobiegania, reagowania, magazynowania lub usuwania substancji niebezpiecznej. Informacje te zawarte są w opisach tekstowych oraz zwrotach wskazujących, które mają formę czterosymbolowego kodu alfanumerycznego. Pierwszy symbol stanowi litera wskazująca zalecane środki ostrożności (litera „P”) lub rodzaj zagrożenia (litera „H”). Szczególny zapis w przypadku zagrożeń stosuje się dla klasyfikacji substancji oraz klasyfikacji preparatów ujętych w dyrektywie DSD, oraz DPD, które nie zostały uwzględnione w systemie GHS. W takim przypadku zamiast litery „H” stosuje się dla określenia zagrożenia symbol „EUH”. Kolejny symbol w kodzie alfanumerycznym stanowi jedna cyfra z zakresu 2‑4. Informuje ona o rodzaju zagrożenia (2 - zagrożenie fizyczne; 3 – zagrożenie zdrowotne; 4 – zagrożenie środowiskowe). Ostatnie 2 cyfry kodu odpowiadają sekwencyjnemu numerowaniu zagrożeń. W opisie środków ostrożności oraz pierwszej pomocy zawarte są informacje związane z każdym występującym zagrożeniem. Przedstawione są ogólne środki ostrożności związane z zapobieganiem, reagowaniem, przechowywaniem oraz usuwaniem substancji niebezpiecznej w przypadku nieumyślnego kontaktu. Dodatkowo podawane są informacje związane ze sposobem udzielenia pierwszej pomocy. Informacje szczegółowe związane ze zwrotami wskazującymi środki ostrożności można znaleźć w karcie charakterystyki produktu. Zwroty te podobnie jak w przypadku zwrotów wskazujących rodzaj zagrożenia mogą być zapisane w formie kodu, którego pierwsza litera jest literą „P”. Piktogram GHS jest informacją obrazkową używaną do identyfikacji produktów niebezpiecznych. Grupowane są zazwyczaj według kategorii ryzyka (fizyczne, zdrowotne, środowiskowe), rys 1. Na etykiecie może znajdować się kilka różnych piktogramów, jednak celem eliminacji podobnych oznaczeń stosuje się następujące zasady pierwszeństwa:

• w przypadku umieszczenia piktogramu czaszka i skrzyżowane piszczele nie powinno się dodatkowo umieszczać się piktogramu wykrzyknik,

• w przypadku umieszczenia piktogramu działanie żrące nie powinno się dodatkowo umieszczać piktogramu wykrzyknik, gdy dotyczy on działania drażniącego na skórę,

• w przypadku umieszczenia piktogramu zagrożenie dla zdrowia, który wskazuje działanie uczulające na drogi oddechowe, nie powinno się dodatkowo umieszczać piktogramu wykrzyknik, gdy dotyczy on działania na skórę lub drażniącego na oczy, lub skórę.

W części związanej z identyfikatorem dostawcy znajdują się dane teleadresowe producenta. Po prawej stronie obok identyfikatora dostawcy może znajdować się opcjonalna informacja dodatkowa, która najczęściej dotyczy daty ważności produktu lub sposobu jego stosowania.

Karty charakterystyki powinny zawierać szczegółowe informacje służące jako źródło informacji dotyczących różnych typów zagrożeń w tym zagrożeń środowiskowych oraz bezpiecznego użytkowania danego związku lub mieszaniny. Zgodnie z systemem GHS na karcie charakterystyki musi znajdować się opis:

• substancji/mieszaniny oraz dostawcy (identyfikator),

• zagrożeń (identyfikator),

• składu i składników,

• pierwszej pomocy,

• kontroli narażenia oraz środków ochrony indywidualnej,

• właściwości fizykochemicznych,

• stabilności i reaktywności,

• toksykologii,

• ekologii,

• oraz postępowań: w przypadku pożaru, niezamierzonego uwolnienia do środowiska, magazynowania, oraz radzenia sobie z odpadami [5,7,9,10].

Poniżej zamieszczono przykładową kartę charakterystyki.

4. ADR - Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (Accord européen relatif au transport international des marchandises dangereuses par route)

Przepisy ADR są międzynarodową konwencją dotyczącą przewozu towarów niebezpiecznych po drogach publicznych. Umowa została sporządzona pod patronatem Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ i weszła w życie 29 stycznia 1968. Określono w niej warunki w zakresie pakowania i etykietowania (aneks A) oraz środki techniczne konieczne do realizacji przewozu wraz z wymaganiami stawianymi wobec zaangażowanych w transport osób (aneks B), jakie mają być spełnione, aby substancja uważana za niebezpieczną mogła zostać poddana przemieszczaniu po drogach publicznych. Przepisy są nowelizowane co 2 lata.

W przepisach ADR wyróżniono trzynaście klas, do których zakwalifikowano wszystkie substancje niebezpieczne w zależności od dominującego zagrożenia danej substancji rys. 3. Każda substancja po zakwalifikowaniu do poszczególnej klasy otrzymuje rozpoznawczy czterocyfrowy numer UN. Dodatkowo w obrębie klasy 1 wyróżnia się podklasy 1.1‑1.6, które określają stopień zagrożenia danego materiału (1.1 – najbardziej niebezpieczne, 1.6 – najmniej niebezpieczne).

RfpcnNk06hSLF

Ilustracja prezentuje oznakowanie klas substancji niebezpiecznych: 1. materiały i przedmioty wybuchowe. Na pomarańczowym piktogramie widnieje ikona wybuchu oraz hasło: explosives. 2. gazy. Na czerwonym piktogramie widnieje ikona płomieni oraz hasło: flamable gas. 3. materiały ciekłe zapalne. Na czerwonym piktogramie widnieje ikona płomieni oraz hasło: flamable gas. 4. materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone. Na piktogramie w biało czerwone pasy widnieje ikona płomieni oraz hasło: flamable solid. 5. materiały samozapalne. Na biało‑czerwonym piktogramie widnieje ikona płomieni oraz hasło: spontaniously combustible. 6. materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne. Na niebieskim piktogramie widnieje ikona płomieni oraz hasło: dangerous. 7. materiały utleniające. Na żółtym piktogramie widnieje ikona płomieni oraz hasło: oxidizer. 8. nadtlenki organiczne. Na czerwono‑żółtym piktogramie widnieje ikona płomieni oraz hasło: organic peroxide. 9. materiały trujące. Na białym piktogramie widnieje ikona czaszki ze skrzyżowanymi piszczelami oraz hasło: inhalaition hazard. 10. materiały zakaźne. Na białym piktogramie widnieje ikona nachodzących na siebie półokręgów oraz hasło: infection substance. 11. materiały promieniotwórcze. Na żółto‑białym piktogramie widnieje ikona radioaktywności oraz hasło: radioactive. 12. materiały żrące. Na biało‑czarnym piktogramie widnieje ikona probówek, z których wycieka żrąca ciecz oraz hasło: corrosive. 13. różne materiały i przedmioty. Na białym piktogramie w czarne pasy nie ma żadnego rysunku ani hasła.

W zależności od zaklasyfikowania materiału niebezpiecznego wyróżnia się grupy opakowań: I grupy (towary stwarzające duże zagrożenie), II grupy (średnie zagrożenie), III (małe zagrożenie).

Przechowywanie i transport substancji niebezpiecznych.

Materiały niebezpieczne w zależności od zagrożenia (substancje wybuchowe, zapalne, trujące, zakaźne, promieniotwórcze) muszą być transportowane w specjalnie przystosowanych do tego celu pojazdach oraz pojemnikach. 
Wyróżnia się trzy sposoby transportu materiałów niebezpiecznych:

• w sztukach przesyłki (końcowy produkt operacji pakowania), rys. 4d,

• luzem (zazwyczaj materiały stałe o niewielkim zagrożeniu można transportować bez opakowania),

• w cysternach.

Materiały niebezpieczne można przewozić w pojazdach zamkniętych lub odkrytych w przypadku stosowania się do opracowanych instrukcji bezpieczeństwa. Podczas transportu towar nie może ulegać przemieszczaniu. Granulaty, proszki i niektóre ciekłe towary niebezpieczne mogą być transportowane przy użyciu cystern. Pojazdy realizujące w danym momencie transport towarów niebezpiecznych, muszą być oznakowane przez zamontowanie znormalizowanych tablic ADR. Tablice, rys. 4a i 4b, umieszczone są z przodu i z tyłu pojazdu (lub zestawu pojazdów). Podczas przewozu materiałów klasy 1 oraz klasy 6 stosuje się dodatkowe oznakowanie (z tyłu umieszcza się piktogram danej klasy ADR). W przypadku transportu w kontenerach poza standardowym oznakowaniem pojazdu z boku kontenerów umieszcza się piktogram dla klasy przewożonej substancji. Dla cystern z boku i z tyłu można stosować oznakowanie rozszerzone, rys 4c. Opakowania, w których transportowane są środki niebezpieczne, muszą być oznakowane oraz atestowane przez Centralny Ośrodek‑Badawczo Rozwojowy Opakowań. Oznakowanie (etykiety) muszą zawierać informacje zgodne z przepisami CLP (patrz oznakowanie GHS), ale posiadać piktogram ADR, rys. 4c.

RMd4BRgsXxLXr

Ilustracja prezentuje a) Oznakowanie, na rysunku widoczny jest mały, pomarańczowy prostokąt o czarnej krawędzi. b) Tablica ADR z numerem UN, na rysunku widoczny jest mały, pomarańczowy prostokąt o czarnej krawędzi. Prostokąt podzielony jest na pół. W górnej części wpisano liczbę 66, w dolnej 1557. c) Oznakowanie ADR, na rysunku widoczny jest mały, pomarańczowy prostokąt o czarnej krawędzi. Prostokąt podzielony jest na 5 części. W górnej części wpisano 2W, w środkowej 1832, w dolnej Telephone No., a po prawej stronie zamieszczono piktogram. d) pojedyncza sztuka towaru, na rysunku widoczna jest beczka z oznaczeniami. W górnej części znajduje się piktogram ADR z numerem UN. Poniżej widoczna jest etykieta zgodna z CLP.

Oznakowanie na opakowaniu musi być odpowiednio wyskalowane względem wielkości przesyłki. Na oznakowanie opakowania składają się: symbol UN (zapewnia, że opakowanie spełnia wytyczne w zakresie wymagań dotyczących konstrukcji i badania opakowań), symbol RID/ADR (stosowany w przypadku opakowań złożonych szkło, porcelana, kamionka, oraz opakowań metalowych lekkich spełniających warunki uproszczone), kod określający typ opakowania, rys. 5a, oraz przykładowe opakowanie dla klasy 5.1, rys 5b.

R4gd6d2sePHer

Ilustracja prezentuje symbol UN na opakowaniu oraz znaczenie poszczególnych elementów kodu. Zapis całego kodu jest następujący. Obok okrągłej ikony z zapisem UN znajduje się ciąg liczb, liter i symboli. W pierwszym wierszu zapis jest następujący: 31HA1/y/0106/D/BAM/6976- WERIT/ W drugim wierszu zapis jest następujący: 3090/1274/655L/53 KG/100 kPA. Oto co oznaczają poszczególne części kodu. UN symbol ONZ dla opakowań, znak UN. 31HA1 kod opakowania: DPPL złożony przeznaczony do przewozu materiałów ciekłych, znaczeniem wewnętrznym ze sztywnego tworzywa sztucznego, stalowa osłona zewnętrzna. y litera określająca grupę Pakowania, opakowanie przeznaczone dla materiałów dwa i trzy PG. 0106 data produkcji styczeń 2006 rok. D znak państwa autoryzującego: Niemcy BAM jednostka certyfikująca: BAM 6976- WERIT numer certyfikatu i symbol producenta. 3090 obciążenie przy próbie na spiętrzanie. Podczas użytkowania DPPL może być obciążony 1,8 raza mniejsza masą. 1274 największa dopuszczalna masa brutto w kilogramach: 1274 kg. 655L pojemność w litrach: 655 l. 53 KG masa własna opakowania: 53 kg. 100 kPA ciśnienie próbne: 100 kPA.

Opakowania wyprodukowane z tworzywa sztucznego mogą być wykorzystywane przez 5 lat od daty produkcji (odstępstwo dla materiałów zakaźnych). W przypadku sztuki przesyłki na opakowaniu powinno być zamieszczone oznakowanie dotyczące badań, konstrukcji i dopuszczania opakować; numer UN; nalepki ostrzegawcze o zagrożeniu (piktogram ADR); prawidłowa nazwa towaru niebezpiecznego; strzałki kierunkowe; znak dla materiałów zagrażających środowisku. Na opakowaniach można umieścić dodatkowe oznaczenia informujące (np. towar o podwyższonej temperaturze itp.), które przedstawiono w ADR Carriage of Dangerous Goods by Road A Guide for Business (https://www.hsa.ie/eng/publications_and_forms/publications/chemical_and_hazardous_substances/hsa_carriage_of_dangerous_goods_by_road_2021.pdf).

Podczas transportu kierowca musi mieć instrukcję transportową sporządzoną w językach krajów, przez które wykonuje tranzyt oraz pełną dokumentację towaru z wyszczególnionymi informacjami odnośnie jego rodzaju, ilości przewożonego materiału, numerami UN, numerami nalepek i grupą pakowania, oraz danymi teleadresowymi nadawcy i odbiorcy.

Magazynowanie substancji niebezpiecznych w przypadku krajów Unii Europejskiej regulowane jest przepisami unijnymi (umowa ADR) oraz indywidualnymi przepisami krajowymi. W przypadku Polski magazyny poza aktualnymi przepisami prawa budowlanego przepisami pożarowymi (ustawa z dnia 7 czerwca 2010 roku), muszą spełniać indywidualne wymagania wobec substancji poddawanej składowaniu. Na przykład informacje dotyczące składów materiałów wybuchowych do użytku cywilnego (klasa 1- ADR) znajdują się w ustawie o Prawie Geologicznym i Górniczym, Ustawie o materiałach wybuchowych do użytku cywilnego. W ustawach tych znajdują się szczegółowe informacje dotyczące dopuszczalnej ilości materiałów wybuchowych w zależności od klasy składu, sposobu magazynowania różnych typów środków strzałowych, wyposażenia składów, czy dopuszczalnych odległościach składów od różnych obiektów budowlanych lub technicznych.

W zależności od składowanej substancji niebezpiecznej istnieje konieczność dostosowania infrastruktury wewnętrznej np. obowiązek stosowania posadzek izolujących, dopuszczenia do użytkowania wózków widłowych, posiadanie instalacji wentylacyjnej, elektrycznej i oświetleniowej, spełniającej normy ATEX‑owe itp. Należy mieć świadomość, że w ogólnych przepisach prawa nie ma zdefiniowanego pojęcia magazynu ADR. Termin ten jest stosowany przez praktyków związanych z logistyką. Dodatkowo jak pokazano na przykładzie materiałów wybuchowych, klasa składowanej substancji będzie wymuszała indywidualne podejście do procedur, konstrukcji oraz wyposażenia magazynów.

Zarówno w przypadku magazynowania, jak i transportu, substancje niebezpieczne, muszą być przechowywane w odpowiednio oznakowanych, szczelnie zamkniętych i zabezpieczonych opakowaniach, które są przeznaczone do tego celu.

Umowa ADR nakłada wymóg powołania w każdym podmiocie gospodarczym tzw. doradcy ADR, który odpowiada za planowanie, realizowanie bezpiecznego transportu oraz sprawuje kontrolę nad wymogami bezpieczeństwa i szkoleniami osób, które będą brały udział w transporcie towarów niebezpiecznych. Doradca ADR musi mieć min. 21 lat, wykształcenie wyższe, być niekarany oraz ukończyć specjalistyczny kurs kończący się egzaminem państwowym.

5. Ewidencja substancji niebezpiecznych

Wszystkie niebezpieczne substancje chemiczne, preparaty oraz substancje stwarzające zagrożenie, które zostały zakupione, otrzymane (przemieszczenie) lub użytkowane na terenie zakładu pracy zgodnie z rozporządzeniami: Parlamentu Europejskiego oraz Rady (WE) nr 1272/2008, 67/548/EWG, 1999/45/EW, Ministra Zdrowia (Dz.U. poz. 450 z 2015 r., Dz.U. poz. 208., z 2015 r.) oraz prawem pracy podlegają obowiązkowi ewidencji. Sposób i zapis ewidencjonowania jest najczęściej w sposób indywidualny dostosowany do zakładu pracy. Ewidencje prowadzi się w formie tabelarycznej dla wszystkich substancji i mieszanin niebezpiecznych. W ewidencji powinny znajdować się informacje związane z liczbą porządkową, nazwą produktu, zwrotem „H” i „P”, numerem indeksowym. Często spotykaną praktyką jest podawanie danych osoby, która pracuje z substancją niebezpieczną.

W przypadku substancji szczególnego zagrożenia stosuje ewidencje rozchodu, w której najczęściej zawiera się informacje związane z datą pobrania, dokładnymi stanami magazynowymi, imieniem i nazwiskiem osoby, która pobiera substancje oraz czasem narażenia na działanie danego czynnika (np. substancje mutagenne i kancerogenne).

Inne procedury ewidencjonowania stosują siły zbrojne. W ich przypadku niebezpieczne substancje chemiczne zgłaszane są do Centralnej Bazy Danych (CBD). W przypadku CBD nie wpisuje się m.in. substancji i mieszanin stanowiących źródła promieniowania (odrębne przepisy).

W przypadku materiałów wybuchowych ewidencja regulowana jest przez dyrektywę Komisji Europejskiej 2012/4/EU oraz przepisy krajowe. Dyrektywa unijna nakłada obowiązek prowadzenia elektronicznego systemu ewidencji (nacisk położony na transport), co umożliwia nie tylko kontrole stanów magazynowych, ale również nadzór i kontrolę nad przemieszczanymi środkami strzałowymi. W odróżnieniu od przepisów unijnych prawo polskie dopuszcza stosowanie ewidencji papierowej lub elektronicznej zgodnie ze wzorem zamieszczonym.

Jak widać na zamieszczonych przykładach (materiały wybuchowe, przykładowa karta ewidencji substancji i mieszanin niebezpiecznych) stosowane ewidencje zależą od klasy substancji oraz jednostki organizacyjnej, w której jest używana. Najczęściej podejście do informacji na kartach ewidencji jest indywidualne, chociaż na stronach rządowych można spotkać przykładową kartę dla spisu substancji i mieszanin niebezpiecznych.

Netografia

1. Couto R.G. Praktyczny przewodnik po GHS, Materiały konferencji pn. Patrząc w przyszłość. Przygotowanie do REACH”, 19‑21 czerwca 2006 r. Łódź. https://www.gov.pl/web/chemikalia,  data dostępu 01.04.2021

2. Globalny Ujednolicony System Kwalifikacji i Oznakowania Chemikaliów - GHS https://clp.gov.pl/clp/pl/ghs/, data dostępu 01.04.2021

3. Rodzaje piktogramów, https://clp.gov.pl/clp/pl/oznakowanie/piktogramy/ data dostępu 24.04.2021

4. Free OSHA Training Tutorial – Understanding the GHS Labeling System, https://www.youtube.com/watch?v=RvQNf1Y7E84, data dostępu 28.03.2021

5. Oznakowanie i substancje toksyczne, Platforma edukacyjna Ministerstwa Edukacji i Nauki, https://epodreczniki.pl/a/oznakowanie-i-substancje-toksyczne/D8gbjkSVW, data dostępu 01.04.2021.

6. Ewidencja substancji niebezpiecznych, czy to jest obowiązek? https://www.prawo.pl/kadry/ewidencja-substancji-chemicznych-czy-to-obowiazek,187165.html, data dostępu 11.04.2021

7. ADR‑RID – piktogramy, https://www.znakowo.pl/blog/piktogramy-adr-rid/, data dostępu 01.06.2021

8. Czynniki rakotwórcze i mutagenne - https://bhp.cm.uj.edu.pl/bhp/czynniki-rakotworcze-i-mutagenne/, data dostępu: 01.06.2021

9. Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia H - https://www.msds-europe.com/pl/zwroty-wskazujace-rodzaj-zagrozenia-h/, data dostępu: 01.06.2021

10. Zwroty wskazujące środki ostrożności - https://www.msds-europe.com/pl/zwroty-wskazujace-srodki-ostroznosci-p/, data dostępu: 01.06.2021

11. Piktogramy określające rodzaj zagrożenia - https://pl.wikipedia.org/wiki/Piktogramy_okre%C5%9Blaj%C4%85ce_rodzaj_zagro%C5%BCenia, data dostępu: 01.06.2021

Bibliografia

1. Pabis A. GHS I jego rola w światowym obrocie chemikaliami. Czasopismo Techniczne Politechniki Krakowskiej z 1‑Ch/2007 123‑132.

2. Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS), Sixth edition. United Nations, New York and Geneva, 2015.

3. ADR. European Agreement, Concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road. Volume I and Volume II. Applicable as from 1 January 2019. United Nations, New York and Geneva, 2018.

4. Kołdys K. Opakowania stosowane do przewozu towarów niebezpiecznych w transporcie drogowym. Atest. 11, 2015, 32‑35.

5. Biessikirski A. Dokumentacja fotograficzna. Materiał własny.

6. Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 27 października 2020 r. w sprawie ewidencji nabytych, zużytych, przechowywanych i zbytych materiałów wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego oraz materiałów wybuchowych znalezionych i zniszczonych podczas wykonywania działalności gospodarczej w zakresie oczyszczania terenów.