Ekspansja kolonialna państw europejskich w XIX w.

Scenariusz lekcji

1. Cele lekcji

   1. Wiadomości Uczeń:

      1. zna pojęcia: ekspansja kolonialna, kolonie, metropolia, protektorat, trójprzymierze, trójporozumienie, brzemię białego człowieka;

      2. zna następujące postaci: cesarz Mutsuhito, Paulus Kruger;

      3. potrafi wskazać przyczyny i skutki kolonizacji;

      4. zna negatywne skutki kolonizacji dla ludności autochtonicznej;

      5. zna imperia kolonialne i relacje między nimi w końcu XIX w.;

      6. wie o rywalizacji o kolonie między mocarstwami europejskim.

   2. Umiejętności Uczeń:

      7. umie wskazać na mapie imperia kolonialne i ich kolonie;

      8. umie rozpoznać retorykę od prawdziwych intencji kolonialistów;

      9. rozumie proces narastania konfliktu między mocarstwami kolonialnymi.

2. Metoda pracy

   10. wykład z wykorzystaniem mapy,

   11. referat lub drama,

   12. dyskusja.

3. Środki dydaktyczne

   13. podręcznik,

   14. mapa,

   15. Atlas Historyczny Świata (dowolne wydanie),

   16. rekwizyty związane z poszczególnymi kontynentami.

4. Przebieg lekcji

   3. Faza przygotowawcza

      17. Sprawy organizacyjno - porządkowe:

          • sprawdzenie obecności,

          • sprawdzenie wiadomości wybranego ucznia,

          • przygotowanie mapy Kolonie państw europejskich w XIX w.

      18. Określenie celu i formy pracy na lekcji.

      19. Podanie i zapisanie tematu lekcji.

   4. Faza realizacyjna Nauczyciel przedstawia przyczyny ekspansji kolonialnej Europejczyków w XIX w., wskazuje kolonie na mapie oraz omawia bilans polityki kolonialnej końca XVIII w. i początku XIX w. Omawia negatywne skutki procesu kolonizacji dla ludności autochtonicznej (niewolnictwo, system gospodarki kolonialnej, surowcowy charakter gospodarki, lokalne wojny i powstania w Indiach, Sudanie i Chinach).
      Referowanie, przez czterech wcześniej przygotowanych uczniów (5 minut czasu dla każdego), na temat skutków kolonizacji dla ludności tubylczej poszczególnych kontynentów: Afryki, Azji, Ameryki, Australii, z odniesieniami do współczesności. Uczniowie mogą przynieść do klasy rekwizyty kojarzące się z tymi kontynentami.
      Ewentualnie, w zależności od stopnia aktywności uczniów, w klasie można przygotować dramę: urządzić proces – czterej oskarżyciele (przedstawiciele ww. kontynentów), oskarżony (biały człowiek) i sędzia. Uczniowie analizują i oceniają przedstawioną argumentację.

      Następnie nauczyciel pyta uczniów, jak rozumieją sformułowanie: brzemię białego człowieka. Możliwość dyskusji nad rozumieniem pojęcia: alternatywnie jako odpowiedzialność za narody zamieszkujące podbite ziemie, wprowadzenie postępu (medycyny, techniki, systemu prawnego - R. Kipling) lub poczucie winy za krzywdy, jakich dopuścili się biali wobec podbitych narodów (jedna z przyjętych, dominujących ocen skutków podbojów kolonialnych). Uczniowie dyskutują nad współczesnym rozumieniem tego pojęcia.

      Na koniec nauczyciel przedstawia konflikty o kolonie pomiędzy metropoliami (francusko - brytyjski Sudan; francusko - włoska Afryka Pn.; brytyjsko - rosyjski Afganistan), prowadzące do tworzenia sojuszów wojskowych w Europie.

   5. **Faza podsumowująca

      Nauczyciel ocenia szczególnie aktywnych uczniów i poleca wykonanie zadania domowego.**

5. Bibliografia

   6. G. Bidwell, Hebanowe ładunki. William Willbeforce i brytyjski handel niewolnikami, tłum. A. Bidwell, Wrocław 1978.

   7. Bieżuńska - Małowist, M. Małowist, Niewolnictwo, Warszawa 1987.

   8. K. Dziewanowski, Brzemię białego człowieka, Warszawa 1996.

   9. M. Ferro, Historia kolonizacji, tłum. M. Czajka, Warszawa 1997.

   10. J. Kieniewicz, Złoto, korzenie i krew, Warszawa 1971.

6. **Załączniki

   Zadanie domowe**

   11. Przedstaw przyczyny i skutki kolonizacji. Skutki podziel na pozytywne i negatywne dla imperiów kolonialnych.

   12. Dowiedz się, czy we współczesnym świecie nadal występuje niewolnictwo.

   13. Na podstawie wybranych tekstów źródłowych lub literatury (np. W pustyni i w puszczy) oceń stosunek Europejczyków do autochtonicznej ludności w koloniach.

   14. (Dla szczególnie zainteresowanych.) Wypowiedz się pisemnie, jak współcześni Europejczycy mogą przyczyniać się do poprawy losu dawnych krajów kolonialnych.

7. Czas trwania lekcji
   45 minut

8. Uwagi do scenariusza
   Uczniowie referujący, bądź występujący w dramie muszą mieć czas na przygotowanie (co najmniej 2 tygodnie).