Ekspresjonizm w architekturze
Ważne daty
1914 – zaprezentowanie przez Brunona Tauta projektu Szklanego Pawilonu
1919 – zaprezentowanie przez Paula Cassirera szkiców projektowe w Berlinie.
1924 – założenie przez Ericha Mendelsohna wraz z Miesem van der Rohe i Gropiusem grupy architektów Der Ring.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje;
4. łączy dzieło z fundatorem, mecenasem lub marszandem, dla którego powstało.
rozpoznawać przykłady architektury ekspresjonizmu;
wskazywać cechy architektury ekspresjonizmu;
określać idee, jakie przyświecały architektom;
rozpoznawać miasta, w których znajdują się zabytki.
Ekspresjonizm jako nurt w architekturze
Ekspresjonizm jest nurtem w architekturze pierwszej połowy XX wieku, który rozwijał się w pierwszych dekadach stulecia wieku. Największa popularnością cieszył się w Niemczech, Holandii i Europie Środkowej. Architekci, w przeciwieństwie przedstawicieli innych dziedzin sztuki: malarstwa, rzeźby, nie stworzyli jednolitych idei. Szczególny nacisk kładli na nowatorską i niezwykłą formę, oddziaływanie na emocje poprzez nadania bryle symbolicznego znaczenia. Projekty stworzone przez architektów często miały charakter koncepcyjny i nie zostały zrealizowane, a odpowiadały one osobowościom twórczym architektów. Często także nawiązywano do natury, naśladując przyrodę nieożywioną – skały, jaskinie, eksponując ich strukturę. Inspiracji można także doszukiwać się w budowlach gotyckich ze względu na podkreślenie pionów oraz egipskich i orientalnych, jednak o ograniczonej ornamentyce. We wszystkich jednak projektach bazowano na nowych materiałach: cegle, betonie, szkle, metalu. Początkowo budownictwo z użyciem szkła i kryształu postrzegano jako utopię. Ten zamysł został zrealizowany w 1914 roku przez Brunona Tauta na wystawie w Werkbund, gdzie zaprezentowano jego szklany pawilon. Podczas wystawy architekt przeprowadził liczne debaty wyjaśniające nowe koncepcje nowoczesnej architektury, a Szklany Pawilon stał się najlepszym tego przykładem. Po wystawie budynek został zburzony, ponieważ nie został zbudowany do użytku praktycznego, ale specjalnie na wystawę. Jest budynkiem, który najlepiej łączy starożytną tradycję, reprezentowaną przez kopułękopułę i wygląd świątyni, z nowoczesną tradycją podkreśloną przez użyte materiały.
Ekspresjonistyczne projekty Ericha Mendelsohna
Erich Mendelsohn (1887–1953) to wybitny niemiecki architekt żydowskiego pochodzenia. W Monachium zetknął się z członkami grup ekspresjonistycznych Der Blaue Reiter i Die Brücke. W 1919 roku w galerii Paula Cassirer w Berlinie zaprezentował szkice projektowe. W 1924 roku wraz z Miesem van der Rohe i Gropiusem założył grupę architektów Der Ring. Najsłynniejszym jego projektem jest wieża obserwatorium astronomicznego w Poczdamie. Liczne publikacje ze szkicami koncepcyjnymi budowli dowodzą ekspresjonistycznych architekta. Materiał prezentuje różne ujęcia bryły, podkreśla jej cechy świadczące o dynamice i płynności linii.
Projekt powstał na zlecenie przyjaciela Mendelsohna, astronoma Erwina Freundlicha, chcącego prowadzić obserwacje astronomiczne na temat teorii względności Einsteina. Budowa trwała w latach 1920–1922, a obiekt został oddany do użytku w 1924 roku. W 1945 roku, w wyniku wydarzeń wojennych, wieża Einsteina została zniszczona, kilkakrotnie ją restaurowano. Mendelsohn zrezygnował z krawędzi i załamań, wprowadzając grę świateł i cieni, uzyskane dzięki licznym wnękom, zakrzywieniom okien. a gruntowną renowację zachowanych ruin przeprowadzono pod koniec XX wieku.
1. Wieża jest głównym elementem budynku.
2. Na szczycie wieży umieszczona jest kopuła, pełniąca funkcję obserwatorium.
3. Na parterze znajdują się pracownie naukowe.
4. W części podziemnej mieści się laboratorium.
5. Część nadziemna, z wyjątkiem górnej części wieży, wykonana została z cegły i otynkowana.
6. Część podziemna i górny fragment wieży ma konstrukcję żelbetową.
W roku 1927 Rudolf Petersdorff właściciel domu towarowego w Wrocławiu zlecił Erichowi Mendelsohnowi jego przebudowę. Szkice architekta przedstawiają niezwykle długi budynek z półokrągłym wykuszemwykuszem, który stał się rozpoznawalnym, emblematycznym znakiem pierwszego modernizmu. Mendelsohn wykonał wiele szkiców, które podkreślają monumentalizm budowli i jej dynamikę.
Podobne rozwiązania Mendelsohn zastosował w domu towarowym Kaufhaus Schocken w Stuttgarcie z lat 1926‑1928. Koncepcja architekta została jednak wyjaśniona jako inspiracja muzyczna, powstała pod wpływem twórczości Johanna Sebastiana Bacha. Architekt oparł się na kontrapunkcie i kilku niezależnych od siebie harmonicznych i rytmicznych liniach melodycznych. Dom towarowy składał się z czterech skrzydeł tworzących na planie romb, z dużym dziedzińcemdziedzińcem pośrodku.
1. Na elewacje budynku składają się pasy poziomo rozmieszczonych okien.
2. Elewacje z ciemnej cegły i betonu dzielone są poziomymi oknami.
3. Biegnące wzdłuż całości pasy trawertynu podkreślają horyzontalny układ bryły.
4. W wejściowej fasadzie został zamieszczony neon z napisem Schocken, opracowany przez Mendelsohna.
5. W zaokrąglonym narożniku znajduje się klatka schodowa.
Inne budowle niemieckiego ekspresjonizmu 1
Niemieckim przykładem ekspresjonizmu w architekturze jest Budynek administracji technicznej (niemiecki: Technisches Verwaltungsgebäude) firmy Hoechst AG Petera Behrensa, znajdujący się na terenie firmy formacyjnej Hoechst we Frankfurcie‑Höchst w niemieckim stanie Hesja. Fasada nowego budynku administracyjnego miałaby długość co najmniej 150 metrów. Pod koniec 1921 roku został ukończony. W latach trzydziestych dokonano kilku zmian wewnątrz budynku. Cechy ekspresjonizmu widoczne są zarówno we wnętrzu, jak i na zewnątrz obiektu. Kompleks jest podzielony na dwa trzypiętrowe skrzydła: administracyjne i reprezentacyjny hol wejściowy z charakterystyczną wieżą i mostem, który łączy kompleks z budynkiem biurowym.
Charakteryzuj Hoechst AG Technical Administrative Building Petera Behrensa. Zwróć uwagę na układ planu oraz dekoracje bryły.
Doskonałym przykładem ekspresjonizmu w architekturze niemieckiej jest zaprojektowany przez niemieckiego architekta Fritza Högera (1887–1949) Chilehaus w Kontorhausviertel w Hamburgu, powstały na zlecenie Henry’ego B. Slomana. Swoją nazwę zawdzięcza zleceniodawcy, który podczas pobytu w Chile wzbogacił się na handlu saletrą chilijską.
1. Bryła przypomina kształtem statek – od wschodniej strony znajduje się jego dziób.
2. Obiekt składa się z dwóch bloków z wewnętrznymi dziedzińcami.
3. Na dziedzińce prowadzą portale nawiązujące do stylu gotyckiego.
Rozpoznaj miasta, w których znajdują się budowle.
Podaj zleceniodawcę budowli.
Odpowiedź:
................................
Odpowiedz, twórczość którego kompozytora stała się inspiracją do zaprojektowania Kaufhaus Schocken w Stuttgarcie. Pełne brzmienie muzyka wpisz w puste pole.
Odpowiedź:
..........................................
Wskaż miasto, w którym podczas wystawy Bruno zaprezentował poniższy obiekt.
Odpowiedź:
................
Słownik pojęć
najniższa, naziemna część struktury architektonicznej, zarówno w większej (budynek), jak i mniejszej skali (ołtarz, nagrobek), także fragment poszczególnych nośnych elementów architektonicznych (kolumna, filar).
podwórzec, dworzec, wydzielona, nieprzykryta przestrzeń w obrębie budynku lub zespołu architektonicznego.
zewnętrzna ściana budynku wraz z występującymi na niej elementami architektonicznym
korona, krajnik, ucios, arch. poziomy, zwykle profilowany pas wysunięty przed lico muru.
sklepienie zamknięte o osi pionowej, wznoszone nad pomieszczeniami na planie centralnym (okrągłym, kwadratowym, wielobocznym), a także wyodrębniona, zewn. część budowli, zawierająca takie sklepienie (kopuła zewnętrzna).
płaski, pionowy pas muru występujący nieco z lica ściany (bez bazy i głowicy).
skała osadowa, zwięzła odmiana martwicy (wapiennej).
występ nadwieszony na zewnętrznej ścianie budynku lub murze obronnym, na ogół podtrzymywany wspornikami, z oknami lub otworami strzelniczymi, nakryty osobnym dachem.
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Banham, R., Rewolucja w architekturze, Warszawa 1979.
Gądek, Z., Architektura miejsca - The Architecture of Place, Kraków, 1996.
Willett, J., Ekspresjonizm, przeł. M. Kruk, Warszawa 1976.