Ekspresjonizm w Niemczech i działalność Die Brücke
Ważne daty
1905 – początek działalności grupy Die Brücke.
1906 – dwie pierwsze wystawy grupy w sali wystawowej drezdeńskiej fabryki lamp
1907 – trzecia wystawa grupy.
1910 – utworzenie stowarzyszenia Neue Sezession w Berlinie.
1913 – rozwiązanie grupy.
Scenariusz dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
g) sztuki 1 połowy XX wieku (fowizm, ekspresjonizm, kubizm, futuryzm, formizm, koloryzm, abstrakcjonizm geometryczny i niegeometryczny, dadaizm, surrealizm, konstruktywizm, École de Paris, styl art déco,
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
14. wskazuje środki stylistyczne i środki ekspresji, które identyfikują analizowane dzieło z odpowiednim stylem, środowiskiem artystycznym lub autorem;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
5. wymienia podstawowe gatunki w dziełach sztuk plastycznych, m.in. portret (w tym autoportret, portret psychologiczny i oficjalny), pejzaż (w tym: weduta, marina, pejzaż ze sztafażem), sceny: rodzajowa, religijna, mitologiczna, historyczna (w tym batalistyczna), martwa natura, akt;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Giotto, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael Santi, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoretto, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Antoine Watteau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse‑Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Matisse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magritte, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacometti, Constantin Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Belotto, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Grottger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
określać ramy czasowowe ekspresjonizmu
charakteryzować działalność grupy Die Brücke;
wymieniać nazwiska najważniejszych twórców grupy Die Brücke;
opisywać tematykę, techniki i środki w wybranych dziełach.
Geneza ekspresjonizmu i prekursorzy
Ekspresjonizm jako ruch lub inna zorganizowana grupa artystyczna nigdy nie powstał. Nazwa natomiast pojawiła się w 1911 roku na wystawie Secesji Berlińskiej, gdzie nazwano tak twórczość między innymi Matisse’a i Picassa. Pojęcie to stosowano do całej gamy kierunków rozwijających się po impresjonizmie i w opozycji do niego. Jako przeciwieństwo XIX- wiecznego realizmu w nowej sztuce szukano wartości duchowych i antynaturalistycznego subiektywizmu. W latach 80. poprzedniego stulecia niektórzy malarze o rodowodzie impresjonistycznym, postanowili wyjść poza dotychczasowe osiągnięcia formalne, skupiające się jedynie na wizualnej stronie obrazów. Twórczość Paula Gauguina, Vincenta van Gogha i innych malarzy określanych jako postimpresjonistów stały się inspiracją dla awangardy początków XX w. Coraz częściej artyści poszukiwali nowych środków wyrazu. Wpływ sztuki pozaeuropejskiej, zwłaszcza drzeworytudrzeworytu japońskiego i etnicznej sztuki Afryki, doprowadziły do rewizji, opartych na spuściźnie renesansu, poglądów dotyczących perspektywyperspektywy, kompozycji, syntezy i deformacji formy. Czerpiąc inspiracje z prac Gauguina, twórcy odchodzili od prób uzyskania iluzji przestrzeni na rzecz powrotu do płaszczyzny obrazu. Ekspresjonizm jest zatem wyzwoleniem wewnętrznej presji, którą tworzą: emocja, uczucie, doznanie, a której skutkiem jest dzieło sztuki. Bezpośrednimi prekursorami ekspresjonizmu byli: uważany za ojca ekspresjonizmu Vincent van Gogh, Henri Toulouse‑Lautrec i Edvard Munch. Malarze ci szczególnie wpłynęli na powstanie w Niemczech dwóch nieformalnych ugrupowań artystów: drezdeńskiej Die Brücke ( Most), działającej w latach 1905 - 1913 oraz monachijskiej grupy Der Blaue Reiter (Błękitny Jeździec). Die Brücke założyli 7 czerwca 1905 roku czterej studenci architektury: Ernst Ludwig Kirchner, Erich Heckel, Karl Schmidt‑Rottluff i Fritz Bleyl, redagując manifest o zerwaniu z akademizmem i wierze w przyszłość i nowy świat w malarstwie. Następnie dołączyli twórcy z wielu krajów Europy: Max Pechstein i Otto Mueller (Niemcy), Cuno Amiet (Szwajcaria), Akseli Gallen‑Kallela (Finlandia), Lambertus Zijl i Kees van Dongen (Holandia), Bohumil Kubiśta (Czechy) oraz na dwa lata Emil Nolde (Niemcy).
Z Drezna do Berlina – cechy twórczości wybranych malarzy Die Brücke
Początkowo twórczość zgromadzonych w Die Brücke malarzy nie znalazła oddźwięku – dwie pierwsze wystawy w 1906 roku nie zostały zauważone, trzecia, w 1907 – wywołała skandal. Przychylność i zainteresowanie członkowie ugrupowania zdobyli dopiero w 1911 roku, po przeniesieniu się do Berlina i wstąpieniu do stowarzyszenie Neue Sezession i nawiązaniu kontaktu z czasopismem Der Sturm. Głównym tematem prac były portrety, pejzaże, akty, sceny uliczne. Malarze podejmowali problemy ludzkiej egzystencji, psychologizmu człowieka, akcentując subiektywne odczucia. W dziełach z okresu berlińskiego przedstawiali człowieka zagubionego wśród pędu miejskiego i anonimowego tłumu. Obraz Ernsta Ludwiga Kirchnera Berlińska scena uliczna jest reakcją malarza na fascynację Berlinem, który określał „symfonią wielkiego miasta”.
W Sądzie Parysa Kirchner zamieszcza scenę z berlińskiego domu publicznego.
Ekspresjoniści niemieccy nawiązywali także do tematów religijnych, inspirując się sztuką ludową i drzeworytem., którego techniczne walory służyły formalnym środkom cechującym styl ugrupowania. Jego mocny kontur służył deformacji i podkreśleniu kontrastów. Drzeworyt Prorok Emila Nolde (właściwie Emil Hansen) z mocnymi, niemal plakatowymi efektami i o spojrzeniu pełnym uniesienia, prezentuje twarz pełną uduchowienia. Wpływ na powstanie grafiki miały osobiste doświadczenia artysty, który po trzy lata wcześniej przebytej chorobie doznał religijnej przemiany.
W pracach malarskich Nolde podkreślał dramatyzm za pomocą ostrych, dysonansowych kolorów, faktury i konturu, nadając obrazom silny ładunek ekspresji. Do tradycji malarstwa sakralnego nawiązał w interpretacji tematu Ukrzyżowania. Malarz nawiązuje do ołtarzowego dzieła z Isenheim Mathiasa Grünewalda – podobnie jak u niego, cierpienie w obrazie Noldego jest główną treścią dzieła.
Do najbardziej znanych dzieł Noldego należy tryptyk Maria Egipcjanka, z którego pochodzi scena zatytułowana W porcie Aleksandrii, stanowiąca jedną z trzech kwater całości (pozostałe to: Nawrócenie i Śmierć na pustyni). Malarz nawiązuje do średniowiecznej formy tryptyku, który ukazuje drogę Marii od portowej nierządnicy i grzesznicy do nawróconej kobiety, oddanej Bogu pustelnicy, żyjącej w pokucie.
Brutalną ekspresją nacechowany jest plakat Oskara Kokoschki do własnej, jednoaktowej sztuki teatralnej Mörder, Hoffnung der Frauen (Morderca, nadzieja kobiet), której treścią jest walka płci, doprowadzająca do śmierci. Plakat nacechowany jest niespotykaną dotąd ekspresją, negującą wszelkie konwencje - malarz manipuluje chrześcijańską ikonografią Piety, dokonując reinterpretacji motywu biblijnego i przekładając go na szokującą i bulwersującą scenę.
Twórczość Ericha Heckela jest pełna udziwnień, deformacji, dysonansowych symbolicznych zestawień, tak charakterystycznych dla ekspresjonizmu. Szczególną uwagę kieruje na zagadnienie koloru i syntezy formy. Lina Franziska Fehrmann („Franzi”) to dziewczyna z sąsiedztwa, która cieszyła się popularnością jako modelka wśród członków ugrupowania.
Cechy formalne i ideowe środowiska Die Brücke wpłynęły, pomimo rozpadu grupy w 1913 roku, na całe pokolenie artystów aktywnych w pierwszym trzydziestoleciu XX w. Zasługi w upowszechnieniu ich nowatorskiej estetyki przypadły wydawanemu do 1932 r. czasopismu Der Sturm. Ekspresjonizm objął nie tylko sztuki plastyczne, lecz również inne obszary: architekturę, muzykę, literaturę oraz film. Pomimo oczywistych różnic, wynikających z indywidualności poszczególnych artystów, ekspresjonistycznymi określa się zjawiska artystyczne, które samą formę dzieła wyrażają stany emocjonalne, przedstawiają silne afekty lub irracjonalne stany świadomości, a jednocześnie oddziałują na emocje odbiorcy.
Zadania
Rozpoznaj autorów obrazów. Ich nazwiska wpisz w puste pola.
Odpowiedz, skąd pochodzi poniższa treść i kto jest jej autorem.
Z wiarą w rozwój, w nowe pokolenie twórców i odbiorców sztuki, wzywamy całą młodzież:
Jako młodzież niosąca przyszłość, pragniemy wywalczyć sobie wolność ramion i życia przeciw
zasiedziałym starszym siłom. Każdy, kto bezpośrednio i szczerze oddaje to, co go pcha do twórczości,
jest jednym z nas.
Źródło: ..............
Autor: ................
Rozpoznaj technikę poniższych prac.
- miedzioryt
- akwatinta
- drzeworyt
- akwaforta
Wskaż właściwe cechy dzieła.
- Ciasna kompozycja
- Intensywne barwy
- Kolor lokalny
- Groteskowe przedstawienie
- Kompozycja horyzontalna
- Impastowa faktura
- Gładka faktura
- Barwy stonowane
Rozpoznaj tytuły poniższych obrazów.
Wskaż źródło tematu obrazów.
Podaj nazwę miasta, które było inspiracją do powstania obrazu.
Słownik pojęć
technika graficzna (druk wypukły) polegająca na wycięciu rysunku w drewnianym klocku, pokryciu farbą i odbiciu na papierze; też: odbitka uzyskana tą techniką.
trójwymiarowość przedmiotów przedstawionych na płaszczyźnie zgodnie z prawami widzenia.
Słownik pojęć został opracowany na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Porębski M., Dzieje sztuki w zarysie. Wiek XIX i XX, tom 3, Arkady, Warszawa 1988.
Richardson T., Stangos N., Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, Wyd. AiF, Warszawa 1980.