ReHaJI9q4QHoA1
Temat lekcji: "Elementy dzieła muzycznego - harmonia i kolorystyka" znajduje się na tle w postaci kartki z zapisem nutowym na fortepian.

Elementy dzieła muzycznego - harmonia i kolorystyka.

Ważne daty

Od XVII w. do początku XX w. – system dur‑moll służył za podstawę w muzyce artystycznej; nadal stosowany jest w muzyce rozrywkowej.

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela:

R1IERY9M7L00o
W prostokątnym polu znajduje się napis „Pobierz”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji - dokument w formacie pdf.

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości): reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności)

2) rozpoznaje ze słuchu: brzmienie instrumentów muzycznych, brzmienie głosów ludzkich: sopran, alt, tenor, bas,

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.

1. Uczeń zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:

1) podstawowe pojęcia i terminy muzyczne (pięciolinia, klucz, nuta, pauza, wartość rytmiczna, dźwięk, gama, akord, akompaniament) oraz zależności między nimi;

2) określa podstawowe elementy muzyki (rytm, melodię, harmonię, agogikę, dynamikę, kolorystykę, artykulację).

3. Uczeń wykazuje się znajomością i dokonuje podziału:

2) głosów ludzkich (sopran, alt, tenor, bas) oraz technik wokalnych (np. śpiew estradowy, śpiew biały, jodłowanie i inne);

3) aparatu wykonawczego (solista, zespół kameralny, chór, orkiestra, big‑band, zespół folkowy).

III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:

1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.

Nauczysz się

nazywać różnice między harmonią dur‑moll a współczesną;

określać, czym jest akord;

rozpoznawać słuchem utwory jedno- i wielogłosowe;

dobierać akordy do melodii.

O harmonii…

Temat dzisiejszej lekcji to: „Elementy dzieła muzycznego – harmonia”. W związku z tym odpowiedz na pytania: „O czym Twoim zdaniem będzie ta lekcja?”. „Z czym kojarzy ci się słowo harmonia?” „Czy słowo harmonia dotyczy tylko muzyki i szeroko pojętej sztuki, czy też pojęcie to towarzyszy nam w życiu codziennym?” Jeżeli wyczerpiesz pomysły, przejdź do dalszej części lekcji.

Nauka o muzyce, oprócz harmonii, wyróżnia jeszcze inne elementy dzieła muzycznego, takie jak:

  • agogika.

Wytłumacz innemu uczniowi w krótki i przystępny sposób, czym charakteryzują się te elementy, ponieważ w utworze muzycznym elementy te najczęściej wszystkie spotykają się razem i decydują o jego kształcie.

Czym więc jest harmonia?

Harmonia – [gr. harmonia = współdziałanie, porządek, ład], jeden z głównych elementów struktury wielogłosowego dzieła muzycznego. Jego istotą jest jednoczesne współdziałanie dźwięków, dające w efekcie współbrzmienia i akordy. Jest to jedno z wielu znaczeń tego pojęcia, które łączy się z różnymi dziedzinami wiedzy: mitologią, kosmologią, etyką, matematyką, sztukami plastycznymi, muzyką. W mitologii Harmonia to imię bogini, np. w micie attyckim imię córki Zeusa i Elektry, orędowniczki nauki i sztuki. W okresie hellenistycznym Harmonia stała się postacią alegoryczną, symbolem porządku. U Platona i Arystotelesa rozszerzył się zakres pojęcia harmonii; łączyło się ono z matematyką jako wyraz najdoskonalszych proporcji, z psychologią – obrazując stosunek ciała i duszy, z etyką w znaczeniu cnoty, z estetyką w znaczeniu piękna. Źródło:

Źródło: red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

Harmonia – jeden z głównych elementów struktury utworu muzycznego, wyrażający się we współbrzmieniach i akordach, w ich następstwach i wzajemnych związkach między nimi; też dział teorii muzyki obejmujący zasady budowy akordów i ich następstw.

Źródło: red. Alina Gałązka, Tomasz Karpowicz, Słownik terminów muzyki rozrywkowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000

Obok rytmu i melodii spotykamy w kompozycji na ogół czynnik harmoniczny, wyrażający się współbrzmieniami dźwięków (gr. harmonia = zgodność kształtów, dźwięków). O harmonii można mówić z chwilą równoczesnego prowadzenia co najmniej dwóch głosów. Czynnik harmoniczny pojawił się w historii rozwoju muzyki europejskiej stosunkowo późno, bo w IX wieku; czynnik ten może występować w utworze zasadniczo pod dwiema różnymi postaciami, a mianowicie: w technice polifonicznej i technice homofonicznej.

Źródło: Franciszek Wesołowski, Zasady muzyki, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1986

Harmonia – instrument muzyczny, składający się z rozciągniętego miecha, dwóch przegród z języczkami (stroikami) oraz dwóch klawiatur guzikowych: prawej do grania melodii i lewej – do akompaniamentu basowego.

Źródło: red. Alina Gałązka, Tomasz Karpowicz, Słownik terminów muzyki rozrywkowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

Dzieło muzyczne jest to jednolity, lecz zarazem złożony organizm, w skład którego wchodzą następujące elementy: rytm i metrum, melodia, harmonia, barwa dźwięku, dynamika, agogika oraz budowa formalna. Jednym z głównych, podstawowych elementów obok rytmu i melodii jest harmonia, element, który przejawia się we współbrzmieniach dźwięków i w następstwach tych współbrzmień po sobie. Istotą harmonii (od greckiego łączyć, spajać) jest łączenie dźwięków współbrzmiących w akordy.

Źródło: Kazimierz Sikorski, Harmonia cz. I, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1991.

Podsumujmy dotychczasową wiedzę o tym, czym jest harmonia:

  • w mitologii greckiej uosobienie ładu i zgodności;

  • porządek;

  • zgodność, wzajemne dopełnianie się lub właściwe proporcje;

  • zgoda;

  • dotyczy wielu dziedzin wiedzy;

  • dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw;

  • instrument muzyczny.

RvpnKKt1UsWMH
Ćwiczenie 1
Wybierz zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Harmonia w mitologii greckiej to uosobienie ładu i zgodności., 2. Harmonia to zgodność, wzajemne dopełnianie się lub właściwe proporcje., 3. Harmonia dotyczy wielu dziedzin wiedzy, m.in.: muzyki, matematyki, etyki, sztuk plastycznych., 4. Harmonia określa sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym., 5. Harmonia to dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw., 6. Harmonia to instrument muzyczny., 7. Harmonia jest symbolem porządku., 8. Harmonia to element dzieła muzycznego określający natężenie dźwięku., 9. Harmonia to perkusyjny instrument muzyczny., 10. Harmonia i filharmonia mają to samo znaczenie.

Za chwilę wysłuchasz jeden utwór w dwóch wersjach i dokonasz krótkiej charakterystyki tych wersji, po to, by wykazać podstawową różnicę między nimi. Będzie to pieśń „Gaude Mater Polonia”, jeden z najstarszych zabytków muzyki polskiej. Utwór został napisany w XIII wieku, druga wersja to już wiek XIX.

Ćwiczenie 2
R190knJv0ovmd
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Stanisława Samostrzelnika pt. „Święty Stanisław”. Na obrazie w centrum postać biskupa Stanisława w mitrze z pastorałem, z aureolą. Poniżej klęczą przed nim biskup i król. W tle anioły, niebo, fragment czerwonej chorągwi z białym orłem. Postaci ubrane są w strojne szaty z dużą ilością złota. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: Gaude Mater Polonia, kompozytor Wincenty z Kielczy, wykonawca: Ars Nova i Subtilior Ensemble. Pojawia się również przycisk do uruchamiania nagrania. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, a cappella, śpiew po łacinie. W utworze są części śpiewane chóralnie, unisono, jednogłosowo i partie solowe wykonywane przez jeden głos męski.
Stanisław Samostrzelnik, Święty Stanisław, Źródło: zpe.gov.pl
RQw5HFYCYxDXF
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi utworu „Gaude mater Polonia” w wykonaniu zespołów Ars Nova i Subtilior Ensemble i wskaż wszystkie cechy, które dotyczą tego wykonania utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. Pieśń śpiewana po łacinie., 2. Pieśń śpiewana po polsku., 3. Pieśń śpiewana jednogłosowo., 4. Pieśń śpiewana wielogłosowo., 5. Pieśń śpiewana tylko przez mężczyzn., 6. Pieśń śpiewana przez chór mieszany., 7. Pieśń śpiewana a cappella., 8. Pieśń śpiewana z akompaniamentem organów.
Ćwiczenie 3
RtGgClULq5Ofm
Ilustracja interaktywna przedstawia „Ad tevavavi” w pierwszą niedzielę Adwentu autorstwa Gradua. Na prawie całym obrazie, w centralnej części na tronie bardzo duża postać świętego Stanisława. Święty Stanisław ma mitrę i pastorał i aureolę. U jego stóp dużo mniejsze trzy postaci: mnich, rycerz i postać męska, odziana w samą długą koszulę. Tło obrazu jest złote. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: „Gaude Mater Polonia". Kompozytor: Wincenty z Kielczy, Wykonawca: Chór Cantores Veiherovienses. Pojawia się także przycisk służący do uruchomienia muzyki. Na nagraniu wersja utworu na chór czterogłosowy mieszany. Słychać głosy kobiece i męskie. Główna melodia śpiewana przez soprany (wysokie głosy żeńskie) jest podobna do melodii w poprzednim nagraniu. Pozostałe głosy śpiewają inne melodie. Chór śpiewa po łacinie ten sam tekst, który w nagraniu powyżej wykonywany był przez chór mężczyzn.
RqEgZ6EZVPhkl
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi utworu „Gaude mater Polonia” w wykonaniu Chóru Cantores Veiherovienses i wskaż wszystkie cechy, które dotyczą tego wykonania utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. Pieśń śpiewana po łacinie., 2. Pieśń śpiewana po polsku., 3. Pieśń śpiewana jednogłosowo., 4. Pieśń śpiewana wielogłosowo., 5. Pieśń śpiewana tylko przez mężczyzn., 6. Pieśń śpiewana przez chór mieszany., 7. Pieśń śpiewana a cappella., 8. Pieśń śpiewana z akompaniamentem organów.

W przypadku pierwszej wersji nie możemy mówić o harmonii, ponieważ pieśń ta była wykonywana jednogłosowo, czyli nie było tam żadnych współbrzmień. Natomiast w drugiej wersji słyszałeś już cztery współbrzmiące ze sobą głosy. Te współbrzmienia to różne akordy, które stanowią o harmonii jako elemencie dzieła muzycznego.

Przed tobą zapis muzyczny tej pieśni hymnicznej, przyjrzyj się dokładnie pierwszym nutom zapisanym w każdym z czterech głosów. Razem w układzie wertykalnym tworzą akord As‑dur. Każde kolejne nuty czytane pionowo tworzą inne akordy. Można powiedzieć, że poszczególne głosy stanowią dla siebie towarzystwo we wspólnym brzmieniu.

R1BcC0WDTLpJV
Ilustracja interaktywna przedstawia zapis muzyczny pieśni „Gaude Mater Polonia” w wersji na chór mieszany. Zapis znajduje się na czterech pięcioliniach, które połączone są akoladą. Pięciolinie są kolejno opisane: sopran, alt, tenor, bas. Na początku pięciolinii znajdują się klucze wiolinowe (trzy górne pięciolinie) lub klucz basowy (dolna pięciolinia). Przy każdym kluczu znajdują się cztery bemole: b, es, as, des. Na ilustracji umieszczone są kolejno ponumerowane, aktywne punkty, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje. Punkt 1 znajduje się przy pierwszej nucie, umieszczonej na najwyższej pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta as1 śpiewana przez sopran jest najwyższym dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1.” Punkt 2 znajduje się przy pierwszej nucie zapisanej na drugiej pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta es1 śpiewana przez alt jest trzecim dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1.” Punkt 3 znajduje się przy pierwszej nucie na 3 pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta c1 śpiewana przez tenor jest drugim dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1.” Punkt 4 znajduje się przy pierwszej nucie zapisanej na czwartej pięciolinii. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Nuta as śpiewana przez bas jest najniższym dźwiękiem akordu As-dur, który składa się z czterech dźwięków, licząc od najniższego: as – c1 – es1 as1” Punkty 5-8 znajdują się przy określeniach głosów, przy opisie pięciolinii. Punkt 5: „Sopran – najwyższy głos żeński oraz śpiewaczka o takim głosie”. Punkt 6 - „Najniższy głos żeński oraz śpiewaczka o takim głosie”, Punkt 7 - „Najwyższy głos męski oraz śpiewak o takim głosie”, Punkt 8. - „Najniższy głos męski oraz śpiewak o takim głosie”.

W kolejnym ćwiczeniu będziesz słuchał melodię każdego głosu osobno i śledził ją w zapisie nutowym. Możesz spróbować śpiewać razem z poszczególnymi głosami. Staraj się śledzić również układ wertykalny zapisu nutowego. W tle znacznie ciszej będziesz słyszał pozostałe trzy głosy. Na koniec raz jeszcze wysłuchasz utwór w brzmieniu czterogłosowym.

RcqguYUA5506s1
Ilustracja interaktywna przedstawia cały zapis muzyczny pieśni „Gaude Mater Polonia” w wersji na chór mieszany. Na ilustracji umieszczone jest pięć aktywnych punktów, po wybraniu których wyświetlą się dodatkowe informacje. Punkty 1-4 znajdują się przed pięcioliniami. Punkt 1 przed pierwszą pięciolinią, na której zapisana jest partia sopranu. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie sopranu” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos sopranowy, pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Melodia śpiewana przez soprany jest bardzo podobna do tej, która znajduje się na nagraniu jednogłosowym. Punkt 2 znajduje się przed drugą pięciolinią, na której zapisana jest partia altu. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie altu” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos altowy, pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Melodia altu jest umieszczona niżej niż sopranu, jest mniej melodyjna niż sopranowa, słychać, że nie jest to główna melodia utworu. Punkt 3 umieszczony jest przed trzecią pięciolinią, na której zapisana jest partia tenoru. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie tenoru” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos tenorowy pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Głos umieszczony jest niżej niż soprany i alty. Podobnie jak partia altu jest mniej melodyjny od partii sopranu. Punkt 4 znajduje się przed najniżej położoną czwartą pięciolinią, na której zapisana jest partia basu. Po naciśnięciu punktu pojawia się napis „Brzmienie basu” i możliwe jest uruchomienie nagrania. Na nagraniu najmocniej słyszalny jest głos basowy, pozostałe głosy są ściszone i pozostają w tle. Głos położony jest najniżej, niektóre dźwięki są bardzo niskie.
1
2
3
4
5

1. Brzmienie sopranu

2. Brzmienie altu

3. Brzmienie tenoru

4. Brzmienie basu

5. Brzmienie tutti (wszystkich głosów)

RF1uNPHtGJh8E
Ilustracja interaktywna składająca się z obrazu i punktu interaktywnego. Obraz „Zabójstwo św. Stanisława”. Jan Matejko namalował scenę śmierci biskupa zgodnie z hagiograficzną tradycją. Mówi ona, że Bolesław osobiście zabił Stanisława i to w chwili, kiedy ten sprawował Mszę św. w krakowskim kościele na Skałce. Widzimy moment, kiedy tragedia już nastąpiła. Martwy biskup leży na stopniach prowadzących do ołtarza, przy jego głowie widać krew. Ciało świętego obrócone jest przodem do ołtarza. W ręce biskupa widać zarys kielicha. Nad biskupem stoi król i chowa do pochwy miecz. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: „Gaude Mater Polonia” Kompozytor: Wincenty z Kielczy, Wykonawca: Chór Cantores Veiherovienses. Pojawia się także przycisk służący do uruchomienia muzyki. Na nagraniu wersja utworu na chór czterogłosowy mieszany. Słychać głosy kobiece i męskie. Główna melodia śpiewana przez soprany (wysokie głosy żeńskie) jest podobna do melodii na nagraniu jednogłosowym. Pozostałe głosy śpiewają inne melodie.

Warto pamiętać, że harmonia wpływa również na kolorystykę utworu, a po dodaniu barw różnych instrumentów te dwa elementy wzajemnie się przenikają. Posłuchasz teraz czterech różnych wersji utworu Modesta Musorgskiego „Taniec kurcząt w skorupkach”. Zwróć uwagę nie tylko na harmonię, ale również na aparat wykonawczy. Podczas słuchania wykonaj zadanie 4.

Ćwiczenie 4
RrO8cLCu8zqmg
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Isao Tomita” i przycisk służący do uruchomienia nagrania. Na nagraniu elektroniczna wersja utworu. Po wolnym, rozmytym wstępie następuje część właściwa utworu. Muzyka staje się szybka, bardzo radosna, imituje ćwierkanie i gdakanie kurczaków. Dźwięki są bardzo krótkie, artykulacja przywodzi na myśl podskakiwanie małych ptaszków.” Brzmienia są sztuczne, syntezatorowe. Dzięki wykorzystaniu elektroniki pojawiają się też dźwięki brzmiące jak prawdziwe kurczaki.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
RDpNmiWRGUln6
Zapoznaj się z informacjami na temat wykonania Isao Tomity utworu Modesta Musorgskiego „Taniec kurcząt w skorupkach” i wskaż aparat wykonawczy tej wersji utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. fortepian, 2. syntezatory (muzyka elektroniczna), 3. orkiestra symfoniczna, 4. kwintet dęty.

Wysłuchaj różnych wersji utworu Modesta Musorgskiego Taniec kurcząt w skorupkach i zaznacz właściwy aparat wykonawczy.

  • fortepian
  • syntezatory (muzyka elektroniczna)
  • orkiestra symfoniczna
  • kwintet dęty
R1Iv52PIhxLjV
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Marek Drewnowski” i przycisk służący do uruchomienia nagrania. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na fortepian. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest bardzo szybki, przeważa artykulacja staccato, słychać tylko brzmienie fortepianu. Utwór jest bardzo sugestywny, łatwo wyobrazić sobie tańczące, skaczące kurczaki, ale nie jest to przekazane aż tak dosłownie jak w wersji pierwszej.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
R5PtO2niIc4N3
Zapoznaj się z informacjami na temat wykonania Marka Drewnowskiego utworu Modesta Musorgskiego „Taniec kurcząt w skorupkach” i wskaż aparat wykonawczy tej wersji utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. fortepian, 2. syntezatory (muzyka elektroniczna), 3. orkiestra symfoniczna, 4. kwintet dęty.

Modest Musorgski Taniec kurcząt w skorupkach

  • fortepian
  • syntezatory (muzyka elektroniczna)
  • orkiestra symfoniczna
  • kwintet dęty
R2JSVUBTn3LGj
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Orkiestra Filharmonii Narodowej ” i przycisk służący do uruchomienia nagrania. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na orkiestrę symfoniczną. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest bardzo szybki, przeważa artykulacja staccato, słychać brzmienie różnych instrumentów, na pierwszy plan wysuwają się: flet, fagot, instrumenty smyczkowe grające pizzicato, werbel”. Utwór ma dużo ciekawsze, bogatsze brzmienie niż wersja fortepianowa.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
RTNcTotISTxiq
Zapoznaj się z informacjami na temat wykonania Orkiestry Filharmonii Narodowej utworu Modesta Musorgskiego „Taniec kurcząt w skorupkach”. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na fortepian. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest bardzo szybki, przeważa artykulacja staccato, słychać tylko brzmienie fortepianu.” Utwór jest bardzo sugestywny, łatwo wyobrazić sobie tańczące, skaczące kurczaki, ale nie jest to przekazane aż tak dosłownie jak w wersji pierwszej. I wskaż aparat wykonawczy tej wersji utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. fortepian, 2. syntezatory (muzyka elektroniczna), 3. orkiestra symfoniczna, 4. kwintet dęty.

Modest Musorgski Taniec kurcząt w skorupkach

  • fortepian
  • syntezatory (muzyka elektroniczna)
  • orkiestra symfoniczna
  • kwintet dęty
R1Dg7gKygkPTL
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Kwintet a quattro+ ” i przycisk służący do uruchomienia nagrania. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na kwintet dęty w składzie: flet, obój, akordeon, rożek angielski, fagot. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest troszeczkę wolniej niż poprzednie wersje. Głosy wymieniają się melodią raz gra ją obój, raz fagot. Flet ozdabia melodię „świergotem”. Fagot, obój grają staccato, bardzo krótkie dźwięki.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
Rzapd6M9zp345
Zapoznaj się z informacjami na temat wykonania Kwintetu a quattro pluws utworu Modesta Musorgskiego „Taniec kurcząt w skorupkach” i wskaż aparat wykonawczy tej wersji utworu. Możliwe odpowiedzi: 1. fortepian, 2. syntezatory (muzyka elektroniczna), 3. orkiestra symfoniczna, 4. kwintet dęty.

Modest Musorgski Taniec kurcząt w skorupkach

  • fortepian
  • syntezatory (muzyka elektroniczna)
  • orkiestra symfoniczna
  • kwintet dęty

Harmonia, z jaką spotykasz się słuchając muzyki, śpiewając lub grając na instrumentach najczęściej opiera się na systemie dur – moll. System ten ugruntował się w XVII wieku i istnieje do dzisiaj. Występują w nim dwie podstawowe skale: durowa i molowa. Muzyka pisana w tonacjach durowych brzmi na ogół pogodnie, zaś pisana w tonacjach molowych smutno. Podczas słuchania kolejnych utworów zwróć uwagę również na ten element, ponieważ wpływa on na ich nastrój.

Przed Tobą mazurek Fryderyka Chopina w dwóch różnych wersjach. W wersji wokalnej postaraj się usłyszeć, ile głosów składa się na wykonanie tego mazurka. W trakcie słuchania rozwiąż zadanie.

Ćwiczenie 5
ROnS1O6iSZipE
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży, orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: „Mazurek F-dur op. 68 nr 3 Kompozytor: Fryderyk Chopin. Wykonawca: Pianista z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy” oraz przycisk służący do uruchomienia muzyki. Na nagraniu Mazurek F-dur op. 68 nr 3 w wersji oryginalnej, czyli przeznaczonej na fortepian. Utwór ten jest dość pogodny, w tempie umiarkowanym. Prawie przez całą pierwszą część powtarza się rytm ósemka z kropką, szesnastka, dwie ćwierćnuty, ósemka z kropką, szesnastka, półnuta. Na tym prostym motywie zbudowana jest większość utworu. Mimo tego, że rytm się ciągle powtarza, muzyka budzi różne nastroje. Pierwsze dwa powtórzenia są optymistyczne, a kolejne dużo smutniejsze. I tak wielokrotnie w tym prostym utworze zmienia się jego charakter.
RkigfSZIHHOOt
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży, orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: „Mazurek F-dur op. 68 nr 3 Kompozytor: Fryderyk Chopin Wykonawca: Novi Singers Źródło: Novi Sing Chopin.” Wyświetla się też przycisk umożliwiający odtwarzanie muzyki. Na nagraniu wersja wokalna Mazurka F-dur. W pierwszej części głosy śpiewają zaaranżowaną na pięć głosów melodię utworu. W drugiej części głosy męskie imitują granie kapeli ludowej, a wysoki głos żeński - sopran śpiewa żywą melodię. Ostatnia część utworu jest powtórzeniem części pierwszej.
RyUGIOK35SVc9
Zapoznaj się z informacjami na temat dwóch wykonań Mazurka F-dur Fryderyka Chopina i określ, jaki jest ich aparat wykonawczy.

Posłuchasz teraz dwóch różnych wersji poloneza Fryderyka Chopina. Zwróć uwagę na różnice między wersją oryginalną a inną, w której usłyszysz wiele współbrzmień jednocześnie. W trakcie słuchania rozwiąż kolejne zadanie.

Ćwiczenie 6
RQkqeToa7pniY
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: Polonez A-dur op.40 nr 1. Kompozytor: Fryderyk Chopin. Wykonawca: Janusz Olejniczak. Pod napisem znajduje się przycisk służący do uruchomienia nagrania. Nagrany utwór to chyba najbardziej znany Polonez Chopina. Tu wykonany jest w wersji oryginalnej, czyli na fortepianie. Polonez jest bardzo dynamiczny, dumny i majestatyczny. Może budzić skojarzenia z muzyką militarną. Motywy, na których zbudowana jest pierwsza część, wielokrotnie, z niewielkimi modyfikacjami, powtarzają się, ale za każdym razem są zagrane coraz dobitniej. Daje to poczucie narastania napięcia przez trzy motywy, a potem jego rozładowanie. I znowu: napięcie narasta, a potem muzyka łagodnieje i opada. Cześć druga pozornie wydaje się trochę spokojniejsza, ale jest jeszcze bardziej sugestywna i dobitna, wzniosła i majestatyczna. Część trzecia jest identyczna jak część pierwsza, tylko krótsza.
RTZ6kaOqfxlGS
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży, orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: Polonez A-dur op.40 nr 1. Kompozytor: Fryderyk Chopin. Wykonawca: Piotrkowska Orkiestra Kameralna. Pod napisem znajduje się przycisk służący do uruchomienia nagrania. Polonez jest bardzo dynamiczny, dumny i majestatyczny. Mimo dużo bogatszego brzmienia, wykorzystania wielu instrumentów, nie przewyższa swoją dostojnością i mocą poprzedniego wykonania. Nagrana jest tylko pierwsza część z dokomponowanym zakończeniem.
RvNZBZQrJ8D11
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi dwóch wykonań Poloneza A-dur Fryderyka Chopina i określ, jaki jest ich aparat wykonawczy.

Harmonia w praktyce

Do tej pory słuchałeś różnych wersji utworów i analizowałeś współbrzmienia oraz skład wykonawczy. Za chwilę sam dobierzesz akordy do melodii. W zadaniach, które wykonasz, wykorzystaj swoją wiedzę na temat akordów, trójdźwięków, interwałów, z których składają się trójdźwięki oraz podstawowych funkcji harmonicznych.

Zanim rozwiążesz zadania, przypomnij sobie najważniejsze informacje:

  • akord to współbrzmienie, co najmniej trzech różnych dźwięków;

  • interwał to różnica wysokości między dwoma dźwiękami współbrzmiącymi lub następującymi po sobie: pryma, sekunda, tercja, kwarta, kwinta, seksta, septyma, oktawa i inne;

  • trójdźwięk to akord zbudowany z trzech dźwięków: prymy, tercji i kwinty;

  • tonika to podstawowy dźwięk gamy, według którego otrzymuje ona swą nazwę; też: trójdźwięk na nim zbudowany;

  • subdominanta to czwarty dźwięk skali durowej lub molowej; też: akord zbudowany na tym dźwięku;

  • dominanta to piąty dźwięk skali durowej lub molowej; też: akord zbudowany na tym dźwięku.

1
Ćwiczenie 7
R79YfoGZkuJq0
Wykonana na pianinie piosenka „Trzy kurki”. Prawa ręka gra znaną, prostą melodię. Lewa ręka wykonuje akordy. W tym przykładzie akordy pasują do melodii.
R15qWyAL57MG3
Wykonana na pianinie piosenka „Trzy kurki". Prawa ręka gra znaną, prostą melodię. Lewa ręka wykonuje akordy. W tym przykładzie akordy nie pasują do melodii.
RrjjRaXQgDNBW
Wykonana na pianinie piosenka „Trzy kurki". Prawa ręka gra znaną, prostą melodię. Lewa ręka wykonuje akordy. W tym przykładzie akordy nie pasują do melodii.
Rwi9fbuKD7NKr
Wykonana na pianinie piosenka „Trzy kurki". Prawa ręka gra znaną, prostą melodię. Lewa ręka wykonuje akordy. W tym przykładzie akordy nie pasują do melodii.
R18xmWHV0jwki
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi czterech przykładów harmonizacji melodii Kurki trzy. Wskaż, która z tych harmonizacji jest prawidłowa.

Do melodii zapisanej na górnej pięciolinii dopasuj akordy z podanych: C- dur (c – e – g), F – dur (f – a – c1), G – dur (g – h – d1). Zanim to zrobisz, posłuchaj samej melodii i dokonaj analizy melodii, następnie wysłuchaj i obejrzyj zapis nutowy wszystkich opcji odpowiedzi. Dopiero potem zdecyduj, która wersja jest poprawna.

  • Przykład 1
  • Przykład 2
  • Przykład 3
  • Przykład 4

Czy tylko dur‑moll?

Warto wiedzieć, że system dur‑moll jest tylko jednym z wielu systemów tonalnych. Jest jednocześnie systemem najbardziej rozpowszechnionym, zwłaszcza w muzyce europejskiej. Innym systemem jest dodekafonia, którą stworzył Arnold Schönberg. System ten oparty jest na skali dwunastodźwiękowej. Z dodekafonii wywodzi się serializm, który polega na totalnym uporządkowaniu wszystkich elementów dzieła muzycznego za pomocą serii. Istnieje również muzyka określana jako atonalna. Atonalność odrzuca porządek tonalny, czyli np. prawa rządzące w systemie funkcyjnym dur‑moll. Utwory takie określa się mianem atonalnych, ponieważ nie ma w tych kompozycjach zależności pomiędzy poszczególnymi dźwiękami wskutek nieistnienia centrum tonalnego.

Posłuchaj jak brzmi Koncert skrzypcowy Arnolda Schönberga. Zwróć uwagę na współbrzmienia. To również harmonia.

RWKHARC8HmP2m
Ilustracja interaktywna przedstawia czarno-białą fotografię Arnolda Schönberga. Na zdjęciu ukazany jest portret starszego mężczyzny w ciemnym garniturze, białej koszuli i krawacie. Zamyślona postać kompozytora ukazana jest z profilu. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: Utwór: Koncert skrzypcowy op.36, cz. I Poco Allegro - Vivace, autorstwa Arnolda Schönberga. Wykonawca: Pierre Boulez. Poniżej napisu znajduje się przycisk, który służy do uruchomienia muzyki. Na nagraniu słychać solistę skrzypka i towarzyszącą mu orkiestrę. Partia skrzypiec, mimo trudnej w odbiorze melodii, jest bardzo sugestywna, pełna emocji, żałości, strachu. Akompaniament to bardziej plamy dźwiękowe, niż konkretne akordy. Współbrzmień nie można sklasyfikować w systemie dur-moll.
Polecenie 1

Przed Tobą pieśń Gaudeamus igitur. Jest to stara pieśń studentów niemieckich śpiewana na melodię pieśni Brüder, lasst uns lustig sein [czyt.: bryder last uns lustyś zejn]  J. G. Günthera [czyt.: gyntera] z 1717 roku do słów anonimowego twórcy z XIII w. Obowiązujący tekst pieśni napisał C. W. Kindleben [czyt.: kuntlejben] w 1781 roku. Obecnie pieśń ta śpiewana jest w czasie uroczystości akademickich, także w Polsce.

W ćwiczeniu tym podobnie jak podczas lekcji, będziesz słuchał melodii każdego głosu osobno i śledził ją w zapisie nutowym. Na koniec raz jeszcze wysłuchasz całości. Możesz spróbować śpiewać razem z poszczególnymi głosami. Staraj się śledzić również układ wertykalny zapisu nutowego. Zanim zaczniesz analizować poszczególne głosy, wysłuchaj utworu w oryginale. W okienka wpisz dla poszczególnych głosów nazwy literowe dźwięków, które budują pierwszy akord. Będzie to każda pierwsza nuta z każdego głosu. Wpisz same nazwy literowe bez podawania, z której oktawy pochodzą. Dla ułatwienia masz wpisany dźwięk, który zapisany jest w basie. Dopisz pozostałe głosy. Zachowaj układ wertykalny.

RMIFgqcPRbwAS
Pełny zapis nutowy utworu „Gaudeamus igitur". Utwór przeznaczony jest na czterogłosowy chór mieszany. Każdy system składa się z czterech pięciolinii. Pierwsza z nich przeznaczona jest dla sopranu, druga dla altu, trzecia dla tenoru, czwarta dla basu. Cały utwór składa się z tzrech systemów. Na początku każdej pięciolinii pojawia się klucz (w 3 górnych sopranowy, w 4 basowy) po kluczu dwa bemole b i es. Pierwsze dźwięki utworu to w kolejności: b, f, d, b.
RkxZnsDjkqTBN
Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi zapisu nutowego utworu Gaudeamus igitur i wyjaśnij, w jaki sposób powstaje harmonia w tym utworze.

Uzupełnij puste pola. Nazwy dźwięków zapisuj z małej litery.

Sopran: ............
Alt: ............
Tenor: ............
Bas: ............

Ciekawostka

Utwór rozpoczyna się akordem B‑dur.

RTGTmVwlHeRPY
Ilustracja interaktywna przedstawia wykład na Uniwersytecie Paryskim. Studenci siedzą na ziemi, wykładowca siedzi wyżej przed nimi. Przed wykładowcą znajduje się otwarta księga. Po naciśnięciu punktu interaktywnego zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Utwór: Gaudeamus Igitur. Poniżej znajduje się przycisk, po naciśnięciu którego odtworzony zostanie utwór muzyczny „Gaudeamus Igitur”. W tym przypadku jest to wersja czterogłosowa, z pełną harmonią. Główna melodia umieszczona jest w głosie najwyższym, pozostałe głosy pięknie ją uzupełniają.
R1lQ4AnNe5TvL
Ilustracja interaktywna przedstawia wykład na Uniwersytecie Paryskim. Studenci siedzą na ziemi, wykładowca siedzi wyżej przed nimi. Przed wykładowcą znajduje się otwarta księga. Po naciśnięciu punktu interaktywnego zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Utwór: Gaudeamus Igitur. Poniżej znajduje się przycisk, po naciśnięciu którego odtworzony zostanie utwór muzyczny „Gaudeamus Igitur”. W tym przypadku najgłośniej nagrany jest sopran, pozostałe głosy znajdują się w tle.
RfZEK9hTXm8bv
Ilustracja interaktywna przedstawia wykład na Uniwersytecie Paryskim. Studenci siedzą na ziemi, wykładowca siedzi wyżej przed nimi. Przed wykładowcą znajduje się otwarta księga. Po naciśnięciu punktu interaktywnego zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Utwór: Gaudeamus Igitur. Poniżej znajduje się przycisk, po naciśnięciu którego odtworzony zostanie utwór muzyczny „Gaudeamus Igitur”. W tym przypadku najgłośniej nagrany jest alt, pozostałe głosy znajdują się w tle.
R1Ii3nRpgOlQv
Ilustracja interaktywna przedstawia wykład na Uniwersytecie Paryskim. Studenci siedzą na ziemi, wykładowca siedzi wyżej przed nimi. Przed wykładowcą znajduje się otwarta księga. Po naciśnięciu punktu interaktywnego zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Utwór: Gaudeamus Igitur. Poniżej znajduje się przycisk, po naciśnięciu którego odtworzony zostanie utwór muzyczny „Gaudeamus Igitur”. W tym przypadku najgłośniej nagrany jest tenor pozostałe głosy znajdują się w tle.
R1CagxkLd5nsQ
Ilustracja interaktywna przedstawia wykład na Uniwersytecie Paryskim. Studenci siedzą na ziemi, wykładowca siedzi wyżej przed nimi. Przed wykładowcą znajduje się otwarta księga. Po naciśnięciu punktu interaktywnego zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Utwór: Gaudeamus Igitur. Poniżej znajduje się przycisk, po naciśnięciu którego odtworzony zostanie utwór muzyczny „Gaudeamus Igitur”. W tym przypadku najgłośniej nagrany jest bas pozostałe głosy znajdują się w tle.

Słownik pojęć

A cappella
A cappella

bez akompaniamentu instrumentów.

Akord
Akord

współbrzmienie co najmniej trzech różnych dźwięków.

Artykulacja
Artykulacja

sposób wydobywania dźwięków realizowany przez wykonawcę na podstawie norm przekazanych przez tradycję (muzyka dawna, lud.) lub wskazówek kompozytora zawartych w partyturze, takich jak: legato, staccato, arco, pizzicato, col legno, glissando, frullato, tremolo, con sordino, Ped. (z użyciem pedału) itd

Atonalność
Atonalność

sposób doboru i organizacji materiału dźwiękowego w muzyce, przeciwstawny tonalności.

Barwa dźwięku
Barwa dźwięku

timbre, subiektywna cecha dźwięku odczuwana słuchem i odróżniająca od siebie dźwięki o tej samej głośności i wysokości (wytwarzane przez różne źródła, np.: instrumenty muzyczne, głosy ludzi, ptaków i zwierząt, hałasy maszyn), zależna głównie od składu widmowego danego dźwięku, ale także od jego dynamiki (zmienności w czasie transjentów narastania czy zanikania dźwięku).

Diatonika
Diatonika

[gr. diá ‘przez’, tónos ‘ton’], zasada oparcia przebiegu muz. wyłącznie na dźwiękach skal diatonicznych.

Dodekafonia
Dodekafonia

[gr. dṓdeka ‘dwanaście’, phōnḗ ‘dźwięk’], technika komponowania za pomocą 12 dźwięków; technika komponowania utworów muzycznych, w której uznaje się za równouprawnione wszystkie dźwięki oktawy ułożone w dowolną serię.

Dominanta
Dominanta

piąty dźwięk skali durowej lub molowej; też: akord zbudowany na tym dźwięku.

Dur
Dur

[łac.], major, w systemie dur‑moll rodzaj (tryb) skali, tonacji (np. C‑dur), trójdźwięku.

Dźwięk
Dźwięk

brzmienie o określonej wysokości, natężeniu i barwie.

Dynamika
Dynamika

dział muzyki zajmujący się zmianami w natężeniu dźwięku.

Gaude Mater Polonia
Gaude Mater Polonia

[łac., ‘raduj się, matko Polsko’], hymn łaciński ku czci św. Stanisława Szczepanowskiego, biskupa krakowskiego; najstarszy zapis zachował się w Antyfonarzu kieleckim (1372); melodia, popularna w Polsce w średniowieczu, weszła również w XVI w. do kancjonałów dysydenckich; później utwór śpiewany w czasie uroczystości narodowej (także na 4 głosy a cappella).

Harmonia
Harmonia

sposób łączenia i budowy akordów w utworze muzycznym; dział teorii muzyki o zasadach budowy akordów i ich następstw.

Harmonika funkcyjna
Harmonika funkcyjna

(system dur‑moll), system tonalny, który tworzą dwa podstawowe rodzaje skal: durowa (majorowa) i molowa (minorowa).

Homofonia
Homofonia

rodzaj techniki kompozytorskiej, a także rodzaj faktury muzycznej, której istotą jest priorytet jednej melodii (najczęściej w głosie najwyższym) w stosunku do akompaniamentu harmonicznego (akordy, figuracje), w przeciwieństwie do polifonii.

Interwał
Interwał

różnica wysokości dwóch dźwięków współbrzmiących (i. harmoniczny) lub następujących po sobie (i. melodyczny).

Jednogłosowość
Jednogłosowość

monofonia, faktura utworu muzycznego pozbawiona elementu harmonicznego, opierająca się zwłaszcza na elemencie melodycznym (w wykonaniu zespołowym unisono lub w oktawach)

Kolorystyka
Kolorystyka

zestawienie odmiennych barw dźwięku różnych instrumentów (także głosu ludzkiego) w celu uzyskania odpowiedniego wyrazu.

Kwarta
Kwarta

czwarty stopień skali diatonicznej (diatonika, skala), także interwał między pierwszym a czwartym stopniem, drugim, a piątym itd., złożony z 4–6 półtonów.

Kwinta
Kwinta

piąty stopień skali diatonicznej (diatonika, skala), także interwał między pierwszym a piątym stopniem, drugim a szóstym itd.

Mazurek
Mazurek

ogólna nazwa szeregu polskich trójmiarowych tańców ludowych z akcentami na drugą i trzecia miarę. Nazwa mazurka podobnie jak mazura są pochodnymi nazwy regionu – Mazowsza.  W etnografii muzycznej wyróżnia się tzw. rytmy mazurkowe, charakterystyczne dla różnych tańców i pieśni nietanecznych. Z tego względu mazurki mogą mieć charakter mazura, oberka, kujawiaka, ksebki, odsibki, okrągłego, owczarka i innych tańców ludowych. Różnorodność takich rytmów występuje w stylizowanych mazurkach Fryderyka Chopina.

Melodyka
Melodyka

sposób tworzenia i rozwijania melodii, charakterystyczny dla jakiegoś utworu, stylu, kompozytora lub epoki.

Metrum
Metrum

podstawowy schemat określający czas trwania nut oraz układ akcentów w obrębie taktu w utworze muzycznym.

Moll
Moll

minor, w systemie dur‑moll rodzaj (tryb) skali, tonacji (np. a‑moll), trójdźwięku.

Oktawa
Oktawa

podstawowy interwał, odległość osiem stopni skali diatonicznej.

Polifonia
Polifonia

rodzaj faktury wynikający z występowania w utworze kilku niezależnych, lecz skoordynowanych ze sobą linii melodycznych, w przeciwieństwie do homofonii; także technika kompozytorska, polegająca na prowadzeniu, zgodnie z regułami, kontrapunktu jednocześnie 2 lub więcej linii melodycznych.

Półton
Półton

najmniejsza odległość między dwoma dźwiękami różnej wysokości, stanowiąca dwunastą część oktawy.

Pryma
Pryma

odległość między dwoma jednobrzmiącymi dźwiękami; podstawowy dźwięk trójdźwięku.

Rytmika
Rytmika

ogół zjawisk związanych z rytmem w muzyce lub literaturze.

Rytm
Rytm

czynnik regulujący czas trwania dźwięków w utworze muzycznym i wyznaczający ich następstwo w czasie.

Sekunda
Sekunda

drugi stopień skali diatonicznej (diatonika, skala), także interwał między pierwszym a drugim stopniem, drugim a trzecim itd., złożony w zasadzie z 1–2 półtonów (tzn. z półtonu lub całego tonu.

Seksta
Seksta

szósty stopień skali diatonicznej (diatonika, skala).

Septyma
Septyma

siódmy stopień skali diatonicznej (diatonika, skala), także interwał między pierwszym a siódmym stopniem, drugim a ósmym itd., złożony z 10–11 półtonów.

Serializm
Serializm

technika serialna, w węższym znaczeniu — kompozytorska technika posługiwania się w utworze serią 12 różnych pod względem wysokości dźwięków (seria), równoznaczna z techniką dodekafoniczną (dodekafonia); w szerszym i powszechniejszym znaczeniu — technika totalnej organizacji materiału muzycznego w utworze, tzn. technika podporządkowująca zasadom serii (jej strukturze) wszystkie lub większość elementów muzycznych: nie tylko wysokość dźwięków, ale ich głośność, czas trwania, barwę itd.

Skala
Skala

zbiór co najmniej dwóch dźwięków, tworzących w ramach każdej oktawy stały układ stosunków interwałowych (interwał), np. pentatonika, 6‑stopniowa skala całotonowa, heptatonika (którą tworzą głównie skale diatoniczne, m.in. durowa i molowa), 12‑stopniowa skala chromatyczna, 24‑stopniowa skala ćwierćtonowa i inne skale mikrofonowe.

Skala durowa
Skala durowa

rodzaj skali diatonicznej z półtonami między 3. a 4. oraz 7. a 8. dźwiękiem (stopniem skali).

Skala molowa
Skala molowa

rodzaj skali diatonicznej, w swej naturalnej postaci z półtonami między 2. a 3. oraz 5. a 6. dźwiękiem (stopniem skali), zaś w tzw. postaci harmonicznej — także między 7. a 8. dźwiękiem.

Subdominanta
Subdominanta

czwarty dźwięk skali durowej lub molowej; też: akord zbudowany na tym dźwięku.

System dur – moll
System dur – moll

system organizacji materiału dźwiękowego w muzyce europejskiej, panujący od ok. poł. XVII do pocz. XX w., zwany też systemem funkcyjnym, systemem tonalnym lub tonalnością dur‑moll.

Tercja
Tercja

trzeci stopnień skali diatonicznej (diatonika, skala), także interwał między pierwszym a trzecim stopniem, drugim a czwartym itd., złożony w zasadzie z 3–4 półtonów.

Tonacja
Tonacja

podstawa melodyczno‑harmoniczna utworu w systemie dur‑moll, wyznaczona przez związki funkcyjne między dźwiękami i akordami danej gamy durowej lub molowej.

Tonika
Tonika

to podstawowy dźwięk gamy, według którego otrzymuje ona swą nazwę; też: trójdźwięk na nim zbudowany.

Trójdźwięk
Trójdźwięk

akord zbudowany z trzech dźwięków: prymy, tercji i kwinty.

Wartości rytmiczne
Wartości rytmiczne

relatywny czas trwania dźwięków regulowany przez metrum.

Współbrzmienie
Współbrzmienie

jednoczesność brzmienia dźwięków łączących się ze sobą według określonych praw muzycznych; też: grupa dźwięków brzmiących jednocześnie.

Definicje słownikowe opracowano na podstawie:

sjp.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

R190knJv0ovmd
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Stanisława Samostrzelnika pt. „Święty Stanisław”. Na obrazie w centrum postać biskupa Stanisława w mitrze z pastorałem, z aureolą. Poniżej klęczą przed nim biskup i król. W tle anioły, niebo, fragment czerwonej chorągwi z białym orłem. Postaci ubrane są w strojne szaty z dużą ilością złota. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: Gaude Mater Polonia, kompozytor Wincenty z Kielczy, wykonawca: Ars Nova i Subtilior Ensemble. Pojawia się również przycisk do uruchamiania nagrania. Na nagraniu głosy męskie wykonują jednogłosowo, unisono, a cappella, śpiew po łacinie. W utworze są części śpiewane chóralnie, unisono, jednogłosowo i partie solowe wykonywane przez jeden głos męski.
Stanisław Samostrzelnik, Święty Stanisław, Źródło: zpe.gov.pl
RtGgClULq5Ofm
Ilustracja interaktywna przedstawia „Ad tevavavi” w pierwszą niedzielę Adwentu autorstwa Gradua. Na prawie całym obrazie, w centralnej części na tronie bardzo duża postać świętego Stanisława. Święty Stanisław ma mitrę i pastorał i aureolę. U jego stóp dużo mniejsze trzy postaci: mnich, rycerz i postać męska, odziana w samą długą koszulę. Tło obrazu jest złote. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: „Gaude Mater Polonia". Kompozytor: Wincenty z Kielczy, Wykonawca: Chór Cantores Veiherovienses. Pojawia się także przycisk służący do uruchomienia muzyki. Na nagraniu wersja utworu na chór czterogłosowy mieszany. Słychać głosy kobiece i męskie. Główna melodia śpiewana przez soprany (wysokie głosy żeńskie) jest podobna do melodii w poprzednim nagraniu. Pozostałe głosy śpiewają inne melodie. Chór śpiewa po łacinie ten sam tekst, który w nagraniu powyżej wykonywany był przez chór mężczyzn.
RF1uNPHtGJh8E
Ilustracja interaktywna składająca się z obrazu i punktu interaktywnego. Obraz „Zabójstwo św. Stanisława”. Jan Matejko namalował scenę śmierci biskupa zgodnie z hagiograficzną tradycją. Mówi ona, że Bolesław osobiście zabił Stanisława i to w chwili, kiedy ten sprawował Mszę św. w krakowskim kościele na Skałce. Widzimy moment, kiedy tragedia już nastąpiła. Martwy biskup leży na stopniach prowadzących do ołtarza, przy jego głowie widać krew. Ciało świętego obrócone jest przodem do ołtarza. W ręce biskupa widać zarys kielicha. Nad biskupem stoi król i chowa do pochwy miecz. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: „Gaude Mater Polonia” Kompozytor: Wincenty z Kielczy, Wykonawca: Chór Cantores Veiherovienses. Pojawia się także przycisk służący do uruchomienia muzyki. Na nagraniu wersja utworu na chór czterogłosowy mieszany. Słychać głosy kobiece i męskie. Główna melodia śpiewana przez soprany (wysokie głosy żeńskie) jest podobna do melodii na nagraniu jednogłosowym. Pozostałe głosy śpiewają inne melodie.
RrO8cLCu8zqmg
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Isao Tomita” i przycisk służący do uruchomienia nagrania. Na nagraniu elektroniczna wersja utworu. Po wolnym, rozmytym wstępie następuje część właściwa utworu. Muzyka staje się szybka, bardzo radosna, imituje ćwierkanie i gdakanie kurczaków. Dźwięki są bardzo krótkie, artykulacja przywodzi na myśl podskakiwanie małych ptaszków.” Brzmienia są sztuczne, syntezatorowe. Dzięki wykorzystaniu elektroniki pojawiają się też dźwięki brzmiące jak prawdziwe kurczaki.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
R1Iv52PIhxLjV
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Marek Drewnowski” i przycisk służący do uruchomienia nagrania. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na fortepian. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest bardzo szybki, przeważa artykulacja staccato, słychać tylko brzmienie fortepianu. Utwór jest bardzo sugestywny, łatwo wyobrazić sobie tańczące, skaczące kurczaki, ale nie jest to przekazane aż tak dosłownie jak w wersji pierwszej.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
R2JSVUBTn3LGj
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Orkiestra Filharmonii Narodowej ” i przycisk służący do uruchomienia nagrania. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na orkiestrę symfoniczną. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest bardzo szybki, przeważa artykulacja staccato, słychać brzmienie różnych instrumentów, na pierwszy plan wysuwają się: flet, fagot, instrumenty smyczkowe grające pizzicato, werbel”. Utwór ma dużo ciekawsze, bogatsze brzmienie niż wersja fortepianowa.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
R1Dg7gKygkPTL
Ilustracja interaktywna. Na ilustracji trzy żółte kurczaki, których brzuszki znajdują się jeszcze w skorupkach. W centralnej części umieszczony punkt interaktywny. Po jego naciśnięciu pojawia się napis: „Taniec kurcząt w skorupkach Kompozytor: Modest Musorgski Wykonawca: Kwintet a quattro+ ” i przycisk służący do uruchomienia nagrania. Na nagraniu wersja utworu przeznaczona na kwintet dęty w składzie: flet, obój, akordeon, rożek angielski, fagot. Wersja bez wstępu, nagrana jest tylko właściwa część utworu. Utwór zagrany jest troszeczkę wolniej niż poprzednie wersje. Głosy wymieniają się melodią raz gra ją obój, raz fagot. Flet ozdabia melodię „świergotem”. Fagot, obój grają staccato, bardzo krótkie dźwięki.
Kurczaki w skorupkach, Źródło: zpe.gov.pl
ROnS1O6iSZipE
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży, orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: „Mazurek F-dur op. 68 nr 3 Kompozytor: Fryderyk Chopin. Wykonawca: Pianista z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy” oraz przycisk służący do uruchomienia muzyki. Na nagraniu Mazurek F-dur op. 68 nr 3 w wersji oryginalnej, czyli przeznaczonej na fortepian. Utwór ten jest dość pogodny, w tempie umiarkowanym. Prawie przez całą pierwszą część powtarza się rytm ósemka z kropką, szesnastka, dwie ćwierćnuty, ósemka z kropką, szesnastka, półnuta. Na tym prostym motywie zbudowana jest większość utworu. Mimo tego, że rytm się ciągle powtarza, muzyka budzi różne nastroje. Pierwsze dwa powtórzenia są optymistyczne, a kolejne dużo smutniejsze. I tak wielokrotnie w tym prostym utworze zmienia się jego charakter.
RkigfSZIHHOOt
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży, orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: „Mazurek F-dur op. 68 nr 3 Kompozytor: Fryderyk Chopin Wykonawca: Novi Singers Źródło: Novi Sing Chopin.” Wyświetla się też przycisk umożliwiający odtwarzanie muzyki. Na nagraniu wersja wokalna Mazurka F-dur. W pierwszej części głosy śpiewają zaaranżowaną na pięć głosów melodię utworu. W drugiej części głosy męskie imitują granie kapeli ludowej, a wysoki głos żeński - sopran śpiewa żywą melodię. Ostatnia część utworu jest powtórzeniem części pierwszej.
RQkqeToa7pniY
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: Polonez A-dur op.40 nr 1. Kompozytor: Fryderyk Chopin. Wykonawca: Janusz Olejniczak. Pod napisem znajduje się przycisk służący do uruchomienia nagrania. Nagrany utwór to chyba najbardziej znany Polonez Chopina. Tu wykonany jest w wersji oryginalnej, czyli na fortepianie. Polonez jest bardzo dynamiczny, dumny i majestatyczny. Może budzić skojarzenia z muzyką militarną. Motywy, na których zbudowana jest pierwsza część, wielokrotnie, z niewielkimi modyfikacjami, powtarzają się, ale za każdym razem są zagrane coraz dobitniej. Daje to poczucie narastania napięcia przez trzy motywy, a potem jego rozładowanie. I znowu: napięcie narasta, a potem muzyka łagodnieje i opada. Cześć druga pozornie wydaje się trochę spokojniejsza, ale jest jeszcze bardziej sugestywna i dobitna, wzniosła i majestatyczna. Część trzecia jest identyczna jak część pierwsza, tylko krótsza.
RTZ6kaOqfxlGS
Obraz autorstwa Eugene Delacroix „Portret Fryderyka Chopina”. Na obrazie pianista ukazany jest na ciemnym tle, w ciemnym ubraniu i z zaczesanymi do tyłu bujnymi włosami. Widoczne są ślady pędzla. Twarz Chopina jest pociągła i blada. Kompozytor ma duży, orli nos i wyraźnie zarysowane usta. Ukazany jest z półprofilu i patrzy w prawą stronę. Po naciśnięciu punktu interaktywnego wyświetla się napis: Polonez A-dur op.40 nr 1. Kompozytor: Fryderyk Chopin. Wykonawca: Piotrkowska Orkiestra Kameralna. Pod napisem znajduje się przycisk służący do uruchomienia nagrania. Polonez jest bardzo dynamiczny, dumny i majestatyczny. Mimo dużo bogatszego brzmienia, wykorzystania wielu instrumentów, nie przewyższa swoją dostojnością i mocą poprzedniego wykonania. Nagrana jest tylko pierwsza część z dokomponowanym zakończeniem.
RWKHARC8HmP2m
Ilustracja interaktywna przedstawia czarno-białą fotografię Arnolda Schönberga. Na zdjęciu ukazany jest portret starszego mężczyzny w ciemnym garniturze, białej koszuli i krawacie. Zamyślona postać kompozytora ukazana jest z profilu. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: Utwór: Koncert skrzypcowy op.36, cz. I Poco Allegro - Vivace, autorstwa Arnolda Schönberga. Wykonawca: Pierre Boulez. Poniżej napisu znajduje się przycisk, który służy do uruchomienia muzyki. Na nagraniu słychać solistę skrzypka i towarzyszącą mu orkiestrę. Partia skrzypiec, mimo trudnej w odbiorze melodii, jest bardzo sugestywna, pełna emocji, żałości, strachu. Akompaniament to bardziej plamy dźwiękowe, niż konkretne akordy. Współbrzmień nie można sklasyfikować w systemie dur-moll.
RTGTmVwlHeRPY
Ilustracja interaktywna przedstawia wykład na Uniwersytecie Paryskim. Studenci siedzą na ziemi, wykładowca siedzi wyżej przed nimi. Przed wykładowcą znajduje się otwarta księga. Po naciśnięciu punktu interaktywnego zostanie wyświetlona informacja dodatkowa: Utwór: Gaudeamus Igitur. Poniżej znajduje się przycisk, po naciśnięciu którego odtworzony zostanie utwór muzyczny „Gaudeamus Igitur”. W tym przypadku jest to wersja czterogłosowa, z pełną harmonią. Główna melodia umieszczona jest w głosie najwyższym, pozostałe głosy pięknie ją uzupełniają.

Bibliografia

red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

red. Alina Gałązka, Tomasz Karpowicz, Słownik terminów muzyki rozrywkowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

Bogusław Schäffer, Mały informator muzyki XX wieku, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1975.

Kazimierz Sikorski, Harmonia cz. I, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1991.

Franciszek Wesołowski, Zasady muzyki, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1986.