RTvbKlEwoVMbt1

Scenariusz dla nauczyciela:

RCZXEd1GwBdq81

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania. Uczeń:

1) zna, rozumie i wykorzystuje w praktyce:

b) określa podstawowe elementy muzyki (harmonię, agogikę, dynamikę);

2) odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej:

d) zna podstawowe oznaczenia: metryczne, agogiczne, dynamiczne.

Nauczysz się

definiować pojęcia: allegro, forte, presto, staccato;

dostrzegać różnicę między tempem wolnym a szybkim;

określać czym jest artykulacja i agogika, harmonia.

Elementy dzieła muzycznego

Każdy utwór muzyczny jest wynikiem współdziałania tzw. elementów dzieła muzycznego, które porządkują materiał dźwiękowy.

Wspomniane elementy to:

melodyka – wyznacza następstwo dźwięków o różnej wysokości i różnym czasie trwania;
rytmika – porządkuje materiał dźwiękowy w czasie poprzez ustalenie czasu trwania dźwięków i wzajemnych relacji między nimi;
kolorystyka – związana jest z barwą dźwięku.

Pozostałe elementy poznasz podczas tej lekcji.

Kolejnymi elementami dzieła muzycznego są:

harmonia – porządkuje współbrzmienia dźwięków w utworze muzycznym. Z harmonią związane jest pojęcie akorduAkordakordu, czyli współbrzmienia co najmniej 3 dźwięków o różnej wysokości. Odpowiedni układ dźwięków w akordzie i jego brzmienie może tworzyć określony nastrój muzyczny.

RChe4lhFTvo5K1

Jan Sebastian Bach, widok nutowy utworu „Jesu, meine Freude” BWV 227 (fragment),
Źródło: dostępny w internecie: imslp.org, licencja: CC BY 4.0.

R1UD6oQr0e1KB

Johann Strauss (syn)

Źródło: domena publiczna źródło nagrania: https://www.youtube.com/watch?v=xsOwumN3utE.

ReSKpRhecjHPV

Jeanne Roniger (fot.), Cesar Franck przy organach w kościele św. Klotildy, Paryż, 1885, wikimedia.org, domena publiczna (ilustracja), Césara Francka „Preludium Fugi i wariacji h-moll op.18”, online-skills, CC BY 3.0 (dźwięk)

R1Ggs34AaEXcO

Ćwiczenie 1

Określ nastrój wysłuchanych przykładów muzycznych.

smutny nastrój, żartobliwy nastrój, uduchowiony nastrój

J.S. Bach, Jezu, meine Freude
J. Strauss, Pizzicato polka
C. Franck, Preludium Fugi i wariacji h-moll op.18

Podstawowe określenia dynamiczne:


DYNAMIKA
SKRÓT	WŁOSKA NAZWA	ZNACZENIE
fff	fortissimo possibile	możliwie najgłośniej
ff	fortissimo	bardzo głośno
f	forte	głośno
mf	mezzo forte	średnio głośno
mp	mezzo piano	średnio cicho
p	piano	cicho
pp	pianissimo	bardzo cicho
ppp	pianissimo possibile	możliwie najciszej
dim./decresc. >	diminuendo/decrescendo	stopniowe ściszanie dźwięku
cresc. <	crescendo	stopniowe zwiększenie głośności

ma72b019f9427c6c3_0000000000042

Kolejne elementy dzieła muzycznego

Podstawowe określenia agogiczne:


AGOGIKA
TEMPO WOLNE	TEMPO UMIARKOWANE	TEMPO SZYBKIE
grave - ciężko, poważnie, wolno	andante - (wł.) idąc	allegro - wesoło, żwawo, dość szybko
largo - szeroko, bardzo wolno i spokojnie	andantino - szybciej niż andante, wolniej niż allegretto	vivo - żywo, szybko, błyskotliwie
lento - powoli; szybciej niż largo, a wolniej niż adagio	moderato - umiarkowanie	vivace - żywo, ruchliwie
adagio - powoli	allegretto - żywo, szybciej niż moderato, wolniej niż allegro	presto - szybko

W utworze muzycznym tempo może ulegać zmianom, które oznacza się za pomocą odpowiednich określeń muzycznych np.:

Re2ES0EhKVLiM

Ilustracja przedstawia fermate - jest to element notacji muzycznej. Znak ten wygląda jak półkole położone otworem do dołu z kropką w środku. Fermata zwiększa czas trwania nuty lub pauzy o dowolną długość, w zależności od interpretacji wykonawcy. — Źródło: online-skills.

Rkpjz8GUztyYy

Ćwiczenie 2

Przyporządkuj elementy do odpowiedniej grupy.

frullato, mezzo piano, portato, grave, moderato, lento, diminuendo, fortissimo possibile, pizzicato, legato, presto, piano, forte, col legno, andantino

Dynamika
Artykulacja
Agogika

Kolejny element dzieła muzycznego to artykulacja.

Podstawowe określenia artykulacyjne:


ARTYKULACJA
OZNACZENIE W ZAPISIE NUTOWYM	WŁOSKA NAZWA	ZNACZENIE
Rdhp3qjJLBHOq	legato	łączenie dźwięków
RpO3405CxpClN	staccato	ostre oddzielanie dźwięków
RqPkCnubfdF7V	portato	oznacza „przenosząc”; sposób pośredni między staccato i legato
R1Hzx6XNcah3Y	glissando	z wł. „przeslizgując się po dzwiękach”; przejście z jednej wysokości dźwięku do innej w płynny sposób
R1H6OOpSkTAz4	arpeggio	szybkie zagranie kolejnych dźwięków w dół lub w górę, przez co akordAkordakord nie brzmi równocześnie
frull./frullato	frullato	z wł. „ćwierkając”; wymawianie głoski „trrr” w czasie wdmuchiwania powietrza, umożliwia uzyskanie drgającego dźwięku (wykorzystywane na instrumentach dętych)
Rvjc8Arka35ZB	tremolo	szybkie powtarzanie jednego lub kilku dźwięków
pizz./pizzicato	pizzicato	szarpanie struny palcem na instrumentach smyczkowych
arco	arco	gra smyczkiem
col legno	col legno	uderzenie strun drzewcem smyczka
con sord./con sordino	con sordino	gra przy użyciu tłumika
senza sord./senza sordino	senza sordino	gra bez tłumika

ma72b019f9427c6c3_0000000000043

RuHaNLLCX5JFU

Ćwiczenie 3

Połącz sposoby artykulacji z ich opisem.
A. szybkie zagranie kolejnych dźwięków w dół lub w górę, przez co akord nie brzmi równocześnie
Możliwe odpowiedzi: 1. arpeggio, 2. glissando , 3. legato , 4. pizzicato.
B. szarpanie struny palcem na instrumentach smyczkowych
Możliwe odpowiedzi: 1. arpeggio, 2. glissando , 3. legato , 4. pizzicato.
C. przejście z jednej wysokości dźwięku do innej w płynny sposób
Możliwe odpowiedzi: 1. arpeggio, 2. glissando , 3. legato , 4. pizzicato.
D. łączenie dźwięków
Możliwe odpowiedzi: 1. arpeggio, 2. glissando , 3. legato , 4. pizzicato.

R1FF2MwnJcTZ9

Ćwiczenie 4

Uszereguj oznaczenia dynamiczne od najcichszego do najgłośniejszego.

fff
p
ppp
ff
mp
f
pp
mf

Wszystkie przedstawione elementy, czyli melodyka, rytmika, kolorystyka, harmonia, dynamika, agogika i artykulacja wpływają na każdy utwór muzyczny nadając mu określony kształt i charakter.

Film pt. Elementy dzieła muzycznego

R1YYkoIXFqY1C

ma72b019f9427c6c3_0000000000046

Zadania

RY3is4aOuIMA3

Preludium c‑moll op. 28. nr 20, autorstwa Fryderyka Chopina Wykonawca: Pianista z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy

Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DzhM1d9vq

Preludium c‑moll op. 28. nr 20, autorstwa Fryderyka Chopina Wykonawca: Pianista z Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy

Na nagraniu Preludium c‑moll opus dwudzieste ósme numer 20, autorstwa Fryderyka Chopina. Utwór jest wykonany na fortepianie. Rozpoczyna się serią dramatycznych i smutnych akordów, później akordy są grane coraz ciszej, przez co potęguję się uczucie smutku i beznadziei.

R1XeTTkjX3uqg

Ćwiczenie 5

Fryderyk Chopin, Preludium c‑moll, Źródło: zpe.gov.pl

Ćwiczenie 6

R1HiAob8HsHX5

Ćwiczenie 7

Wysłuchaj przykładów muzycznych. Każdy z nich reprezentuje jeden z elementów dzieła muzycznego – harmonię, dynamikę, agogikę lub artykulację. Przyporządkuj je do odpowiednich nagrań.

R1ZHawEMMWlrE

Ćwiczenie 7

Wyjaśnij słowa: artykulacja, harmonia, dynamika, agogika.

R7DlA8PSLuhNl

Słownik pojęć

Adagio

z wł. „powoli”.

Accelerando

włoskie określenie tempa oznaczające: „przyspieszając”.

Akord

trzy lub więcej dźwięków brzmiących jednocześnie.

Allegretto

z wł. „żywo”; „szybciej niż moderato, a wolniej niż allegro”.

Allegro

z wł. „wesoło, żwawo, dość szybko”.

Andante

z wł. „idąc” – określenie umiarkowanego tempa.

Andantino

określenie umiarkowanego tempa nieco szybszego od andante, lecz wolniejszego od allegretto.

Arco

oznacza na instrumentach smyczkowych grę smyczkiem (np. na skrzypcach).

Arpeggio

to niejednoczesne wykonanie akordu, jego składniki grane są szybko po kolei w górę lub w dół; charakterystyczne dla harfy, używane też na innych instrumentach np. skrzypcach, fortepianie, gitarze.

Col legno

jest osiągalne do wykonania tylko na instrumentach smyczkowych – to uderzanie strun drzewcem smyczka.

Con sordino

„gra przy użyciu tłumika”; możliwe na instrumentach smyczkowych, klawiszowych, dętych blaszanych, jego użycie powoduje zmianę barwy dźwięku.

Crescendo

z wł.: „coraz głośniej”.

Decrescendo/diminuendo

z wł.: „coraz ciszej”.

Dyrygent

osoba kierująca zespołem wokalno‑instrumentalnym, chórem lub orkiestrą.

Fermata

dowolne przedłużenie wartości rytmicznej, oznaczone w nutach za pomocą znaku umieszczonego nad nutą, nad współbrzmiącymi nutami lub pauzą w utworze.

Forte

włoskie określenie oznaczające: „mocno, głośno”.

Fortissimo

włoskie określenie oznaczające: „bardzo mocno, bardzo głośno”.

Fortissimo possibile

włoskie określenie oznaczające: „możliwie najgłośniej”.

Frullato

z wł. „ćwierkając”; na instrumentach dętych poprzez trzepotanie językiem uzyskiwać drżące brzmienie podobne do tremola.

Glissando

z wł. „prześlizgując się po dźwiękach”; przejście z jednej wysokości do innej w sposób płynny, nieprzerwany; wykorzystywane np. w grze na skrzypcach, fortepianie, puzonie.

Grave

włoskie określenie tempa oznaczające: „ciężko, poważnie, wolno”.

Kompozytor

twórca utworów muzycznych.

Largo

włoskie określenie tempa oznaczające: „szeroko, bardzo wolno i spokojnie”.

Legato

z wł. oznacza „łącząc”; dźwięki są powiązane ze sobą.

Lento

włoskie określenie tempa oznaczające: „powoli; szybciej niż largo, a wolniej niż adagio”.

Mezzo forte

włoskie określenie oznaczające: „średnio głośno”.

Mezzo piano

włoskie określenie oznaczające: „średnio cicho”.

Moderato

z wł. „umiarkowanie”; określenie tempa.

Orkiestra

wieloosobowy zespół instrumentalny.

Pianissimo

włoskie określenie oznaczające: „bardzo cicho”.

Pianissimo possibile

włoskie określenie oznaczające: „możliwie najciszej”.

Piano

włoskie określenie oznaczające: „cicho, łagodnie”.

Pizzicato

polega na szarpaniu struny palcem na instrumentach smyczkowych.

Presto

włoskie określenie tempa oznaczające: „szybko”.

Ritardando

włoskie określenie tempa oznaczające: „opóźniając, stopniowo zwalniając”.

Senza sordino

powrót do gry bez tłumika.

Solista

wokalista lub instrumentalista wykonujący partię solową.

Staccato

z wł. „odrywając”; dźwięki są krótkie, ostre, grane z przerwami.

Tremolo

z wł. „drżąco”; jest to szybkie powtarzanie odpowiednio jednego lub kilku dźwięków; wykonalne na instrumentach smyczkowych, klawiszowych, perkusyjnych.

Vivace

włoskie określenie tempa oznaczające: „żywo, ruchliwie”.

Vivo

włoskie określenie tempa oznaczające: „żywo, szybko, błyskotliwie”

Źródła:

D. Gwizdalanka, Słowniczek oznaczeń i skrótów muzycznych, PWM, Kraków 2011, s. 5.

D. Wójcik, Nauka o muzyce. Wiadomości wstępne, instrumenty, formy i polska muzyka ludowa, Musica Iagellonica, Kraków 2006, s. 21.

www.muzykotekaszkolna.pl

J. Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 1998, s. 15.

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Encyklopedia muzyczna PWM pod red. E. Dziębowskiej, PWM, Kraków 1998.

Elementy dzieła muzycznego: agogika, dynamika, artykulacja, harmonia