Tajemnicze znaki

Podczas dzisiejszej lekcji przekonasz się, że znaki chromatyczne, o których mowa w temacie dzisiejszej lekcji, naprawdę kryją w sobie pewną tajemnicę. Odkryjesz ją sam.

Zaśpiewaj dwa razy razem z nagraniem, nazwami literowymi gamę C‑dur. Za pierwszym razem korzystaj z podpisanej klawiatury, drugi raz czytaj z nut na pięciolinii.

R1Md7ltFsWQ08

Na ilustracji fragment klawiatury fortepianu. Wycinek obejmuje 8 białych klawiszy i 8 czarnych klawiszy. Białe klawisze podpisane są kolejno: c1, d1, e1, f1, g1, a1, h1, c2. Czarne klawisze znajdują się: pomiędzy c1 i d1, d1 i e1, oraz f1 i g1, g1 i a1, a1 i h1. Pomiędzy e1 i f1 oraz h1 i c1 nie ma czarnych klawiszy. Wszelkie oznaczenia numeryczne w całym opisie znajdują się w indeksie górnym.

RaqurT82I3udT

Na ilustracji zapis nutowy gamy C‑dur. Nuty zapisane są na jednej pięciolinii. Na początku pięciolinii klucz wiolinowy. Pierwszy dźwięk c1 znajduje się na pierwszej linii dodanej dolnej, dźwięk d1 znajduje się pod pierwszą linią pięciolinii, dźwięk e1 na pierwszej linii, dźwięk f1 na pierwszym polu, dźwięk g1 na drugiej linii, dźwięk a1 na drugim polu, dźwięk h1 na 3 linii, dźwięk c2 na 3 polu. Wszelkie oznaczenia numeryczne w całym opisie znajdują się w indeksie górnym.

Krzyżyk, bemol, kasownik.

Jeżeli dobrze przyjrzałeś się pięciolinii i klawiaturze, stwierdziłeś, że na pięciolinii nie ma dodatkowych miejsc na zapisanie dodatkowych nut pomiędzy dźwiękami c1 d1 e1 f1 g1 a1 h1 c2, a jak widać na dołączonej klawiaturze, takie dźwięki istnieją w rzeczywistości. W jaki więc sposób zapisuje się te dźwięki? Właśnie do tego służą tajemnicze znaki, czyli znaki chromatyczne. W zależności od potrzeb stosuje się krzyżyki lub bemole.

R1X52AcMRauP9

Na ilustracji pięciolinia a na niej klucz wiolinowy i dwa krzyżyki. Pierwszy krzyżyk na 5 linii, drugi krzyżyk na 3 polu. Krzyżyki to znaki graficzne, składające się z dwóch linii pionowych i dwóch linii ukośnych.

Krzyżyk podwyższa dany stopień o półton i daje nucie w nazwie końcówkę „is”. Dźwięki z krzyżykiem zgodnie z tą zasadą przyjmują następujące nazwy: cis, dis, eis, fis, gis, ais, his. Krzyżyk stawia się z lewej strony nuty na tej samej wysokości co dana nuta.

R13AbUZ90c1hh

Na ilustracji pięciolinia, a na niej klucz wiolinowy i 3 bemole. Bemole to znaki graficzne składające się z laseczki i brzuszka. Brzuszek jest lekko wyciągnięty w dół, umieszczony po prawej stronie na dole laseczki. Pierwszy na pięciolinii znak bemol znajduje się na trzeciej linii pięciolinii, drugi znak bemol znajduje się na polu między czwartą a piątą linią pięciolinii, ostatni trzeci znak bemol znajduje się na polu między drugą a trzecią linią.

Bemol obniża dany stopień o półton i daje nucie w nazwie końcówkę „es” dla nazw dźwięków, które są spółgłoską (np. ces, des, fes, ges) lub „s” dla nazw dźwięków, które są samogłoską (np. es, as). Wyjątek stanowi nuta „h”, której nie nazywamy „hes” tylko „b”. Zgodnie z tą zasadą dźwięki z bemolem przyjmują następujące nazwy: ces, des, es, fes, ges, as, b. Bemol stawia się z lewej strony nuty na tej samej wysokości co dana nuta.

RwJVrQ3cY1QHK

Na ilustracji pięciolinia z zapisanymi na niej kluczem wiolinowym i kasownikiem. Kasownik to znak graficzny, składający się z dwóch równoległych linii pionowych, druga jest umieszczona odrobinę niżej niż pierwsza, obie są ze sobą połączone innymi równoległymi liniami, łączącymi środek jednej pionowej linii z końcem drugiej.

Kasownik odwołuje znaki chromatyczne i przywraca dźwiękom pierwotne nazwy, czyli c d e f g a h. Kasownik stawia się z lewej strony nuty na tej samej wysokości co dana nuta.

Zaśpiewaj z nut, zwróć uwagę na nazwy dźwięków z krzyżykiem oraz po zastosowaniu kasownika.

Zaśpiewaj z nut, zwróć uwagę na nazwy dźwięków z bemolem oraz po zastosowaniu kasownika.

Znaki chromatyczne przykluczowe i przygodne

W zależności od położenia znaków na pięciolinii wyróżniamy znaki chromatyczne przykluczowe i znaki chromatyczne przygodne.

Znaki chromatyczne przykluczowe to takie, które leżą bezpośrednio przy kluczu. Znaki te obowiązują w całym utworze, chyba że w trakcie zostanie wprowadzona jakaś zmiana, np. kasownik.

Znaki chromatyczne przygodne to znaki, które leżą bezpośrednio przy nutach w trakcie zapisu muzycznego. Znaki obowiązują tylko w tym jednym takcie od miejsca, w którym zostały zapisane. Kreska taktowa kończąca takt działa jak kasownik, ale bardzo często dla przypomnienia w nowym takcie zapisuje się ten znak.

W poniższym przykładzie przy kluczu stoją trzy bemole, są to znaki przykluczowe, w związku z czym obowiązują w całym utworze. Znaki te obniżają wszystkie dźwięki „h” do „b”, „e” do „es” oraz „a” do „as”. W takcie piątym przy nucie „cIndeks górny 1¹” jest zapisany krzyżyk. Jest to znak przygodny, czyli działa tylko w tym jednym takcie i zmienia dźwięk „c” na „cis”.

R1adepOlBLGlM

Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy zatytułowany „Temat z III Symfonii Es-dur op. 55” Ludwiga van Beethovena. Zapis składa się z dwóch pięciolinii. Przy każdym kluczu wiolinowym znajdują się 3 bemole: b, es, as. Kolejne nuty zapisanej melodii są podpisane nazwami literowymi. Są to w kolejności: es1, g1, es1, b, es1, g1, b1, es1, d1, cis1. g1, as1, as1, g1, f1, g1, as1, g1, b1, as1, g1, f1, es1, b, c1, d1, es.

Ilustracja interaktywna przedstawia zapis nutowy zatytułowany „Temat z III Symfonii Es-dur op. 55” Ludwiga van Beethovena. Zapis składa się z dwóch pięciolinii. Przy każdym kluczu wiolinowym znajdują się 3 bemole: b, es, as. Kolejne nuty zapisanej melodii są podpisane nazwami literowymi. Są to w kolejności: es1, g1, es1, b, es1, g1, b1, es1, d1, cis1. g1, as1, as1, g1, f1, g1, as1, g1, b1, as1, g1, f1, es1, b, c1, d1, es.

1

2

1. Przy kluczu stoją trzy bemole, są to znaki przykluczowe, w związku z czym obowiązują w całym utworze. Znaki te obniżają wszystkie dźwięki „h” do „b”, „e” do „es” oraz „a” do „as”.

2. Przy nucie „c1” jest zapisany krzyżyk. Jest to znak przygodny, czyli działa tylko w tym jednym takcie i zmienia dźwięk „c” na „cis”.

Za chwilę wysłuchasz trzech wersji fragmentu melodii „Wlazł kotek na płotek”. Zwróć uwagę na zapis muzyczny. Za drugim razem zaśpiewaj z nut razem z nagraniem nazwami literowymi, uwzględniając znaki chromatyczne. Zauważ, że wersja w tonacji c‑moll ma smutny charakter, natomiast wersja w tonacji D‑dur jest zapisana trochę wyżej, ale mimo tego melodia nie uległa zmianie.

R18qhxJpq6C0o

Zapis nutowy piosenki „Wlazł kotek na płotek” w tonacji c-moll. Na pięciolinii klucz wiolinowy rozpoczynający zapis, obok niego trzy znaki bemol, kolejno b, es, as. Metrum trzy czwarte. Kolejne dźwięki melodii to: g es es, f d d, c es g, g es es, f d d, c es c.

Zapis nutowy piosenki „Wlazł kotek na płotek” w tonacji c-moll. Na pięciolinii klucz wiolinowy rozpoczynający zapis, obok niego trzy znaki bemol, kolejno b, es, as. Metrum trzy czwarte. Kolejne dźwięki melodii to: g es es, f d d, c es g, g es es, f d d, c es c.

1

1. Przy kluczu znajdują się trzy bemole, jako znaki przykluczowe. Jest to tonacja c-moll. W przypadku tego fragmentu melodii dźwięk „e” zostaje obniżony o półton i zmienia nazwę na „es”. Melodia uzyskuje smutny nastrój.

RBuqm0tpEcMJp

Zapis nutowy piosenki „Wlazł kotek na płotek” w tonacji D-dur. Zapis znajduje się na jednej pięciolinii. Przy kluczu wiolinowym znajdują się 2 krzyżyki: fis i cis. Metrum trzy czwarte. Kolejne dźwięki melodii to a fis fis, g e e, d fis a, a fis fis, g e e, d fis d.

Zapis nutowy piosenki „Wlazł kotek na płotek” w tonacji D-dur. Zapis znajduje się na jednej pięciolinii. Przy kluczu wiolinowym znajdują się 2 krzyżyki: fis i cis. Metrum trzy czwarte. Kolejne dźwięki melodii to a fis fis, g e e, d fis a, a fis fis, g e e, d fis d.

1

1. Przy kluczu znajdują się dwa krzyżyki, jako znaki przykluczowe. Jest to tonacja D-dur. W przypadku tego fragmentu melodii dźwięk „f” zostaje podwyższony o półton i zmienia nazwę na „fis”.

Sprawdź swoją wiedzę na temat znaków chromatycznych

Słownik pojęć

Słownik pojęć opracowano na podstawie:

red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

Franciszek Wesołowski, Zasady muzyki, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1986.