Leszek Kołakowski Gottfried Wilhelm Leibniz 1646–1716

Jest, oczywiście, w świecie zło, grzech i cierpienie. Zło powstaje z samej niedoskonałości stworzeń, a Bóg nie mógł uczynić stworzeń doskonałymi, czyli równymi sobie samemu. Jest logicznie niemożliwe, by było więcej bogów niż jeden. Bóg […] nie sprawia zła, ale je dopuszcza. Jednakże – uważajmy – Bóg dopuszcza minimum zła, jakie jest w świecie stworzonym możliwe. Bóg jest nieskończenie dobry, bo jest doskonały, a dobroć z definicji zawiera się w doskonałości. Jest też nieskończenie mądry, a z obu tych Jego własności wynika, że stworzył świat najlepszy z możliwych, czyli taki, gdzie masa dobra jest maksymalnie wielka w zestawieniu z masą zła. Bóg zrobił przegląd wszystkich światów możliwych i rozwiązał zapewne jakieś nieskończone równanie, które dało ten właśnie wynik. Świat, gdzie by nie było w ogóle zła, był zapewne możliwy, lecz musiałby to być świat zaludniony przez pozbawione woli automaty, Bóg zaś wyliczył, że ten nasz świat, z całym jego złem i cierpieniem, wytwarza nieporównanie więcej dobra niż tamten możliwy, wyzuty z wolności. Żyjemy przeto w najlepszym z wszystkich możliwych światów, a ten wniosek […] wyłania się nieuchronnie z samego pojęcia Boga jako bytu doskonałego. Jest On nie tylko stworzycielem wszystkiego, ale królem i miłującym ojcem swoich ludzkich poddanych. Pytanie, czy może to przekonać człowieka, który właśnie z głodu lub tortur strasznych ginie, nie porusza Leibniza wiary: on nie przeczy obecności zła i cierpienia, przeczy tylko temu, by był to argument przeciw boskiej dobroci.

leibniz Source: Leszek Kołakowski, Gottfried Wilhelm Leibniz 1646–1716, [w:] tegoż, O co nas pytają wielcy filozofowie. Seria II, Kraków 2005, s. 68–69.

Leszek Kołakowski John Locke 1632–1704

Wiara, że obecna jest w nas jakaś wiedza wrodzona, jest źródłem różnych przesądów i niemądrych dogmatów; każdy może bronić swoich fantazji na tej zasadzie, że są one jakoby z wrodzonej mądrości w nim zapisane. Pierwsze rozdziały głównego dzieła Locke’a poświęcone są wykazywaniu, że nie ma żadnych idei wrodzonych. […] Wszystko jednak, co wiemy, pochodzi z doświadczenia: gdy przychodzimy na świat, umysł nasz jest jak czysta, niezapisana kartka papieru. […]
Że nie mamy idei wrodzonych, nie znaczy to, wedle Locke’a, że wszystko, co wiemy, ogranicza się do treści naszych własnych spostrzeżeń i żadną miarą nie sięga rzeczy. Doświadczenie zmysłowe ukazuje nam wprawdzie nasz własny świat percepcyjny, ale mamy także niezachwianą intuicję istnienia rzeczy, chociaż istoty ich nie znamy i znać nie potrzebujemy. […]
Nie mamy także żadnych wrodzonych idei moralnych, rozum jednakowoż pozwala nam przekonać się, co jest dla nas, społeczności żyjących, korzystne lub niekorzystne, przyjemne albo przykre, czyli dobre lub złe. […]
Nie mamy wreszcie […] żadnej wrodzonej idei Boga; gdyby taka istniała, wszyscy ludzie byliby jej posiadaczami, widzimy jednak, że tak nie jest. O istnieniu Boga wiemy z pewnością, bo chociaż nie znamy Jego istoty, nie może być wątpliwości, że musi istnieć byt, który jest racją istnienia istot przygodnych, jakimi są ludzie […].
W ogólności zatem Locke, choć przyznawał, że czasem objawienie daje nam informacje, których skądinąd niepodobna zaczerpnąć, to jednak uporczywie głosił, że żadne objawienie nie może naturalnemu naszemu poznaniu przeczyć. To zaś jest zasada deistyczna, okrawanie tradycji religijnej do wyroków świeckiego rozumu. W tym sensie był racjonalistą; wierzył w powszechnie obowiązujące reguły rozumu, który jest zwierzchnim sędzią w sprawach prawdy i fałszu.

locke Source: Leszek Kołakowski, John Locke 1632–1704, [w:] tegoż, O co nas pytają wielcy filozofowie. Seria II, Kraków 2005, s. 86–89.