Epitet, porównanie, metafora – zapoznać się z nimi pora! Ćwiczymy rozpoznawanie i tworzenie środków stylistycznych

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• zna pojęcie: środki stylistyczne,

• zna pojęcia: metafora, porównanie, epitet.

b) Umiejętności

Uczeń:

• potrafi rozróżnić trzy środki stylistyczne,

• potrafi nazwać dany środek stylistyczny,

• potrafi stworzyć środek stylistyczny,

• potrafi omówić funkcję danego środka stylistycznego.

2. Metoda i forma pracy

Metoda problemowa, praca z całą klasą, praca indywidualna.

3. Środki dydaktyczne

Kartki dla uczniów z definicjami terminów: środek stylistyczny, metafora, epitet, porównanie.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem lekcji i uświadamia im cele zajęć. Rozdaje kartki
z definicjami środków stylistycznych stworzonymi na podstawie słownika terminów literackich, odczytuje je i prosi uczniów, by jeszcze raz przeczytali definicje ze zrozumieniem, po cichu i powoli.

b) Faza realizacyjna

Nauczyciel wybiera do tablicy jednego ucznia, który rysuje oczy. Uczeń dopisuje pod rysunkiem:

Oczy jak ...

Robić migdałowe ...

Robić wielkie ...

Świecić ...

Mieć oczy dookoła ...

Rzucić na coś ...

Uczniowie przepisują zwroty do zeszytu. Uzupełniają je, dopisując obok dosłowne tłumaczenie związku oraz zastanawiają się, która z podanych definicji pasuje do kolejnych związków. Nauczyciel koryguje odpowiedzi i wyjaśnia przy każdym przykładzie użyty środek stylistyczny (np. dlaczego dane wyrażenie jest metaforą). Uczniowie zwracają uwagę na funkcję danego środka stylistycznego.

Oczy jak gwiazdy – lśniące oczy – porównanie

Robić migdałowe oczy – uwodzić kogoś – metafora

Robić wielkie oczy – dziwić się – metafora

Świecić oczami – wstydzić się – metafora

Mieć oczy dookoła głowy – widzieć wszystko, być spostrzegawczym – metafora

Rzucić na coś okiem – przelotnie spojrzeć na coś – metafora

Zapłakane oczy – epitet

Kolejny uczeń na tablicy rysuje nos. Pod spodem zapisuje niedokończone zwroty:

Nos jak ...

Mieć muchy w ...

Zadzierać ...

Uczniowie ponownie wykonują zadanie uzupełnienia tekstu i dopasowania na podstawie definicji nazwy środka stylistycznego. Uzasadniają swój wybór.

Nos jak klamka od zakrystii – duży nos – porównanie

Mieć muchy w nosie – być niezadowolonym, naburmuszonym – przenośnia, metafora

Zadzierać nosa – być zarozumiałym – przenośnia, metafora

Następny uczeń rysuje usta i zapisuje zwroty:

... usta

usta jak ...

Uczniowie wypełniają, podając uzasadnienie:

koralowe usta – usta koloru różowo‑czerwonego – epitet

usta jak maliny – usta koloru malinowego – porównanie

Kolejny uczeń rysuje włosy i podpisuje:

... stanęły mu dęba na głowie

oby mu włos z głowy ...

... włos na czworo

Uczniowie wypełniają, podając uzasadnienie wyboru środka stylistycznego:

Włosy stanęły mu dęba na głowie – przestraszył się – metafora

Oby mu włos z głowy nie spadł – oby był bezpieczny – metafora

Dzielić włos na czworo – mnożyć problemy – metafora

c) Faza podsumowująca

Uczniowie przygotowują na odwrocie kartki z definicjami rysunek dla kolegi z ławki. Następnie uczniowie starają się dopisać do niego zwroty i spróbować określić środki stylistyczne w nim zawarte. Np.:

serce

Waleczne serce – ktoś o wielkiej odwadze – epitet

Serce w klatce – mowa o człowieku zakochanym – metafora

Serce jak dzwon – bardzo zdrowe serce – porównanie

Ma serce ze złota – mowa o człowieku szczerym – metafora

Wybrani uczniowie odczytują swoje prace. Błędy korygowane są przez innych uczniów.

5. Bibliografia

1. Kowalikowa J., Żydek‑Bednarczuk U., Współczesna polszczyzna. Podręcznik języka polskiego dla szkół średnich, wyd. 5, OD NOWA, Kraków 2000.

2. Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, wyd. 3 poszerz. i popr., Ossolineum, Wrocław 1998.

6. Załączniki

Zadanie domowe

W podręczniku do języka polskiego wyszukam po dwa przykłady omawianych dziś środków stylistycznych: metafory, porównania i epitetu. Zapiszę tytuł i autora wiersza obok wypisanego środka stylistycznego.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Jeśli uczniowie zaproponują złożenia występujące w środowisku uczniowskim (np. strzelać z ucha – donosić – metafora lub włosy stanęły mu dęba jak Szopenowi po koncercie – zdziwił się lub wystraszył – metafora) proponuję zapisać je na tablicy i zaznaczyć, że są one zaczerpnięte z języka potocznego.

Jeśli uczniowie mieli już jakieś lekcje z powyższymi środkami stylistycznymi, warto wykorzystać definicje podane w podręcznikach, z którymi mieli wcześniej styczność.