Epoki w dziejach muzyki – klasycyzm w Polsce
Ważne daty
1750‑1820 – klasycyzm,
1732‑1809 – Józef Haydn,
1756‑1791 – Wolfgang Amadeusz Mozart,
1770‑1827 – Ludwig van Beethoven,
1769‑1854 – Józef Elsner,
1734‑1821 – Maciej Kamieński,
1746‑1829 – Jan Stefani,
1785‑1857 – Karol Kurpiński,
1765‑1833 – Michał Kleofas Ogiński,
1789‑1831 – Maria Szymanowska.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela:
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności),
2) rozpoznaje ze słuchu:
a) brzmienie instrumentów muzycznych,
4) przedstawia słuchaną muzykę za pomocą środków pozamuzycznych (łącząc muzykę z innymi obszarami wiedzy):
d) opisuje słowami cechy i charakter słuchanych utworów.
II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.
6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki (średniowiecze, renesans, barok, klasycyzm, romantyzm, muzyka XX w.) oraz potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla nich.
8. Potrafi uzasadnić własne preferencje muzyczne, argumentując swoje wybory.
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.
rozróżniać muzykę wokalną, wokalno – instrumentalną, instrumentalną;
przedstawiać przykłady polskiej twórczości muzycznej klasycyzmu: J. Elsner, M. Kamieński, J. Stefani, K. Kurpiński, M. K. Ogiński, M Szymanowska;
rozróżniać utwory polskich kompozytorów okresu klasycyzmu.
Klasycyzm w Polsce - sylwetki kompozytorów
Józef Ksawery Elsner urodził się w Grodkowie. Już jako dziecko śpiewał w kościelnym chórze i komponował, uczył się także gry skrzypach. W 1791 roku został członkiem orkiestry teatralnej w Brnie, następnie przeprowadził się do Lwowa, gdzie został kapelmistrzem teatru niemieckiego, w którym wystawiał swoje opery. Ożenił się z Polką – Klarą Abt, która pomogła mu w nauce języka polskiego, dzięki czemu mógł pisać polskie libretta, a w swojej muzyce sięgał do motywów ludowych. W 1799 przeniósł się do Warszawy i został dyrektorem Teatru Narodowego, w którym wystawiał opery zagraniczne, a także własne dzieła, m.in.: Leszka Białego, czyli Czarownicę z Łysej Góry, Króla Łokietka, czyli Wiśliczanki oraz Jagiełłę w Tenczynie. Był założycielem trzech szkół muzycznych, w jednej z nich wykształcił między innymi Fryderyka Chopnia.
Poszukaj w Internecie utworu Msza a‑moll op. 81 Józefa Elsnera. Wysłuchaj jej fragmentów i wymień jej obsadę wykonawczą.
Maciej Kamieński przypuszczalnie urodził się na Słowacji. Najprawdopodobniej w wieku około trzydziestu lat przeprowadził się do Polski. Zamieszkał w Warszawie, gdzie zasłynął jako nauczyciel gry na fortepianie oraz śpiewu. Do jego najważniejszych dzieł należą opery napisane do librett w różnych językach: niemieckim, francuskim oraz polskim, w którym powstało pięć jego dzieł: Nędza uszczęśliwiona; Zośka, czyli wiejskie zaloty; Prostota cnotliwa; Balik gospodarski; Tradycja dowcipem załatwiona; Słowik, czyli Kasia z Hanką na wydaniu. Nawiązał w nich do polskiego folklorufolkloru, tańców narodowych, przyczynił się do powstania polskiej opery narodowej.
Jan Stefani pochodził z Czech. Po przybyciu do Polski związał się z dworem Stanisława Augusta Poniatowskiego, pracował w Teatrze Narodowym. Był twórcą opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale, powstałej do libretta Wojciecha Bogusławskiego. Kompozytor połączył w niej polskie motywy ludowe i koloratury wzorowane na francuskich ariachariach, inspirował się także stylem Mozarta. Dzięki tematyce powstańczej i stawianiu opozycji wobec zaborców dzieło zyskało ogromną popularność, ale w wyniku cenzury wystawione zostało tylko trzykrotnie.
Karol Kurpiński urodził się we Włoszakowicach na Wielkopolsce, w rodzinie organisty oraz kapelmistrza na dworze Sułkowskich. W dzieciństwie pobierał nauki gry na instrumentach klawiszowych i skrzypcach. Po przeprowadzce do Warszawy objął funkcję drugiego dyrygenta Teatru Narodowego. Dzięki wykonaniu kantaty ku czci Napoleona zdobył uznanie wybitnego kompozytora. W 1812 roku stworzył symfonię Bitwa pod Mażajskiem, która pod zmienionym tytułem Wielka symfonia bitwę wyobrażająca zyskała miano dzieła programowego Kurpińskiego. W trakcie powstania listopadowego tworzył opery i pieśni o tematyce patriotycznej, m.in. słynną Warszawiankę, traktowaną wówczas jako hymn narodowy. Dzięki objęciu w 1824 roku funkcji dyrektora Teatru Narodowego mógł upowszechniać dzieła europejskich mistrzów: Giacchina Rossiniego i Karola Marii Webera. Dyrygował prawykonaniem jednego z dwóch koncertów fortepianowych Chopina – koncertu f‑moll op. 21.
Wysłuchaj fragmentu Koncertu na klarnet B‑dur Karola Kurpińskiego. Opisz wrażenia towarzyszące Ci podczas słuchania.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DnaN8LCwi
Utwór Karola Krupińskiego, „Koncert na klarnet B- dur”. Utwór wykonywany przez klarnet i akompaniujący mu fortepian. Utwór zaczyna się tryumfalnym wstępem fortepianu. Potem klarnet gra kilka wirtuozowskich pasaży a następnie melancholijną melodię, potem znów następuje energiczna i popisowa partia klarnetu. Charakter muzyki zmienia się wielokrotnie w ciągu 2 minut nagrania.
Michał Kleofas Ogiński był artystą wszechstronnie utalentowanym - zasłynął jako skrzypek, kompozytor, pisarz oraz polityk. W wieku 21 lat objął funkcję posła na sejm oraz posadę komisarza skarbu Wielkiego Księstwa Litewskiego, a następnie podskarbiego. Dowodził pułkiem strzelców konnych w powstaniu kościuszkowskim. Podczas pobytu w Wilnie organizował wiele koncertów i przedstawień pielęgnujących polskie tradycje. Był twórcą polonezów, walców, mazurków na fortepian, pieśni powstańczych i rewolucyjnych, marszy, a także jednej opery. Najbardziej znanym dziełem Ogińskiego jest Polonez a‑moll Pożegnanie ojczyzny.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DnaN8LCwi
Nagranie poloneza „Pożegnanie Ojczyzny” Michała Kleofasa Ogińskiego. Smutny, tęskny polonez. Należy do polonezów melancholijnych czyli jest tańcem stylizowanym a nie użytkowym. Utwór wykonany jest na fortepianie.
Maria Szymanowska jest jedną z niewielu przed współczesnością kobiet‑kompozytorek. Pisała utwory na fortepian, m.in. etiudy, nokturny, walce, polonezy, mazurki, pieśni, a także utwory wokalne. Na jej dorobek składa się ponad sto dwadzieścia kompozycji. Była także pierwszą wybitną pianistką Starego Kontynentu, zasłynęła z wykonań Bacha, Mozarta, Webera, Beethovena, Chopina. Zdobyła popularność w Warszawie i Europie, nazywano ją królową tonów.
Zadania
Wysłuchaj utworów.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DnaN8LCwi
Nagranie „Eine kleine Nachtmusik” Wolfganga Amadeusza Mozarta. Utwór radosny, pogodny, w dość szybkim tempie. Wykonywany przez kwartet smyczkowy.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DnaN8LCwi
Utwór Karola Krupińskiego, „Koncert na klarnet B- dur”. Utwór wykonywany przez klarnet i akompaniujący mu fortepian. Utwór zaczyna się tryumfalnym wstępem fortepianu. Potem klarnet gra kilka wirtuozowskich pasaży a następnie melancholijną melodię, potem znów następuje energiczna i popisowa partia klarnetu. Charakter muzyki zmienia się wielokrotnie w ciągu 2 minut nagrania.
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DnaN8LCwi
Nagranie poloneza „Pożegnanie Ojczyzny” Michała Kleofasa Ogińskiego. Smutny, tęskny polonez. Należy do polonezów melancholijnych czyli jest tańcem stylizowanym a nie użytkowym. Utwór wykonany jest na fortepianie.
Spośród przedstawionych definicji wybierz tą, która opisuje symfonię:
- sceniczny utwór wokalno-instrumentalny, łączący grę aktorską ze śpiewem oraz muzyką i tańcem
- utwór instrumentalny składający się z kilku tańców, zwykle w następującej kolejności: allemande, courante, sarabanda i gigue
- forma muzyczna, polegająca na tym, że jeden solista występuje z akompaniamentem orkiestry. Utwór zazwyczaj złożony jest z trzech części w układzie szybka-wolna-szybka
- utwór muzyczny przeznaczony na orkiestrę symfoniczną
Słownik pojęć
pieśń solowa z akompaniamentem instrumentalnym wchodząca w skład opery, oratorium, operetki lub kantaty.
bas cyfrowany, muzyczny typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600–ok. 1750.
ludowa twórczość artystyczna.
typ budowy wielogłosowych utworów muzycznych, w których tylko jeden głos prowadzi melodię.
instrumentalny utwór muzyczny przeznaczony do wykonania przez solistę i orkiestrę symfoniczną.
tekst słowny opery, operetki; też: literacko opracowana treść baletu lub pantomimy.
sceniczny dramat muzyczny.
zapis nutowy utworu muzycznego, podzielony na partie wokalne i instrumentalne.
muzyka mająca wiele linii melodycznych współbrzmiących ze sobą.
instrumentalny utwór muzyczny składający się zwykle z trzech lub czterech odrębnych części.
utwór muzyczny przeznaczony na orkiestrę.
Słownik pojęć opracowano na podstawie:
encyklopedia.pwn.pl
sjp.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
Andrzej Chodkowski (red.), Encyklopedia muzyki, PWN, Warszawa 1995.
Strumiłło, Tadeusz, Nowak‑Romanowicz Alina, i Kuryłowicz Teresa, Poglądy na muzykę kompozytorów polskich doby przedchopinowskiej: Ogiński, Elsner, Kurpiński., PWM, Kraków, 1960.