RJY5EbS6WIlr71
Temat lekcji: Epoki w dziejach muzyki - klasycyzm w Polsce jest zapisany na tle zdjęcia harfy. Widać część instrumentu ok. 20 strun i górną część ramy instrumentu. Na zdjęciu harfa jest pięknie oświetlona, światło tworzy żółto-czerwone refleksy.

Epoki w dziejach muzyki – klasycyzm w Polsce

Ważne daty

1750‑1820 – klasycyzm,

1732‑1809 – Józef Haydn,

1756‑1791 – Wolfgang Amadeusz Mozart,

1770‑1827 – Ludwig van Beethoven,

1769‑1854 – Józef Elsner,

1734‑1821 – Maciej Kamieński,

1746‑1829 – Jan Stefani,

1785‑1857 – Karol Kurpiński,

1765‑1833 – Michał Kleofas Ogiński,

1789‑1831 – Maria Szymanowska.

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela:

RLgct7PZ6DFFb
Scenariusz zajęć do pobrania

I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.

4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:

1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):

a) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od średniowiecza do współczesności),

2) rozpoznaje ze słuchu:

a) brzmienie instrumentów muzycznych,

4) przedstawia słuchaną muzykę za pomocą środków pozamuzycznych (łącząc muzykę z innymi obszarami wiedzy):

d) opisuje słowami cechy i charakter słuchanych utworów.

II. Język i funkcje muzyki, myślenie muzyczne, kreacja i twórcze działania.

6. Wymienia nazwy epok w dziejach muzyki (średniowiecze, renesans, barok, klasycyzm, romantyzm, muzyka XX w.) oraz potrafi wskazać kompozytorów reprezentatywnych dla nich.

8. Potrafi uzasadnić własne preferencje muzyczne, argumentując swoje wybory.

III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:

1) zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej.

Nauczysz się

rozróżniać muzykę wokalną, wokalno – instrumentalną, instrumentalną;

przedstawiać przykłady polskiej twórczości muzycznej klasycyzmu: J. Elsner, M. Kamieński, J. Stefani, K. Kurpiński, M. K. Ogiński, M Szymanowska;

rozróżniać utwory polskich kompozytorów okresu klasycyzmu.

Klasycyzm w Polsce - sylwetki kompozytorów

Józef Ksawery Elsner urodził się w Grodkowie. Już jako dziecko śpiewał w kościelnym chórze i komponował, uczył się także gry skrzypach. W 1791 roku został członkiem orkiestry teatralnej w Brnie, następnie przeprowadził się do Lwowa, gdzie został kapelmistrzem teatru niemieckiego, w którym wystawiał swoje opery. Ożenił się z Polką – Klarą Abt, która pomogła mu w nauce języka polskiego, dzięki czemu mógł pisać polskie libretta, a w swojej muzyce sięgał do motywów ludowych. W 1799 przeniósł się do Warszawy i został dyrektorem Teatru Narodowego, w którym wystawiał opery zagraniczne, a także własne dzieła, m.in.: Leszka Białego, czyli Czarownicę z Łysej Góry, Króla Łokietka, czyli Wiśliczanki oraz Jagiełłę w Tenczynie. Był założycielem trzech szkół muzycznych, w jednej z nich wykształcił między innymi Fryderyka Chopnia.

R3JOKthPJ3KGM
Na ilustracji interaktywnej portret Józefa Elsnera. Na obrazie starszy mężczyzna, o siwych średniej długości włosach, lekko falowanych. Prosty średniej wielkości nos, ciemne oczy, usta wyraźnie zarysowane. Ubrany jest w zapięty wysoko surdut, pod szyją ma kołnierzyk i apaszkę. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: Hymn Święta miłości kochanej ojczyzny, autorstwa Józefa Elsnera. Pojawia się też możliwość uruchomienia muzyki. Utwór wokalno-instrumentalny, wykonywany przez wysoki głos kobiecy z akompaniamentem fortepianu. Muzyka jest dostojna, wręcz majestatyczna. Kobieta śpiewa następujący tekst: „Święta miłości kochanej Ojczyzny, Czują Cię tylko umysły poczciwe! Dla ciebie zjadłe smakują trucizny, Dla ciebie więzy, pęta nie zelżywe. Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny, Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe. Byle cię można wspomóc, byle wspierać, Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać.”
Józef Elsner, ilustracja interaktywna
Źródło: online skills sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Zobacz także

Poszukaj w Internecie utworu Msza a‑moll op. 81 Józefa Elsnera. Wysłuchaj jej fragmentów i wymień jej obsadę wykonawczą.

Maciej Kamieński przypuszczalnie urodził się na Słowacji. Najprawdopodobniej w wieku około trzydziestu lat przeprowadził się do Polski. Zamieszkał w Warszawie, gdzie zasłynął jako nauczyciel gry na fortepianie oraz śpiewu. Do jego najważniejszych dzieł należą opery napisane do librett w różnych językach: niemieckim, francuskim oraz polskim, w którym powstało pięć jego dzieł: Nędza uszczęśliwiona; Zośka, czyli wiejskie zaloty; Prostota cnotliwa; Balik gospodarski; Tradycja dowcipem załatwiona; Słowik, czyli Kasia z Hanką na wydaniu. Nawiązał w nich do polskiego folkloruFolklorfolkloru, tańców narodowych, przyczynił się do powstania polskiej opery narodowej.

R1SrNwm0p0CSz1
Źródło: online skills sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0 Fot. AMFN.

Jan Stefani pochodził z Czech. Po przybyciu do Polski związał się z dworem Stanisława Augusta Poniatowskiego, pracował w Teatrze Narodowym. Był twórcą opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale, powstałej do libretta Wojciecha Bogusławskiego. Kompozytor połączył w niej polskie motywy ludowe i koloratury wzorowane na francuskich ariachAriaariach, inspirował się także stylem Mozarta. Dzięki tematyce powstańczej i stawianiu opozycji wobec zaborców dzieło zyskało ogromną popularność, ale w wyniku cenzury wystawione zostało tylko trzykrotnie.

RaW9J4g1kiTn8
Na ilustracji interaktywnej portret Jana Stefaniego. Kompozytor przedstawiony jest jako starszy mężczyzna. Ma duże oczy, z dużymi powiekami, duży prosty nos, wąskie usta. Siwe włosy sięgające do ucha. Pod szyją ma kołnierzyk i apaszkę. Ubrany jest w ciemny surdut. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis "Marsz kosynierów z opery Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale, autorstwa Jana Stefaniego. Utwór wykonany przez wokalistów (mężczyzn i kobiety) z towarzyszeniem fortepianu. Rozpoczyna energicznym wstępem granym na fortepianie. Pieśń jest utrzymana w rytmie krakowiaka, szybka, zagrzewająca do walki. Chór śpiewa tekst: „Dalej bracia, dalej żywo, otwiera się dla nas żniwo, rzućwa pługi, rzućwa radło, trza wojować, kiej tak padło. Niechaj baba gospodarzy, niech pilnują roli starzy; my parobcy, zagrodniki, rzućwa cepy, bierzwa piki.”
Jan Stefani: ilustracja interaktywna
Źródło: online skills sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Karol Kurpiński urodził się we Włoszakowicach na Wielkopolsce, w rodzinie organisty oraz kapelmistrza na dworze Sułkowskich. W dzieciństwie pobierał nauki gry na instrumentach klawiszowych i skrzypcach. Po przeprowadzce do Warszawy objął funkcję drugiego dyrygenta Teatru Narodowego. Dzięki wykonaniu kantaty ku czci Napoleona zdobył uznanie wybitnego kompozytora. W 1812 roku stworzył symfonię Bitwa pod Mażajskiem, która pod zmienionym tytułem Wielka symfonia bitwę wyobrażająca zyskała miano dzieła programowego Kurpińskiego. W trakcie powstania listopadowego tworzył opery i pieśni o tematyce patriotycznej, m.in. słynną Warszawiankę, traktowaną wówczas jako hymn narodowy. Dzięki objęciu w 1824 roku funkcji dyrektora Teatru Narodowego mógł upowszechniać dzieła europejskich mistrzów: Giacchina Rossiniego i Karola Marii Webera. Dyrygował prawykonaniem jednego z dwóch koncertów fortepianowych Chopina – koncertu f‑moll op. 21.

R1LaE7g0TihVt
Na ilustracji interaktywnej portret Karola Kurpińskiego. Na obrazie dość młody mężczyzna. Twarz raczej okrągła, średni noc i dość duże usta. Krótkie włosy i obfite bokobrody. Portret jest czarno-biały. Mężczyzna ma pod szyją zawiązaną białą apaszkę, ciemną kamizelkę i ciemny surdut. W centrum znajduje się punkt interaktywny, po jego naciśnięciu pojawi się napis: Rozwidnienie się z Bitwy pod Możajskiem, Karola Kurpińskiego. Poniżej przycisk do uruchomienia muzyki. Utwór wykonywany przez orkiestrę. Łagodny i bardzo pogodny, sielankowy, w tempie umiarkowanym.
Karol Kurpiński: ilustracja interaktywna
Źródło: online skills sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Wysłuchaj fragmentu Koncertu na klarnet B‑dur Karola Kurpińskiego. Opisz wrażenia towarzyszące Ci podczas słuchania.

Rb0hlAWtpep311
Utwór Karola Krupińskiego, „Koncert na klarnet B- dur”. Utwór wykonywany przez klarnet i akompaniujący mu fortepian. Utwór zaczyna się tryumfalnym wstępem fortepianu. Potem klarnet gra kilka wirtuozowskich pasaży a następnie melancholijną melodię, potem znów następuje energiczna i popisowa partia klarnetu. Charakter muzyki zmienia się wielokrotnie w ciągu 2 minut nagrania.
R1PoGwtSG4sd3

Michał Kleofas Ogiński był artystą wszechstronnie utalentowanym - zasłynął jako skrzypek, kompozytor, pisarz oraz polityk. W wieku 21 lat objął funkcję posła na sejm oraz posadę komisarza skarbu Wielkiego Księstwa Litewskiego, a następnie podskarbiego. Dowodził pułkiem strzelców konnych w powstaniu kościuszkowskim. Podczas pobytu w Wilnie organizował wiele koncertów i przedstawień pielęgnujących polskie tradycje. Był twórcą polonezów, walców, mazurków na fortepian, pieśni powstańczych i rewolucyjnych, marszy, a także jednej opery. Najbardziej znanym dziełem Ogińskiego jest Polonez a‑moll Pożegnanie ojczyzny.

R184OaLrPlMSg
Na ilustracji interaktywnej portret Michała Kleofasa Ogińskiego. Na obrazie widzimy dość młodego mężczyznę, z kręconymi, krótkimi włosami i bokobrodami. Mężczyzna ma wyraźnie zarysowane usta, ciemne oczy, średniej wielkości nos, ma zawiązaną pod szyją białą apaszkę, białą koszulę z kołnierzykiem i ciemny surdut. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: „Polonez a-moll Pożegnanie Ojczyzny, autorstwa Michała Kleofasa Ogińskiego”. Znajduje się też przycisk, którym można uruchomić muzykę. Na nagraniu słyszymy nostalgicznego, smutnego, tęsknego poloneza. Utwór wykonany jest na fortepianie.
Michał Kleofas Ogiński: ilustracja interaktywna
Źródło: online skills sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2
Re7ANUuRBrS0h
Nagranie poloneza „Pożegnanie Ojczyzny” Michała Kleofasa Ogińskiego. Smutny, tęskny polonez. Należy do polonezów melancholijnych czyli jest tańcem stylizowanym a nie użytkowym. Utwór wykonany jest na fortepianie.
Rq7resLKGyfOy

Maria Szymanowska jest jedną z niewielu przed współczesnością kobiet‑kompozytorek. Pisała utwory na fortepian, m.in. etiudy, nokturny, walce, polonezy, mazurki, pieśni, a także utwory wokalne. Na jej dorobek składa się ponad sto dwadzieścia kompozycji. Była także pierwszą wybitną pianistką Starego Kontynentu, zasłynęła z wykonań Bacha, Mozarta, Webera, Beethovena, Chopina. Zdobyła popularność w Warszawie i Europie, nazywano ją królową tonów.

RtnUEWmN66ay2
Ilustracja interaktywna przedstawia portret Marii Szymanowskiej. Na obrazie młoda kobieta z kunsztowną fryzurą, w której umieszczone są kwiaty. Jest raczej drobnej budowy ciała, ma ciemne oczy, niewielki nos i usta. Kobieta jest zamyślona, głowę ma wspartą o prawą rękę, która oparta jest na kilku książkach. Ubrana w jasną suknię z odkrytymi ramionami i udrapowanymi krótkimi rękawkami. Po naciśnięciu punktu interaktywnego pojawia się napis: „Polonez f-moll, autorstwa Marii Szymanowskiej.” Jest też przycisk służący do uruchomienia nagrania. Na nagraniu utwór wykonany na fortepianie. Smutny, nostalgiczny, w rytmie wolnego poloneza. Utwór składa się z kilku części pierwsza i ostatnia są takie same - smutne i nostalgiczne, środkowe części są - weselsze, dostojne.
Maria Szymanowska: ilustracja interaktywna
Źródło: online skills sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zadania

R1M4Bpwfh0z6Z
Ćwiczenie 1
Cechy muzyki klasycznej to: Możliwe odpowiedzi: 1. Bardzo zawiła i trudna w odbiorze, 2. Tworzona według zasad homofonii, 3. Popularne formy to: opera, sonata, symfonia, 4. Komponowana według zasad polifonii, 5. Łatwa w odbiorze o przejrzystej budowie, 6. Popularne formy to: fuga i kantata, 7. Utwory mają określoną budowę.
R1T0v9LD94lXM
Ćwiczenie 2
Klasycyzm to okres: Możliwe odpowiedzi: 1. Od XII w. do XIII w., 2. Od XIV w. do XV w., 3. Od XVI w. do XVII w., 4. Od II połowy XVIII w. do początku XIX w.
1
Rmu8JaVpeYGZ81
Ćwiczenie 3
Przypisz imiona kompozytorów do ich nazwisk. Szymanowska - Możliwe odpowiedzi: 1.Michał Kleofas, 2.Jan, 3.Karol, 4.Józef, 5.Maria. Ogiński - Możliwe odpowiedzi: 1.Michał Kleofas, 2.Jan, 3.Karol, 4.Józef, 5.Maria. Elsner - Możliwe odpowiedzi: 1.Michał Kleofas, 2.Jan, 3.Karol, 4.Józef, 5.Maria. Stefani - Możliwe odpowiedzi: 1.Michał Kleofas, 2.Jan, 3.Karol, 4.Józef, 5.Maria. Kurpiński - Możliwe odpowiedzi: 1.Michał Kleofas, 2.Jan, 3.Karol, 4.Józef, 5.Maria.
RiYZ4wkZLl4RX1
Ćwiczenie 3
Przypisz imiona kompozytorów do ich nazwisk.
Ćwiczenie 4

Wysłuchaj utworów.

RlbN63NPbp6AD1
Nagranie „Eine kleine Nachtmusik” Wolfganga Amadeusza Mozarta. Utwór radosny, pogodny, w dość szybkim tempie. Wykonywany przez kwartet smyczkowy.
Rb0hlAWtpep311
Utwór Karola Krupińskiego, „Koncert na klarnet B- dur”. Utwór wykonywany przez klarnet i akompaniujący mu fortepian. Utwór zaczyna się tryumfalnym wstępem fortepianu. Potem klarnet gra kilka wirtuozowskich pasaży a następnie melancholijną melodię, potem znów następuje energiczna i popisowa partia klarnetu. Charakter muzyki zmienia się wielokrotnie w ciągu 2 minut nagrania.
Re7ANUuRBrS0h1
Nagranie poloneza „Pożegnanie Ojczyzny” Michała Kleofasa Ogińskiego. Smutny, tęskny polonez. Należy do polonezów melancholijnych czyli jest tańcem stylizowanym a nie użytkowym. Utwór wykonany jest na fortepianie.
RwjNwd3XtHX2j
Na podstawie powyższych informacji dopasuj tytuły utworów i ich kompozytorów do obsady wykonawczej. Utwory: 1. Michał Kleofas Ogiński - Polonez, „Pożegnanie Ojczyzny”, 2. Karol Kurpiński - "Koncert na klarnet B-dur", 3. Wolfgang Amadeusz Mozart - Eine kleine Nachtmusik KV 525 Obsady wykonawcze: A. kwartet smyczkowy, B. fortepian, C. fortepian i klarnet.
RwNPhTfWch0Rt
Ćwiczenie 4
Na podstawie powyższych informacji dopasuj tytuły utworów i ich kompozytorów do obsady wykonawczej. Utwory: 1. Michał Kleofas Ogiński - Polonez, „Pożegnanie Ojczyzny”, 2. Karol Kurpiński - "Koncert na klarnet B-dur", 3. Wolfgang Amadeusz Mozart - Eine kleine Nachtmusik KV 525 Obsady wykonawcze: A. kwartet smyczkowy, B. fortepian, C. fortepian i klarnet.
RaaoThorwSgCD
Ćwiczenie 5
Spośród przedstawionych definicji wybierz tą, która opisuje symfonię: Możliwe odpowiedzi: 1. sceniczny utwór wokalno-instrumentalny, łączący grę aktorską ze śpiewem oraz muzyką i tańcem, 2. utwór instrumentalny składający się z kilku tańców, zwykle w następującej kolejności: allemande, courante, sarabanda i gigue, 3. forma muzyczna, polegająca na tym, że jeden solista występuje z akompaniamentem orkiestry. Utwór zazwyczaj złożony jest z trzech części w układzie szybka-wolna-szybka, 4. utwór muzyczny przeznaczony na orkiestrę symfoniczną.
R1X0TOeNVT7dr1
Ćwiczenie 6
Uzupełnij zdania. a) Autorem poloneza „Pożegnanie Ojczyzny” jest 1. Michał Kleofas Ogiński, 2. Jan Stefani, 3. Maria Szymanowska, 4. Maciej Kamieński, 5. Karol Kurpiński b) Prawykonaniem „Koncertu fortepianowego f-moll op. 21” Fryderyka Chopina dyrygował 1. Michał Kleofas Ogiński, 2. Jan Stefani, 3. Maria Szymanowska, 4. Maciej Kamieński, 5. Karol Kurpiński c) Operę „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale” skomponował 1. Michał Kleofas Ogiński, 2. Jan Stefani, 3. Maria Szymanowska, 4. Maciej Kamieński, 5. Karol Kurpiński d) 1. Michał Kleofas Ogiński, 2. Jan Stefani, 3. Maria Szymanowska, 4. Maciej Kamieński, 5. Karol Kurpiński była wybitną polską kompozytorką i pianistką. e) Autorem opery „Nędza uszczęśliwiona” jest 1. Michał Kleofas Ogiński, 2. Jan Stefani, 3. Maria Szymanowska, 4. Maciej Kamieński, 5. Karol Kurpiński.
RZrwtI4uOgysT
Ćwiczenie 7
Znajdź hasła do krzyżówki. 1. Jedno z imion Ogińskiego (7 liter), 2. Tytuł utworu Beethovena “Dla (tu uzupełnij) (5 liter), 3. Rodzaj utworu, popularny w klasycyzmie (6 liter), 4. Skomponował Pożegnanie Ojczyzny (7 liter), 5. Najstarszy z klasyków wiedeńskich (5 liter) 6. Imię Kamieńskiego (6 liter), 7. Utwór na orkiestrę symfoniczną (8 liter). 8. Kompozytor “cudowne dziecko” (8 liter), 9. Jedno z imion Mozarta (8 liter).

Słownik pojęć

Aria
Aria

pieśń solowa z akompaniamentem instrumentalnym wchodząca w skład opery, oratorium, operetki lub kantaty.

Basso continuo
Basso continuo

bas cyfrowany, muzyczny typ instrumentalnego towarzyszenia, stanowiącego harmoniczną podstawę utworu, stosowany we wszystkich gatunkach muzyki 1600–ok. 1750.

Folklor
Folklor

ludowa twórczość artystyczna.

Homofonia
Homofonia

typ budowy wielogłosowych utworów muzycznych, w których tylko jeden głos prowadzi melodię.

Koncert solowy
Koncert solowy

instrumentalny utwór muzyczny przeznaczony do wykonania przez solistę i orkiestrę symfoniczną.

Libretto
Libretto

tekst słowny opery, operetki; też: literacko opracowana treść baletu lub pantomimy.

Opera
Opera

sceniczny dramat muzyczny.

Partytura
Partytura

zapis nutowy utworu muzycznego, podzielony na partie wokalne i instrumentalne.

Polifonia
Polifonia

muzyka mająca wiele linii melodycznych współbrzmiących ze sobą.

Sonata
Sonata

instrumentalny utwór muzyczny składający się zwykle z trzech lub czterech odrębnych części.

Symfonia
Symfonia

utwór muzyczny przeznaczony na orkiestrę.

Słownik pojęć opracowano na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

sjp.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

m8ea95c93c920414f_1515760609469_0

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Andrzej Chodkowski (red.), Encyklopedia muzyki, PWN, Warszawa 1995.

Strumiłło, Tadeusz, Nowak‑Romanowicz Alina, i Kuryłowicz Teresa, Poglądy na muzykę kompozytorów polskich doby przedchopinowskiej: Ogiński, Elsner, Kurpiński., PWM, Kraków, 1960.