Erotyka i metafizyka w poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Po przeprowadzonej lekcji uczeń:

• zna życie i twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego,

• zna historię spuścizny literackiej Sępa Szarzyńskiego,

• zna zakres tematyczny literatura baroku,

• rozumie znaczenie terminów: marinizm, makaronizm, koncept,

• zna utwory Sępa Szarzyńskiego: Do Anusie oraz Pieśń IX ze zbioru Rytmy abo Wiersze polskie,

• rozumie pojęcie: metafizyka jako „rozważania o tym, co niepoznawalne, tajemnicze, niedostępne zmysłom i doświadczeniu”.

b) Umiejętności

Uczeń:

• analizuje utwory liryczne,

• odnajduje znaczenia słów i zwrotów na podstawie kontekstu, w którym zostały użyte,

• postrzega życie artysty w kontekście recepcji jego twórczości.

2. Metoda i forma pracy

Lektura wierszy i ich wspólna analiza. Nauczyciel zarysowuje wątpliwości związane
z autorstwem niektórych utworów przypisywanych Sępowi Szarzyńskiemu. Uczniowie, naprowadzani pytaniami nauczyciela, przypominają wiadomości dotyczące epoki baroku.
W formie referatu jeden z uczniów przedstawia sylwetkę autora Do Anusie. Uczniowie zastanawiają się nad losem artystów niezrozumianych, zapomnianych i opuszczonych.

3. Środki dydaktyczne

1. Kopia wiersza Do Anusie z rękopisów Zamoyskiego.

2. Kopia Pieśni IX ze zbioru Rytmy abo Wiersze polskie.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Głośna lektura wiersza Do Anusie. Uczniowie opowiadają jego treść. Do kogo kieruje swoje słowa podmiot liryczny? Jaki rodzaj relacji łączy podmiot liryczny z adresatem utworu?
Z jaką prośbą zwraca się osoba mówiąca w wierszu do swojej „nadobnej dzieweczki”? Uczniowie wyjaśniają słowa przestarzałe i dziś już nieużywanych. (wżdy, folgować pogodzie, nadobny itp.). Uczniowie w oparciu o kontekst i wiedzę ogólną domyślają się ich znaczenia
i proponują współczesne ekwiwalenty.

Nauczyciel opowiada o nierozstrzygniętych do dziś wątpliwościach dotyczących erotyków (m.in. Do Anusie) z tzw. rękopisu Zamoyskich. Przedstawia, w wielu miejscach zgoła sensacyjną, historię losów spuścizny literackiej Sępa Szarzyńskiego. Opowiada
m.in. o odnalezieniu w 1827 roku jedynego zachowanego egzemplarza tomiku Rytmy abo Wiersze polskie (wydanego we Lwowie w 1601 roku). Snuje hipotezy, jak wyglądałaby historia polskiej literatury, gdyby nie natrafiono na początku XIX wieku na zapomniany zbiorek poezji Sępa Szarzyńskiego. Nauczyciel głośno zastanawia się, jak wielu może być pisarzy zapomnianych i wierszy nigdy już nieodnalezionych.

b) Faza realizacyjna

1. Uczniowie na podstawie własnej wiedzy przypominają wiadomości dotyczące baroku (najważniejsze wydarzenia z zakresu historii, odkrycia geograficzne, sztuka, obyczajowość, życie religijne, słynne postacie) – wprowadzenie w atmosferę epoki.

2. W formie krótkiej notki biograficznej jeden z uczniów przedstawia sylwetkę Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.

3. Nauczyciel opowiada o antynomicznych tendencjach w literaturze baroku – z jednej strony poszukiwania metafizyczne, z drugiej zachwyt nad doczesnością. Wskazuje na barwność epoki, którą odzwierciedla m.in. rozmach tematyczny i bogactwo języka barokowej poezji.

4. Podanie i wytłumaczenie niektórych terminów związanych z literaturą baroku
   (metafizyka, koncept, marinizm).

5. Lektura Pieśni IX Sępa Szarzyńskiego ze zbioru Rytmy abo Wiersze polskie.

6. Wspólna analiza wiersza. O czym traktuje utwór? Jaki stosunek do Boga i świata doczesnego wyraża podmiot liryczny?

c) Faza podsumowująca

Pośmiertna recepcja dzieła Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Nauczyciel wskazuje na ponad dwustuletnie zapomnienie poety i wielki renesans jego twórczości w wieku XX. Stawia pytanie: Który z autorów romantycznych, niezrozumiany za życia i nieobecny w literaturze przez wiele lat po śmierci, ostatecznie zajął zasłużone miejsce w plejadzie największych pisarzy swoich czasów? Wspólna refleksja nad losem artystów w kontekście odbioru ich dzieł przez czytelników.

5. Bibliografia

1. Błoński J., Mikołaj Sęp Szarzyński a początki polskiego baroku, Universitas,
   Kraków 2001.

2. Gruchała J., Mikołaj Sęp Szarzyński, PAN, Kraków 1987.

3. Literatura polska, pod red. J. Krzyżanowskiego i C. Hernasa, PWN, Warszawa 1985.

4. Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2000.

5. Sęp Szarzyński M., Poezje, wstęp i opracowanie J. S. Gruchała, Universitas,
   Kraków 1997.

6. Uniwersalny słownik języka polskiego, pod red. S. Dubisza, PWN, Warszawa 2003.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

W nawiązaniu do dyskusji na temat recepcji artysty i jego twórczości, zastanów się nad następującą sytuacją: Jesteś wielce utalentowanym poetą. Wolałbyś być wielbionym za życia i całkowicie zapomnianym po śmierci czy za życia wzgardzonym, a po śmierci wpisanym na listę lektur obowiązkowych?

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Celem lekcji jest przedstawienie sylwetki Mikołaja Sępa Szarzyńskiego na tle epoki baroku oraz pośmiertne losy jego dzieł. Na zajęciach będą odczytane dwa wiersze, bardzo różne pod względem zakresu tematycznego, ale w istocie opisujące jedno uczucie – uczucie miłości.
W jednym przypadku do kobiety, w drugim do Boga.

Lektura i analiza obydwu utworów nie tylko przybliży uczniowi poezję Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, ale również opowie o atmosferze baroku, w którym poszukiwano zarówno metafizycznej głębi i bliskości z Bogiem, jak i wesołych oczu „nadobnej dziewki”.