Erystyka a polityka
Erystyka a polityka
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń zna pojęcie erystyki i niektóre chwyty erystyczne.
Uczeń wie, jak się bronić przed chwytami erystycznymi.
b) Umiejętności
Uczeń potrafi:
wskazać chwyty erystyczne w analizowanych wypowiedziach polityków,
nazwać chwyty erystyczne.
2. Metoda i forma pracy
pogadanka heurystyczna, wykład, dyskusja
3. Środki dydaktyczne
Erystyka Artura Schopenhauera, fragmenty wypowiedzi polityków zaczerpnięte z Internetu
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Na początek pogadanka heurystyczna wprowadzająca w temat. Nauczyciel pyta uczniów:
Czy prowadzą ze sobą spory? (tak, w różnych sytuacjach)
Czy ze sobą dyskutują? (tak, m.in. na lekcjach w szkole; dyskusja jest przecież jedną z form uczestnictwa w zajęciach lekcyjnych)
Czy lubią mieć rację? (lubią, zdaje się, że wszyscy lubią ją mieć)
Czy w trakcie spierania się bardziej istotne dla nich jest, by dojść do prawdy czy postawić na swoim? (zapewne jest różnie, choć każdy lubi stawiać na swoim)
b) Faza realizacyjna
Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że często jest tak, że ludzie, którzy się spierają wcale nie chcą dojść do prawdy, tylko za wszelką cenę chcą mieć rację. By osiągnąć swój cel, uczestnicy sporów posługują się nie tylko argumentami merytorycznymi, ale też nieuczciwymi chwytami. Chcą np. zdenerwować przeciwnika, wyprowadzić go z równowagi, ośmieszyć go. Między innymi takimi chwytami zajmuje się erystyka, czyli sztuka prowadzenia sporów. (Tu można zrobić krótki wykład dotyczący tego terminu, opierając się np. na Erystyce Schopenhauera.) Erystyka to sztuka prowadzenia sporów, zespół chwytów pozwalających na zbicie argumentów przeciwnika i zarazem umiejętność służąca przekonywaniu do własnych tez. Sztuka spierania się to z jednej strony zestaw forteli i chwytów, które ze swej natury są czyste, w rodzaju chociażby wielu zasad klasycznej retoryki, lecz z drugiej strony to także cała gama chwytów – nazwijmy je oględnie – nielojalnych czy nieeleganckich, o których trudno byłoby powiedzieć, że pozostają w zgodzie z podstawowymi zasadami etyki. Wśród tych pierwszych jednym z najprostszych chwytów jest zabieranie, pod pozorem skromności, głosu na ostatnim miejscu, aby przeciwnik odsłonił wcześniej swoje racje i argumenty, w drugim atak niemerytoryczny.
Nauczyciel zapoznaje uczniów z niektórymi chwytami erystycznymi (opisanymi przez Schopenhauera).
Chwyt 16.
Argumenta ad hominem lub ex concesis. Kiedy przeciwnik wysuwa jakąś tezę, należy sprawdzić, czy w ten sposób nie staje w sprzeczności – jeśli trzeba, nawet i pozornej – z czymś, co wcześniej wygłosił lub na co się zgodził, z sądami miłej mu i aprobowanej przezeń sekty czy szkoły, z czynami zwolenników tej sekty – niechby nawet fałszywych lub pozornych – czy też z jego własnymi czynami albo zaniechaniami. Jeśli broni samobójstwa, natychmiast krzyczymy: „To czemu sam się nie powiesisz?”, a kiedy powiada np. że nieprzyjemnie zatrzymać się w Berlinie, bezzwłocznie pytamy: „Więc czemu nie wyjeżdżasz najbliższym dyliżansem?”.
Chwyt 29.
Dywersja. Kiedy widzimy, że zanosi się na naszą porażkę, uciekamy się do dywersji: zaczynamy w pewnej chwili mówić o czymś zupełnie innym, tak jakby należało to do rozważanej sprawy i stanowiło argument przeciwko przeciwnikowi.
Chwyt 30.
Argumentum ad verecundiam (argument odwołujący się do respektu). Zamiast do racji odwołujemy się do autorytetów właściwych ze względu na wiedzę przeciwnika. W roli autorytetu może występować też większość.
Uczniowie dostają ksero z wypowiedziami polityków i mają znaleźć w nich chwyty erystyczne oraz określić, na czym opiera się siła ich przekonywania.
c) Faza podsumowująca
Uczniowie robią w zeszytach tabelkę, do której wpisują chwyty erystyczne i ich przykłady zaczerpnięte z lekcji. Nauczyciel (bądź też jeden z uczniów) podsumowuje lekcję. Nauczyciel tłumaczy uczniom, że wiedza o erystyce jest potrzebna, gdyż mając świadomość, że inni posługują się takimi chwytami, nie damy się tak łatwo wywieść w pole. Poza tym będziemy w stanie ocenić debaty polityczne, dowiemy się, kto i kiedy gra czysto, a kiedy posługuje się nieuczciwymi metodami, aby zdobyć naszą przychylność.
5. Bibliografia
Schopenhauer, Erystyka, Wydaw. Skrypt, Warszawa 2003.
6. Załączniki
a) Karta pracy ucznia
Język polityków:
Internauta: Jak ocenia pan rządy Premiera?
Polityk: Moja ocena nie różni się zbytnio od opinii ogółu. Były złe.
Redaktor: Czy prezent w postaci płacenia ZUS‑u od wszystkich umów jest według pana wynikiem: miłości posłów do narodu, kiepskiej pozycji ZUS‑u, kiepskiej pozycji PTE?
Polityk: Jak powiedział Tocqueville: nie ma takiego okrucieństwa ani takiej niesprawiedliwości, której nie mógłby popełnić, skądinąd łagodny i liberalny rząd, jeżeli zabraknie mu pieniędzy.
Internauta: Co pan sądzi o niepodpisaniu przez Prezydenta ustawy o pornografii?
Polityk: To zła decyzja. Po takiej decyzji nie odważyłbym się spojrzeć w oczy Ojcu Świętemu.
b) Zadanie domowe
Byłeś świadkiem debaty politycznej, której uczestnicy posługiwali się chwytami erystycznymi. Napisz list do przyjaciela, w którym opiszesz i ocenisz ich zachowanie.
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcja przewidziana dla III klasy gimnazjum.