Europa i świat po I wojnie światowej

• w jakich okolicznościach został przygotowany traktat wersalski;

• jakie były najważniejsze postanowienia traktatu wersalskiego i innych traktatów pokojowych po I wojnie światowej;

• dlaczego konferencja pokojowa w Waszyngtonie była równie ważna jak konferencja w Paryżu.

RpA2FKnOFJ3Bt

Zdjęcie ze zjazdu organizacji mniejszości niemieckiej w Polsce zorganizowanego w Bydgoszczy w 1938 r. Przedstawia ono scenę, w jej w centralnej części znajduje się podium. Stoi na nim mówca. Obok niego znajduje się grupa młodych mężczyzn w koszulach i bufiastych spodniach wpuszczonych w wysokie buty. Za plecami mówcy znajduje się symbol organizacji mający postać umieszczonej pionowo strzały wpisanej w owal. Nad symbolem umieszczone zostało motto. jest to napis w języku niemieckim: Moim honorem jest wierność. Po lewej stronie stoi czterech mężczyzn a po prawej trzech. Trzymają oni instrumenty muzyczne: trąbki oraz werble. Instrumenty ozdobione są flagami z symbolem organizacji.

Mały traktat wersalski, czyli co zrobić, aby uniknąć nowego zamachu w Sarajewie

Jednym z ważnych problemów dyskutowanych podczas obrad konferencji pokojowej w Paryżu były problemy mniejszości narodowych. Wszyscy wiedzieli, że jedną z ważnych przyczyn wybuchu I wojny światowej były z jednej strony dążenia niepodległościowe narodów, a z drugiej ucisk narodowościowy panujący w niektórych państwach. Z tego względu postanowiono zabezpieczyć prawnie interesy mniejszości przed prześladowaniami. Jednym z efektów prac konferencji był tzw. traktat mniejszościowy. Do jego podpisania zostały zmuszone następujące państwa: Polska, Rumunia, Grecja, Czechosłowacja, Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (od 1929 r. Jugosławia). Traktat przewidywał, że mniejszości narodowe (lub wyznaniowe) na terenie tych państw uzyskały szczególne prawa, w tym przede wszystkim prawo do składania skarg na postępowanie rządów do Ligi Narodów, z pominięciem krajowej drogi sądowej. Państwa musiały również zobowiązać się do przystąpienia do licznych konwencji międzynarodowych. Praktyka pokazała, że mały traktat wersalski stał się narzędziem walki politycznej. Tym bardziej, że inne państwa nie przystąpiły do niego, w tym także Niemcy. Mniejszość niemiecka często składała skargi na postępowanie władz polskich, gdy tymczasem mniejszość polska w Niemczech była pozbawiona takiej możliwości. Był to oczywisty dowód asymetrii w stosunkach międzynarodowych. Z tego względu w 1934 r. rząd polski wypowiedział mały traktat wersalski, zapewniając jednocześnie o poszanowaniu praw mniejszości narodowych w Polsce. Po II wojnie światowej zdawano sobie sprawę, że problem mniejszości narodowych istnieje i trudno go rozwiązać na gruncie prawnym. Już w latach 1942 - 43 na konferencjach mocarstw koalicji antyhitlerowskiej w Londynie i Waszyngtonie sformułowane zostały propozycje przesiedlania ludności niemieckiej jako warunku ustabilizowania sytuacji politycznej w powojennej Europie. Z tego względu na konferencji poczdamskiej w 1945 r. podjęto decyzję o przesiedleniach ludności. De facto objęły one głównie ludność niemiecką oraz polską. Stały się też jednym z narzędzi realizowania polityki konsolidacji narodowej państw. Z drugiej strony, były w rzeczywistości wyrazem bezradności władz państwowych, które nie mogły, bądź nie chciały bronić praw mniejszości.

R1NMTPUJSKXV7

Zdjęcie przedstawia stojącego mężczyznę w średnim wieku, o gładko zaczesanych do tyłu włosach, patrzący w lewo. Ubrany jest w długi surdut, spod którego widać kamizelkę oraz białą koszulę o zagiętych rogach kołnierzyka, Na szyi ma zawiązany krawat. Lewą rękę opiera na stoliku. Na zdjęciu umieszczona została dedykacja napisana w języku tureckim.

Nowoczesna Turcja, czyli “Ojciec Turków” i jego dzieło

Jeśli kiedykolwiek byłeś w Turcji, to jednym z widoków powszechnych na ulicach miast, czy nawet wiosek, wszelkich urzędów i instytucji państwowych jest posąg lub portret wąsatego mężczyzny w średnim wieku o przenikliwym spojrzeniu czarnych oczu. Portrety i posągi przedstawiają podobiznę człowieka, którego jeszcze za życia nazwano Atatürk, czyli Ojciec Turków. Nazywał się on Mustafa Kemal. Żył w latach 1881 - 1938 i niewątpliwie zmienił historię tej części Europy i Azji. Aby zrozumieć istotę jego dzieła należy zdawać sobie sprawę z położenia państwa tureckiego u schyłku XIX wieku. Z dawnej potęgi tureckiej został już wtedy tylko cień. Narody podbitych Bałkanów zwycięsko walczyły o odzyskanie niepodległości spod panowania tureckiego. Mocarstwa europejskie skutecznie je w tej walce wspierały, widząc w tym sposób na zwiększenie swoich stref wpływów. Państwo tureckie było nazywane “chorym człowiekiem Europy”, a złośliwie mówiąc, lekarze europejscy chcieli je leczyć metodą amputacji. U schyłku XIX wieku Niemcy umocniły swoje wpływy polityczne w Turcji, czego wyrazem była budowa tzw. kolei bagdadzkiej, czyli linii kolejowej, która miała połączyć Berlin z Bagdadem. W ślad za koleją poszły niemieckie inwestycje w Turcji oraz reformy armii, prowadzone pod nadzorem niemieckich oficerów. Młody Mustafa Kemal należał do tzw. ruchu młodotureckiego, którego dziełem była rewolucja 1908 r. i ustanowienie monarchii konstytucyjnej w Turcji. Młodoturcy chcieli zreformować przestarzałą monarchię, aby uniknąć interwencji ze strony obcych mocarstw. Podczas I wojny światowej Turcja walczyła u boku Niemiec i została pokonana. W latach 1918 - 1919 nastąpił faktyczny rozpad państwa tureckiego. Ponadto trwała wojna z Grecją, która dążyła do odebrania Turcji ziem na obszarze półwyspu Azja Mniejsza. Kemal walczył podczas I wojny światowej. Otrzymał w 1916 r. stopień generalski i tytuł paszy, którym się później posługiwał. Po zakończeniu wojny mocarstwa zachodnie wraz z Grecją i Armenią chciały dokonać rozbioru Turcji. Wyrazem tych tendencji był zawarty w 1920 r. traktat w Sevres. Kemal był jednym z głównych organizatorów oporu politycznego i wojskowego. Wierne mu wojska podjęły walkę z wojskami państw zachodnich oraz Grecji. Turcja uzyskała również pomoc Rosji Sowieckiej, która w polityce Kemala widziała pomoc dla siebie w walce z mocarstwami zachodnimi. W 1922 r. zostało podpisane zawieszenie broni, a w 1923 r. w Turcji ogłoszono powstanie republiki. Jej prezydentem został Mustafa Kemal. Ogromny autorytet, którym się cieszył umożliwił przeprowadzenie głębokich reform. Zostały one nazwane rewolucją kemalistowską. Objęły one większość dziedzin życia społeczeństwa tureckiego. Celem prezydenta było dokonanie westernizacji państwa i kultury tureckiej. Nie tylko zmieniono ustrój państwa (na republikański), ale również radykalnie ograniczono rolę religii w życiu publicznym. Zreformowano oświatę, wprowadzono nowy alfabet, nadano prawa kobietom. Celem jego reform było zerwanie związków ze światem Orientu i pchnięcie Turcji w stronę świata zachodniego. Po śmierci stał się patronem nowoczesnej Turcji, jednak współczesne władze tego państwa starają się cofnąć przynajmniej niektóre z jego reform.

R8JiXviTZ6TRz

lustracja przedstawia ostatnią stronę z traktatu brytyjsko‑irlandzkiego. Została na niej umieszczona data podpisania dokumentu oraz podpisy uczestników rozmów. Podpisy zostały umieszczone w dwóch kolumnach - po lewej dziewięć podpisów przedstawicieli Wielkiej Brytanii, a po prawej stronie sześć podpisów reprezentantów Irlandii. Widoczny fragment dokumentu zapisany został pismem maszynowym, a podpisy zostały złożone własnoręcznie przez uczestników rozmów.

Skąd się wzięła Irlandia?

Po I wojnie światowej na mapie Europy wśród nowych państw pojawiła się Irlandia. Jej powstanie nie było związane z klęskami mocarstw centralnych. Było raczej jednym z następstw rozwoju idei narodowych w XIX wieku. Irlandia w wiekach minionych (od XII w.) została podbita przez Anglików. W wyniku długotrwałych i ciężkich wojen ludność irlandzka została nie tylko pozbawiona suwerenności politycznej, ale także zepchnięta do grona pariasów Zjednoczonego Królestwa. Konsekwentna polityka wynaradawiania pozbawiła Irlandczyków własnego języka, który zastąpiony został powszechnie używanym angielskim. Katolicyzm wyznawany przez Irlandczyków był w Wielkiej Brytanii religią prześladowaną. “Wielki Głód” w latach 1845‑1849 spowodował nie tylko hekatombę ludności (zmarło ok. 1,5 mln mieszkańców), ale także masową emigrację do USA (wyjechało ok. 2 mln). Władze angielskie nie podjęły działań, aby zwalczyć klęskę głodu. Pogłębiło to nienawiść ludności do okupantów. Na przestrzeni stuleci powstawały organizacje podejmujące idee walki o niepodległość, wybuchały powstania, które kończyły się krwawymi represjami. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku walka o niepodległość uzyskała realne szanse. Było to związane także z przemianami politycznymi w samej Anglii i postępującą liberalizacją systemu politycznego. W 1916 r. niewielka grupa irlandzkich bojowników o niepodległość wywołała tzw. powstanie wielkanocne w Dublinie. Choć zakończyło się ono porażką, to uruchomiło procesy, których władze angielskie nie były w stanie powstrzymać. Główną rolę w walce odegrała Irlandzka Armia Republikańska (IRA). Była to tajna organizacja prowadząca walkę metodami partyzanckimi. W wojnie toczonej w latach 1919 - 1921 wymusiła ona na władzach angielskich uznanie niepodległości Irlandii. W 1921 r. podpisany został traktat brytyjsko‑irlandzki, w wyniku którego powstało Wolne Państwo Irlandzkie. Nie objęło ono sześciu hrabstw (zamieszkałych w większości przez protestantów) na północnym wschodzie, które jako Ulster miały pozostać w Wielkiej Brytanii. Wolne Państwo miało pozostawać w związku z Wielką Brytanią jako dominium, uznając monarchę brytyjskiego za głowę państwa. Parlamenty obu państw ratyfikowały postanowienia traktatu, przez co stał się on obowiązującym prawem. Decyzje zawarte w traktacie wywołały w Irlandii ostry konflikt wewnętrzny. W IRA doszło do rozłamu, w wyniku którego rozgorzała wojna domowa.  Podział Irlandii ustanowiony na mocy traktatu utrzymuje się do dziś. W latach 70. i 80. w Irlandii i Irlandii Północnej (czyli Ulsterze) żywo działały organizacje terrorystyczne walczące o zjednoczenie (lub utrzymanie podziału) wyspy. Kres ich działalności nastąpił po wstąpieniu obu państw do Unii Europejskiej i zniesieniu granicy między Irlandią a Ulsterem. Nie wiadomo, jak brexit wpłynie na dalszy rozwój wydarzeń.