Europa Południowa – kultura śródziemnomorska, turystyka
W starożytności na wybrzeżach Morza Śródziemnego powstały społeczności, które z czasem wytworzyły wysoko rozwinięte kultury. Dzisiaj walory tych kultur uznajemy za niezwykle ważne dla cywilizacji europejskiej. Dziedzictwo starożytnej Grecji, kultura cesarstwa rzymskiego i religia chrześcijańska stały się podwalinami kulturowej wspólnoty naszego kontynentu – Europy.
jakie warunki środowiska przyrodniczego sprzyjające osadnictwu występują w Europie Południowej;
że w Europie Południowej powstały wielkie kultury, których dokonania w istotny sposób wpłynęły na rozwój cywilizacji w Europie;
że źródłem informacji o rozmieszczeniu zjawisk i obiektów są mapy ogólnogeograficzne i mapy tematyczne.
wykażesz czynniki przyrodnicze, które wpłynęły w starożytności na powstanie i rozwój wielu społeczeństw w basenie Morza Śródziemnego;
wskażesz na mapie tematycznej typowe walory przyrodnicze i kulturowe Europy Południowej;
wykażesz rolę i znaczenie turystyki;
wykorzystasz źródła informacji do opisu wybranych walorów turystycznych w Europie Południowej.
1. Europa Południowa – tereny wczesnego osadnictwa
Za początki powstania cywilizacji europejskiej uznaje się przeniesienie osiągnięć starszej cywilizacji azjatyckiej na tereny młodszych kolonii położonych na wyspach leżących we wschodniej części Morza Śródziemnego. Prawdopodobnie 6 tys. lat p.n.e. do wschodnich obszarów Europy Południowej zaczęli napływać osadnicy z Azji Mniejszej. Półwysep Azji Mniejszej jest oddzielony od Europy cieśninami Bosfor i Dardanele, które w najwęższym miejscu mają ok. 1 km szerokości. Wśród napływających ludów byli zapewne pasterze i rolnicy z terenów Żyznego Półksiężyca, tj. miejsca, gdzie wcześniej udomowiono wiele roślin i zwierząt.
Żyzny Półksiężyc to wyżynny obszar o łukowatym kształcie na pograniczu Afryki i Azji rozciągający się od doliny dolnego Nilu (Egipt) poprzez wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego aż po dolinę środkowego Tygrysu i Eufratu (Mezopotamia). Ponad 8 tys. lat temu właśnie na tych terenach zapoczątkowano procesy produkcji żywności opartej na uprawie roślin i hodowli zwierząt. Do najważniejszych czynników, które sprzyjały procesom udomowienia roślin i zwierząt (domestyfikacji), należą:
dość duży obszar o ciepłym klimacie śródziemnomorskim;
duże zróżnicowanie gatunkowe ze znacznym udziałem roślin jednorocznych;
wielkie zróżnicowanie ukształtowania powierzchni przyczyniające się do różnorodności naturalnych ekosystemów;
duża różnorodność zwierząt, które mogły być udomowione.
Grupy łowców i zbieraczy dostrzegły, że istnieją sposoby pozyskiwania żywności poprzez coroczną uprawę roślin, które wcześniej rosły tylko dziko. Jako pierwsze udomowiono 8 gatunków roślin nazywanych założycielskimi. Należały do nich:
zboża – pszenica samopsza, pszenica płaskurka i jęczmień;
rośliny motylkowe – soczewica, groch zwyczajny, ciecierzyca pospolita i wyka;
roślina włóknista – len.
Nieco później udomowiono 4 gatunki zwierząt: owcę, kozę, świnię i krowę.
Do skutków rozwoju rolnictwa należą:
wzrost efektywności produkcji żywności;
różnorodne innowacje techniczne;
rozwój sposobów wymiany żywności (rozwój handlu);
osiadły tryb życia człowieka, co przyczyniło się do powstania wsi, a następnie miast, oraz stały wzrost liczby ludności na danym terenie.
W ciągu kilku wieków tereny Europy Południowej zostały dość gęsto zaludnione. Sprzyjał temu łagodny klimat, dostęp do wody pitnej oraz możliwości żeglowania po spokojnych wodach Morza Śródziemnego leżącego między brzegami trzech kontynentów – Europy, Azji i Afryki – zaliczanych później do tzw. Starego Świata. Działalność ludzi spowodowała zmiany w naturalnych formacjach roślinnych regionu śródziemnomorskiego. Przyczynił się do tego m.in. nadmierny wypas kóz i owiec na stokach oraz wycinanie lasów. Drewno było cennym surowcem, a niektóre gatunki drzew, np. cedr libański, nadawały się szczególnie do budowy statków. Roślinność naturalna nie mogła się odrodzić i z czasem pojawiły się suche, twardolistne zarośla typu makia.
Trzy uprawy stały się niezwykle ważne w regionie – pszenica uprawiana na terenach płaskich oraz oliwki i winorośl rosnące na stokach i w dolinach górskich. Człowiek zachował także użyteczne, dziko rosnące drzewa, np. kasztan jadalny i dąb korkowy.
2. Europa południowa – wielkie kultury basenu Morza Śródziemnego
Za najstarszą kulturę w basenie Morza Śródziemnego uważa się kulturę minojską na Krecie. Zachowane dokumenty wskazują, że w XVII wieku p.n.e. mieszkańcy Krety panowali nad całym znanym sobie obszarem morskim, tworząc pierwsze w świecie morskie imperium. Do zniszczenia państwa przyczynił się prawdopodobnie wybuch wulkanu na wyspie Thira (Santorini). Trzęsienie ziemi wywołane wybuchem oraz potężna fala morska typu tsunami zniszczyły stolicę państwa – Knossos.
Historia starożytnej Grecji obejmuje okres ponad tysiąca lat. Jej pierwszy etap to prawdopodobnie upadek Troi w 1184 roku p.n.e., który miałby ułatwić rozwój państwa greckiego. Wykopaliska świadczą, że historia wojny trojańskiej opisana przez Homera w Iliadzie oparta była na rzeczywistych wydarzeniach. Od VIII do IV wieku p.n.e. trwał Złoty Wiek greckich miast–państw. Początek tej epoki wyznaczają pierwsze igrzyska olimpijskie, które odbyły się w 776 roku p.n.e. Miasta greckie prowadziły wówczas intensywną kolonizację, podbijając wybrzeża Morza Śródziemnego i zakładając tam nowe kolonie. Do tych najbardziej znanych miast–kolonii należały: Naksos, Messyna i Syrakuzy na Sycylii, Massilia (obecnie Marsylia) oraz Napolis (Neapol).
Od III wieku p.n.e. rozpoczyna się ekspansja starożytnego Rzymu na tereny zajęte przez Grecję i miasta–kolonie greckie. Za końcowy etap uznaje się zdobycie Syrakuz – miasta bronionego m.in. przez Archimedesa w 212 roku p.n.e.
„Otóż Archimedes przeciw tej okrętowej akcji rozmieścił na murach różnej wielkości miotacze pocisków. W okręty stojące z dala ciskał bardzo ciężkimi głazami, w bliższe celowo mniejszymi, ale za to z tym większą częstością. Wreszcie, żeby jego strona mogła zasypywać przeciwnika pociskami sama nie narażona na rany, porobił w murze od dołu do góry gęsto rozmieszczone otwory rozwartości około łokcia i przez te dziury atakowano napastnika z ukrycia częścią strzałami, częścią pociskami z małych skorpionów”.
(Źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, t. II, tłum. A. Kościółek, oprac. M. Brożek, Wrocław 1974, s. 213‑214.)
W kolejnych wiekach następuje zjawisko przenikania się kultury greckiej i rzymskiej. Jednak tradycja hellenistyczna (grecka) trwała jeszcze długo po upadku państwa. Wyrocznia delficka w Grecji działała aż do 267 roku n.e., kiedy padła ofiarą barbarzyńców. Igrzyska olimpijskie odbywały się co 4 lata, aż do 392 roku n.e. Akademia Ateńska nauczała aż do 529 roku n.e., kiedy zamknął ją Justynian. Bibliotekę w Aleksandrii, uszkodzoną podczas oblężenia miasta przez Juliusza Cezara w 47/48 roku p.n.e., a zamknięto dopiero w 641 roku n.e. po utworzeniu muzułmańskiego kalifatu.
Starożytną Grecję tworzyły odrębne miasta, które rozszerzały swoje wpływy wzdłuż żeglownych szlaków Morza Śródziemnego. Starożytny Rzym od początku był zwartym państwem, które rozszerzało granice dzięki podbojom terytorialnym dokonywanym przez swoje legiony. Według historyków Cesarstwo Rzymskie trwało od 753 roku p.n.e., to jest od założenia Rzymu (wiecznego miasta), do 1453 roku n.e., gdy Turcy zdobyli Konstantynopol (dzisiejszy Stambuł). W szczytowym okresie wpływy Rzymu objęły całą Europę Południową i duże obszary Europy Zachodniej. Linia graniczna biegła od Muru Hadriana w Wielkiej Brytanii po deltę Dunaju nad Morzem Czarnym.
Wiele wytworów nauki i najszerzej rozumianej kultury greckiej oraz rzymskiej uległo zagładzie. Część została zachowana w tradycji chrześcijańskiej i Bizancjum (Konstantynopola). Niektóre odkryto ponownie w czasach renesansu, a nawet czasach późniejszych. Należy jednak przyjąć, że to, co przetrwało, uznaje się za istotny składnik kultury i cywilizacji europejskiej.
Już w starożytności doceniano, a także próbowano sklasyfikować ówczesne „walory turystyczne”. Takim najstarszym znanym zestawieniem jest lista „cudów świata” pochodząca z epigramu Antypata z Sydonu, który w II wieku p.n.e. uznał wyjątkowość siedmiu obiektów. Były to: mury Babilonu, chryzelefantynowy posąg Zeusa w Olimpii dłuta Fidiasza, wiszące ogrody Semiramidy w Babilonie, Kolos – posąg Heliosa, greckiego boga słońca na wyspie Rodos, piramidy egipskie, grobowiec Króla Mauzolosa w Halikarnasie i świątynia Artemidy w Efezie. Później dodawano lub zastępowano „cuda” i obecnie na powyższej liście zamiast murów Babilonu umieszcza się aleksandryjską latarnię morską na wyspie Faros. Warto zauważyć, że pięć spośród siedmiu cudów to arcydzieła architektury greckiej, ale tylko dwa z nich leżą w Europie.
Wskaż, które z siedmiu cudów starożytnego świata przetrwały do naszych czasów.
3. Europa Południowa – walory turystyczne
O atrakcyjności turystycznej Europy Południowej decydują głównie następujące czynniki:
ciepły klimat śródziemnomorski sprzyjający wypoczynkowi nad wodą;
skupienie niezwykłych walorów kulturowych związanych z historią naszego kontynentu;
duże zróżnicowanie rzeźby terenu i ciekawa szata roślinna.
Europa Południowa jest regionem, do którego corocznie napływa największa liczba turystów odwiedzających nasz kontynent. W tabeli zestawiono państwa Europy Południowej z liczbą turystów i wysokością wpływów z turystyki.
Państwo | Liczba turystów | Wpływy z turystyki | Średnie wpływy od 1 turysty |
Albania | 2,6 | 1 mld 243 mln | 478 |
Bośnia i Hercegowina | 0,20 | 438 mln | 2190 |
Bułgaria | 5,0 | 1 mld 792 mln | 358 |
Chorwacja | 21,6 | 5 mld 631 mln | 261 |
Czarnogóra | 1,66 | 180 mln | 108 |
Grecja | 7,4 | 14 mld 200 mln | 1918 |
Hiszpania | 36,4 | 31 mld 592 mln | 868 |
Macedonia Płn. | 0,2 | 253 mln | 1265 |
Malta | 0,7 | 1 mld 185 mln | 1692 |
Portugalia | 4,2 | 10 mld 522 mln | 2505 |
Serbia | 0,4 | 1 mld 422 mln | 3555 |
Słowenia | 1,2 | 1 mld 418 mln | 1182 |
Turcja | 16,0 | 13 mld 771 mln | 861 |
Włochy | 38,4 | 20 mld 459 mln | 533 |
Źródło: world.data.org
Wpływy z turystyki stanowią istotną pozycję w budżecie każdego z państw Europy Południowej, a zwłaszcza tych mniejszych – Chorwacji, Malty, Słowenii. Tabela pokazuje, że najwięcej turystów przyjeżdża do państw dużych, które posiadają najcenniejsze walory kulturowe i wypoczynkowe. O aktywności turystycznej jakiegoś obszaru nie decydują same walory turystyczne, ale także sposób i jakość obsługi turystów czy infrastruktura turystyczna, na którą składają się: baza transportowa, noclegowa, gastronomiczna. Istotną rolę odgrywa także reklama oraz dostosowanie oferty turystycznej do wieku, zainteresowań i możliwości finansowych turystów.
Przeanalizuj dane z tabeli i odczytaj, w których państwach Europy Południowej przeciętny turysta wydaje najwięcej pieniędzy, a w których najmniej. Spróbuj wyjaśnić przyczyny takiego stanu rzeczy. Czy decydująca jest tylko atrakcyjność turystyczna danego kraju, czy też wpływ mają inne czynniki, jak np. ceny, jakość obsługi, dostępność dla turystów itp.?
Uzasadnij, dlaczego przeciętny turysta wydaje więcej pieniędzy podczas podróży do Bośni i Hercegowiny czy Serbii, a najmniej podczas podróży do Grecji czy Bułgarii. Czy o wysokości wydatków decyduje jedynie atrakcyjność turystyczna danego kraju?
Mapa przedstawia wybrane miasta, ośrodki, zabytki lub inne obiekty, które objęto szczególną ochroną i wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Mapa nie oddaje jednak całego bogactwa kulturowego regionu Europy Południowej. Nie znalazło się tam wiele mniejszych obiektów, takich jak: wyspa Capri, tereny krasowe na Półwyspie Bałkańskim, Skała Gibraltaru – Słupy Herkulesa. Każda miejscowość zaznaczona na powyższej mapie ma długą i bogatą historię.
Dzisiaj kilka miast leżących w tym regionie ze względu na ich znaczenie turystyczne nazywa się wielkimi ośrodkami europejskiej kultury. Są to: Ateny, Rzym, Florencja, Wenecja, Madryt, Barcelona, Stambuł. Europa Południowa jest najczęściej odwiedzanym przez turystów regionem na świecie. Przynosi on ok. 20% światowego dochodu z obsługi ruchu turystycznego.
W Europie Południowej jest wiele obiektów i miejscowości często odwiedzanych przez turystów. Wybierz jeden obiekt – może to być miasto, budowla, ruiny, obiekt przyrodniczy czy inny – i przedstaw jego walory. Co i dlaczego jest magnesem przyciągającym doń turystów? Wykorzystaj informacje z różnych źródeł.
Podsumowanie
Około 6 tys. lat p.n.e. do wysp leżących na Morzu Egejskim dotarli pierwsi przedstawiciele starszych cywilizacji pochodzących z Azji Mniejszej.
Basen Morza Śródziemnego stał się kolebką wielkich cywilizacji świata starożytnego. Tu powstała i rozwinęła się kultura helleńska (starożytnej Grecji) i kultura cesarstwa rzymskiego. Tu także uformowała się religia chrześcijańska, która w VII wieku n.e. zaczęła dominować w Europie.
Europa Południowa jest regionem przyciągającym corocznie ponad 220 mln turystów. Do najważniejszych walorów tego obszaru należą stabilny, ciepły klimat sprzyjający wypoczynkowi nad wodą oraz skupienie wielkiej ilości walorów kulturowych związanych z historią naszego kontynentu. Znaczenie ma też dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna.
Wielkimi ośrodkami turystycznymi Europy Południowej są: Ateny, Rzym, Florencja, Wenecja, Madryt, Barcelona, Stambuł.
Wymień składniki środowiska przyrodniczego Europy Południowej, które sprzyjają osadnictwu w tym regionie.
Ćwiczenia
Na mapie politycznej Europy wskaż i odczytaj nazwy współczesnych państw leżących w Europie Południowej.
Wyjaśnij i napisz czym są: kultura, cywilizacja, turystyka.
Uzupełnij hasła, kierując się podpowiedziami.
- Państwo leżące m.in. na Płw. Peloponez i wyspach Morza Egejskiego.
- Proces selekcji oraz zmian cech genetycznych dzikich roślin i zwierząt mający na celu zwiększenie walorów użytkowych tych organizmów.
- Miasto we Włoszech nad rzeką Arno – wielkie centrum turystyczne.
- Jedna z dwóch cieśnin oddzielających Płw. Azji Mniejszej od Europy.
- Warowne wzgórze w miastach greckich (np. w Atenach) – miejsce kultu religijnego.
- Największy „mechanik” starożytności (a także matematyk, filozof i przyrodnik), broniący Syrakuz przed wojskami rzymskimi.
- Tu znajdował się pomnik Zeusa zaliczany do siedmiu cudów świata starożytnego.
- Roślina motylkowa – jedna z najwcześniej udomowionych roślin.
- „Żyzny…” – jeden z najstarszych obszarów, na którym udomowiono pierwsze rośliny i zwierzęta.
- Miasto greckie na Sycylii zdobyte w 212 roku p.n.e. przez Rzymian.
- Cieśnina łącząca Morze Marmara z Morzem Egejskim, znana też pod nazwą Hellespont.
- Roślina włóknista – jedna z najstarszych udomowionych roślin.
- Drzewo uprawne – wg mitu dar bogini Ateny dla Ateńczyków.
- Jeden z siedmiu cudów świata starożytnego wzniesiony na wyspie Rodos.
- Miasto – wielkie centrum turystyczne – przecięte 150 kanałami, nad którymi znajduje się 400 mostów.
- Miasto–państwo w starożytnej Grecji będące dziś stolicą nowożytnego kraju o tej samej nazwie.
1 | ||||||||||||||||
2 | ||||||||||||||||
3 | ||||||||||||||||
4 | ||||||||||||||||
5 | ||||||||||||||||
6 | ||||||||||||||||
7 | ||||||||||||||||
8 | ||||||||||||||||
9 | ||||||||||||||||
10 | ||||||||||||||||
11 | ||||||||||||||||
12 | ||||||||||||||||
13 | ||||||||||||||||
14 | ||||||||||||||||
15 | ||||||||||||||||
16 |