Filozofia Grecka

Początki greckiej filozofii

Grecki termin „filozofia”, oznaczający „umiłowanie mądrości”, prawdopodobnie nie był używany przed V wiekiem p.n.e. Czy to znaczy, że przed tym okresem nie było filozofów? Ależ byli, choć pewnie sami nie określali siebie w ten sposób. Pierwsi greccy myśliciele, którzy podjęli próbę racjonalnego objaśnienia działania świata, pojawili się na obszarach skolonizowanych przez Greków – przede wszystkim w Azji MniejszejAzja MniejszaAzji Mniejszej. Jako pierwsi odrzucali mityczne podania na temat początków świata. Zastanawiali się, jak funkcjonuje otaczająca nas rzeczywistość, z czego się składa, co dało jej początek. Nazywani są najczęściej jońskimi filozofami przyrodyJońscy filozofowie przyrodyjońskimi filozofami przyrody.

„Szkoła ateńska” to renesansowy fresk autorstwa Rafaela Santi. Artysta przedstawił na nim wielkich filozofów. W rzeczywistości postaci przedstawione na fresku żyły w różnych czasach. Dziś problem sprawia również rozpoznanie niektórych postaci.

Po otwarciu ilustracji kliknij na dowolne imię znajdujące się z prawej strony, a dowiesz się, gdzie na fresku znajduje się wybrana postać.

RKhljhMLlnvaS

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz "Szkoła ateńska" autorstwa Rafaela Santi. Przedstawione jest wnętrze bogato zdobionej starożytnej auli oraz ludzi przebywających w środku. Znajdują się na nim liczne łuki, kolumny, zdobienia ścienne oraz rzeźby przedstawiająca ludzi. Na posadzce oraz schodach znajduje się duża grupa ludzi ubranych w różnokolorowe szaty – są to głównie mężczyźni, ale jest także kilka kobiet. Zgromadzeni są w grupach, ale na środku obrazu można zauważyć samotnie siedzącego starszego mężczyznę, którego szata zsunęła się z jednego ramienia. W tle znajduje się dalsza część budynku oraz prześwity jasnego nieba. Budynek jest jasnokremowy z pomarańczowymi oraz żółtymi akcentami. Dodatkowo, po kliknięciu w środkową część ilustracji, pojawiają się imiona zgromadzonych osób. W prawym panelu znajdują się imiona. Po kliknięciu na imię na ilustracji zaznacza się kolorem niebieskim obrys wskazanej postaci. Pierwsze imię to Platon. Jest to starszy mężczyzna z brodą ubrany w czerwone szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Platon (piąty / czwarty wiek przed naszą erą), jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Sokratesa, założyciel Akademii. Do naszych czasów zachowały się dialogi oraz listy Platona. Kolejne imię to Arystoteles. Jest to mężczyzna z brązowymi włosami i brodą ubrany w błękitne szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Arystoteles (czwarty wiek przed naszą erą), pochodzący ze Stagiry w Tracji, jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Platona, założyciel własnej szkoły o nazwie Likejon, której uczniów zwano perypatetykami. Następne imię to Anaksymander. Jest to łysy, starszy mężczyzna z brodą, który jest ubrany w żółte szaty. W rękach trzyma rylec oraz kartkę papieru. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Anaksymander (siódmy / szósty wiek przed naszą erą), grecki filozof przyrody pochodzący z Miletu, uczeń Talesa. Kolejna postać to Pitagoras. Jest to łysy mężczyzna z brązową brodą, który trzyma w rękach książkę oraz rylec. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Pitagoras (szósty wiek przed naszą erą), matematyk i filozof grecki, założyciel szkoły pitagorejczyków. Następny jest Archimedes. Jest to młody mężczyzna o długich, jasnych włosach, trzymający w rękach tabliczkę. Jest ubrany w żółte szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Archimedes (trzeci wiek przed naszą erą), grecki matematyk, fizyk i inżynier, odkrywca i wynalazca. Kolejna osoba to Ajschines. Mężczyzna jest młody, ma krótkie, jasne, kręcone włosy. Jedną ręką podpiera drugą, którą trzyma przy twarzy. Jest ubrany w niebieskie szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Ajschines (piąty / czwarty wiek przed naszą erą), filozof grecki; najwierniejszy uczeń Sokratesa. Dalej jest Sokrates - starszy mężczyzna o ciemnych włosach i brodzie. Gestykuluje rękami, próbując coś wytłumaczyć Ajschinesowi, który stoi obok niego. Ubrany jest w zielone szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Sokrates (przełom piątego i czwartego wieku przed naszą erą), wpływowy grecki filozof, nauczyciel Platona. Kolejna postać to Hypatia z Aleksandrii. Jest to kobieta o długich, jasnych włosach. Patrzy przez prawe ramię. Ubrana jest w białe szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Hypatia z Aleksandrii (szósty / piąty wiek przed naszą erą), starożytna matematyczka, astronom i filozof. Następny jest Heraklit. Mężczyzna ma krótkie czarne włosy oraz krótką brodę. Siedzi zamyślony, opierając się o marmurowy blok, na którym leż kartka, a w drugiej ręce trzyma rylec przyłożony do kartki. Jest on ubrany w fioletowe szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Heraklit (szósty / piąty wiek przed naszą erą), grecki filozof przyrody, pochodzący z Efezu. Kolejny mężczyzna to Diogenes. Ma on łysą głowę oraz siwą brodę. Mężczyzna siedzi na schodach, jedną ręką opierając się o nie, a w drugiej trzyma kartkę, z której coś czyta. Ubrany jest w niebieskie szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Diogenes (piąty / czwarty wiek przed naszą erą), filozof grecki, cynik, uczeń Antystenesa. Pochodził z Synopy, następnie osiadł w Atenach. Następna osoba to Parmenides - mężczyzna z czarnymi włosami i brodą. W lewej ręce trzyma książkę, a prawą ręką wskazuje na coś w niej. Głowę ma pochyloną, patrzy się na Pitagorasa siedzącego po lewej od niego. Ubrany jest w czerwone szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Parmenides (szósty / piąty wiek przed naszą erą), grecki filozof, pochodzący z Elei, założyciel tamtejszej szkoły filozoficznej. Kolejny mężczyzna, o jasnych, długich, kręconych włosach to Alkibiades. Na głowie ma założony hełm, prawą ręką trzyma za rękojeść miecza, który ma przy pasie, a lewą ma ugiętą u boku. Stoi on obok Sokratesa, słuchając co mówi. Ubrany jest w błękitne szaty oraz napierśnik. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Alkibiades (piąty wiek przed naszą erą), ateński wódz i polityk z okresu wojny peloponeskiej, należał do grona uczniów Sokratesa. Następna osoba na obrazie jest perypatetykiem - jednym z uczniów Arystotelesa. Mężczyzna jest łysy, ma długą siwą brodę. Głowę ma skierowaną w stronę Arystotelesa, stojącego obok. Ubrany jest w błękitne szaty. Po kliknięciu w pole obok nazwy, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Perypatetyk (uczeń Arystotelesa) Określeniem „perypatetycy” nazywano uczniów Arystotelesa uczęszczających do Likejonu, założonej przez niego szkoły filozoficznej. Słowo pochodzi od greckiego słowa peripatein (przechadzać się), ponieważ w miejscu tym panował zwyczaj przechadzania się podczas prowadzenia wykładów. Kolejny jest Zenon z Kition. Jest to starszy mężczyzna, ma długą, siwą brodę. Na głowie ma założoną zieloną czapkę. Reszta ciała nie jest widoczna na obrazie. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Zenon z Kition (czwarty / trzeci wiek przed naszą erą), grecki filozof, uczeń cynika Kratesa, założyciel szkoły stoickiej. Następne imię to Plotyn. Jest łysy i ma siwą brodę. Ubrany jest w czerwone szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Plotyn (trzeci wiek naszej ery), grecki filozof, twórca neoplatonizu, pochodził z Lykopolis w Egipcie. Dalej jest Euklides. Mężczyzna ma siwą brodę. Jest pochylony ku ziemi, w prawej ręce trzyma urządzenie przypominające cyrkiel, rysuje nim lub mierzy coś na tabliczce która leży na ziemi. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Euklides (przełom czwartego i trzeciego wieku przed naszą erą), grecki matematyk, prawdopodobnie studiował w Akademii Platońskiej w Atenach. Ostatnia postać na liście to Ptolemeusz. Ma on ciemnobrązowe włosy. Prawdopodobnie nie ma brody, ale nie można tego stwierdzić, ponieważ jest odwrócony plecami. W rękach trzyma dysk, na którym jest narysowana mapa. Ubrany jest w żółte szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Ptolemeusz (pierwszy / drugi wiek naszej ery), grecki astronom, matematyk, geograf, teoretyk muzyki.

Ilustracja interaktywna przedstawia obraz "Szkoła ateńska" autorstwa Rafaela Santi. Przedstawione jest wnętrze bogato zdobionej starożytnej auli oraz ludzi przebywających w środku. Znajdują się na nim liczne łuki, kolumny, zdobienia ścienne oraz rzeźby przedstawiająca ludzi. Na posadzce oraz schodach znajduje się duża grupa ludzi ubranych w różnokolorowe szaty – są to głównie mężczyźni, ale jest także kilka kobiet. Zgromadzeni są w grupach, ale na środku obrazu można zauważyć samotnie siedzącego starszego mężczyznę, którego szata zsunęła się z jednego ramienia. W tle znajduje się dalsza część budynku oraz prześwity jasnego nieba. Budynek jest jasnokremowy z pomarańczowymi oraz żółtymi akcentami. Dodatkowo, po kliknięciu w środkową część ilustracji, pojawiają się imiona zgromadzonych osób. W prawym panelu znajdują się imiona. Po kliknięciu na imię na ilustracji zaznacza się kolorem niebieskim obrys wskazanej postaci. Pierwsze imię to Platon. Jest to starszy mężczyzna z brodą ubrany w czerwone szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Platon (piąty / czwarty wiek przed naszą erą), jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Sokratesa, założyciel Akademii. Do naszych czasów zachowały się dialogi oraz listy Platona. Kolejne imię to Arystoteles. Jest to mężczyzna z brązowymi włosami i brodą ubrany w błękitne szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Arystoteles (czwarty wiek przed naszą erą), pochodzący ze Stagiry w Tracji, jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Platona, założyciel własnej szkoły o nazwie Likejon, której uczniów zwano perypatetykami. Następne imię to Anaksymander. Jest to łysy, starszy mężczyzna z brodą, który jest ubrany w żółte szaty. W rękach trzyma rylec oraz kartkę papieru. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Anaksymander (siódmy / szósty wiek przed naszą erą), grecki filozof przyrody pochodzący z Miletu, uczeń Talesa. Kolejna postać to Pitagoras. Jest to łysy mężczyzna z brązową brodą, który trzyma w rękach książkę oraz rylec. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Pitagoras (szósty wiek przed naszą erą), matematyk i filozof grecki, założyciel szkoły pitagorejczyków. Następny jest Archimedes. Jest to młody mężczyzna o długich, jasnych włosach, trzymający w rękach tabliczkę. Jest ubrany w żółte szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Archimedes (trzeci wiek przed naszą erą), grecki matematyk, fizyk i inżynier, odkrywca i wynalazca. Kolejna osoba to Ajschines. Mężczyzna jest młody, ma krótkie, jasne, kręcone włosy. Jedną ręką podpiera drugą, którą trzyma przy twarzy. Jest ubrany w niebieskie szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Ajschines (piąty / czwarty wiek przed naszą erą), filozof grecki; najwierniejszy uczeń Sokratesa. Dalej jest Sokrates - starszy mężczyzna o ciemnych włosach i brodzie. Gestykuluje rękami, próbując coś wytłumaczyć Ajschinesowi, który stoi obok niego. Ubrany jest w zielone szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Sokrates (przełom piątego i czwartego wieku przed naszą erą), wpływowy grecki filozof, nauczyciel Platona. Kolejna postać to Hypatia z Aleksandrii. Jest to kobieta o długich, jasnych włosach. Patrzy przez prawe ramię. Ubrana jest w białe szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Hypatia z Aleksandrii (szósty / piąty wiek przed naszą erą), starożytna matematyczka, astronom i filozof. Następny jest Heraklit. Mężczyzna ma krótkie czarne włosy oraz krótką brodę. Siedzi zamyślony, opierając się o marmurowy blok, na którym leż kartka, a w drugiej ręce trzyma rylec przyłożony do kartki. Jest on ubrany w fioletowe szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Heraklit (szósty / piąty wiek przed naszą erą), grecki filozof przyrody, pochodzący z Efezu. Kolejny mężczyzna to Diogenes. Ma on łysą głowę oraz siwą brodę. Mężczyzna siedzi na schodach, jedną ręką opierając się o nie, a w drugiej trzyma kartkę, z której coś czyta. Ubrany jest w niebieskie szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Diogenes (piąty / czwarty wiek przed naszą erą), filozof grecki, cynik, uczeń Antystenesa. Pochodził z Synopy, następnie osiadł w Atenach. Następna osoba to Parmenides - mężczyzna z czarnymi włosami i brodą. W lewej ręce trzyma książkę, a prawą ręką wskazuje na coś w niej. Głowę ma pochyloną, patrzy się na Pitagorasa siedzącego po lewej od niego. Ubrany jest w czerwone szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Parmenides (szósty / piąty wiek przed naszą erą), grecki filozof, pochodzący z Elei, założyciel tamtejszej szkoły filozoficznej. Kolejny mężczyzna, o jasnych, długich, kręconych włosach to Alkibiades. Na głowie ma założony hełm, prawą ręką trzyma za rękojeść miecza, który ma przy pasie, a lewą ma ugiętą u boku. Stoi on obok Sokratesa, słuchając co mówi. Ubrany jest w błękitne szaty oraz napierśnik. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Alkibiades (piąty wiek przed naszą erą), ateński wódz i polityk z okresu wojny peloponeskiej, należał do grona uczniów Sokratesa. Następna osoba na obrazie jest perypatetykiem - jednym z uczniów Arystotelesa. Mężczyzna jest łysy, ma długą siwą brodę. Głowę ma skierowaną w stronę Arystotelesa, stojącego obok. Ubrany jest w błękitne szaty. Po kliknięciu w pole obok nazwy, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Perypatetyk (uczeń Arystotelesa) Określeniem „perypatetycy” nazywano uczniów Arystotelesa uczęszczających do Likejonu, założonej przez niego szkoły filozoficznej. Słowo pochodzi od greckiego słowa peripatein (przechadzać się), ponieważ w miejscu tym panował zwyczaj przechadzania się podczas prowadzenia wykładów. Kolejny jest Zenon z Kition. Jest to starszy mężczyzna, ma długą, siwą brodę. Na głowie ma założoną zieloną czapkę. Reszta ciała nie jest widoczna na obrazie. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Zenon z Kition (czwarty / trzeci wiek przed naszą erą), grecki filozof, uczeń cynika Kratesa, założyciel szkoły stoickiej. Następne imię to Plotyn. Jest łysy i ma siwą brodę. Ubrany jest w czerwone szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Plotyn (trzeci wiek naszej ery), grecki filozof, twórca neoplatonizu, pochodził z Lykopolis w Egipcie. Dalej jest Euklides. Mężczyzna ma siwą brodę. Jest pochylony ku ziemi, w prawej ręce trzyma urządzenie przypominające cyrkiel, rysuje nim lub mierzy coś na tabliczce która leży na ziemi. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Euklides (przełom czwartego i trzeciego wieku przed naszą erą), grecki matematyk, prawdopodobnie studiował w Akademii Platońskiej w Atenach. Ostatnia postać na liście to Ptolemeusz. Ma on ciemnobrązowe włosy. Prawdopodobnie nie ma brody, ale nie można tego stwierdzić, ponieważ jest odwrócony plecami. W rękach trzyma dysk, na którym jest narysowana mapa. Ubrany jest w żółte szaty. Po kliknięciu w pole obok imienia, na ekranie wyświetla się następujący tekst: Ptolemeusz (pierwszy / drugi wiek naszej ery), grecki astronom, matematyk, geograf, teoretyk muzyki.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D17pOQEDS

Na czele jońskich myślicieli stawiany jest zazwyczaj Tales z MiletuTales z MiletuTales z Miletu, żyjący na przełomie VII i VI wieku p.n.e. Przez niektórych uznawany jest wręcz za pierwszego greckiego filozofa. Współczesna młodzież słusznie rozpozna Talesa jako autora twierdzenia geometrycznego, które wszyscy poznajemy w szkole. Filozofowie z Azji Mniejszej badali otaczający świat, w związku z tym wielu z nich rzeczywiście było matematykami i inżynierami. Przez wieki postać Talesa obrosła prawdziwą legendą, miał być technikiem, inżynierem, ale także podróżnikiem, kupcem i politykiem. Zajmował się również astronomią i miał zyskać podziw swoich rodaków, przepowiadając zaćmienie słońca.

Do tak zwanej „szkoły milezyjskiej” należeli spadkobiercy myśli i nauczania Talesa – AnaksymanderAnaksymanderAnaksymander oraz AnaksymenesAnaksymenesAnaksymenes. Obaj poszukiwali „prazasady”, z której wszystko na świecie powstało. Jest ona określana greckim terminem „archēArchēarchē”. Dla Talesa owym początkiem była woda. Kolejni jońscy myśliciele praprzyczynę upatrywać będą w ogniu, powietrzu czy ziemi. Zagadnienie to będzie bardzo istotne dla pierwszych filozofów.

RQZYj1OZwCNgf

Fotografia przedstawia mozaikę, na której ukazano starszego mężczyznę siedzącego na krześle, odzianego szatą od pasa w dół. Trzyma on zegar słoneczny, który kształtem przypomina motyle skrzydła, na których widoczne są poziome linie. Twarz mężczyzny skierowana jest w przeciwnym kierunku, na jego głowie jest łysina, po bokach natomiast ma on siwe włosy. Jego broda i krótkie wąsy również są siwe. Podobiznę mężczyzny okala okrągła wzorzysta ramka w symetryczne wzory.

Nieco odrębną pozycję wśród tak zwanych „presokratyków” zajmuje Heraklit z EfezuHeraklit z EfezuHeraklit z Efezu. Obserwując zmianę stanów skupienia oraz zjawiska pogodowe dowodził, że otaczająca nas rzeczywistość ulega ciągłym zmianom. Powszechnie znane jest przypisywane mu stwierdzenie: „wszystko płynie (gr. panta rhei)”.

R1aDPl5s2DSd7

Fotografia przedstawia obraz, na którym znajduje się starszy brodaty mężczyzna o siwych włosach. Przedstawiony jest on w pozycji pochylonej, z zamkniętymi oczami oraz złożonymi jak do modlitwy dłońmi. Jego twarz oraz dłonie pokryte są licznymi zmarszczkami. Przed mężczyzną znajduję się fragment dużego globusa na złotym stelażu. Tło jest ciemne, przypominające gwieździste niebo.

Innym ważnym ośrodkiem myśli była EleaEleaElea, grecka kolonia w Italii. Tutaj na przełomie VI i V wieku przed Chrystusem nauczali m.in. ParmenidesParmenidesParmenides oraz Zenon z EleiZenon z EleiZenon z Elei. Pierwszy z nich poświęcił się rozprawianiu na temat bytu, stąd uznaje się go za prekursora ontologiiOntologiaontologii. Uczeń Parmenidesa Zenon, doskonalił sztukę prowadzenia sporów. Uznajemy go dziś za jednego z twórców dialektykiDialektykadialektyki, jego poglądy miały bardzo duży wpływ na późniejszą działalność sofistówSofiścisofistów.

Również w Italii – w KrotonieKrotonaKrotonie, od VI wieku p.n.e. działała szkoła założona przez PitagorasaPitagorasPitagorasa. Miała ona charakter bractwa religijnego, którego celem było doskonalenie uczniów i wspólne dążenie do prawdy. Ze współczesnej edukacji wiemy, że Pitagoras zajmował się matematyką. Jest to jednak jedynie drobny aspekt wszechstronnych badań i dociekań, prowadzonych przez niego i jego uczniów. Pitagorejczycy zajmowali się również astronomią i próbowali udowodnić, że ziemia jest kulą (idealny kształt bytu według Parmenidesa). Świat w wyobrażeniach Pitagorasa cechowała matematyczna prawidłowość i harmonia. Z czasem jego nauki przeniosły się do Grecji kontynentalnej. PitagoreizmPitagoreizmPitagoreizm cieszył się zmienną popularnością przez wiele stuleci. Swoiste odrodzenie przeżywał w I wieku p.n.e., będąc wówczas systemem religijno‑mistycznym, łączącym wiele (także powstałych później) kierunków filozoficznych.

Poprzednicy i następcy Sokratesa

W V wieku p.n.e. w Grecji powszechna była działalność sofistów. Uznawani za mędrców, zarobkowo zajmowali się oni nauczaniem filozofii, retorykiRetorykaretoryki i etyki. Za cel uznawali przygotowanie swoich uczniów do życia publicznego. Choć nie tworzyli oni jednolitej szkoły filozoficznej i często różnili się w swoich poglądach, wywarli bardzo duży wpływ na kulturę grecką w tamtym okresie. Najbardziej znanymi dziś sofistami są: ProtagorasProtagorasProtagoras, GorgiaszGorgiaszGorgiasz oraz HippiaszHippiaszHippiasz. Sofiści rozwinęli dialektykę uważając, że umiejętność przekonywania jest najistotniejsza w działalności politycznej. Kwestia dążenia do obiektywnej prawdy często nie była dla nich równie istotna. Stąd twierdzenia fałszywe, używane w celu świadomej manipulacji, nazywamy dziś sofizmatamiSofizmatsofizmatami. Z czasem również „sofistę” zaczęto utożsamiać z pseudonaukowcem, dążącym do zysku.

Przeciw nauce sofistów miał wyraźnie wystąpić SokratesSokratesSokrates – najsławniejszy wśród starożytnych myślicieli. Głosił on istnienie obiektywnej prawdy, a dążenie do jej poznania uznawał za cel działań człowieka. Sokrates do dziś pozostaje postacią niezwykle inspirującą, ale również zagadkową. Ma to związek z tym, że sam filozof nie pozostawił po sobie żadnych pism. Jego poglądy rekonstruujemy z dostępnych źródeł, które jednak znacznie różnią się między sobą. Przykładowo, komediopisarz ArystofanesArystofanesArystofanes w jednej ze swoich sztuk ukazał postać Sokratesa jako sofistę, który demoralizuje ateńską młodzież. Wyidealizowany obraz filozofa zawdzięczamy dziś przede wszystkim pismom jego uczniów – PlatonaPlatonPlatona oraz KsenofontaKsenofontKsenofonta. Kwestia wiarygodności obrazu Sokratesa w twórczości Platona jest dyskutowana również współcześnie.

RNBVjMq5ySJPT

Biało‑czarna ilustracja przedstawia trzy osoby na tle roślinności, nieba oraz drzewa znajdującego się po lewej stronie. Obok drzewa stoi mężczyzna w długiej szacie; wyciąga on dłonie do innego, nadjeżdżającego konno. Ma on średniej długości włosy i brodę; ubrany jest w krótką szatę. Z prawej strony, w wiklinowym koszu zawieszonym u góry, siedzi starszy, łysiejący mężczyzna z długą brodą.

Nie ulega wątpliwości, że Sokrates rzeczywiście żył, choć problem stanowi scharakteryzowanie „historycznego Sokratesa”. Musiał mieć rzeczywisty wpływ na ateńskie społeczeństwo. Prowadząc z Ateńczykami ożywione rozmowy w miejscach publicznych, nie tylko zyskał sympatię zainteresowanej jego osobą młodzieży, lecz przysporzył sobie również wielu wrogów. Nie wahał się bowiem wytykać wad i niewiedzy swoim współziomkom. Taka działalność doprowadziła do procesu, w którym Sokratesa oskarżano o psucie młodzieży i bezbożność. Myśliciel został ostatecznie skazany na śmierć przez wypicie cykutyCykutacykuty. Do naszych czasów zachowały się dwie Obrony Sokratesa, pióra Platona i Ksenofonta. Ich lektura daje nam pewne pojęcie o tym, jak mógł wyglądać proces wielkiego filozofa.

R11kTaIIJtx2C

Obraz przedstawia grupę mężczyzn w różnym wieku, zgromadzonych przy łóżku starszego mężczyzny o siwych włosach i zaroście, odzianego szatą od pasa w dół. Mężczyzna wskazuje palcem lewej dłoni ku górze, prawą odbiera naczynie z ręki młodego mężczyzny ukazanego z lewej strony. Młodzieniec nie patrzy na starca i, odwrócony w przeciwnym kierunku, zakrywa oczy drugą dłonią. Przy łóżku siedzi mężczyzna w średnim wieku, zdający się pilnować starca. Z prawej strony łóżka zgromadzeni są ludzie. Sprawiają wrażenie przerażonych wypowiedzią starego człowieka. Niektórzy z nich mają skulone sylwetki, inni ręce wzniesione ku górze. Tło stanowi ciemna ściana sali.

Bezpośrednio po Sokratesie swoje zaszczytne miejsca w historii filozofii zajmują Platon i ArystotelesArystotelesArystoteles. Zasługą Platona – najwybitniejszego ucznia Sokratesa – było przede wszystkim założenie Akademii. Była to pierwsza szkoła filozoficzna, która stanowiła rzeczywisty ośrodek współpracy wielu uczonych. Przez wieki Akademia PlatońskaAkademia PlatońskaAkademia Platońska wydała dziesiątki wybitnych umysłów. Została zamknięta dopiero w VI wieku naszej ery, w czasach rządów cesarza bizantyńskiego Justyniana Wielkiego. Bardzo bogata, zachowana twórczość Platona, obejmuje dialogi o przeróżnej tematyce. Osoby w nich dyskutujące podejmują m.in. tematy z dziedziny fizyki, logiki, etyki, rozpatrują również zagadnienia polityczne. Platon zasłynął swoją koncepcją świata idei (tzw. idealizm platoński). Powszechnie znana jest metafora „jaskini platońskiej”, wedle której człowiek jest w stanie poznać jedynie cień prawdziwej rzeczywistości. Idealizm Platona stanowił wielką inspirację dla późniejszych myślicieli. Kwestia poznania, z pozoru niedostępnego, świata idei (pozazmysłowego) po wielu wiekach okaże się atrakcyjna dla pisarzy chrześcijańskich, opisujących byty niebiańskie oraz życie po śmierci.

RvFpesccVWAd8

Ilustracja przedstawia scenę, w której od lewej strony widać przykutych do drewnianego pala bladych mężczyzn o siwych włosach, wskazujących na cienie znajdujące się na ścianie – konia oraz psa. Za nimi znajduje się mur, wzdłuż którego przechodzą trzej młodzi chłopcy ubrani w krótkie, fioletowe szaty, trzymający kije, na których przymocowano figurki; ich cienie obserwują przykute postaci. Między chłopcami, a wejściem do jaskini znajduje się piec, z którego bucha ogień oraz dym. Z prawej strony widoczni są mężczyźni podobni do tych, którzy zostali przedstawieni pod ścianą. Wychodzą z jaskini na otwartą przestrzeń zasłaniając oczy przed promieniami słońca.

Po śmierci Platona jeden z jego najważniejszych współpracowników – Arystoteles – założył w Atenach własną szkołę, nazywaną LikejonemLikejonLikejonem (stąd pochodzi polskie słowo „liceum”). Podobnie jak w przypadku Akademii, również w Likejonie liczni badacze podjęli próbę dokonania syntezy ówczesnej wiedzy. Zakres zainteresowań samego Arystotelesa był niezwykle szeroki. Nie skupiał się on na platońskich ideach. Zamiast tego intensywnie badał otaczającą go rzeczywistość, obserwując niebo, badając rośliny oraz zwierzęta. Stąd nieocenione są jego zasługi dla rozwoju nauk przyrodniczych. Zajmował się także, podobnie jak Platon, etyką, filozofią społeczną i polityczną. Zasłynął również jako nauczyciel Aleksandra WielkiegoAleksander WielkiAleksandra Wielkiego.

R1OemYSKc3fJ8

Fotografia przedstawia popiersie męszczyzny w średnim wieku. Jest on odziany w szatę spiętą na prawym ramieniu. Mężczyzna ma krótkie włosy opadające na czoło oraz uszy, a także średniej długości brodę. Patrzy przed siebie, a na jego twarzy obecne są zmarszczki. Powierzchnia rzeźby w kilku miejscach jest wyraźnie odbarwiona.

Najważniejsze kierunki filozoficzne

Po śmierci Sokratesa na ziemiach zamieszkanych przez Greków rozwijały się liczne kierunki filozoficzne. Impulsem do powstania wielu z nich była często właśnie postać tego największego myśliciela, która z czasem obrosła wieloma legendami. AntystenesAntystenesAntystenes, uczeń Sokratesa, uchodzi za twórcę szkoły cynikówCynicycyników. Zainteresowany zagadnieniami etycznymi uznał on, że wszelkie dobra doczesne są zbędne w dążeniu do szczęścia. Nie tylko nie należy dążyć do gromadzenia dóbr, lecz również wyzwolić się z więzów społecznych, czy wręcz porzucić wszelkie obyczaje i kulturę. Najbardziej znanym przedstawicielem tego kierunku nie jest jednak Antystenes, ale jego uczeń – Diogenes z SynopySynopaSynopy. Sprowadził on twierdzenia cynizmu do ekstremum, wyzbył się wszelkiej własności i miał mieszkać na ulicy w beczce. Porzucając wszelkie normy społeczne, budził zdumienie i niechęć wśród współobywateli. Jako skrajny przykład często wspomina się, że DiogenesDiogenes z SynopyDiogenes miał nawet publicznie załatwiać swoje potrzeby fizjologiczne. Miał być nazywany pogardliwie „psem” i właśnie od greckiego brzmienia tego słowa pochodzi nazwa szkoły cyników. Zachowało się wiele anegdot na jego temat. W nocy miał przechadzać się po ulicach Aten z latarnią mówiąc, że „szuka człowieka”. Podobno, gdy sam Aleksander Macedoński zatrzymał się przy jego beczce, Diogenes kazał królowi przesunąć się i nie zasłaniać słońca.

RfF4PTwre2AJD

Ilustracja przedstawia wizytę Aleksandra Wielkiego u Diogenesa. Historia ta została opisana powyżej w materiale. Leżący z prawej strony starszy mężczyzna wyciąga dłoń do stojących przed nim uzbrojonych mężczyzn w pelerynach. Tors mężczyzny jest odkryty, widoczna jest jego ciemna skóra. Jego usta są otwarte, jak gdyby coś mówił. Jeden z mężczyzn stojących przed nim ma na sobie hełm z pióropuszem. Jest młody, jedną dłoń kieruje ku starcowi, patrząc na niego. Drugi mężczyzna jest starszy, ma długie siwe włosy oraz zarost. Ma na sobie niebieską szatę. Za nimi stoją żołnierzy oraz dwie młode kobiety, zwrócone ku sobie. W tle znajduje się koń a także mury miasta i ciemne niebo.

Uczniem cyników był Zenon z KitionZenon z KitionZenon z Kition, założyciel szkoły stoików. StoicyzmStoicyStoicyzm, zalecający dążenie do cnotyCnotacnoty (z greckiego: aretē, z łacińskiego: virtus) oraz wytrwałe akceptowanie tego, co przynosi nam los, był niezwykle praktyczną filozofią. Jej wciąż rosnąca popularność osiągnie szczyt w czasach rzymskich, kiedy stoikami będą przedstawiciele rzymskich elit, wpływowi politycy i dowódcy. Stoikiem był nawet cesarz rzymski Marek AureliuszMarek AureliuszMarek Aureliusz.

R1EbwgUJgfoZv

Fotografia przedstawia głowę męszczyzny w średnim wieku, którego twarz skierowana jest w bok. Ma długą brodę oraz krótkie włosy, jego brwi są zmarszczone, co nadaje jego twarzy surowy wyraz. Rzeźba jest lekko zniszczona, są na niej ciemniejsze plamy.

W pewnym momencie głównym obszarem zainteresowania zarówno cyników, jak i stoików, stały się zagadnienia etyczne. Nie inaczej było z trzecim ważnym kierunkiem – epikureizmemEpikureizmepikureizmem. Twórca tej szkoły – EpikurEpikurEpikur – twierdził, że celem życia człowieka powinno być dążenie do przyjemności. Rozumiał ją jako spokojne życie, unikanie trosk i cierpienia. Nie byli więc epikurejczycy skrajnymi hedonistami. Uważali oni na przykład, że doznania psychiczne i estetyczne są ważniejsze od przyjemności cielesnych. Dla stoika ważne było codzienne dążenie do ideału życia w cnocie. Dla epikurejczyka ważna była dobrze przeżyta chwila, która dawała mu radość. W czasach rzymskich piewcą tego drugiego kierunku będzie rzymski poeta HoracyHoracyHoracy („carpe diem” – „chwytaj dzień!”).

RsMyzAREuSgDz

Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą mężczyznę w średnim wieku, który patrzy przed siebie. Ma średniej długości brodę oraz krótkie włosy, opadające na czoło. Jego brwi są ściągnięte, co ukazuje zmarszczki na jego czole. Tło stanowi szara ściana.

Krytyczny wobec stoicyzmu i epikureizmu był inny kierunek greckich myślicieli – sceptycyzmSceptycyzmsceptycyzm. Według niego nie jest możliwe obiektywne poznanie prawdy. W związku z tym szczęście może przynieść jedynie powstrzymanie się od sądu. Jednocześnie sceptycy poddawali krytyce popularne w starożytności twierdzenia. Określali również stopnie prawdopodobieństwa (probabilizm), czym mocno przysłużyli się rozwojowi greckiej filozofii.

RCqsnXQCPoDru

Mapa interaktywna przedstawia ważne miejsca dotyczące filozofów greckich. Lądy zostały zaznaczone kolorem szarym , a morza - jasnoniebieskim. Miasta oraz ważne miejsca zostały podpisane czarnymi oraz czerwonymi literami, użyto także czerwono‑białych okrągłych znaczników oraz czarnych punktów z białymi obwódkami. Wody podpisano niebieskimi literami. W lewym dolnym rogu, w białej prostokątnej ramce, umieszczono legendę. Na ilustracji umieszczono także punkty interaktywne. Po kliknięciu w mapę, otwiera się pasek z nazwami ważnych miejsc greckich filozofów: Ateny, Abdera, Efez, Milet, Elea, Synopa, Stagira, Leontinoi, Elida, Kition oraz Krotona. Po kliknięciu na poszczególne miasto, podświetla się ono na czerwono, a inne punkty znikają. Istnieje także możliwość podświetlenia większej ilości miast na raz. Po kliknięciu w miasto wyświetlają się opisy. Ateny. Ateny stanowiły jeden z najważniejszych ośrodków myśli w starożytności. Tutaj żył i nauczał Sokrates, tutaj jego uczeń Platon założył Akademię. Później swoje szkoły założyli również między innymi Arystoteles oraz Zenon z Kition. Abdera. Stąd pochodził Demokryt. Efez. Stąd pochodził Heraklit. Milet. Jeden z ważnych ośrodków działalności jońskich filozofów przyrody. Stąd pochodzili: Anaksymander, Anaksymenes oraz Tales. Elea. Ojczyzna tak zwanych eleatów. Stąd pochodzili Parmenides oraz Zenon. Synopa. Stąd pochodził cynik Diogenes, który następnie przeniósł się do Aten. Stagira. Stąd pochodził Arystoteles. Leontinoi. Stąd pochodził sofista Gorgiasz. Elida. Stąd pochodził Pyrron, twórca sceptycyzmu. Kition. Stąd pochodził Zenon, założyciel szkoły stoickiej. Krotona. W tym miejscu swoją szkołę założył Pitagoras.

Mapa interaktywna przedstawia ważne miejsca dotyczące filozofów greckich. Lądy zostały zaznaczone kolorem szarym , a morza - jasnoniebieskim. Miasta oraz ważne miejsca zostały podpisane czarnymi oraz czerwonymi literami, użyto także czerwono‑białych okrągłych znaczników oraz czarnych punktów z białymi obwódkami. Wody podpisano niebieskimi literami. W lewym dolnym rogu, w białej prostokątnej ramce, umieszczono legendę. Na ilustracji umieszczono także punkty interaktywne. Po kliknięciu w mapę, otwiera się pasek z nazwami ważnych miejsc greckich filozofów: Ateny, Abdera, Efez, Milet, Elea, Synopa, Stagira, Leontinoi, Elida, Kition oraz Krotona. Po kliknięciu na poszczególne miasto, podświetla się ono na czerwono, a inne punkty znikają. Istnieje także możliwość podświetlenia większej ilości miast na raz. Po kliknięciu w miasto wyświetlają się opisy. Ateny. Ateny stanowiły jeden z najważniejszych ośrodków myśli w starożytności. Tutaj żył i nauczał Sokrates, tutaj jego uczeń Platon założył Akademię. Później swoje szkoły założyli również między innymi Arystoteles oraz Zenon z Kition. Abdera. Stąd pochodził Demokryt. Efez. Stąd pochodził Heraklit. Milet. Jeden z ważnych ośrodków działalności jońskich filozofów przyrody. Stąd pochodzili: Anaksymander, Anaksymenes oraz Tales. Elea. Ojczyzna tak zwanych eleatów. Stąd pochodzili Parmenides oraz Zenon. Synopa. Stąd pochodził cynik Diogenes, który następnie przeniósł się do Aten. Stagira. Stąd pochodził Arystoteles. Leontinoi. Stąd pochodził sofista Gorgiasz. Elida. Stąd pochodził Pyrron, twórca sceptycyzmu. Kition. Stąd pochodził Zenon, założyciel szkoły stoickiej. Krotona. W tym miejscu swoją szkołę założył Pitagoras.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D17pOQEDS

Podsumowanie

Umiłowanie mądrości było ważnym aspektem wychowania starożytnych Greków. Filozofia jest wspaniałym darem, który od nich otrzymaliśmy. Wypracowane setki lat temu koncepcje na zawsze pozostaną fundamentem europejskiej umysłowości. Rzymianie z powodzeniem rozwiną nauki stoików i epikurejczyków. W trzecim wieku, za sprawą PlotynaPlotynPlotyna, dojdzie do przekształcenia i rozwinięcia nauki Platona (neoplatonizmNeoplatonizmneoplatonizm). Po Platona sięgną również pierwsi teolodzy chrześcijańscy. Z kolei w średniowieczu święty Tomasz z Akwinu zbuduje cały system filozoficzny, zainspirowany naukami Arystotelesa. Można śmiało stwierdzić, że bez Greków, dzisiejsza nauka byłaby w zupełnie innym miejscu.

Ćwiczenia

Słownik pojęć

Anaksymander

Anaksymander

(VII/VI w. p.n.e.) grecki filozof przyrody pochodzący z Miletu, uczeń Talesa. Zajmował się m.in. klasyfikacją gatunków i kosmografią. Napisał dzieło „O naturze”.

RbF3BIQMCQ8St

Fragment fresku. Ukazany jest starszy zgarbiony mężczyzna, patrzący z uwagą w lewo. Jego brwi są zmarszczone. W rękach trzyma przybory do pisania. Ma na sobie żółto‑fioletowe szaty. W tle znajdują się postacie siedzące obok niego.

Antystenes

Antystenes

(V/IV w. p.n.e.) filozof ateński, uczeń sofisty Gorgiasza, a następnie Sokratesa, przeciwnik Platona. Uznawany za twórcę szkoły cyników. Jego uczniem był najsłynniejszy cynik – Diogenes z Synopy.

R1r1T7DYSb4vx

Rzeźba przedstawia popiersie starszego mężczyzny ze średniej długości włosami oraz brodą. Jego brwi są uniesione, czoło zmarszczone, a usta otwarte. Ich kąciki skierowane są w dół, sprawia więc wrażenie niezadowolonego. Rzeźba jest na tle kamiennej ściany.

Arystofanes

Arystofanes

(V/IV w. p.n.e.) najsłynniejszy ateński komediopisarz, przedstawiciel komedii staroattyckiej. W swojej twórczości krytykował między innymi nowe prądy w filozofii i poezji. W komedii Chmury przedstawił Sokratesa.

RExI4ARMJ9Pis

Fotografia przedstawia rzeźbę – popiersie mężczyzny o średniej długości włosach oraz zaroście, którego twarz skierowana jest lekko w dół. Mężczyzna patrzy przed siebie, a jego usta są lekko rozchylone. Na podstawie rzeźby wyryte są trzy rzędy napisów w języku starogreckim. Odbarwienia rzeźby sprawiają wrażenie, jak gdyby na policzkach oraz czole mężczyzny obecne były blizny.

Arystoteles

Arystoteles

(IV w. p.n.e.) pochodzący ze Stagiry w Tracji, jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Platona, założyciel własnej szkoły o nazwie Likejon, której uczniów zwano perypatetykami. Jego zainteresowania naukowe były bardzo szerokie, zajmował się m.in. naukami przyrodniczymi, etyką, logiką, astronomią. Był nauczycielem Aleksandra Wielkiego. Położył podwaliny pod późniejszy rozwój nauk. W średniowieczu z dokonań Arystotelesa korzystali przedstawiciele Kościoła i filozofii scholastycznej.

R1IbWpmMQqemM

Fotografia przedstawia rzeźbę głowy Arystotelesa, ukazanej z półprofilu. Twarz, ze średniej długości zarostem, poorana jest głębokimi zmarszczkami. Filozof ma krótkie włosy; uśmiecha się lekko. Na jasnej powierzchni rzeźby odznaczają się liczne pożółkłe oraz szare przebarwienia. Fotografię wykonano na tle jasnej ściany.

Diogenes z Synopy

Diogenes z Synopy

(V/IV w. p.n.e.) filozof grecki, cynik, uczeń Antystenesa. Pochodził z Synopy, następnie osiadł w Atenach. Zarzucał Antystenesowi, że nie stosuje on własnych poglądów w życiu. Wedle przekazów Diogenes miał porzucić wszelkie dobra, ograniczyć swoje potrzeby i zamieszkać w beczce. Do naszych czasów zachowała się duża ilość anegdot na temat sposobu życia Diogenesa.

ROX0TFby0qIsL

Fotografia przedstawia obraz - „Portret Diogenesa”, na którym ukazano mężczyznę w średnim wieku oraz cztery psy. Mężczyzna, znajdujący się w centrum obrazu, siedzi w kopulastym schronieniu przypominającym glinianą dużą beczkę, na której powieszono zniszczone szaty oraz kij. Jest on przepasany białą brudną szatą, związaną na biodrach, zauważyć więc można jego szczupły tors oraz ręce. W wyciągniętych przed siebie dłoniach trzyma zapaloną lampę w kształcie prostokąta z trójkątnym zamknięciem. Jego włosy oraz zarost są długie oraz rozwiane, a także lekko przyprószone siwizną. Filozof siedzi na słomie, ułożonej na dnie beczki. Z przodu znajdują się cztery duże psy, które go obserwują. W tle jest fragment muru budynku, pod którym namalowano gliniane schronienie, a z prawej strony ukazano obserwującego z oddali piątego psa, spacerujących ludzi, budynki oraz jasne niebo.

Epikur

Epikur

(IV/III w. p.n.e.) filozof grecki, pochodzący z Samos, twórca epikureizmu. Epikur zajmował się przede wszystkim etyką. Próbował odpowiedzieć na pytanie, jak osiągnąć szczęście w życiu.

R1QA4KXUjfJxY

Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą głowę mężczyzny, który patrzy przed siebie. Ma średniej długości brodę oraz włosy opadające na czoło. Jego brwi są ściągnięte, co ukazuje zmarszczki na jego czole. Mężczyzna ma szczupłą, pociągłą twarz. Jasna powierzchnia rzeźby uwydatnia nieliczne przebarwienia w kolorze brązowym. Tło stanowi szara ściana.

Heraklit z Efezu

Heraklit z Efezu

(VI/V w. p.n.e.) grecki filozof przyrody, pochodzący z Efezu. Był arystokratą i przeciwnikiem demokracji. Jest autorem słynnych słów „wszystko płynie” (z greckiego: panta rhei).

Rlr31C0ROisA3

Fotografia przedstawia obraz, na którym przedstawiono profil starszego brodatego mężczyzny o siwych włosach, który jest w pozycji pochylonej, z zamkniętymi oczami oraz złożonymi jak do modlitwy dłońmi. Jego twarz oraz dłonie ukazują liczne zmarszczki. Przed mężczyzną znajduje się fragment dużego globusa na złotym stelażu. Tło jest ciemne, przypominające gwieździste niebo.

Ksenofont

Ksenofont

(przełom V i IV w. p.n.e.) grecki autor pism historycznych. Był Ateńczykiem i uczniem Sokratesa. Podobnie jak Platon, napisał Obronę Sokratesa, która stanowi źródło wiedzy o poglądach filozofa. Oprócz tego Ksenofont był także wojskowym, brał udział w jednej z wypraw Cyrusa Młodszego. Walczył również jako najemnik w armii spartańskiej. Napisał traktat O wychowaniu Cyrusa, pochwałę króla Sparty Agesilaosa oraz szereg dzieł o tematyce wojskowej i ekonomicznej. Choć jego pisma mają niewielką wartość historyczną, posiadają duże walory językowe.

R1MBQdTvFh7oC

Ilustracja ukazuje wyrzeźbione popiersie Ksenofonta. Mężczyzna ma szeroką, lekko zaokrągloną twarz, włosy sięgające za uszy, średniej długości zarost oraz zmarszczone brwi. Kąciki jego ust skierowane są lekko w dół, a oczy delikatnie podkrążone. Nos mężczyzny jest duży oraz lekko zakrzywiony. Tło jest ciemne.

Pitagoras

Pitagoras

(VI w. p.n.e.) matematyk i filozof grecki, założyciel szkoły pitagorejczyków.

R3wCUBYFmeOCw

Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą popiersie Pitagorasa. Mężczyzna ukazany jest z półprofilu, ma długą, spiczastą brodę oraz głowę owiniętą fragmentem tkaniny przypominającej mały turban. Twarz Pitagorasa jest lekko przechylona w dół, a pomiędzy jego brwiami znajdują się płytkie zmarszczki. W tle można zauważyć fragment budynku.

Platon

Platon

(V/IV w. p.n.e.) jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnych, uczeń Sokratesa, założyciel Akademii. Do naszych czasów zachowały się dialogi oraz listy Platona. Całość twórczości filozofa została zebrana w czasach hellenistycznych. Najważniejszą postacią dialogów jest Sokrates, nauczyciel Platona. Kwestia wiarygodności obrazu Sokratesa w dialogach do dziś omawiana jest przez naukowców.

Ri8xrr5BmUnqu

Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą popiersie Platona na tle kamiennej ściany. Mężczyzna patrzy przed siebie, jego broda o falowanych włosach sięga mu do mostka, a włosy są krótkie. Marszczy on brwi, co uwydatnia zmarszczki na jego twarzy. Wystające kości policzkowe sprawiają, że twarz filozofa wygląda szczuplej.

Sokrates

Sokrates

(przełom V i IV w. p.n.e.) wpływowy grecki filozof, nauczyciel Platona. Krytykował metody sofistów, za cel dociekań filozoficznych uznawał dążenie do prawdy, dobra i sprawiedliwości. Nie pozostawił po sobie żadnych pism. Przez współobywateli został oskarżony o bezbożność i demoralizowanie młodzieży i skazany na śmierć.

RbToQliXzAZj0

Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą popiersie Sokratesa – mężczyzny o zmarszczonych brwiach oraz nielicznych zmarszczkach, patrzącego przed siebie. Jego twarz jest zaokrąglona, usta otwarte, a duży nos krótki oraz szeroki. Na jego głowie są duże zakola oraz łysina pośrodku, a jego broda jest średniej długości. Na lewym ramieniu ukazany jest fragment szaty. Rzeźba została przedstawiona na tle bordowej ściany z licznymi czarnymi punktami.

Tales z Miletu

Tales z Miletu

(VII/VI w. p.n.e.) grecki filozof i matematyk, uznawany za pierwszego z jońskich filozofów przyrody.

RhVzcGgtUmEjg

Ilustracja przedstawia popiersie Talesa z Miletu – mężczyznę o średniej długości falowanych włosach oraz brodzie, które okalają jego symetryczną twarz. Mężczyzna ma duże oczy, małe, wąskie usta oraz długi nos. Na jego czole można zauważyć nieliczne zmarszczki. Ilustracja jest czarno‑biała. Tło jest białe.

Zenon z Elei

Zenon z Elei

(V w. p.n.e.) grecki filozof, uczeń Parmenidesa.

RLTw9WIHje2kk

Ilustracja przedstawia Zenona z Elei – starszego mężczyznę, którego zmarszczone brwi nadają srogiego wyrazu jego twarzy. Wokół oczu oraz ust widoczne głębokie zmarszczki. Mężczyzna ma średniej długości kręcone włosy oraz zarost. Jego nos jest długi oraz prosty, a na głowie ma on opaskę. Fragment ramion i klatki piersiowej wskazuje, że mężczyzna jest szczupły oraz umięśniony. W prawym dolnym rogu umieszczono napis „LIFE”.

Zenon z Kition

Zenon z Kition

(IV/III w. p.n.e.) grecki filozof, uczeń cynika Kratesa, założyciel szkoły stoickiej.

RTcxmfN240EfS

Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą popiersie Zenona z Kition – mężczyzny w średnim wieku, ukazanego z półprofilu. Ma on szczupłą, pociągłą twarz, średniej długości gęsty zarost oraz krótkie włosy. Na jego głowie ukazane są małe zakola. Jego brwi są zmarszczone, a usta, z kącikami skierowanymi w dół – otwarte. Rzeźba stoi na tle białej ściany.

• Winniczuk L. (red.), Słownik kultury antycznej, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.

• Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, PWN, Warszawa 1990.

Notatki ucznia

Galeria

R1dfU6StXJ9NL

Fotografia przedstawia obraz "Szkoła ateńska" autorstwa Rafaela Santi. Przedstawione jest wnętrze bogato zdobionej starożytnej auli oraz ludzi przebywających w środku. Znajdują się na nim liczne łuki, kolumny, zdobienia ścienne oraz rzeźby przedstawiająca ludzi. Na posadzce oraz schodach znajduje się duża grupa ludzi ubranych w różnokolorowe szaty – są to głównie mężczyźni, ale jest także kilka kobiet. Zgromadzeni są w grupach, ale na środku obrazu można zauważyć samotnie siedzącego starszego mężczyznę, którego szata zsunęła się z jednego ramienia. W tle znajduje się dalsza część budynku oraz prześwity jasnego nieba. Budynek jest jasnokremowy z pomarańczowymi oraz żółtymi akcentami.

R1N12JjSgmkQ8

Czarno‑biała ilustracja przedstawia grupę ludzi zgromadzonych przy długowłosej postaci o delikatnych rysach twarzy oraz skrzydłach anielskich. Postać wskazuje ręką na płótno ułożone pośrodku, jak gdyby tłumacząc coś pozostałym. Za nią widoczna jest twarz drugiej postaci o podobnych skrzydłach. Zgromadzeni wokół to mężczyźni oraz jedna kobieta, siedząca poniżej centralnej postaci. Jest ona zwrócona w jej stronę, przytrzymując płótno. Mężczyźni są w średnim wieku lub starsi, część z nich ma długie brody oraz łysiejące głowy. Mężczyzna u góry unosi dłonie, jak gdyby prowadził rozmowę. Po jego lewej stronie stoi trzech mężczyzn, których dłonie również są skierowane w stronę płótna. Na dole ilustracji siedzi pięciu mężczyzn; dwóch z nich trzyma otwarte księgi.

RQZYj1OZwCNgf

Fotografia przedstawia mozaikę, na której ukazano starszego mężczyznę siedzącego na krześle, odzianego szatą od pasa w dół. Trzyma on zegar słoneczny, który kształtem przypomina motyle skrzydła, na których widoczne są poziome linie. Twarz mężczyzny skierowana jest w przeciwnym kierunku, na jego głowie jest łysina, po bokach natomiast ma on siwe włosy. Jego broda i krótkie wąsy również są siwe. Podobiznę mężczyzny okala okrągła wzorzysta ramka w symetryczne wzory.

R1aDPl5s2DSd7

Fotografia przedstawia obraz, na którym znajduje się starszy brodaty mężczyzna o siwych włosach. Przedstawiony jest on w pozycji pochylonej, z zamkniętymi oczami oraz złożonymi jak do modlitwy dłońmi. Jego twarz oraz dłonie pokryte są licznymi zmarszczkami. Przed mężczyzną znajduję się fragment dużego globusa na złotym stelażu. Tło jest ciemne, przypominające gwieździste niebo.

RIxanbkiCu2Hi

Obraz przedstawia grupę mężczyzn ubranych w jasne szaty, zgromadzonych na szczycie wzniesienia. Jeden z mężczyzn stoi tuż nad krawędzią, inni klęczą obok niego lub za nim. Dłonie niektórych z nich wzniesione są ku górze. Kilku mężczyzn gra na lirach, jeden na wysokim drewnianym nieznanym instrumencie. Większość mężczyzn ma długie włosy. W tle znajduje się grupa składająca się z trzech kobiet niosących naczynia oraz jednego, nagiego dziecka oraz górzysty, zielony krajobraz.

RNBVjMq5ySJPT

Biało‑czarna ilustracja przedstawia trzy osoby na tle roślinności, nieba oraz drzewa znajdującego się po lewej stronie. Obok drzewa stoi mężczyzna w długiej szacie; wyciąga on dłonie do innego, nadjeżdżającego konno. Ma on średniej długości włosy i brodę; ubrany jest w krótką szatę. Z prawej strony, w wiklinowym koszu zawieszonym u góry, siedzi starszy, łysiejący mężczyzna z długą brodą.

R11kTaIIJtx2C

Obraz przedstawia grupę mężczyzn w różnym wieku, zgromadzonych przy łóżku starszego mężczyzny o siwych włosach i zaroście, odzianego szatą od pasa w dół. Mężczyzna wskazuje palcem lewej dłoni ku górze, prawą odbiera naczynie z ręki młodego mężczyzny ukazanego z lewej strony. Młodzieniec nie patrzy na starca i, odwrócony w przeciwnym kierunku, zakrywa oczy drugą dłonią. Przy łóżku siedzi mężczyzna w średnim wieku, zdający się pilnować starca. Z prawej strony łóżka zgromadzeni są ludzie. Sprawiają wrażenie przerażonych wypowiedzią starego człowieka. Niektórzy z nich mają skulone sylwetki, inni ręce wzniesione ku górze. Tło stanowi ciemna ściana sali.

RvFpesccVWAd8

Ilustracja przedstawia scenę, w której od lewej strony widać przykutych do drewnianego pala bladych mężczyzn o siwych włosach, wskazujących na cienie znajdujące się na ścianie – konia oraz psa. Za nimi znajduje się mur, wzdłuż którego przechodzą trzej młodzi chłopcy ubrani w krótkie, fioletowe szaty, trzymający kije, na których przymocowano figurki; ich cienie obserwują przykute postaci. Między chłopcami, a wejściem do jaskini znajduje się piec, z którego bucha ogień oraz dym. Z prawej strony widoczni są mężczyźni podobni do tych, którzy zostali przedstawieni pod ścianą. Wychodzą z jaskini na otwartą przestrzeń zasłaniając oczy przed promieniami słońca.

R1OemYSKc3fJ8

Fotografia przedstawia popiersie męszczyzny w średnim wieku. Jest on odziany w szatę spiętą na prawym ramieniu. Mężczyzna ma krótkie włosy opadające na czoło oraz uszy, a także średniej długości brodę. Patrzy przed siebie, a na jego twarzy obecne są zmarszczki. Powierzchnia rzeźby w kilku miejscach jest wyraźnie odbarwiona.

RfF4PTwre2AJD

Ilustracja przedstawia wizytę Aleksandra Wielkiego u Diogenesa. Historia ta została opisana powyżej w materiale. Leżący z prawej strony starszy mężczyzna wyciąga dłoń do stojących przed nim uzbrojonych mężczyzn w pelerynach. Tors mężczyzny jest odkryty, widoczna jest jego ciemna skóra. Jego usta są otwarte, jak gdyby coś mówił. Jeden z mężczyzn stojących przed nim ma na sobie hełm z pióropuszem. Jest młody, jedną dłoń kieruje ku starcowi, patrząc na niego. Drugi mężczyzna jest starszy, ma długie siwe włosy oraz zarost. Ma na sobie niebieską szatę. Za nimi stoją żołnierzy oraz dwie młode kobiety, zwrócone ku sobie. W tle znajduje się koń a także mury miasta i ciemne niebo.

R1EbwgUJgfoZv

Fotografia przedstawia głowę męszczyzny w średnim wieku, którego twarz skierowana jest w bok. Ma długą brodę oraz krótkie włosy, jego brwi są zmarszczone, co nadaje jego twarzy surowy wyraz. Rzeźba jest lekko zniszczona, są na niej ciemniejsze plamy.

RsMyzAREuSgDz

Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą mężczyznę w średnim wieku, który patrzy przed siebie. Ma średniej długości brodę oraz krótkie włosy, opadające na czoło. Jego brwi są ściągnięte, co ukazuje zmarszczki na jego czole. Tło stanowi szara ściana.

RbF3BIQMCQ8St

Fragment fresku. Ukazany jest starszy zgarbiony mężczyzna, patrzący z uwagą w lewo. Jego brwi są zmarszczone. W rękach trzyma przybory do pisania. Ma na sobie żółto‑fioletowe szaty. W tle znajdują się postacie siedzące obok niego.

R1r1T7DYSb4vx

Rzeźba przedstawia popiersie starszego mężczyzny ze średniej długości włosami oraz brodą. Jego brwi są uniesione, czoło zmarszczone, a usta otwarte. Ich kąciki skierowane są w dół, sprawia więc wrażenie niezadowolonego. Rzeźba jest na tle kamiennej ściany.

RExI4ARMJ9Pis

Fotografia przedstawia rzeźbę – popiersie mężczyzny o średniej długości włosach oraz zaroście, którego twarz skierowana jest lekko w dół. Mężczyzna patrzy przed siebie, a jego usta są lekko rozchylone. Na podstawie rzeźby wyryte są trzy rzędy napisów w języku starogreckim. Odbarwienia rzeźby sprawiają wrażenie, jak gdyby na policzkach oraz czole mężczyzny obecne były blizny.

R1IbWpmMQqemM

Fotografia przedstawia rzeźbę głowy Arystotelesa, ukazanej z półprofilu. Twarz, ze średniej długości zarostem, poorana jest głębokimi zmarszczkami. Filozof ma krótkie włosy; uśmiecha się lekko. Na jasnej powierzchni rzeźby odznaczają się liczne pożółkłe oraz szare przebarwienia. Fotografię wykonano na tle jasnej ściany.

ROX0TFby0qIsL

Fotografia przedstawia obraz - „Portret Diogenesa”, na którym ukazano mężczyznę w średnim wieku oraz cztery psy. Mężczyzna, znajdujący się w centrum obrazu, siedzi w kopulastym schronieniu przypominającym glinianą dużą beczkę, na której powieszono zniszczone szaty oraz kij. Jest on przepasany białą brudną szatą, związaną na biodrach, zauważyć więc można jego szczupły tors oraz ręce. W wyciągniętych przed siebie dłoniach trzyma zapaloną lampę w kształcie prostokąta z trójkątnym zamknięciem. Jego włosy oraz zarost są długie oraz rozwiane, a także lekko przyprószone siwizną. Filozof siedzi na słomie, ułożonej na dnie beczki. Z przodu znajdują się cztery duże psy, które go obserwują. W tle jest fragment muru budynku, pod którym namalowano gliniane schronienie, a z prawej strony ukazano obserwującego z oddali piątego psa, spacerujących ludzi, budynki oraz jasne niebo.

R1MBQdTvFh7oC

Ilustracja ukazuje wyrzeźbione popiersie Ksenofonta. Mężczyzna ma szeroką, lekko zaokrągloną twarz, włosy sięgające za uszy, średniej długości zarost oraz zmarszczone brwi. Kąciki jego ust skierowane są lekko w dół, a oczy delikatnie podkrążone. Nos mężczyzny jest duży oraz lekko zakrzywiony. Tło jest ciemne.

R3wCUBYFmeOCw

Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą popiersie Pitagorasa. Mężczyzna ukazany jest z półprofilu, ma długą, spiczastą brodę oraz głowę owiniętą fragmentem tkaniny przypominającej mały turban. Twarz Pitagorasa jest lekko przechylona w dół, a pomiędzy jego brwiami znajdują się płytkie zmarszczki. W tle można zauważyć fragment budynku.

Ri8xrr5BmUnqu

Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą popiersie Platona na tle kamiennej ściany. Mężczyzna patrzy przed siebie, jego broda o falowanych włosach sięga mu do mostka, a włosy są krótkie. Marszczy on brwi, co uwydatnia zmarszczki na jego twarzy. Wystające kości policzkowe sprawiają, że twarz filozofa wygląda szczuplej.

RbToQliXzAZj0

Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą popiersie Sokratesa – mężczyzny o zmarszczonych brwiach oraz nielicznych zmarszczkach, patrzącego przed siebie. Jego twarz jest zaokrąglona, usta otwarte, a duży nos krótki oraz szeroki. Na jego głowie są duże zakola oraz łysina pośrodku, a jego broda jest średniej długości. Na lewym ramieniu ukazany jest fragment szaty. Rzeźba została przedstawiona na tle bordowej ściany z licznymi czarnymi punktami.

RhVzcGgtUmEjg

Ilustracja przedstawia popiersie Talesa z Miletu – mężczyznę o średniej długości falowanych włosach oraz brodzie, które okalają jego symetryczną twarz. Mężczyzna ma duże oczy, małe, wąskie usta oraz długi nos. Na jego czole można zauważyć nieliczne zmarszczki. Ilustracja jest czarno‑biała. Tło jest białe.

RLTw9WIHje2kk

Ilustracja przedstawia Zenona z Elei – starszego mężczyznę, którego zmarszczone brwi nadają srogiego wyrazu jego twarzy. Wokół oczu oraz ust widoczne głębokie zmarszczki. Mężczyzna ma średniej długości kręcone włosy oraz zarost. Jego nos jest długi oraz prosty, a na głowie ma on opaskę. Fragment ramion i klatki piersiowej wskazuje, że mężczyzna jest szczupły oraz umięśniony. W prawym dolnym rogu umieszczono napis „LIFE”.

RTcxmfN240EfS

Fotografia przedstawia rzeźbę ukazującą popiersie Zenona z Kition – mężczyzny w średnim wieku, ukazanego z półprofilu. Ma on szczupłą, pociągłą twarz, średniej długości gęsty zarost oraz krótkie włosy. Na jego głowie ukazane są małe zakola. Jego brwi są zmarszczone, a usta, z kącikami skierowanymi w dół – otwarte. Rzeźba stoi na tle białej ściany.

Bibliografia

Hadot P., (2018), Czym jest filozofia starożytna?, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia

Kumaniecki K., (1965), Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa: Wydawnictwo PWN

(1990), Mała Encyklopedia Kultury Antycznej, Warszawa: PWN

Monteskiusz, O duchu praw, ks. XXIV, tłum. Tadeusz Boy‑Żeleński, dostępny w internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/o-duchu-praw/ [dostęp 26.10.2021 r.]

Platon, Apologia, czyli Obrona Sokratesa, tłum. Felicjan Antoni Kozłowski, dostępny w internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/obrona-sokratesa.html [dostęp 26.10.2021 r.]

Tatarkiewicz W., (2011), Historia filozofii, Warszawa: PWN

Winniczuk L. (red.), (1989), Słownik kultury antycznej, Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna