Filozofia literaturze – o poglądach starożytnych filozofów

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń:

• wyjaśnia etymologię słowa „filozofia”,

• zna główne kierunki i przedstawicieli filozofii antycznej.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• wyjaśnić, na czym polega specyfika i istota filozofii,

• czytać ze zrozumieniem teksty filozoficzne,

• wskazać związki między filozofią a literaturą,

• dyskutować na tematy filozoficzne, dotyczące szczególnie sensu życia ludzkiego i szczęścia,

• formułuje własne zdanie, konfrontując je z poglądami filozofów antycznych.

2. Metoda i forma pracy

Metody podające – wykład i pogadanka

Praca z tekstem

Praca w grupach

3. Środki dydaktyczne

Podręcznik K. Mrocewicza Przeszłość to dziś

Antologia tekstów filozoficznych opracowana przez B. Markiewicz Od filozofów jońskich do Pascala

Słowniki i leksykony terminów filozoficznych

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Lekcja rozpoczyna się pogadanką na temat, czym jest filozofia. Należy w niej podkreślić częste związki filozofii z literaturą piękną oraz wyjaśnić etymologię słowa „filozofia”.

Nauczyciel wyjaśnia, iż celem lekcji będzie poszukiwanie odpowiedzi na pytanie: Jaką prawdę o świecie uznawali starożytni?

Chodzi o uświadomienie młodzieży, że filozofia wynika z zastanawiania się nad światem i człowiekiem oraz że myślenie mitologiczne wyprzedza powstanie filozofii.

b) Faza realizacyjna

Aby przybliżyć uczniom problemy, którymi zajmuje się filozofia, proponuję – wzorem lekcji Główne działy filozofii w książce Pochwała ciekawości. Poradnik dla nauczycieli filozofii, języka polskiego, wiedzy o kulturze i historii – napisanie na tablicy pytań, na które odpowiadają poszczególne działy filozofii, np. „Dlaczego istnieje raczej coś, niż nic?” – ontologia , „Czy nasze zmysły nas łudzą?” – epistemologia, „Które czyny mają wartość moralną?” – aksjologia.

1. Nauczyciel wyjaśnia terminy i omawia, w formie wykładu, poszczególne dyscypliny filozoficzne: ontologię (metafizykę), etykę, estetykę, aksjologię, logikę, epistemologię. Niektóre zwięzłe definicje uczniowie znajdą w podręczniku z serii Przeszłość to dziś.

2. Prowadzący zajęcia dzieli klasę na sześć grup. Każda otrzymuje zadanie scharakteryzowania na podstawie tekstów źródłowych i podręcznika (Wszystkie fragmenty do analizy, o ile nie wskazano inaczej, pochodzą z pozycji bibliograficznej nr 2.) poglądów na temat szczęścia wybranej szkoły filozoficznej. Uczniowie wypełniają tzw. receptę na szczęście zamieszczoną w karcie pracy ucznia (załącznik a). W czasie wykonywania zadania nauczyciel przygląda się pracy poszczególnych zespołów i zwraca uwagę, aby pojawiły się niezbędne terminy filozoficzne takie jak: cnota, idea, eudajmonia, forma, materia, zasada złotego środka.

Grupa I

Sokrates

Analiza fragmentów Wiem, że nic nie wiem, Cnota jest mądrością

Grupa II

Platon

Analiza fragmentów Ludzie w jaskini, Miłość idealna

Grupa III

Arystoteles

Analiza fragmentu Szczęście

Grupa IV

Epikurejczycy

Analiza fragmentu Epikura Listu do Menoikeusa

Grupa V

Stoicy

Analiza fragmentu Rozmyślań Marka Aureliusza (w podręczniku z serii Przeszłość to dziś) i Seneki Listów moralnych do Lucyliusza

Grupa VI

Cynicy i Sceptycy

Analiza fragmentów Zarysy pyrrońskie oraz hasła ze słowników filozoficznych i notki z podręcznika do języka polskiego

3. Po zakończeniu pracy w grupach liderzy prezentują wnioski zebrane w tzw. recepcie na szczęście, a pozostali uczniowie notują.

c) Faza podsumowująca

W ramach podsumowania można przeprowadzić krótką dyskusję na temat aktualności omówionych doktryn filozoficznych.

5. Bibliografia

1. Markiewicz B., Od filozofów jońskich do Pascala. Wybór tekstów. Książka pomocnicza do filozofii dla szkół średnich, WSiP, Warszawa 1999.

2. Mrocewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura, cz. 1, klasa II liceum i technikum, Stentor, Warszawa 2004.

3. Pochwała ciekawości. Poradnik dla nauczycieli filozofii, języka polskiego, wiedzy o kulturze i historii, Znak, Kraków 2003.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

b) Zadanie domowe

Wypisz znane ci przykłady dzieł literackich zainspirowanych poznanymi na lekcji kierunkami filozoficznymi.

7. Czas trwania lekcji

2 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcja przeznaczona jest dla klasy pierwszej liceum ogólnokształcącego z rozszerzonym programem języka polskiego w ramach realizacji ścieżki edukacja filozoficzna.