Filozofia starożytnej Grecji

Termin filozofia pochodzi od greckich wyrazów phileinphileinphilein – kochać oraz sophiasophiasophia – mądrość. Filozofia oznacza zatem umiłowanie mądrości. Jej kolebkąkolebkakolebką były greckie koloniekoloniakolonie w Jonii i w Italii Południowej. Starożytni Grecy zaczęli odchodzić od mitologicznego wyjaśnienia świata, szukając racjonalnychracjonalnyracjonalnych zasad tłumaczących jego porządek. W ten sposób narodziła się filozofia, która stała się matką wszelkich nauk.

Diogenes Laertios [czyt. Diogenes Laertios] Sokrates

FavorinusFavorinusFavorinus w Historiach rozmaitych mówi, że Sokrates i jego uczeń Aischines byli pierwszymi nauczycielami retorykiretorykaretoryki. Potwierdzenie tej informacji znajdujemy w piśmie Idomeneusa O sokratykach. Był też Sokrates pierwszym, filozofem, który rozprawiał o tym, jak najlepiej żyć, i pierwszym filozofem, który został skazany na śmierć i poniósł śmierć z wyroku. [...]

R1aORYiW7X6AK1

Kolorowa fotografia przedstawia wykonane z marmuru popiersie mężczyzny w podeszłym wieku. Jego czoło i brwi są zmarszczone, usta zamknięte. Mężczyzna ma wydatny nos, długą, gęstą brodę i wąsy. Na czole widoczne są duże zakola.

Doszedłszy do przekonania, że badanie przyrody nie ma żadnego praktycznego znaczenia dla nas, ludzi, Sokrates zajął się roztrząsaniem zagadnień etycznychetykaetycznych, filozofując w warsztatach i na rynku. Mówił, że szuka wiedzy o tym, „Co jest dobre, a co złe w domostwach”. Dowiadujemy się też od Demetriosa z Bizancjum, że kiedy Sokrates z właściwą sobie pasją rozprawiał o filozofii, wywoływał nieraz wściekłość audytoriumaudytoriumaudytorium; rzucano się nań, bito go po twarzy, szarpano za włosy. Najczęściej jednak był przedmiotem drwin i pogardy. Wszystko to znosił cierpliwie. Nie zareagował nawet na kopniaka, którym go raz uraczonouraczyćuraczono. A kiedy jeden ze świadków sceny dziwił się jego spokojowi, miał odpowiedzieć: „A gdyby kopnął mnie osioł, czy pozwałbym go przed sąd?”. [...]

Miał równy talent do zachęcania, jak i do odradzania. Z TeajtetemTeajtetTeajtetem na przykład tak potrafił rozmawiać na temat wiedzy, że młodzieniec wyszedł z tej rozmowy - jak mówi Platon - pełen entuzjazmu. A znowu spotkawszy Eutyfrona, który już własnemu ojcu wytoczył proces o zabicie cudzoziemca, tak z nim rozmawiał na temat pobożności, że skłonił go do poniechania oskarżenia. Lyzis pod wpływem jego nauki, wzywającej do życia cnotliwego, stał się człowiekiem wysoce moralnym. Siła przekonywująca jego argumentów polegała na tym, że czerpał je z doświadczenia. […]

Mówiąc o rzeźbiarzach, dziwił się, że zadają sobie tyle trudu, aby kamień uczynić jak najbardziej podobnym do człowieka, a nie dbają ani trochę o to, aby sami nie byli bardziej podobni do głazów niż do ludzi. Młodzieńcom zalecał, by jak najczęściej przeglądali się w zwierciadle; pięknym będzie to przypominać - mówił - aby się zachowywali odpowiednio do swego wyglądu, brzydkim zaś, że zdobywając wiedzę, będą mogli zakryć swoją szpetotęszpetotaszpetotę. […]

Potwierdzeniem jego pięknych wypowiedzi i pięknego postępowania była sławna odpowiedź PytiiPytiaPytii, udzielona ChajrefontowiChajrefontChajrefontowi: Ze wszystkich ludzi Sokrates najmędrszy. To był też powód zawiści i nienawiści, którą wzbudzał; a już szczególnie był znienawidzony za to, że wykazywał, iż ludzie, którzy mają wielkie o sobie mniemanie, są w rzeczywistości głupcami; do ludzi tych zaliczał niewątpliwie, jak wiemy z Platońskiego MenonaMenonMenona, AnytosAnytosAnytos, który nie mogąc darować Sokratesowi jego szyderstw, naprzód podjudziłpodjudzićpodjudził przeciw niemu ArystofanesaArystofanesArystofanesa i jego przyjaciół, następnie zaś namówił MeletosaMeletosMeletosa do wniesienia przeciw filozofowi oskarżenia o bezbożność i psucie młodzieży. […]

Sokrates został wtrącony do więzienia, a w kilka dni później wypił cykutęcykutacykutę: do ostatniej chwili prowadził wzniosłe rozmowy, które przekazał nam Platon w FedonieFedonaFedonie. [...]

Tak więc umarł Sokrates. Wnet po jego śmierci Ateńczycy opamiętali się i na znak żałoby zamknęli wszystkie palestrypalestrapalestry i gimnazjagimnazjongimnazja. Oskarżycieli Sokratesa skazali na wygnanie, a Meletosa nawet na śmierć, Sokratesa zaś uczcili posągiem z brązu, wykonanym przez LizyppaLizypLizyppa, który został ustawiony w PompejoniePompejonPompejonie.

104NP_00000_BIB_001 Źródło: Diogenes Laertios [czyt. Diogenes Laertios], Sokrates, [w:] Mieczysław Łojek, Teksty filozoficzne dla uczniów szkół średnich, tłum. Irena Krońska, Warszawa 1987, s. 51–52.