Folklor muzyczny, etnografia – Oskar Kolberg
Ważne daty
1810‑1849 - lata życia Fryderyka Chopina
1814‑1890 - lata życia Oskara Kolberga
1846 - po raz pierwszy William Thoms używa słowa folklor dla określenia „wiedzy ludu”
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;
4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:
e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in.;
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
2. przybliża twórczość i działalność przedstawicieli różnych obszarów kultury muzycznej, np. dyrygent, leader zespołu, koncertmistrz, reżyser spektaklu muzyczno‑teatralnego, kompozytor, wykonawca, wirtuoz, primadonna, primabalerina, performer, klezmer, muzykant, pieśniarz;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne.
charakteryzować polską muzykę ludową;
rozpoznawać regiony folklorystyczne;
rozpoznawać zbieraczy folkloru muzycznego;
rozpoznawać twórczość kompozytorską inspirowaną folklorem muzycznym.
Zainteresowanie folklorem w Polsce w okresie rozbiorowym
Zainteresowanie folklorem w Polsce w okresie rozbiorowym było częścią walki o utrzymanie świadomości narodowej – na początku XIX wieku sformułowano program badań nad folklorem (Hugo Kołłątaj), rozpoczęto publikowanie zbiorów literatury ludowej oraz próbowano dokonywać rozmaitych syntez. Jedną z interesujących propozycji z tamtego czasu jest próba podziału Polski na kraj śpiewek wesołych i smutnych – majorowych i minorowych, autorstwa Karola Kurpińskiego (1820). Zainteresowanie folklorem w Polsce w okresie rozbiorowym było częścią walki o utrzymanie świadomości narodowej – na początku XIX wieku sformułowano program badań nad folklorem (Hugo Kołłątaj), rozpoczęto publikowanie zbiorów literatury ludowej oraz próbowano dokonywać rozmaitych syntez. Jedną z interesujących propozycji z tamtego czasu jest próba podziału Polski na kraj śpiewek wesołych i smutnych – majorowych i minorowych, autorstwa Karola Kurpińskiego (1820).
Oskar Kolberg i jego działalność
Szczególne zasługi dla folklorystyki w Polsce przypisuje się Oskarowi Kolbergowi. Jego początkowa działalność nie budziła zachwytów współczesnych mu muzyków - o próbach dostosowania melodii ludowych do potrzeb muzykowania domowego negatywnie wyraził się m.in. Fryderyk Chopin, pisząc: „dobre chęci, za wąskie plecy”. Często podobne rzeczy widząc myślę, że lepiej nic, bo mozół ten tylko skrzywia i trudniejszą robi pracę geniuszowi, który kiedyś tam prawdę odwikła. A aż do czasu owego wszystkie te piękności zostaną z przyprawianymi nosami, różowane, z poobcinanymi nogami albo na szczudłach, i pośmiewiskiem będą …”. Wyciągając wnioski ze słów przyjaciela, Kolberg zmienił cel swej pracy zamieniając działalność upowszechnieniową na dokumentacyjną. Efektem jego niezliczonych podróży badawczych stały się serie Pieśni ludu polskiego, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce oraz Obrazy etnograficzne. Choć jego działalność u schyłku XIX wieku poddana była krytyce, obecnie docenia się jego dzieło zachwycające nie tylko rozmiarami, ale i różnorodnością badanych dziedzin kultury.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór: Kolberg, Kujawiak D-dur. Kujawiak D-dur jest stylizowanym tańcem przeznaczonym na fortepian. Posiada szybkie tempo i instrumentalną fakturę homofoniczną. Cechuje się wesołym, skocznym charakterem.
Folklorem muzycznym w XIX wieku interesowali się także kompozytorzy. Największy z polskich twórców tamtego czasu, Fryderyk Chopin, nie tylko swą twórczością sublimował muzykę tradycyjną – przyjrzyjmy się fragmentom z jego wakacyjnych wspomnień…
KURYER SZAFARSKI
Wtorek
Dnia 31 Sierpnia 1824 roku<strona 1>
Wiadomości Krajowe
Dnia 28 m. r. b., gdy J(aśnie) Pan Pichon, zatrudniony tualetą, o śniadaniu rozprawiał, wlatuje z krzykiem do pokoju jakaś dama boso. Pichonek, zdziwiony, otworzywszy gębę stał z początku jak gapa, po chwilce jednak dowiedział się przyczyny łez i narzekania: JPan Stolnik Wiktor Sikorowski, pospolicie od Panny Michuchnej Fichturem zwany, pokłócił się z Panną Kozaczką; a po długich sprzeczkach i korowodach tak ślicznie zamalował pięścią w łep [!] damulę, że aż w wyższej instancji satysfakcji szukać przymuszoną była.Dnia 29 m. i r. b. jechała fura Żydów. Die ganze Familie składała się aus eine Maciore, tsiech duzich Żydziech, dwóch malich i sieść śtuk Żydziątek; wsiscy siedziali na kupie, kieby śledziów holenderskich. Tymczasem zawadzili o kamień, wywrócili i następującym porządkiem na piasku leżeli: naprzód bachorki, każde w innej pozycji, większa część z zadartymi do góry nóżkami, a na nich Maciorę, stękająca pod ciężarem Żydów, którym w locie z impetu krymki pozlatywały.
Dnia 30 m. r. b. w oborze trzy dziewki się pobiły. Dwie szczególniej, uzbrojone węborkiem i skopkiem, biły trzecią bezbronną, a lubo i ta ku końcowi dostała i skopek, i węborek (notabene na pysku), oprzeć się jednak tamtym nie mogła.
Dnia 30 m. r. b. JPani Zakierska, obywatelka szafarska, pokłóciwszy się z drugą, ze złości, że jej nic zrobić nie mogła, utopić się chciała. Szczęściem, że Pani Szrederowa, żona pana Gartner, zacnego owego starego obywatela, spostrzegłszy to przybiegła; a gdy ta już głową w stawie była, zręcznie ją za nogi wyciągnęła i życie jej ocaliła, Sudyna, suka, idąc dnia wczorajszego za Panną Józefką przez wieś, złapała gęś, zadusiła i zjadła
Dnia 31 m. r. b. Cztery gęsi złapano w szkodzie. Dotąd są w wolnym areście [!], nie wiedzieć jednak, na czym się skończy. Krowa ma się coraz lepiej, a na generalnym konsylium doktorowie osądzili, że już najmniejszego niebezpieczeństwa nie ma.
<strona 2>
Wspomnienie
Mysz r. 1802 wygryzła dziurę w trzewiku JPanny Józefy DziewanowskiejWiadomości Zagraniczne
Dnia 29 m. r. b.
JPan Pichon przejeżdżając przez Nieszawę usłyszał na płocie siedzącą Catalani, która coś całą gębą śpiewała. Zajęło go to mocno, a lubo usłyszał arią i głos, niekontent jednak z tego, starał się wiersze usłyszeć. Po dwakroć przechodził koło płotu, ale na próżno, bo nic nie zrozumiał; aż na koniec, zdjęty ciekawością, dobył trzech groszy, obiecał je śpiewaczce, byleby mu śpiewkę powtórzyła. Długo się kręciła, krzywiła i wymawiała, lecz zachęcona trzema groszami, zdecydowała się i zaczęła śpiewać mazureczka, z którego Redaktor, za pozwoleniem zwierzchności i Cenzury, na wzór jedne tylko strofę przytacza:Patsajze tam za gulami, za gulami, jak to wilk tańcuje, A wsakzeć on nie ma żony, bo się tak frasuje, (bis)
W Radominie dnia 29 m. r. b. kot się wściekł. Szczęściem, nikogo nie ugryzł, ale biegał i skakał po polu, i to tylko dopóty, dopóki go nie zabili; po zabiciu bowiem przestał i więcej nie szalał.
W Dulniku wilk zjadł na kolacją owcę. Stroskani opiekunowie pozostałych jagniąt ofiarują temu ogonek i uszy, kto by wilka złapał, związał i przywiózł na inkwizycją radzie familijnej.
Wolno posłać
Cenzor
L. D.
Źródło: List Fryderyka Chopina, tzw. Kuryer Szafarski z 31 sierpnia 1824 r. Ze zbiorów Tow. im. Fryderyka Chopina w Warszawie, za: https://old.polonia.nl/?p=2206 (dostęp: 31.03.2018)
Instrumenty muzyczne
1. Jest jednym z instrumentów muzycznych, który wyglądem przypomina miotłę. Długi kij jest osadzony maską gbura włosy wystają spod kapelusza, a rondo ozdabiają dzwoniące blaszki. Deska przedstawia kształt skrzypiec. Instrument łączy szczytem jedną, dwie lub trzy struny z drutu. Przy desce umocowane jest blaszane pudełko w którym znajdują się przedmioty wydające dźwięk przy potrząsaniu.
2. Jest to jeden z instrumentów Ludowych dętych, który ma kształt prostej rury. Zagięty do końca sięga do 4 metrów długości jest użytkowany jako pasterska trąbka, która wydaję dźwięk głęboki oraz niski. Baca dźwiękiem trombity witał dzień a juhasi wieczorem opierając się na narożach szałasów i z tęsknoty za, rodziną, dziewczynami i domem.
3. Burczybas jest to instrument ludowy, który został zbudowany z beczki bez dna. Burczybasy dzielimy na dwa rodzaje włosowy i łańcuchowy. Burczybas włosowy ma w środku zagnieżdżony włos koński, który po odpowiednim pociąganiem rękoma i polewaniem wodą oddaje charakterystyczny basowy odgłos. Natomiast burczybas łańcuchowy zamiast kłosów końskich ma łańcuchy, są one dłuższe i dźwięk jest bardziej jednostajny.
4. Jest jednym z instrumentów smyczkowych, przy którym grając przybiera się pozycję ramienną. Wyróżniamy cztery cechy mazanek mały rozmiar, pudło, podstawkę i trzy struny. Mazanki wchodzą w skład kapeli z dudami lub kozłem ślubnym. Są jednym z Instrumentów, które zachowały się w regionie kozła grane są na uroczystościach ceremonii zaślubin. Były stosowane w celach ćwiczebnych.
5. Po uderzeniu w cymbały dwoma drewnianymi pałeczkami instrument wyjadę dźwięki. Jest to instrument strunowy, który ma 2 lub 5 strun, które rozciągają się do 100 w pasmach wzdłuż korpusów instrumentów.
Cechy polskiej muzyki ludowej:
anonimowość
przekaz ustny
związek z obrzędowością rodzinną i doroczną
jednogłosowość
tonalność dur‑moll (w najdawniejszym repertuarze odnaleźć można pozostałości skali pentatonicznej oraz skal modalnych
odtaktowość (brak przedtaktów)
charakter taneczny (tańce dwudzielne: krakowiak, marsz, polka, krzesany, tańce trójdzielne: polonez, mazur, kujawiak, oberek)
maniera tempo rubato („okradanie” wartości rytmicznych w obrębie jednego taktu – skracanie jednych nut na korzyść drugich)
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór: Oj, chmielu, chmielu Utwór: Kolberg, Kujawiak D-dur. Oj chmielu, chmielu to najstarsza pieśń obrzędowa.
Instrumenty ludowe
chordofony (instrumenty strunowe):
skrzypce
mazanki wielkopolskie
złóbcoki (gęśle podhalańskie)
basy, basy korbowe
skrzypce diabelskie
cymbały
aerofony (instrumenty dęte)
Instrumenty perkusyjne
burczybas
terkotki
Zróżnicowanie regionalne folkloru muzycznego wg Jana Stęszewskiego:
Strefa środkowa - Kujawy, Wielkopolska, Mazowsze Południowe, Kieleckie, Łódzkie, Śląsk
wyraźna dominacja metrum trójdzielnego i rytmiki mazurkowej
obecność tempa rubato
szeroki ambitusambitus melodii
urozmaicona melodyka
szybkie i bardzo szybkie tempo
taneczna funkcja folkloru
Poszukaj w Internecie i wysłuchaj utworu pt. Oj, co Kujawy, to Kujawy, wyk. Józef Zieliński
Strefa północno - zachodnia - Kaszuby, Kociewie, Pałuki
dominacja temp wolnych i metr dwudzielnych
duży udział rytmiki walcerkowej (jamby i trocheje)
dominacja śpiewu zespołowego (dwu- lub więcej głosowego)
skromna rola przyśpiewki tanecznej
szeroki ambitus melodii (na Kaszubach do duodecymy)
średnie i niskie pozycje głosu w śpiewie
przewaga tonalności dur‑moll
obszerny repertuar pieśni balladowych
Poszukaj w Internecie i wysłuchaj utworu pt. Kaszubskie nuty
Strefa północno - wschodnia - Mazowsze Północne, Kurpie, Mazury i część Podlasia
melodyka oparta na skalach pentachordalnych i pentatonicznych
apokopa
interiekcja
wąski ambitus melodii
śpiew bogaty w melizmatykę
Poszukaj w Internecie i wysłuchaj utworu - lament kurpiowski pt. Na cmentarzu mieszkać będę, wyk. Adam Strug
Strefa wschodnia
skale wąskiego zakresu
zespół archaicznych melodii obrzędowych - żniwne, weselne, sobótkowe
melodie weselne powolne, pełne figur melizmatycznych
wykorzystanie techniki parlando w śpiewie (śpiew zbliżony do mowy)
Poszukaj w Internecie i wysłuchaj utworu pt. Oj, idzie bydło, wyk. Anna Malec (do znalezienia w internecie)
Strefa południowa - Beskid Śląski i Żywiecki, Pieniny, Podhale, Orawa
dominacja metrum parzystego
naturalny wielogłos
rytmy synkopowane
wolne tempo
śpiew na otwartej przestrzeni
Poszukaj w Internecie i wysłuchaj utworu pt. Jo za wodą, ty za wodą
ludowe.instrumenty.edu.pl
http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/life/biography/page/1
http://www.oskarkolberg.pl/
http://skarbykolberga.blogspot.com/2016/03/httpsdrivegooglecomfiled0b60gwwojhqlc3l.html
http://skarbykolberga.blogspot.com/2016/03/jakie‑tajemnice‑skrywa‑archiwum‑oskara.html
Zadania
Wstaw we właściwe miejsca brakujące fragmenty listu Fryderyka Chopina:
Pichon, Catalani, Chopin, krakowiaka, płotu, Marię Callas, mazureczka
Jaśnie Pan .......................... przejeżdżając przez Nieszawę usłyszał na płocie siedzącą .........................., która coś całą gębą śpiewała. Zajęło go to mocno, a lubo usłyszał arią i głos, niekontent jednak z tego, starał się wiersze usłyszeć. Po dwakroć przechodził koło .........................., ale na próżno, bo nic nie zrozumiał; aż na koniec, zdjęty ciekawością, dobył trzech groszy, obiecał je śpiewaczce, byleby mu śpiewkę powtórzyła. Długo się kręciła, krzywiła i wymawiała, lecz zachęcona trzema groszami, zdecydowała się i zaczęła śpiewać … .........................., z którego Redaktor, za pozwoleniem zwierzchności i Cenzury, na wzór jedne tylko strofę przytacza: Patsajze tam za gulami, za gulami, jak to wilk tańcuje, A wsakzeć on nie ma żony, bo się tak frasuje.
Wskaż zdania prawdziwe.
- Fryderyk Chopin spędzał wakacje na Podhalu.
- W swej rozprawie O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej Kazimierz Brodziński nawołuje do poszukiwania tożsamości narodowej.
- Termin „folklor” użyty został po raz pierwszy przez Williama Thomsa.
- Polską muzykę ludową cechuje wielogłosowość.
- Złóbcoki to instrument perkusyjny.
- Swą korespondencję zawartą w Kurierze Szafarskim Chopin podpisywał pseudonimem Frycek.
Które ze wskazanych cech charakteryzują polską muzykę ludową.
- występowanie tańców trójdzielnych: kujawiak, mazurek, oberek
- jednym z najczęściej występujących aerofonów jest róg alpejski
- rytmika taneczna nie wpływa na rytmikę pieśni
- na Mazurach występuje maniera tempo rubato
Umieść we właściwych sekcjach tańce ludowe.
polonez, polka, marsz, kujawiak, mazur, krakowiak, oberek, krzesany
| tańce dwudzielne | |
|---|---|
| tańce trójdzielne |
Wskaż polskie instrumenty ludowe.
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
Dopasuj instrument do właściwej grupy:
terkotki, burczybas, złóbcoki, dudy, trombity, skrzypce, mazanki
| Instrumenty strunowe | |
|---|---|
| Instrumenty dęte | |
| Instrumenty perkusyjne |
Dopasuj wydarzenie do odpowiedniej daty:
pierwsze użycie terminu „folklor”, rok urodzin Oskara Kolberga, pobyt wakacyjny Fryderyka Chopina w Szafarni, powstanie rozprawy Kazimierza Brodzińskiego <i>O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej</i>, rok śmierci Fryderyka Chopina
| 1824 | |
| 1814 | |
| 1818 | |
| 1846 | |
| 1849 |
Słownik pojęć
zakres, szerokość melodii (rozpiętość między najniższym a najwyższym dźwiękiem)
zanik w śpiewie ostatniej sylaby zwrotki, maniera wykonawcza charakterystyczna dla obszaru Puszczy Zielnej (Kurpie)
instrument perkusyjny wykonany z beczki bez dna, w której wnętrzu zamontowane jest końskie włosie bądź łańcuchy
instrument strunowy, na którym dźwięki uzyskuje się uderzając w struny pałeczkami
instrument dęty, w którym dźwięk powstaje dzięki strumieniowi powietrza wtłaczanemu w piszczałki (melodyczną – przebierkę i burdonową - bąk) ze zbiornika powietrza (worka)
okrzyki urozmaicające wykonanie: Hej! Hop! Hejże! Oj, la! etc.
instrument strunowy, w którym struny pociera napędzane za pomocą korby obracające się drewniane koło; uzyskuje się na niej dźwięki burdonowe oraz melodyczne (drewniane „klawisze” skracają strunę w odpowiednich miejscach)
wielkopolska odmiana skrzypiec, nazwa pochodzi podobno od pokrywania pudła rezonansowego odpowiednimi preparatami – „mazania”
figury zdobiące linię melodyczną
rozpoczynanie konstrukcji muzycznej od mocnej części taktu („na raz”)
technika melorecytacji – upodobnienie śpiewu do mowy
skala pięciodźwiękowa
inaczej skale kościelne – porządek tonalny typowy dla muzyki średniowiecza i renesansu, oparty na ośmiu skalach (cztery główne i cztery plagalne) o różnorodnej strukturze
instrument muzyczny posiadający struny, ale wykorzystywany w celach perkusyjnych – kij, do którego przyczepione są brzęczące struny, zwieńczony jest diabelską głową przystrojoną brzękadełkami
maniera charakterystyczna dla muzyki ludowej; polega na odbieraniu długości czasu trwania jednym wartościom rytmicznym na korzyść innych w obrębie jednego taktu
drewniany instrument perkusyjny działający na zasadzie mechanizmu zębatkowo‑zapadkowego
prządek dźwiękowy wykorzystujący skale majorowe (durowe) i minorowe (molowe)
inaczej trembity, bazuny – ludowy pasterski instrument dęty (aerofon) w kształcie prostej bądź lekko zakrzywionej rury; osiągają długość 4 metrów
skrzypce podhalańskie, których pudło rezonansowe żłobione jest z jednego kawałka drewna
Źródło:
Słownik języka polskiego PWN
Galeria dzieł sztuki