Formy wokalno-instrumentalne - pasja
Formy wokalno‑instrumentalne. Pasja
Zapoznanie uczniów z formą wokalno‑instrumentalną – pasją. Omówienie historii powstawania pasji oraz wskazanie wielkich kompozytorów tworzących ten gatunek. Przedstawienie okazji, w jakich powstają pasje i tematyki dzieł pasyjnych.
Umiejętności
Uczeń potrafi:
Wyjaśnić pojęcie pasji.
Wskazać określone funkcje, które spełnia muzyka w formie wokalno‑instrumentalnej jaką jest pasja.
Omówić sytuacje, w których spotykamy się z formą pasji.
Wskazać tematykę pasji.
Przedstawić historię rozwoju formy pasyjnej.
Metoda i forma pracy
Metoda pogadanki z elementami opisu. Percepcja muzyczna.
Podręcznik: J. Ekiert, Bliżej muzyki. Encyklopedia, Warszawa 1994.
Stanowisko do odtwarzania muzyki.
Nagranie Pasji według św. Mateusza autorstwa Jana Sebastiana Bacha.
Karta pracy ucznia.
Powitanie, czynności organizacyjno‑porządkowe.
Powtórzenie wiadomości z trzech ostatnich lekcji przy pomocy metody pogadanki.
Podanie tematu lekcji.
(10 min.)
Wprowadzenie uczniów w temat lekcji metodą pogadanki. Wyjaśnienie pojęcia pasja. Omówienie historii powstawania i rozwoju formy pasyjnej.
Notatka
Termin pasja wywodzi się od łacińskiego słowa passio oznaczającego cierpienie, chorobę, mękę, a także namiętność, wzmożone uczucie itp. W sztuce plastycznej mianem pasja określa się sceny obrazujące mękę Chrystusa. Już w IV wieku wykonywano utwory ukazujące wydarzenia z liturgii Wielkiego Tygodnia. Jednak największa popularność pasji przypada na średniowiecze, renesans i barok.
W średniowieczu wykształciły się 2 rodzaje pasji: chorałowa i dramatyczna.
Pasja chorałowa powstała w XIII w. na bazie Chorału gregoriańskiego. W jej wykonaniu uwzględniono odpowiednią wysokość skali i zróżnicowane tempo poszczególnych partii.
Pasja dramatyczna zaś wywodzi się od średniowiecznego dramatu liturgicznego, związanego z inscenizacją liturgicznych wątków biblijnych, w których brali udział przebrani wykonawcy prowadzący między sobą dialogi. Stanowi ona połączenie prozy i wiersza, a aktorzy wspomagani przez chór śpiewają kompozycje liturgiczne i specjalnie skomponowane fragmenty.
Z kolei w renesansie zauważa się występowanie form nowo powstałych i wcześniejszych, oraz ich wzajemne oddziaływanie. Od początku XVI w. pojawiają się pasje wielogłosowe, wzorowane na motecie, oraz jednogłosowe, oparte na Chorale gregoriańskim. W pasji motetowej (wg. niektórych – przekomponowanej), podstawą jest ton pasyjny, będący cantus firmus w tenorze.
Pasja chorałowa jest realizowana jednogłosowo w partii Chrystusa i Ewangelisty, zaś polifonicznie w partiach pozostałych osób i tłumu.
Do rozkwitu pasji w renesansie przyczyniło się (w związku z reformacją) użycie języka narodowego. W tym samym czasie na kształt pasji ma wpływ kantata i oratorium. A zaznacza się to tym, iż do tekstu biblijnego wprowadzono swobodne wstawki tekstowe, zastosowane w formie arii, motetów lub chorałów, a ton pasyjny został zastąpiony recytatywem monodycznym. Oprócz tego zastosowano B.C. i instrumenty koncertujące. Tak więc, głównymi wyznacznikami pasji stają się chóry, wykonujące chorały i ustępy chorałowe oraz partie solowe obejmujące recytatywy, ariosa i arie.
W XVIII‑wiecznych pasjach kompozytorzy odchodzą od tekstów ewangelicznych, zastępując je psalmami bądź poezją, co zmienia pierwotny charakter pasji i stanowi parafrazę historii męki Chrystusa. W związku z tym uniezależnieniem się pasji od Ewangelii wykształca się forma oratorium pasyjnego.
W XX wieku trudno mówić o odrodzeniu się pierwotnej formy pasyjnej, gdyż kompozytorzy zmierzają raczej w kierunku własnych zainteresowań.
Omówienie głównych współczynników tworzących formę pasji. Wskazanie podstawowych elementów pasji, czyli chórów, recytatywów, arii. Omówienie ich budowy i treści.
Wysłuchanie i percepcja Pasji według św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha.
(35 min.)
Faza podsumowująca
Podsumowanie wiadomości omówionych na lekcji metodą pogadanki.
(5 min.)
J. Ekiert, Bliżej muzyki. Encyklopedia, Warszawa 1994.
Najważniejsze zagadnienia związane z tematem lekcji Formy wokalno‑instrumentalne. Pasja.