Ważne daty

Stanze Watykańskie

Freski Rafaela i jego pracowni w StanzachStanzeStanzach watykańskich uchodzą za jedne z najważniejszych dzieł sztuki europejskiej. Podziwiane od chwili powstania, stały się ważnym punktem odniesienia dla kolejnych pokoleń artystów, od niektórych spośród szesnastowiecznych reprezentantów manieryzmu, poprzez siedemnasto- i osiemnastowiecznych klasycystów, po dziewiętnastowiecznych akademików.

Szkoła Ateńska stała się wyznacznikiem nurtu zwanego klasycyzmem, który w przypadku tego malowidła można zdefiniować jako odwołanie do wciąż na nowo reinterpretowanej kultury antycznej, zarówno pod względem ideologicznym, jak i formalnym - zespół wartości formalnych opartych na racjonalnych, porządkujących zasadach, takich jak miara i proporcja.

Obraz cechuje zrównoważona, harmonijna kompozycja, ujęta architektoniczną strukturą porządkującą przestrzeń. Centrum kompozycji zostało podkreślone poprzez umieszczenie w nim najważniejszych postaci. W tym miejscu krzyżują się główne horyzontalne i diagonalne osie kompozycyjne. Ich kierunek wyznacza miejsca, w których umieszczone zostały najważniejsze grupy postaci. Całość jest podporządkowana zasadom perspektywy zbieżnej. Scena ukazana przez Rafaela przedstawia najważniejszych filozofów i uczonych różnych epok. Jej tematem są źródła racjonalnej wiedzy o świecie. Pozna najważniejszymi postaciami, identyfikacja wszystkich filozofów pozostaje niepewna.

W trakcie prac nad kolejnymi freskami styl Rafaela ulegał jednak zmianie. W scenie Pożaru Borgo malarz zastosował inny niż dotychczas schemat kompozycyjny. We wcześniejszych scenach, takich jak Parnas, kompozycja jest równoległa do pola obrazu, natomiast w scenie Pożaru Borgo jest budowana również w głąb.

Scena nawiązuje do pożaru, jaki w 847 r. wybuchł na Borgo, jednej z części Rzymu. Według legendy ogień miał zostać ugaszony dzięki błogosławieństwu papieża Leona IV. Jest to jedno z kilku malowideł w Stancach podkreślających wyjątkową pozycję papieża. Rafael był twórcą kompozycji, natomiast wykonanie dzieła prawdopodobnie pozostawił swemu wybitnemu uczniowi, Giulio Romano. W odróżnieniu od wcześniejszych malowideł w Stancach, kompozycja tego fresku jest bardziej dynamiczna i złożona. Są to już cechy manieryzmu.

Tematem fresku przedstawiającego Parnas, siedzibę Apolla i muz, jest poezja. Spośród wszystkich malowideł w Stancach scena ta jest najbardziej osadzona w tradycji renesansu rozumianego jako odrodzenie antyku.

W swych późnych dziełach Rafael odszedł od wyniesionego z pracowni Pietra Perugina spokoju i liryzmu. Pod wpływem Michała Anioła, przede wszystkim malarskiej dekoracji sklepienia Kaplicy Sykstyńskiej, a także studiów nad rzeźbą antyczną, Rafael wprowadził również postacie ukazane w dynamicznych i dramatycznych pozach. Jest to szczególnie widoczne we freskach znajdujących się w Stanza dell'Incendio del Borgo z lat 1514‑1517. Monumentalne figury przypominające dzieła Michała Anioła pojawiają się też w innych pracach z tego czasu, np. w kartonach do tapiserii przeznaczonych do Kaplicy Sykstyńskiej z lat 1515‑1516.

R1WO5NhinmOlj1

Ilustracja przedstawia fresk Rafaela Santi „Bitwa pod Ostią”. Na pierwszym planie ukazuje grupę osób. Po lewej stronie papież Leon IV z rysami Leona X, dziękuje za zniszczenie statków arabskich. Przed nim klęczą schwytani przez żołnierzy wrogowie. Prawa strona przedstawia wyprowadzenie z łodzi przeciwników. Pośrodku niektóre osoby leżą na ziemi. W tle rozgrywana jest scena bitwy między muzułmańskimi piratami, a włoską ligą papieskich, neapolitańskich i gaetańskich statków. Po lewej stronie znajduje się zamek. Tłem jest błękitne niebo z białymi obłokami.

RvLCZzthVuRS01

Ilustracja przedstawia malowidło na kartonie Rafaela Santi „Cudowny połów ryb”. Obraz ma kształt poziomego prostokąta. Ukazuje biblijną scenę powołania dwóch apostołów: Piotra i Andrzeja. Jeden z nich klęczy, drugi stoi z rozłożonymi rękoma. W łodzi pełnej ryb, po lewej stronie, siedzi Chrystus. Przemawia do powołanych uczniów. W łodzi po prawej stronie znajdują się trzej mężczyźni. Jeden trzyma wiosło, dwaj wyciągają sieć. Na brzegu jeziora znajdują się trzy ptaki. Na dalekim planie widoczny jest górzysty pejzaż z budowlami. Przy brzegu znajduje się tłum ludzi. Na tle niebiesko-szarego nieba z chmurami lecą cztery ptaki.

Fresk przedstawia wydarzenie opisane w drugiej Księdze Machabejskiej Starego Testamentu. Według niej wysłannik hellenistycznego króla Seleukosa IV został wygnany ze świątyni jerozolimskiej przez anioła przyzwanego modlitwami kapłanów.

Malowidło przedstawia uwolnienie św. Piotra z więzienia, do którego został wtrącony przez Heroda Agryppę. Wydarzenie to zostało opisane w Dziejach Apostolskich. Jest to jedno z kilku malowideł w Stancach podkreślających wyższość władzy kapłańskiej nad władzą świecką. Tworząc malowidło Rafael mistrzowsko poradził sobie z problemem, jaki stanowił otwór drzwiowy ograniczający pole ściany. Kompozycja fresku jest symultaniczna, tzn. w poszczególnych fragmentach malowidła widzimy kolejne sceny.

Fresk przedstawia cud eucharystyczny, jaki miał mieć miejsce we włoskiej Bolsenie w 1263 r. Czeski ksiądz, wątpiący w doktrynę transsubstancjacji, miał ujrzeć krew płynącą z hostii w czasie mszy. Jest to jedno z kilku malowideł w Stancach podkreślających znaczenie kultu Najświętszego Sakramentu.

Kolejnym przykładem fresku stworzonego przez Rafaela jest Dysputa o Najświętszym Sakramencie Fresk ten znajduje się w dawnej bibliotece papieskiej w jednej ze stanz watykańskich. Fresk porusza tematykę pogłębiania wiedzy o Najświętszym Sakramencie. Na fresku widoczne są znane osobistości między innymi Dane, Papież Juliusz II czy Sykstus IV.

R10hAwuZSK66G

Ćwiczenie 6

Przedstaw tematykę fresku „Bitwa pod Ostią”.

Przedstaw tematykę fresku „Bitwa pod Ostią”.

Wpisz tytuły poniższych fresków.

.................

.................

Polecenie 2

Porównaj freski Rafaela powstałe we wczesnej i późnej fazie prac i wskaż różnice. Odpowiedz na pytanie, który z nich jest bliższy twórczości Michała Anioła? Opowiedź uzasadnij.

RFQBrEFewgjJe1 Ilustracja przedstawia fresk Rafaela Santi „Parnas”. Ukazuje scenę grupową w pejzażu. W centrum góry Parnas znajduje się grający na skrzypcach Apollo. Ma odchyloną głowę z wieńcem laurowym i wzrok skierowany w górę. Jego ciało częściowo jest okryte niebieską szatą przerzuconą przez ramię. Po lewej i prawej stronie Apolla stoi dziewięć muz. Towarzyszą mu także starożytni i renesansowi poeci. Są przedstawieni po obu stronach w mniejszych grupach. Jedni zwróceni są w stronę Apolla. Inni wsłuchują się w jego muzykę lub dyskutują. Za postaciami znajdują się drzewa oliwne. W tle – błękitne niebo z kilkoma białymi obłokami.

R1JFksZBOz7jT1 Ilustracja przedstawia fresk Rafaela Santi „Pożar Borgo”. Ukazuje dynamiczną scenę z postaciami na tle architektury. Na pierwszym planie, na placu, znajdują się postacie o wymownych gestach. Jedni klęczą z uniesionymi rękoma, inni uciekają przed pożarem. Na drugim planie, na schodach, klęczą postacie i modlą się. Powyżej w oknie stoi papież ze świtą, błogosławi. Pod oknem znajduje się napis LEO PP III (Papież Leon III). Fresk został wykonany z zastosowaniem perspektywy zbieżnej.

Rnwdjy5vOu1Be W których stanzach powstałe freski Rafaela uważasz za najciekawsze? Odpowiedź uzasadnij. W których stanzach powstałe freski Rafaela uważasz za najciekawsze? Odpowiedź uzasadnij.

Słownik pojęć

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

Galeria dzieł sztuki

R1WIpcYG32hFL1

Ilustracja przedstawia fresk Rafaela Santi „Szkoła Ateńska”. Ukazuje wnętrze ze schodami długim korytarzem z trzema arkadami z kasetonami. Po bokach łuki arkad wsparte są na masywnych filarach. Postacie na pierwszym planie siedzą na schodach lub stoją. Jedni rozmyślają, inni dyskutują. Niektórzy są przedstawieni z przedmiotami związanymi z czynnościami, którymi się zajmują. W tle, pośrodku arkady znajdują się: Platon i Arystoteles. Dyskutują, krocząc w towarzystwie grupy osób. Za postaciami, we wnękach ściany po bokach znajdują się rzeźby. Fresk został wykonany z zastosowaniem perspektywy zbieżnej.

R1JFksZBOz7jT1

Ilustracja przedstawia fresk Rafaela Santi „Pożar Borgo”. Ukazuje dynamiczną scenę z postaciami na tle architektury. Na pierwszym planie, na placu, znajdują się postacie o wymownych gestach. Jedni klęczą z uniesionymi rękoma, inni uciekają przed pożarem. Na drugim planie, na schodach, klęczą postacie i modlą się. Powyżej w oknie stoi papież ze świtą, błogosławi. Pod oknem znajduje się napis LEO PP III (Papież Leon III). Fresk został wykonany z zastosowaniem perspektywy zbieżnej.

RFQBrEFewgjJe1

Ilustracja przedstawia fresk Rafaela Santi „Parnas”. Ukazuje scenę grupową w pejzażu. W centrum góry Parnas znajduje się grający na skrzypcach Apollo. Ma odchyloną głowę z wieńcem laurowym i wzrok skierowany w górę. Jego ciało częściowo jest okryte niebieską szatą przerzuconą przez ramię. Po lewej i prawej stronie Apolla stoi dziewięć muz. Towarzyszą mu także starożytni i renesansowi poeci. Są przedstawieni po obu stronach w mniejszych grupach. Jedni zwróceni są w stronę Apolla. Inni wsłuchują się w jego muzykę lub dyskutują. Za postaciami znajdują się drzewa oliwne. W tle – błękitne niebo z kilkoma białymi obłokami.

R1WO5NhinmOlj1

Ilustracja przedstawia fresk Rafaela Santi „Bitwa pod Ostią”. Na pierwszym planie ukazuje grupę osób. Po lewej stronie papież Leon IV z rysami Leona X, dziękuje za zniszczenie statków arabskich. Przed nim klęczą schwytani przez żołnierzy wrogowie. Prawa strona przedstawia wyprowadzenie z łodzi przeciwników. Pośrodku niektóre osoby leżą na ziemi. W tle rozgrywana jest scena bitwy między muzułmańskimi piratami, a włoską ligą papieskich, neapolitańskich i gaetańskich statków. Po lewej stronie znajduje się zamek. Tłem jest błękitne niebo z białymi obłokami.

RvLCZzthVuRS01

Ilustracja przedstawia malowidło na kartonie Rafaela Santi „Cudowny połów ryb”. Obraz ma kształt poziomego prostokąta. Ukazuje biblijną scenę powołania dwóch apostołów: Piotra i Andrzeja. Jeden z nich klęczy, drugi stoi z rozłożonymi rękoma. W łodzi pełnej ryb, po lewej stronie, siedzi Chrystus. Przemawia do powołanych uczniów. W łodzi po prawej stronie znajdują się trzej mężczyźni. Jeden trzyma wiosło, dwaj wyciągają sieć. Na brzegu jeziora znajdują się trzy ptaki. Na dalekim planie widoczny jest górzysty pejzaż z budowlami. Przy brzegu znajduje się tłum ludzi. Na tle niebiesko-szarego nieba z chmurami lecą cztery ptaki.

RC7lDtn89s5aY1

Ilustracja przedstawia fresk Rafaela Santi „Wygnanie Heliodora ze świątyni”. Ukazuje scenę we wnętrzu świątyni z arkadami i kolumnami. W głębi, w samym centrum znajduje się modlący się przy ołtarzu kapłan. Postacie zgrupowane są po obu stronach. Z lewej słudzy niosą papieża Juliusza II. Papież przygląda się scenie. Pod nim, scenie wypędzenia Heliodora przypatrują się inne osoby. Wskazują rękoma w prawą stronę. Po prawej rycerz na białym koniu wypędza Heliodora. Towarzyszą mu inne postacie.

RcjHzX1RjcsHw1

Ilustracja przedstawia fresk Rafaela Santi „Uwolnienie św. Piotra”. Ukazuje trzy rozmieszczone symetrycznie sceny. Dwie boczne ujęte są na tle schodów. Po lewej stronie znajduje się scena ze strażnikami. Jeden z nich budzi towarzysza. Uświadamia mu o niedopilnowaniu więźnia. Scena środkowa ukazana jest za kratami celi. Anioł budzi św. Piotra. Po prawej stronie znajduje się wyprowadzenie apostoła przez anioła otoczonego blaskiem światła.

R1TCMTGjlDDnh1

Ilustracja przedstawia fresk Rafaela Santi „Msza bolseńska”. Ukazuje scenę eucharystycznego cudu w Bolsenie. Składa się z głównego przedstawienia i dwóch bocznych. Pośrodku dokonuje się akt cudu podczas odprawiania mszy. Stoi stół mszalny. Obok klęczy po jednej stronie duchowny, po drugiej papież. Zza pulpitu ławy przypatrują się dwaj wierni. Po lewej i prawej stronie znajdują się grupy osób. Wśród nich przedstawieni są kardynałowie. Wszystkie postacie zwrócone są w stronę ołtarza.

R1TYCV9JStOjR1

Ilustracja przedstawia fresk Rafaela Santi „Dysputa o Najświętszym Sakramencie”. Ukazuje dwie horyzontalne sceny. W części górnej przedstawiona jest scena niebiańska. Pośrodku znajduje Trójca Święta w towarzystwie Marii, Jana Chrzciciela, apostołów i postacie ze Starego Testamentu. Nad nimi są złote promienie i unoszą się aniołowie. W dolnej części pośrodku stoi ołtarz z monstrancją. Po obu jego stronach stoją przedstawiciele Kościoła i wierni. Skierowani są w stronę ołtarza. Niektóre osoby odwrócone są w kierunku widza.

Bibliografia

J. Cepik, Rafael: opowieść biograficzna, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1990.

M. Girardi, Rafael: poszukiwanie idealnego piękna i doskonałości natury, Arkady, Warszawa 2001.

Susanna Buricchi, Dojrzały renesans i manieryzm, Arkady, Warszawa 2011.

C. Pietrangeli, Watykan. Arcydzieła malarstwa, Arkady, Warszawa 2000.