Ważne daty

Postrzeganie muzyki w prehistorii i antyku

Wielu myślicieli próbowało dotrzeć do tego, w jaki sposób powstała muzyka. Od XVIII w. tworzono teorie powstania muzyki. Według niemieckiego filozofa, pastora i pisarza, Johanna Gottfrieda Herdera, jej źródłem jest język. Brytyjski geolog i przyrodnik,  Karol Darwin (XIX w.) twierdził natomiast, że wykształciła się jeszcze przed ewolucyjnym powstaniem mowy, a śpiew ludzki – podobnie jak odgłosy godowe zwierząt – miał służyć do znalezienia partnera. Carl Stumpf, XIX wieczny niemiecki muzykolog i psycholog, wskazuje na rolę nieartykułowanych zawołań, a Spencer określa początki muzyki w emocjonalnych okrzykach, co przede wszystkim  miało miejsce w czasach pierwotnych. Muzyka od najdawniejszych czasów należała więc do obszaru kultowego. Jej brzmienie służyło zaklinaniu tego, co niewidzialne, zarówno w przyrodzie, jak i w człowieku. Według ludowych mitów, muzyka pochodzi od bogów.

Zachodnie pojmowanie muzyki wywodzi się z greckiego antyku, jak również z rozwiniętych kultur antycznych obszaru Azji Przedniej i Dalekiego Wschodu. Z czasem, kiedy człowiek wykształcił zmysł estetyczny oraz powstały pierwsze wierzenia, muzyka zyskała więcej funkcji. Jedną z nich było odprężenie po dniu pracy, plemiennicy tańczyli przy rytmicznych melodiach, co pozwalało im na relaks i przebywanie ze sobą. Jako forma użytkowa, muzyka już w czasach prehistorycznych służyła obrzędowości – były to najczęściej patetyczne zawołania lub dłuższe wypowiedzi w formie recytacji.

W antyku powstało wiele teorii muzyki. Sumerowie dostrzegali zależności muzyki od kosmologii – ważną rolę odgrywały liczby, mające odniesienie w porach roku, planetach, itp. Stosowaną formą był nomoi, czyli stałe schematy melodyczne, według których recytowano różne pieśni religijne. Każdy szczep grecki miał swoje nomosNomosnomos o cechach regionalnych. W narodowym życiu Greków muzyka pełniła funkcję wychowawczą młodzieży, kształtowała charakter, służyła budowaniu wartości,  a wyrazem jej etycznej siły stał się ethosEthosethos, którego zadania określały cechy tonacji, np.  pieśni w tonacji doryckiej budziły energię i zagrzewały do walki. Według teorii etosu, rozwijanej przez Platona i Arystotelesa, muzyka ma bezpośredni wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne człowieka, a także kształtuje jego charakter i osobowość oraz postawę moralną.

R9mEGwNPV2jvZ

Ilustracja interaktywna przedstawia popiersie Platona. Mężczyzna ze smukłą twarzą, z długimi wąsami i brodą. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W Grecji istniało wiele skali, uważano, że każda z nich posiada specyficzne cechy, które wyzwalają u słuchacza pewne działania, wytwarzają dobro lub zło, wpływają na postawy. Miało to ogromne znaczenie dla życia społecznego, ponieważ uważano, że za pomocą muzyki można stworzyć obywatela idealnego. Muzyce poświęcano osobne zawody, czyli agony, np. podczas igrzysk olimpijskich, zawody poetyckie. Zagadnienia muzyczne były natomiast przedmiotem biesiadnych rozmów.

Ilustracja interaktywna przedstawia popiersie Platona. Mężczyzna ze smukłą twarzą, z długimi wąsami i brodą. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W Grecji istniało wiele skali, uważano, że każda z nich posiada specyficzne cechy, które wyzwalają u słuchacza pewne działania, wytwarzają dobro lub zło, wpływają na postawy. Miało to ogromne znaczenie dla życia społecznego, ponieważ uważano, że za pomocą muzyki można stworzyć obywatela idealnego. Muzyce poświęcano osobne zawody, czyli agony, np. podczas igrzysk olimpijskich, zawody poetyckie. Zagadnienia muzyczne były natomiast przedmiotem biesiadnych rozmów.

1

1. W Grecji istniało wiele skali, uważano, że każda z nich posiada specyficzne cechy, które wyzwalają u słuchacza pewne działania, wytwarzają dobro lub zło, wpływają na postawy. Miało to ogromne znaczenie dla życia społecznego, ponieważ uważano, że za pomocą muzyki można stworzyć obywatela idealnego. Muzyce poświęcano osobne zawody, czyli agony, np. podczas igrzysk olimpijskich, zawody poetyckie. Zagadnienia muzyczne były natomiast przedmiotem biesiadnych rozmów.

W przeciwieństwie do Greków, starożytni Rzymianie nie nadawali muzyce wyższych wartości, chociaż należy podkreślić jej rolę w integracji społeczeństwa, np. podczas wykonywania  piosenki (carmenCarmencarmen) w rzymskie święto Ludi saeculares, uroczystość na cześć rozpoczęcia nowego wieku.

Wartość społeczna muzyki średniowieczu.

W średniowieczu muzyka przede wszystkim łączyła się z kościołem chrześcijańskim. Postrzegana była jako nauka ścisła, tak jak np. matematyka. Wokalna muzyka liturgiczna rozwijana w zakonach i klasztorach, nazwana potem chorałem gregoriańskimChorał gregoriańskichorałem gregoriańskim była uważana za doskonalszą od świeckich melodii, proponowanych ludności mieszczańskiej przez grupy wędrownych muzyków, m.in. trubadurów, truwerów, minnesingerów. Podróżowali oni od miasta do miasta, prezentując swoje dzieła, często wydarzenie to było powiązane z jarmarkiem, na którym ludzie spotykali się, tańczyli. Z czasem świecka muzyka była wykonywana także na dworach szlacheckich i królewskich, a przyjęcie znanego kompozytora‑muzyka świadczyło o zamożności szlachcica i podnosiło jego prestiż. Na wsiach tworzono kapele muzykantów, które uświetniały wydarzenia związane ze ślubem, dożynkami itp. Kompozycje świeckie zostały bardzo słabo zachowane, wynika to z braku odpowiedniego zapisu oraz przekazywanie ich drogą werbalną, w odróżnieniu do muzyki kościelnej, która była pielęgnowana i zapisywana przez zakonników.

Funkcje społeczne muzyki renesansu, baroku i klasycyzmu.

W renesansie zaczęto postrzegać muzykę jako sztukę, czyli efekt talentu oraz wypracowanych przez muzyka umiejętności. Coraz większe znaczenie nabierała muzyka świecka i instrumentalna, dzięki czemu znacznie więcej dzieł z tego okresu zachowało się do czasów dzisiejszych. Prawdziwy przełom nastąpił w baroku, w którym wykształciła się nowa forma wokalno‑instrumentalna – operaOperaopera. Łączyła ona elementy muzyki, literatury, teatru. Podejmowała różne problemy społeczne, dzięki czemu przybierała funkcję moralizatorską i edukacyjną. Wykorzystane w niej elementy scenografii, jak np. błyskawice, tworzyły spektakularny efekt i wzbudzały silne emocje u ówczesnych widzów. Zyskała szybko ogromną popularność w całej Europie. Rozwinęły się także dotychczasowe tańce ludowe, które przybrały wyraz artystyczny i w imitowanej wersji stały się częścią suity.Suitasuity. Popularnymi były także wykonania plenerowe, czyli na świeżym powietrzu. W baroku każdy dwór królewski posiadał nadwornych muzyków, których twórczość stanowiła o jego randze. Pieniądze przeznaczone przez monarchów na sztukę były wyrazem ich prestiżu, a organizowane widowiska świadczyły o ich bogactwie i potędze. W tym okresie muzyka stawała się coraz bardziej elitarną, dlatego pozwolić sobie na nią mogli tylko bogatsi mieszczanie, szlachta oraz monarchowie. W klasycyzmie podobnie jak w baroku muzyka gościła głównie w kościołach i dworach królewskich. Kompozytorzy nadal pisali dzieła na zamówienie szlachciców, biskupów, monarchów itp.

Muzyka w romantyzmie

Romantyzm był epoką buntu, co zauważyć można także w muzyce. Kompozytorzy pisali pod wpływem emocji, według własnego pomysłu, a nie jak w przypadku poprzednich epok – na zamówienie. Pozwoliło im to na wyrażanie siebie, swoich uczuć. Muzyka była bardzo ważna w tym okresie, skłaniała słuchacza do refleksji nad własnym życiem, do aktywnego działania niepodległościowego, patriotycznego. Muzyka stawała się bardziej autentyczna, pisana już nie tylko dla elit, ale także dla niższych klas społecznych. Pozwalała na zachowanie tożsamości narodowej, dzięki tekstom pieśniPieśńpieśni oraz oper pielęgnowała język, poprzez wykorzystanie elementów ludowych zapobiegała wynaradawianiu, mającemu miejsce na terenach zajętych przez inne mocarstwa. Przykładem mogą był Śpiewniki domowe Stanisława Moniuszki, które były zbiorem pieśni kompozytora, przeznaczonymi do wykonania domowego. Dzięki nim pielęgnowana była polska kultura, nawet w najniższych klasach społecznych.

Jak muzyka wykorzystywana jest współcześnie?

Współczesna muzyka często oparta jest na prostych schematach, które szybko zapamiętywane są przez słuchacza. Wykorzystywane jest to w reklamach, w których chwytliwe melodie kojarzyć się mają z promowanym produktem. Robiąc zakupy w galeriach handlowych także odtwarzana jest odpowiednia muzyka, która ma skłonić klientów do wydania większej ilości pieniędzy. Popularnością cieszy się muzyka taneczna, która jest nieodłącznym elementem imprez klubowych, podczas których ludzie spotykają się, tańczą i relaksują. Istnieją także formy muzyki znane z poprzednich epok, jednak filharmonie i opery zaliczane są do elitarnych instytucji kultury, a tego typu sztuka uważana jest za tzw. muzykę wyższą, artystyczną. Dzięki technologiom takim jak cyfrowy zapis dźwięku, radio, telewizja, muzyka stała się obecna w każdym aspekcie życia. Rozwinęły się inne gatunki muzyki, np. jazz, rock, pop, blues, soul itd. przez co współcześnie sztuka ta jest niejednorodna, ludzie posiadają różne preferencje, co prowadzi do tworzenia się grup i subkultur, np. punk, w której popularną jest muzyka metalowa.

Zadania

Słownik pojęć

Słownik pojęć opracowano na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki, PWM, Warszawa 1989.

John Gray Landels, Muzyka starożytnej Grecji i Rzymu, Homini 1998.