Funkcje języka

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna:

• podstawowe funkcje wypowiedzi językowej,

• typy funkcji języka: funkcja informacyjna, funkcja sprawcza, funkcja nakłaniająca (impresywna), funkcja ekspresywna, funkcja poetycka, funkcja fatyczna.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• wskazać w tekście każdą z funkcji wypowiedzi językowej,

• wskazać cechy znamienne dla danej funkcji wypowiedzi językowej,

• zbudować tekst, posługując się każdą z funkcji wypowiedzi językowej.

2. Metoda i forma pracy

pogadanka, ćwiczenia praktyczne

3. Środki dydaktyczne

tablica

4. Przebieg lekcji

Nauczyciel pyta uczniów:

- Jakim celom mogą służyć wypowiedzi językowe?

- Z jakimi możliwymi intencjami je budujemy?

Na podstawie wypowiedzi uczniów powstaje na tablicy zapis wyróżniający funkcje wypowiedzi językowych. Nauczyciel prosi uczniów o przykłady dostosowane do znaczenia każdej funkcji.

A) Funkcja informacyjna (komunikatywna) – jej celem jest przekazanie informacji, np.

Mama ugotowała dziś wyśmienity obiad.

B) Funkcja sprawcza – pełniące ją wypowiedzi mają za zadanie stwarzać nowe stany w rzeczywistości pozajęzykowej, przez ich wypowiedzenie zmienia się coś w stosunkach między ludźmi istnieje obietnica czy jakieś zobowiązanie), np.:

Obiecuję, że już nigdy nie będziesz miał ze mną takich kłopotów.

Przepraszam, że cię okłamałam.

C) Funkcja nakłaniająca (impresywna) – dotyczy wypowiedzi, których głównym celem jest wywarcie wpływu na odbiorcę. Może to służyć różnym celom, np. wywołaniu działania:

Pożycz mi na bilet.

Niezwykle dzisiaj zimno.

Nauczyciel pyta o:

- znane uczniom w językowej sztuce sposoby przekonywania (perswazja, manipulacja),

- różnicę między perswazją a manipulacją (nie zatrzymujemy się przy tym na długo, ponieważ na zagadnienie manipulacji i perswazji przeznaczona jest osobna jednostka lekcyjna),

- rolę reklamy, czy pełni funkcję impresywną (krótka rozmowa, badającą opinie uczniów).

D) Funkcja ekspresywna – pełnią ją wypowiedzi będące wyrazem woli, emocji i sądów nadawcy. Funkcje te pełnią różnego rodzaju wykrzykniki, np.:

Ech, ależ ja jestem naprawdę szczęśliwa!

O matko, to zupełnie nieprawdopodobne!

E) Funkcja poetycka – stanowią ją wypowiedzi, które mają tworzyć jakiś świat (mniej lub bardziej rzeczywisty), funkcja jest związana z tekstami artystycznymi (kreatywność językowa, poszukiwanie nowych, wyszukanych słów, by przekazać niezwykłą wizję świata), przykład może stanowić jakiś tekst artystyczny (np. wiersz).

F) Funkcja fatyczna – wypowiedzi językowe lub ich elementy, które służą do nawiązania, podtrzymania i zakończenia kontaktu językowego między nadawcą i odbiorcą, np.:

aha, yhm, no

Słuchaj!

Piotrze!

Cześć!, Witaj!

Uczniowie rozwiązują w zeszytach przykłady, które nauczyciel zapisuje na tablicy. Uczniowie mają stwierdzić (i napisać), która z funkcji wypowiedzi językowych dominuje w każdym przykładzie.

1. Gołąb skalny żyje dziko wokół Morza Śródziemnego, w Anglii i południowej Azji. Gniazduje w skałach i ruinach. (informacyjna)

2. Anno, ja ciebie chrzczę w Imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. (sprawcza)

3. Słuchaj, Anka! To zupełnie nieprawdopodobne! Byliśmy na wycieczce w Paryżu i spotkaliśmy, no, jak ten facet ma na imię, no…Adama z twojej dawnej podstawówki! (fatyczna)

4. „Oto widzisz, znowu idzie jesień,

człowiek tylko leżałby i spał…

Załóżże twój szmaragdowy pierścień:

Blask zielony będzie miło grał” (poetycka)

5. Zachowałeś się bardzo nieodpowiedzialnie!

6. Niechby to się już wreszcie skończyło. Mam dość już tej żmudnej roboty! (ekspresyjna)

Kolejne zadanie dla uczniów. Napisz krótki, ale zachęcający tekst reklamowy? Powiedz, jakich środków językowych użyłeś, żeby zainteresować odbiorcę?

5. Bibliografia

1. Derwojedowa M., Karaś H., Kopcińska D., Zamiast korepetycji. Język polski. Kompendium, Świat Książki, Warszawa 2005.

2. Dubisz S., Nagajowa M., Puzynina J., Język i my. Podręcznik do języka polskiego dla klasy pierwszej szkół średnich, WSiP, Warszawa 1987.

6. Załączniki

Zadanie domowe

Napisz krótki tekst dotyczący konkretnej sytuacji w szkole, posługując się znanymi ci funkcjami wypowiedzi językowej.

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Lekcja przewidziana dla III klasy gimnazjum. Funkcje języka – termin zastosowany w temacie lekcji jest skrótem od funkcji wypowiedzi językowych.