Funkcje koniunktiwu w zdaniach głównych
Ważne daty
Ok. 87 p.n.e‑ok. 54 p.n.e – Życie Gajusza Waleriusza Katullusa
Ok. 95 p.n.e‑po 44 p.n.e. – Życie Klodii, unieśmiertelnionej przez Katullusa pod pseudonimem Lesbia
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1.zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
h) formy strony czynnej i biernej czasowników regularnych koniugacji I – IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz formy trybu rozkazującego w czasie teraźniejszym w stronie czynnej (imperativus praesentis activi),
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
h) odmienia czasowniki regularne koniugacji I–IV w trybie orzekającym (indicativus) i łączącym (coniunctivus) w następujących czasach: praesens, imperfectum, perfectum, plusquamperfectum, futurum I oraz tworzy formy trybu rozkazującego w czasie teraźniejszym w stronie czynnej (imperativus praesentis activi).
wykorzystywać funkcje koniunktiwu w zdaniu głównym: coniunctivus optativus, hortativus prohibitivus, iussivus, concessivus;
interpretować carmen 5 Katullusa;
charakteryzować sylwetkę poety Gajusza Waleriusza KatullusaKatullusa.
Coniunctivus
Coniunctivus w zdaniach głównych oznacza czynność nierzeczywistą, a stosunek mówiącego do tej czynności zależy od tego, jaka funkcja koniunktiwu została użyta. W tej funkcji znaczeniowej coniunctivus wyraża przede wszystkim:
Postawę woli : życzenie, rozkaz, zakaz lub zachętę.
Postawę rozumu: przypuszczenie, możliwość, powątpiewanie.
Omówimy dziś te spośród postaci koniunktiwu w zdaniach głównych, które wyrażają postawę woli.
Następujące funkcje trybu coniunctivus w zdaniach głównych:
Coniunctivus optativus
Coniunctivus ten wyraża życzenie. Może ono być możliwe lub niemożliwe do spełnienia, przy czym o tym, za które się je uzna, decydują nie jakieś względy obiektywne, a postawa mówiącego. Przeczeniem jest ne.
Życzenia realne, możliwe do spełnienia, często zbliżone charakterem do modlitwy. Bardzo często w zdaniach takich pojawia się słowo utinam¸ „oby”.
Dla teraźniejszości mają one coniunctivus praesentis
Utinam falsus vates sim!Utinam falsus vates sim!
Dla przeszłości mają one coniunctivus perfecti.
Utinam ille haec dixerit!Utinam ille haec dixerit!
Życzenie niemożliwe do spełnienia.
Dla teraźniejszości i przyszłości mają one coniunctivus imperfecti.
Utinam populus Romanus unam cervicem haberet!Utinam populus Romanus unam cervicem haberet!
Dla przeszłości mają one coniunctivus plusquamperfecti. Zamiast utinam może tu wystąpić słowo mallem, vellem, nollem.
Utinam illo tempore vixissem!Utinam illo tempore vixissem!
Vellem Romae mansisses!Vellem Romae mansisses!
Coniunctivus hortativus
Amemus patriam, pareamus senatui!Amemus patriam, pareamus senatui!
Coniunctivus iussivus
Coniunctivus iussivus wyraża rozkaz lub polecenie. Używa się go w trzeciej, a czasami (rzadziej) w drugiej osobie singularis, dla uzupełnienia trybu rozkazującego. Używa się wyłącznie koniunktiwu praesentis.
Cedant arma togae!Cedant arma togae!
Quidquid agis, prudenter agas!Quidquid agis, prudenter agas!
Coniunctivus prohibitivus
Hoc ne feceris!Hoc ne feceris!
Dla trzeciej osoby używa się najczęściej koniunktiwu praesentis.
Ne hoc faciat!Ne hoc faciat!
Coniunctivus concessivus
Coniunctivus ten wyraża przyzwolenie i ustępstwo; tłumacząc na polski, musimy dodać słowo chociaż, chociażby, jakkolwiek, niechby. Jako przeczenia używa się ne.
Dla teraźniejszości i mają one coniunctivus praesentis.
Sit dives, tamen non est superbus.Sit dives, tamen non est superbus.
Dla przeszłości mają one coniunctivus perfecti.
Fueris tribunus plebis – quo iure id dixisti?Fueris tribunus plebis – quo iure id dixisti?
Coniunctivus ten wyraża życzenie, możliwe lub niemożliwe do spełnienia. Tu uzupełnij Możliwe odpowiedzi: 1. optativus, 2. prohibitivus, 3. iussivus, 4. hortativus
Do łacińskich nazw funkcji znaczeniowych koniunktiwu dobierz poprawne opisy.
hortativus, optativus, iussivus, prohibitivus
Coniunctivus ten wyraża zachętę. Występuje w 1 osobie pluralis. ........................
Coniunctivus ten wyraża życzenie, możliwe lub niemożliwe do spełnienia. ........................
Uzupełnij zdania.
Coniunctivus ................ wyraża rozkaz lub polecenie; używa się go w 3, rzadziej w 2 osobie singularis.
Coniunctivus ........................ wyraża zakaz.
Przeczytaj podane niżej łacińskie zdania i dobierz do każdego z nich poprawny opis użytych w nich coniunctivów w funkcji znaczeniowej.
coniunctivus optativus wyrażający życzenie niemożliwe do spełnienia, dla przeszłości, coniunctivus hortativus, coniunctivus iussivus, coniunctivus prohibitivus dla 2 osoby singularis, coniunctivus concessivus, coniunctivus optativus wyrażający życzenie możliwe do spełnienia
| Vivat rex! [Przekład: Niech żyje król!] | |
| Gaudeamus! [Przekład: Cieszmy się!] | |
| Utinam temporibus antiquis vixissem! [Przekład: Obym żył w czasach starożytnych!] | |
| Audiatur et altera pars! [Przekład: Niech będzie wysłuchana i druga strona!] | |
| Omnia possideat, non possidet aera rex! [Przekład: Król, choćby wszystko posiadał, nie posiada powietrza/władzy nad powietrzem.] | |
| Hunc librum ne legeris! [przekład: Nie czytaj tej książki!] |
Lektura tekstu oryginalnego: Katullus, carmen 5.
vīvāmus mea LesbiaLesbia, atqueatque amēmus,
rūmōrēsque senum sevēriōrum
omnēs ūnius aestimēmus assisassis!
sōlēs occidere et redīre possunt:
nōbīs cum semelsemel occidit brevisbrevis lūx
noxnox est perpetua ūna dormienda.
dā mī bāsia mīlle, deinde centum,
dein mīlle alteraaltera, dein secunda centum
deinde ūsque altera mīlle, deindedeinde centum.
dein, cumcum mīlia multa fēcerīmus,
conturbābimus illailla, ne sciāmus,
aut nē quis malusmalus invidēre possit
cum tantumtantum sciat esse bāsiōrum
Źródło:Źródło:
Jak w poezji Katullusa nazywana jest ukazana na poniższym obrazie Stefana Bakałowicza ukochana poety?
- Safo
- Lesbia
- Klodia
Do poniższych zdań wstaw formy koniunktiwu od podanych czasowników, tak aby otrzymać zdania poprawne gramatycznie.
................ senatui! (pareo, -ere, parui, paritum)
.............. cives nostri! (valeo, -ere, -ui, -itum)
Ne hoc puer ............! (dico, -ere, dixi, dictum)
Utinam nos puellae prodesse ................. (possum, posse, potui)
Zdanie 2. Niech książę nie płacze! Możliwe odpowiedzi: 1. Ne fleat princeps!, 2. Utinam felices sitis! , 3. Vivat et amet!, 4. Gaudeamus!, 5. Ne invideritis, novercae!
Zdanie 3. Niech żyje i kocha! Możliwe odpowiedzi: 1. Ne fleat princeps!, 2. Utinam felices sitis! , 3. Vivat et amet!, 4. Gaudeamus!, 5. Ne invideritis, novercae!
Zdanie 4. Nie zazdrośćcie, macochy! Możliwe odpowiedzi: 1. Ne fleat princeps!, 2. Utinam felices sitis! , 3. Vivat et amet!, 4. Gaudeamus!, 5. Ne invideritis, novercae!
Zdanie 5. Obyście byli szczęśliwi! [podpowiedź: możecie być] Możliwe odpowiedzi: 1. Ne fleat princeps!, 2. Utinam felices sitis! , 3. Vivat et amet!, 4. Gaudeamus!, 5. Ne invideritis, novercae!
Uzupełnij podane polskie zdania po łacinie, przeciągając formy koniunktiwu i słownictwa poznanego podczas lekcji.
Ne invideritis, novercae!, Utinam felices sitis! , Gaudeamus!, Ne fleat princeps!, Vivat et amet!
1. Cieszmy się! - ..................................................
2. Niech książę nie płacze! - ..................................................
3. Niech żyje i kocha! - ..................................................
4. Nie zazdrośćcie, macochy! - ..................................................
5. Obyście byli szczęśliwi! [podpowiedź: możecie być] - ..................................................
Zdanie 2: Hoc ne feceris, puella! Możliwe odpowiedzi: 1. Nie rób tego, dziewczyno! 2. Niech inni toczą wojny! 3. Nawet/ Mimo że jest królową, jest jednak zła. 4. Nawet/ Mimo że jest królową, jest jednak zła.
Zdanie 3: Sit regina, tamen mala est. Możliwe odpowiedzi: 1. Nie rób tego, dziewczyno! 2. Niech inni toczą wojny! 3. Nawet/ Mimo że jest królową, jest jednak zła. 4. Nawet/ Mimo że jest królową, jest jednak zła.
Zdanie 4: Ne aestimemus rumores! Możliwe odpowiedzi: 1. Nie rób tego, dziewczyno! 2. Niech inni toczą wojny! 3. Nawet/ Mimo że jest królową, jest jednak zła. 4. Nawet/ Mimo że jest królową, jest jednak zła.
Wybierz pasujące przetłumaczenie zdania, zwracając szczególną uwagę na tłumaczenie form koniunktiwu.
Nawet/ Mimo że jest królową, jest jednak zła., Niech inni toczą wojny!, Nawet/ Mimo że jest królową, jest jednak zła., Nie rób tego, dziewczyno!
Bella gerant alii! - ..................................................................................................
Hoc ne feceris, puella! - ..................................................................................................
Sit regina, tamen mala est. - ..................................................................................................
Ne aestimemus rumores! - ..................................................................................................
Katullus to ciągle jeden z najczęściej czytanych łacińskich poetów. Dokonaj własnej polskiej parafrazy jego carmen 5, czytanego na lekcji. Możesz zdecydować się na przekład artystyczny albo wyrazić utwór Katullusa w innej formie (adaptacja na tekst piosenki, rap, prozę, scenkę dramatyczną itd.).
Słownik
Słownik pojęć
wiersz jedenastozgłoskowy, chętnie stosowany przez Katullusa w jego poezji.
Gajusz Waleriusz Katullus, pierwszy wybitny rzymski poeta liryczny.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
J.Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.
H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012
L. Winniczuk, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2008.