Funkcje przypadka - accusativus
Ważne daty
V w. p.n.e. – początki wpływów wierzeń greckich na religię rzymską
392 n.e. – edykt Teodozjusza zakazuje wszelkich pogańskich form kultu
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego: przyimki;
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
c) następujące funkcje składniowe i semantyczne rzeczownika: Acccusativus duplex, extensionis, directionis, exclamationis .
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
m) dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie zjawisk składniowych:
– przy przekształcaniu zdań zawierających charakterystyczne dla łaciny zjawiska składniowe poprawnie posługuje się następującymi funkcjami składniowymi i semantycznymi: Acccusativus duplex, extensionis, directionis, exclamationis ;
n) potrafi poprawnie stosować podstawową terminologię gramatyczną w odniesieniu do opisu łacińskiego systemu językowego;
p) poprawnie tłumaczy charakterystyczne dla łaciny:
– następujące funkcje składniowe i semantyczne: Acccusativus duplex, extensionis, directionis, exclamationis ;
q) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu.
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
4. jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej.
rozpoznawać i tworzyć formy biernikabiernika (accusativus);
rozpoznawać różne funkcje biernika w zdaniu łacińskim;
tworzyć i tłumaczyć zdania z wykorzystaniem różnych funkcji biernika;
rozpoznawać sylwetki najważniejszych rzymskich bóstw.
O bogach i boginiach rzymskich
Przeczytaj tekst łaciński, następnie wykonaj zadania.
Dē deīs deābusque Rōmānōrum
Summus deōrum Iuppiter erat, mundī ūniversī dominus. Iovī aquila dicāta erat. Iovis frātrēs erant: Neptūnus, deus maris, et Plūtō, deus īnferōrum. Iovis uxor, Iūnō, patrōna mulierum erat. Minerva - dea sapientiae et artium erat, Mārs, cuius fīlius Rōmulus, Rōmae conditor erat, bella regēbat. Apollō, lyrā cantāns deōs deāsque dēlectābat, et sagittīs malōs hominēs pūniēbat. Diāna, Apollinis soror, quae vēnātiōnis et animālium patrōna erat, silvās et montēs peragrābat. Rōmānī etiam Cererem, agricultūrae deam, Vestam, deam focī atque ignis aeternī, Venerem, deam amōris, Bacchum, deum vīnī, Mercurium mercātōrum patrōnum et nūntium deōrum, Vulcānum deum ignis colēbant. Rōmānī summōs deōs deāsque ita ēnumerābant:
Iūnō, Vesta, Minerva, Cerēs, Diāna, Venus, Mārs
Mercurius, Iovis, Neptūnus, Vulcānus, Apollō
Źródło: O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
Przedstawienie dwunastu głównych bogów rzymskich
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film animowany Funkcje przypadka – accusativus. Film przedstawia pojawiające się wazy z wizerunkami greckich bogów. Nad nimi pojawia się tekst, który czyta lektor: Summus deōrum Iuppiter erat, mundī ūniversī dominus. Iovī aquila dicāta erat. Iovis frātrēs erant: Neptūnus, deus maris, et Plūtō, deus īnferōrum. Iovis uxor, Iūnō, patrōna mulierum erat. Minerva - dea sapientiae et artium erat, Mārs, cuius fīlius Rōmulus, Rōmae conditor erat, bella regēbat. Apollō, lyrā cantāns deōs deāsque dēlectābat, et sagittīs malōs hominēs pūniēbat. Diāna, Apollinis soror, quae vēnātiōnis et animālium patrōna erat, silvās et montēs peragrābat. Rōmānī etiam Cererem, agricultūrae deam, Vestam, deam focī atque ignis aeternī, Venerem, deam amōris, Bacchum, deum vīnī, Mercurium mercātōrum patrōnum et nūntium deōrum, Vulcānum deum ignis colēbant. [Dē deīs deābusque Rōmānōrum] O bogach i boginiach rzymskich [Summus deōrum Iuppiter erat, mundī ūniversī dominus.] Najwyższym bogiem był Jowisz, pan całego świata. [Iovī aquila dicāta erat.] Jowiszowi poświęcony był orzeł. [Iovis frātrēs erant: Neptūnus, deus maris, et Plūtō, deus īnferōrum.] Braćmy Jowisza byli: Neptun – bóg morza, oraz Pluton – bóg królestwa zmarłych. [Iovis uxor, Iūnō, patrōna mulierum erat.] Żona Jowisza – Junona – była opiekunką kobiet. [Minerva - dea sapientiae et artium erat, Mārs, cuius fīlius Rōmulus, Rōmae conditor erat, bella regēbat.] Minerwa – była boginią mądrości i sztuk, z kolei Mars (którego synem był Romulus - założyciel Rzymu) panował nad wojnami. [Apollō, lyrā cantāns deōs deāsque dēlectābat, et sagittīs malōs hominēs pūniēbat.] Apollo grając na lirze, cieszył bogów i boginie, natomiast za pomocą strzał karał ludzi nikczemnych. [Diāna, Apollinis soror, quae vēnātiōnis et animālium patrōna erat, silvās et montēs peragrābat.] Diana – siostra Apollina, która była opiekunką łowów oraz zwierząt, wędrowała po lasach i górach. [Rōmānī etiam Cererem, agricultūrae deam, Vestam, deam focī atque ignis aeternī, Venerem, deam amōris, Bacchum, deum vīnī, Mercurium mercātōrum patrōnum et nūntium deōrum, Vulcānum deum ignis colēbant.] Rzymianie czcili również Cererę, boginię rolnictwa, Westę, boginię ogniska domowego i wiecznego ognia, Wenus – boginię miłości, Bakchusa – boga wina, Merkurego – opiekuna handlarzy i boskiego posłańca, oraz Wulkana, boga ognia.
Czy dobrze zrozumiałeś treść tekstu łacińskiego? Podane imiona bogów rzymskich połącz z opisami.
dea amōris, mercātōrum patrōnus et nūntius deōrum, dea sapientiae et artium, deus īnferōrum, deus ignis, deus maris, vēnātiōnis et animālium patrōna, agricultūrae dea, bella regēbat, dea focī atque ignis aeternī, dominus mundī ūniversī, lyrā cantāns deōs deāsque dēlectābat
| Iuppiter | |
| Apollō | |
| Neptūnus | |
| Plūtō | |
| Minerva | |
| Diāna | |
| Ceres | |
| Venus | |
| Mārs | |
| Vesta | |
| Mercurius | |
| Vulcānus |
Uzupełnij dwuwiersz o brakujące imiona dwójki z dwunastki głównych bóstw rzymskiego panteonu.
Iūnō, Vesta, .............., Cerēs, Diāna, ............, Mārs
Mercurius, Iovis, Neptūnus, Vulcānus, Apollō
Sprawdź, czy rozumiesz dobrze przeczytany tekst. Oznacz poniższe zdania jako VERUM (prawda) oraz FALSUM (fałsz).
Apollō lyrā atque sagittīs ūtēbātur., Neptūnus filius Iovis erat., Rōmulus, quī Rōmam condidit, fīlius erat Mārtis., Plūtō et Neptūnus frātrēs erant., Diāna bēstiārum erat patrōna.
| VERUM | |
|---|---|
| FALSUM |
Funkcje przypadka - accusativus
Accusativus stanowi przede wszystkim dopełnienie bliższe zdania łacińskiego, a więc wyraża obiekt czynności, albo jej rezultat:Accusativus stanowi przede wszystkim dopełnienie bliższe zdania łacińskiego, a więc wyraża obiekt czynności, albo jej rezultat:
Puer puellam pulsat. – Chłopiec uderza dziewczynkę.
Amīcus mihi epistulam scrībit. – Przyjaciel pisze do mnie list.
W niektórych sytuacjach łaciński biernik może pełnić w zdaniu rolę zarówno dopełnienia i orzecznika (tzw. podwójny accusativus), jak również okolicznika. Zapoznaj się z poniższymi zdaniami:
Podwójny accusativus (accusativus duplex)
Po czasownikach oznaczających nazywanie (appellō, dīcō, nōminō, vocō), mianowanie czy wybór (np. faciō, ēligō, dēsignō), ale również np. osąd o kimś, nauczanie kogoś czegoś - może występować podwójny accusativus.
Populus Rōmānus Cicerōnem cōnsulem creāvit. – Lud Rzymski uczynił Cycerona konsulem.
Parentēs cārissimōs habēre dēbēmus. – Powinniśmy uważać rodziców za najdroższe osoby.
Quis mūsicam docuit Epamīnōndam? – Kto nauczył muzyki Epaminondasa?
Accusativus rozciągłości (extensionis)
W bierniku możemy wyrazić również rozciągłość w przestrzeni lub czasie (Jak wielki? Jak daleko? Jak długo?). W drugim przypadku nazywany jest również accusativus temporis.
Decem annōs Troia oppugnāta est. – Troja była atakowana przez dziesięć lat.
Septem hōrās dormīre satis iuvenique senique. – Siedem godzin snu dość jest dla młodego i starego.
Per annōs centum cum populō Rōmānō bellum gessimus. – Przez sto lat toczyliśmy wojnę z ludem rzymskim.
Accusativus kierunku (directionis)
Biernik wyrażający kierunek, odpowiadający na pytanie „dokąd?”, może występować z przyimkiem (np. in urbem – do miasta, ad uxorem – do żony), jak i w niektórych przypadkach samodzielnie. W przypadku nazw miast i małych wysp, występują one zwykle bez przyimka (np. Rōmam – do Rzymu).
Dux lēgātōs Rōmam mittere iussit. – Wódz nakazał wysłać posłów do Rzymu.
Fīlium dūcere in Siciliam statuit. – Postanowił wysłać syna na Sycylię.
Athēnās ad frātrem venit. – Przybył do brata do Aten.
Accusativus wykrzyknienia (exclamationis)
Ō mē miserum! – O ja nieszczęsny!
Ō stultum hominem! – Cóż za głupiec!
Po zapoznaniu się z informacjami o funkcjach biernika w zdaniu łacińskim, wykonaj pozostałe ćwiczenia.
Określ funkcję biernika w poniższych zdaniach:
accusativus duplex, accusativus exclamationis, accusativus directionis, accusativus extensionis
| Ō virum Spartā dignum! | |
| Prīma legiō in castra vēnit reliquaeque legiōnēs magnum spatium aberant. | |
| Nōs eam patriam dīcimus, ubi nāti sumus. | |
| Quadringēna et sexāgēna talenta quotannīs Dēlum sunt collāta, id enim commūne aerārium erat. |
Na podstawie podanych form mianownika uzupełnij zdania odpowiednimi formami rzeczowników.
Rōmam, sapientem, discipulōs, annōs
Sōcratem saepissimē ...................... dīcimus. [sapīēns, -tis]
Magister sevērus īrāscitur: Ō ...................... improbōs! [discipulus, -ī (m.)]
Caesar cum exercitū ...................... venit. [Rōma, -ae (f.)]
Magister noster vīgintī ...................... linguam Latīnam docēbat. [annus, -ī (m.)]
Na podstawie podanych form mianownika uzupełnij zdania odpowiednimi formami rzeczowników.
Sōcratem saepissimē .................. dīcimus. [sapīēns, -tis]
Magister sevērus īrāscitur: Ō .................... improbōs! [discipulus, -ī (m.)]
Caesar cum exercitū ............ venit. [Rōma, -ae (f.)]
Magister noster vīgintī ............ linguam Latīnam docēbat. [annus, -ī (m.)]
Zdania łacińskie połącz z odpowiednimi polskimi tłumaczeniami:
Przez sto lat toczyliśmy wojnę., Siedem godzin snu dość jest dla młodego i starego., Powinniśmy uważać rodziców za najdroższe osoby., Pierwszy legion dotarł do obozu, reszta pozostawała w dużej odległości.
| Parentēs cārissimōs habēre dēbēmus. | |
| Prīma legiō in castra vēnit reliquaeque legiōnēs magnum spatium aberant. | |
| Septem hōrās dormīre satis iuvenique senique. | |
| Per annōs centum cum populō Rōmānō bellum gessimus. |
Słowniki
Słownik pojęć
przypadek deklinacji zwykle odpowiadający na pytanie: kogo? co? W języku łacińskim przypadek accusativus posiada dodatkowo funkcje, które sprawiają, że może wyrażać m.in. wykrzyknienie (accusativus exclamationis), rozciągłość w czasie i przestrzeni (accusativus extensionis), kierunek (accusativus directionis).
dopełnienie odnoszące się do czasownika przechodniego. Przy zamianie ze strony czynnej na stronę bierną, staje się ono podmiotem zdania.
grupa dwunastu głównych bogów rzymskiego panteonu, odpowiednik greckich bogów olimpijskich.
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978.
Hubert Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Księgarnia Akademicka, Kraków 2012.
Inga Grześczak, Łacina dla średniozaawansowanych, Wydawnictwo Edgard, Warszawa 2012.