ok. 485 - ok. 425 p.n.e. – Herodot, ojciec historii
201 p.n.e. – Zakończenie I wojny punickiej
149‑146 p.n.e. – III wojna punicka; śmierć Katona Starszego
27 p.n.e. - 14 n.e. – Pryncypat Augusta
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000044
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RYZ5tfrLjE83u1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń: 2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego: c) następujące funkcje składniowe i semantyczne rzeczownika: Nominativus. duplex, Dativus possessivus, Dativus auctoris; 8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii: m) dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie zjawisk składniowych: – przy przekształcaniu zdań zawierających charakterystyczne dla łaciny zjawiska składniowe poprawnie posługuje się funkcjami składniowymi i semantycznymi: Nominativus duplex, Dativus possessivus, Dativus auctoris; p) poprawnie tłumaczy charakterystyczne dla łaciny: – funkcje składniowe i semantyczne: Nominativus duplex, Dativus possessivus, Dativus auctoris.
Nauczysz się
rozpoznawać funkcje nominativus dupplex oraz dativus: possessoris, auctoris, celu albo skutku;
używać tych form;
tworzyć tłumaczenia nominativus dupplex oraz dativus: possessoris, auctoris, celu albo skutku.
Użycie form deklinacyjnych: nominativus
Nominativus dupplex
Podwójny dativus – nominativus dupplex – występuje przy czasownikach takich jak:
staję się, np. fio,
wydaję się, np. videor,
jestem nazywany, nazywam się, np. appellor, nominor, dicor, vocor,
jestem uważany, np. habeor, putor, ducor
jestem wybierany, np. creor.
M. Tullius et C. Antonius consules creati sunt. (1)m8f83f9fc8f745bb6_0000000000020(1)
Consul vir honestus videtur. (2)m8f83f9fc8f745bb6_0000000000021(2)
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000020
Marek Tulliusz i Kajusz Antoniusz zostali wybrani konsulami.
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000021
Konsul wydaje się uczciwym człowiekiem.
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000086
Herodot z Halikarnasu
RoJccOzTeBsQM
Ćwiczenie 1
HerodotHerodotHerodot z Halikarnasu w Azji Mniejszej, najstarszy historyk grecki, żył w V w. p.n.e. Grecy nazwali go ojcem historii. Był on zapalonym podróżnikiem (znał Mezopotamię, Egipt, Cyrenę, Fenicję i północne wybrzeża M. Czarnego) i zbieraczem wiadomości o krajach, do których nie udało mu się dotrzeć. Uważamy go za jednego z pierwszych badaczy kultury. Do naszych czasów zachowały jego Dzieje – historia wojen między Grecją i Persją, która właściwie miała pokazywać konflikt między Wschodem a Zachodem. „Dzieje” obejmują okres od połowy VI w. do 479 r. p.n.e. Herodot – jak sam pisze – przedstawia […] wyniki swych badań, żeby ani dzieje ludzkości z biegiem czasu nie zatarły się w pamięci, ani wielkie i podziwu godne dzieła, jakich bądź Grecy, bądź barbarzyńcy dokonali, nie przebrzmiały bez echa, między innymi szczególnie wyjaśniając, dlaczego oni ze sobą walczyli… (Herodot, Dzieje-, Warszawa 2004, s. 35).
Kapuściński, odkąd po raz pierwszy przeczytał Dzieje, prawie się z Herodotem nie rozstawał.
RsVhzQeCEyH6b
Użycie form deklinacyjnych: dativus
1. Dativus possessoris (posiadacza)
Dativus – z czasownikiem esse – jest niekiedy wykorzystywany do określenia stanu posiadania. Ten, kto posiada (possessor), stoi w datiwie, przedmiot posiadania – w nominatiwie. np.:
Incolis multa tecta erant. (1)m8f83f9fc8f745bb6_0000000000020(1)
Vobisne est magna copia pecuniae? (2)m8f83f9fc8f745bb6_0000000000021(2)
2. Dativus auctoris (sprawcy)
Dativus bez przyimka w konstrukcji coniugatio periphrastica passiva określa sprawcę, np.:
Quid puellae agendum est? (3)m8f83f9fc8f745bb6_0000000000024(3)
Oppidum militibus oppugnandum est. (4)m8f83f9fc8f745bb6_0000000000025(4)
Dativus celu albo skutku
Często towarzyszy mu drugi dativus jako dopełnienie dalsze. Orzeczeniem są tu czasowniki:
esse (wychodzę na coś, uchodzę za coś);
do, duco, tribuo (uważam, poczytuję za coś);
do(daję);
mitto (posyłam).
Aurum auxilio oppido missum est. (5)m8f83f9fc8f745bb6_0000000000026(5)
Magna copia pecuniae est magnae curae. (6)m8f83f9fc8f745bb6_0000000000027(6)
Hostes fuerunt timori populo. (7)m8f83f9fc8f745bb6_0000000000028(7)
Amico librum dono dedit. (8)m8f83f9fc8f745bb6_0000000000029(8)
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000020
Mieszkańcy mieli wiele domów.
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000021
Czy macie dużo pieniędzy?
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000024
Co powinna zrobić dziewczyna?
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000025
Żołnierze muszą oblegać miasto.
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000026
Posłano złoto jako pomoc dla miasta.
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000027
Duża ilość pieniędzy to duży problem.
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000028
Wrogowie przysporzyli strachu ludowi.
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000029
Podarował przyjacielowi książkę.
Mit o Argosie
R1eEWHQI1CBxR
Ćwiczenie 2
Istnieją różne wersje mitu o Argosie – w jednych jest jednooki, w innych ma dwie pary oczu, a w kolejnych nawet sto.
R1UBbidDWFxCH
Prezentacja 3D pt. Merkury – posłaniec bogów
R1c4Cj6Oez3rl1
RV7nEInkBOJnt
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000166
Cerber
R1Z679FJyhcgN
Ćwiczenie 3
W mitologii greckiej Cerber był owocem związku potworów: Echidne – pół‑kobiety, pół‑węża i gigantycznego Tyfona. Miał trzy głowy i ogon węża. Siedział w grocie nad brzegiem Styksu i strzegł drogi do Podziemia: martwi nie mogli stamtąd wyjść, a żywi wejść. Sam Cerber został pewnego razu siłą zaprowadzony do świata śmiertelników. Wykonania takiej pracy – ostatniej, dwunastej – zażądał od Heraklesa król Eurysteusz. Heros wyciągnął Cerbera na światło dzienne, zawlókł do króla, ale niedługo potem wypuścił.
R1YcV13pdMTS9
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000181
Pitagoras z Samos
RhGsgkk9f438x
Ćwiczenie 4
Pitagoras z Samos żył w VI w. p.n.e. Był filozofem i matematykiem. Jego naukowe zainteresowania zaowocowały odkryciami wielu znanych twierdzeń matematycznych (np. kwadrat przeciwprostokątnej równa się sumie kwadratów obu przyprostokątnych), zasad akustyki (np. wysokość tonu zależy od długości struny) i astronomii (np. zasada kulistości ziemi i jej krążenia wokół własnej osi). Pitagoras założył w jednym z miast południowej Italii związek pitagorejski – rodzaj bractwa religijnego lub szkoły. Jego uczniowie przestrzegali surowych zasad, m.in. mieli obowiązek milczeć przez pięć lat.
RCUbNFI0QAEQH
Zdobycie Kartaginy
R1BLdMv7etyVR
Ćwiczenie 5
Druga wojna punicka zakończyła się w 201 r. p.n.e. Kartagina jednak szybko zaczęła odzyskiwać pozycję ważnego ośrodka handlowego, wzbogaciła się i w ciągu 10 lat spłaciła kontrybucję należną Rzymowi. Okoliczność tę wykorzystywał przywódca stronnictwa konserwatywnego w Rzymie, Katon Starszy, nieustannie wpajając senatowi i ludowi przekonanie, że Kartaginę trzeba zniszczyć – Ceterum censeo Carthaginem esse delendam (Poza tym sądzę, że Kartaginę trzeba zniszczyć.). Kato kończył tym zdaniem każdą mowę.
Senat w 149 r. p.n.e. wypowiedział Punijczykom wojnę, stawiając im takie ultimatum, które musieli odrzucić – zażądał mianowicie, by osiedlili się oni w głębi lądu, przynajmniej 15 km od miasta. Rozpoczęła się wojna. Mieszkańcy bronili Kartaginy niezwykle ofiarnie, zwłaszcza kobiety (obcinały one włosy, by splatać z nich liny do katapult, a żona naczelnego wodza rzuciła się wraz z dziećmi w ogień, by nie wpaść w ręce Rzymian).
W 146 r. p.n.e., po czterech latach oblężenia, Publiusz Korneliusz Scypio zdobył miasto. Senat zdecydował o jego zburzeniu: spalono je, zrównano z ziemią i rzucono klątwę na tych, którzy kiedykolwiek chcieliby się tutaj osiedlić. Dawne państwo Hannibala stało się Afryką, prowincją rzymską. W tym samym roku senat podjął decyzję o zburzeniu jeszcze jednego miasta – greckiego Koryntu.
Zwycięski Scypion odbył triumf i uzyskał przydomek Africanus.
Katon nie doczekał końca wojny, zmarł w trakcie działań wojennych w 149 r. p.n.e.
R1b7lyUiz7ESF1
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000231
Liwia, żona Augusta
R1eAqZU5M3ftw
Ćwiczenie 6
Liwia Druzylla, spokrewniona z najstarszymi i wpływowymi rzymskimi rodami – Klaudiuszów i Liwiuszów, od 38 r. p.n.e. była żoną Oktawiana, późniejszego cesarza. August adoptował jej syna z pierwszego małżeństwa, Tyberiusza. Będzie on jego następcą i drugim cesarzem dynastii julijsko‑klaudyjskiej. Liwia pełniła swoją rolę żony princepsa nienagannie – była wzorem żony i cesarzowej. Swetoniusz, autor biografii Augusta, podkreśla jej rozsądek, ambicję i troskę o męża. August liczył się z jej zdaniem i bardzo ją cenił. Swetoniusz wspomina, że ją jedną Oktawian kochał aż do końca życia, okazywał jej cześć i szacunek, a w testamencie przeniósł na nią tytuł nadany mu w 27 r. p.n.e. przez senat. Po jego śmierci tytułowano ją Augustą.
Zachowało się niezwykle wiele wizerunków Liwii. Często przedstawiano ją jako bóstwo uosabiające kobiece cnoty i zalety, zapewniające pokój, szczęście i dobrobyt, np. jako Cererę, Junonę, Westę, Dianę, Pobożność (Pietas) i Sprawiedliwość (Iustitia). Wszystkie one przedstawiają kobietę niezwykle spokojną, dystyngowaną, skromną i poważną.
RUbDpAKHLzvfA1
RW1zARX5lBJJO
Ćwiczenie 7
Wskaż, jaką składnię zastosowano w podanych zdaniach. Zdanie pierwsze: Livia Augusto magno auxilio fuit. Możliwe odpowiedzi: 1. dativus possessoris 2. dativus finalis 3. dativus auctoris 4. nominativus duplex. Zdanie drugie: Ad Capitolium vobis festinandum est. Możliwe odpowiedzi: 1. dativus possessoris 2. dativus finalis 3. dativus auctoris 4. nominativus duplex. Zdanie trzecie: Cicero orator optimus habetur. Możliwe odpowiedzi: 1. dativus possessoris 2. dativus finalis 3. dativus auctoris 4. nominativus duplex. Zdanie czwarte: Mihi est canis nomine Argus. Możliwe odpowiedzi: 1. dativus possessoris 2. dativus finalis 3. dativus auctoris 4. nominativus duplex.
Wskaż, jaką składnię zastosowano w podanych zdaniach. Zdanie pierwsze: Livia Augusto magno auxilio fuit. Możliwe odpowiedzi: 1. dativus possessoris 2. dativus finalis 3. dativus auctoris 4. nominativus duplex. Zdanie drugie: Ad Capitolium vobis festinandum est. Możliwe odpowiedzi: 1. dativus possessoris 2. dativus finalis 3. dativus auctoris 4. nominativus duplex. Zdanie trzecie: Cicero orator optimus habetur. Możliwe odpowiedzi: 1. dativus possessoris 2. dativus finalis 3. dativus auctoris 4. nominativus duplex. Zdanie czwarte: Mihi est canis nomine Argus. Możliwe odpowiedzi: 1. dativus possessoris 2. dativus finalis 3. dativus auctoris 4. nominativus duplex.
w mitologii greckiej olbrzym, stuoki strażnik, który strzegł Io z rozkazu Hery. Oczy Argosa, zabitego przez Hermesa, ozdobiły ogon pawia.
Cerber
Cerber
w mitologii greckiej trzygłowy pies strzegący wejścia do Hadesu.
Ceres, Cerera
Ceres, Cerera
italska bogini urodzaju. Od V w. p.n.e. utożsamiana z Demeter.
Cyceron
Cyceron
Marcus Tullius Cicero, mówca, polityk, filozof (106–43 p.n.e.). Żarliwy obrońca republiki, zginął na rozkaz Marka Antoniusza.
Danaidy
Danaidy
w mitologii greckiej 50 córek króla Danaosa; dokonały zemsty na rozkaz ojca, zabijając synów jego brata – swoich mężów. W Tartarze za karę napełniały wodą dziurawą beczkę.
Danaos
Danaos
w mitologii greckiej syn Belosa, króla Egiptu, brat Ajgiptosa, który uciekł stamtąd z 50 córkami do Argos.
Diana
Diana
bóstwo italskie, czczone w gajach. Bogini życia.
Eurysteusz
Eurysteusz
na jego polecenie Herakles wykonuje 12 prac. Król Myken.
Herodot
Herodot
historyk grecki z Halikarnasu (ok. 485–ok. 425 p.n.e.), zwany ojcem historii. Autor „Dziejów” – historii wojen między Grecją i Persją.
Io
Io
w mitologii greckiej ukochana Zeusa, córka króla Argos, zamieniona w jałówkę; kiedy jej strażnik, Argos, został zabity, Hera dręczyła Io, nasyłając na nią bąka.
Junona
Junona
w mitologii rzymskiej żona Jowisza. Utożsamiana z Herą.
Liktor
Liktor
woźni w administracji rzymskiej. Nosili fasces – pęki rózeg z zatkniętymi w nie ostrzami toporów. Konsul miał 12 liktorów, cesarz – 24.
Mariusz
Mariusz
Caius Marius (156–86 p.n.e.). Wódz i polityk, pochodził z rodziny plebejskiej, krewny Cezara. Reformator armii rzymskiej.
Pitagoras
Pitagoras
grecki filozof i matematyk (VI w. p.n.e.). Założyciel bractwa religijnego.
Styks
Styks
w mitologii greckiej jedna z rzek Podziemia. Charon przewoził przez Styks dusze do Hadesu.
Swetoniusz
Swetoniusz
Gaius Suetonius Tranquillus (69–140), pisarz rzymski, autor Żywotów cezarów (dwunastu biografii): Cezara oraz cesarzy dynastii julijsko‑klaudyjskiej i flawijskiej.
Tartar
Tartar
otchłań w Hadesie. Tu odbywano najstraszniejsze kary. DO Tartaru trafili m.in. Syzyf, Danaidy, Tantal.
Tyfon
Tyfon
gigantyczny potwór, ojciec Cerbera.
Westa
Westa
w mitologii rzymskiej bogini ogniska domowego.
Słownik łacińsko‑polski
RfgCNGuSG1mMwm8f83f9fc8f745bb6_00000000000311
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000031
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000031
caput, -itis (n.) głowa
disco, -ere, didici (3) uczyć się, dowiedzieć się
lictor, -oris (m.) liktor
ōrnāmentum, -ī (n.) ozdoba, klejnot
Pythagoras, –ae (m.) Pitagoras
quamdiu jak długo
spero, -āre, -āvī, -ātum (1) spodziewać się
taceō, -ere, -uī, -itum (2) milczeć
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000321
Galeria dzieł sztuki
Rf6GthR0Wsk9E1
R153ProGAOV6q1
RQ12uQFEcfBRL1
Raz7GcKMtRiBh1
R1IQ3yG639pk91
R1b7lyUiz7ESF1
RUbDpAKHLzvfA1
m8f83f9fc8f745bb6_0000000000334
Bibliografia
Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012
Słownik pisarzy antycznych, red. Anna Świderkówna, Wiedza Powszechna, Warszawa 1982
Adam Ziółkowski, Starożytność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009
Colin Wells, Cesarstwo rzymskie, Prószyński i S‑ka, Warszawa 1992
encyklopedia.pwn.pl
Herodot, Dzieje, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 2004
Katarzyna Marciniak, Mitologia grecka i rzymska, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa–Bielsko‑Biała 2002
Maria Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2004
Maria Nowicka, Twarze antyku, Czytelink, Warszawa 2000
Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Ossolineum, Wrocław 2008
Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem, Czytelnik, Kraków 2004