Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego
Wiele zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie wykazuje cykliczność – następowanie po sobie pór roku, rozród zwierząt, kwitnienie kwiatów. Podobnie funkcjonuje organizm kobiety, w którym zachodzą cykliczne zmiany związane z funkcją rozrodczą.
żeńskie komórki rozrodcze powstają w jajnikach;
rozwój dziecka przed narodzeniem odbywa się w macicy;
jajniki wytwarzają hormony płciowe pod wpływem hormonu przysadki mózgowej.
interpretować w oparciu o schemat przebieg cyklu menstruacyjnego;
odczytywać ze schematu wpływ hormonów na przebieg cyklu menstruacyjnego;
opisywać rozwój pęcherzyka jajnikowego;
wyjaśniać znaczenie ciałka żółtego.
1. Żeńskie hormony płciowe
W organizmie kobiety, w obrębie jajnika i błony śluzowej macicy, zachodzi szereg regularnie powtarzających się zmian. Podlegają one bardzo precyzyjnie działającej regulacji hormonów żeńskiego układu rozrodczego – estrogenów i progesteronu. Wydzielanie tych hormonów kontrolowane jest przez hormon dojrzewania pęcherzyków jajnikowych (FSH), produkowany przez przysadkę mózgową. Pod wpływem FSH u kobiet co miesiąc w jajnikach dojrzewają pęcherzyki i co miesiąc uwalniają komórkę jajową oraz pobudzają gonady do wydzielania estrogenów. Ma to miejsce u kobiet pomiędzy 10 a 50 rokiem życia. Po tym czasie funkcja jajników wygasa, nie ma komórek jajowych gotowych do zapłodnienia i kończą się zdolności rozrodcze kobiety. Estrogeny w okresie dojrzewania odpowiadają za wzrost i zmianę sylwetki, rozwój drugorzędowych cech płciowych, pojawienie się owłosienia łonowego, rozwój piersi. Estrogeny i progesteron wspólnie oddziałują na macicę, przygotowując ją na przyjęcie zarodka.
Przedstaw nadrzędną rolę przysadki mózgowej w regulacji wydzielania żeńskich hormonów płciowych.
Przychodząca na świat dziewczynka ma w jajnikach ok. 2 miliony przyszłych komórek rozrodczych. Większa ich część obumiera i w okresie dojrzewania jest ich już tylko 4 tysiące. Z tego tylko ok. 450 będzie stanowić dojrzewające cyklicznie komórki jajowe – najczęściej po jednej każdego miesiąca.
2. Przebieg cyklu płciowego
Zmiany w funkcjonowaniu jajnika i błony śluzowej macicy podlegają hormonalnej regulacji i składają się na cykl miesiączkowycykl miesiączkowy, zwany też menstruacyjnym. Powtarza się on średnio co 28 dni i składa z 3 faz. Pierwszy dzień cyklu to początek krwawienia (menstruacji), która trwa od jednego do pięciu dni. Miesiączka polega na wydalaniu z organizmu złuszczającej się błony śluzowej macicy wraz z niewielką ilością krwi. Złuszczanie i usuwanie śluzówki wspomagają skurcze mięśni macicy, co może być odczuwane jako ból w podbrzuszu. W tym samym czasie, pod wpływem hormonu FSH, rozpoczyna się dojrzewanie pęcherzyka jajnikowegopęcherzyka jajnikowego. Poziom estrogenów we krwi wzrasta. W fazie przedowulacyjnej, która trwa ok. 8‑9 dni, pod wpływem zwiększającego się poziomu estrogenów błona śluzowa macicy rozrasta się, a jej ukrwienie zwiększa. W ten sposób macica przygotowuje się na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. W jajniku odbywa się wzrost pęcherzyka jajnikowego i dojrzewanie komórki jajowej. Jest to okres względnej niepłodnościwzględnej niepłodności, który trwa do uwolnienia komórki rozrodczej. Proces uwalniania dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego nosi nazwę owulacjiowulacji (jajeczkowania).
Pęknięty pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółteciałko żółte. Rozpoczyna się najdłuższa faza cyklu – poowulacyjna, która trwa ok. 14 dni i stanowi okres niepłodności kobiety. W tym czasie ciałko żółte wydziela progesteron, który hamuje dojrzewanie kolejnych pęcherzyków. Wysokie stężenie estrogenów i progesteronu powoduje dalszy intensywny rozwój błony śluzowej macicy. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte zanika, spada poziom estrogenów i progesteronu. Ich niskie stężenie we krwi powoduje, że błona śluzowa macicy zaczyna się złuszczać i rozpoczyna się krwawienie miesiączkowe.
3. Planowanie rodziny
Przyszli rodzice, podejmując decyzję o poczęciu dziecka, powinni być przygotowani do pełnienia jednej z najważniejszych ról swojego życia. Wiąże się ona z odpowiedzialnością za dziecko od momentu jego poczęcia. Aby o zostaniu rodzicami nie zdecydował przypadek, warto skorzystać z porad lekarza ginekologa, który przedstawi metody regulacji poczęć. Dzieli się je na naturalne i sztuczne. Naturalne metody polegają na obserwacji cyklu płciowego kobiety i towarzyszących mu objawów, na podstawie których można wyznaczyć dni płodne i bezpłodne. Metody te pozwalają kobiecie poznać, jak funkcjonuje jej organizm. Jednak nieregularność cykli oraz czynniki takie jak choroba, wysiłek fizyczny, stres, mogą zaburzyć funkcjonowanie organizmu, zachwiać przebieg cyklu i zmienić termin owulacji. Z tych powodów metody naturalne są zawodne.
Określając dni, w których odbycie stosunku z dużym prawdopodobieństwem może doprowadzić do zajścia w ciążę, należy wziąć pod uwagę obecność zdolnej do zapłodnienia komórki jajowej i czas życia plemników w drogach rodnych kobiety. Komórka jajowa jest zdolna do zapłodnienia przez 24‑48 godzin. Plemniki w żeńskich drogach rodnych żyją 3‑4 dni. W związku z tym do zapłodnienia może dojść, gdy stosunek płciowy miał miejsce do 4 dni przed owulacją i do 2 dni po niej.
Jeśli jajeczkowanie wypada 14 dnia cyklu, to zajście w ciążę może nastąpić między 10 a 16 dniem. W przypadku nieregularnych miesiączek bierze się pod uwagę długość najkrótszego i najdłuższego cyklu w ostatnim półroczu. Od najdłuższego cyklu odejmuje się 11 dni, a od najkrótszego 18. Otrzymane liczby wskazują dni cyklu, pomiędzy którymi poczęcie jest bardzo prawdopodobne.
Rodzaj metody | Sposób zapobiegania ciąży – powstrzymanie się od współżycia wtedy, gdy |
termiczna | codzienne pomiary temperatury ciała (w przypadku pełnego zdrowia) tuż przed owulacją wykazują spadek temperatury o 0,2‑0,3°C, a po niej wzrost o 0,3‑0,4 stopnia. |
objawowa | obserwowany przez kolejne dni śluz wydzielany przez szyjkę macicy jest lepki i rozciągliwy. |
termiczno‑objawowa | co najmniej 2 wskaźniki płodności potwierdzają, że kobieta weszła w okres płodności. |
Metody sztuczne polegają na zastosowaniu środków, które ingerują w funkcjonowanie organizmu kobiety. Mogą zmienić przebieg cyklu menstruacyjnego, zapobiec przedostawaniu się plemników do żeńskich dróg rodnych, niszczyć plemniki, utrudnić zapłodnienie lub uniemożliwić zagnieżdżenie się zarodka w macicy. Badania wykazują, że najskuteczniejsze są hormonalne środki antykoncepcyjne.antykoncepcyjne. Ich stosowanie powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza, gdyż mogą powodować skutki uboczne i różne dolegliwości, również poza obrębem układu rozrodczego.
Środki antykoncepcyjne | Zasada działania |
prezerwatywa | Gumowa bariera zamykająca plemnikom drogę do macicy; ogranicza dodatkowo ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową. |
kapturek dopochwowy | Gumowa bariera zamykająca plemnikom drogę do macicy. |
środki plemnikobójcze | Unieszkodliwiają plemniki, zawierają także środki chroniące przed zakażeniem chorobami przenoszonymi drogą płciową. |
wkładki domaciczne | Uniemożliwiają zagnieżdżenie się zarodka w macicy. |
środki hormonalne | Zawierają hormony, które głównie zapobiegają dojrzewaniu pęcherzyków jajnikowych. |
Pracując metodą metaplanu, oceńcie zalety i wady naturalnych i sztucznych metod zapobiegania ciąży.
Podsumowanie
W okresie dojrzewania płciowego u dziewcząt następuje rozwój cech płciowych i pojawia się cykl miesiączkowy.
Cykl miesiączkowy obejmuje zmiany w poziomie hormonów oraz budowie i fizjologii jajnika oraz błony śluzowej macicy.
Estrogeny i progesteron oddziaływują na macicę, przygotowując ją na przyjęcie zarodka.
Cykl płciowy kontrolowany jest przez hormony przysadki mózgowej i jajników.
Pierwszy dzień krwawienia miesiączkowego wyznacza pierwszy dzień cyklu.
W każdym cyklu dojrzewa z reguły jeden pęcherzyk jajnikowy zawierający komórkę jajową.
Uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego nosi nazwę owulacji.
Przeanalizuj na wykresie zmiany poziomu hormonów w cyklu płciowym kobiety. Określ termin owulacji. Ustal, czy w tym cyklu doszło do zapłodnienia komórki jajowej. Uzasadnij swoją odpowiedź, podając jeden argument.
Wyjaśnij, na czym polega cykliczność zmian w układzie rozrodczym kobiety.
Słowniczek
metody zapobiegające zajściu w ciążę; polegają na niedopuszczaniu do zapłodnienia lub zagnieżdżania się zapłodnionej komórki jajowej w macicy
przekształcony po owulacji pęcherzyk jajnikowy, który wydziela hormon progesteron
powtarzające się w organizmie kobiety cykliczne zmiany poziomu hormonów oraz stanu jajnika i błony śluzowej macicy
okres, który trwa od początku menstruacji do kilku dni po niej, kiedy jajeczkowanie nie powinno mieć miejsca; jednak z powodu zaburzeń cyklu płciowego może dojść do uwolnienia gotowej do zapłodnienia komórki jajowej
wytwarzany w jajniku pęcherzyk zawierający komórkę jajową
inaczej jajeczkowanie; uwolnienie dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego
Zadania
Uporządkuj, zaczynając od pierwszego dnia cyklu miesiączkowego, procesy zachodzące w organizmie kobiety.
- pojawienie się ciałka żółtego
- uwolnienie komórki jajowej
- stopniowa odbudowa błony śluzowej macicy
- maksymalny rozwój błony śluzowej macicy
- złuszczanie śluzówki macicy
- pęknięcie pęcherzyka jajnikowego
Wskaż czynniki, które mają wpływ na termin owulacji.
- poziom hormonów
- stres
- długotrwałe niedojadanie
- zmiana miejsca pobytu (klimatu)
- leki (np. antybiotyki)
- długość miesiączki
Połącz w pary nazwy hormonów mających wpływ na zdolność do rozrodu z nazwami odpowiednich struktur.
FSH, testosteron, progesteron
| przysadka mózgowa | |
| jądra | |
| ciałko żółte |
Oceń prawdziwość zdań i zaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz. Zajście w ciążę
| Prawda | Fałsz | |
| w wyniku pierwszego stosunku jest niemożliwe. | □ | □ |
| jest możliwe w okresie płodnym, gdy w drogach rodnych kobiety pojawią się plemniki. | □ | □ |
| jest możliwe tylko w dniu owulacji. | □ | □ |
| może mieć miejsce tylko 14 dnia po rozpoczęciu ostatniej miesiączki. | □ | □ |