Gady

R9jO1LD3HkfsF

Na fotografii widoczna jest głowa kajmana żakare. Ma on ciemne ubarwienie. Na pysku i w okolicach oczu białe plamy. Posiada niewielką czaszkę i widoczne, wystające zęby.

1. Jak przeżyć z dala od wody?

Gady, podobnie jak płazy, są czworonogami (z wyjątkiem węży i niektórych jaszczurek, których przodkowie przed milionami lat posiadali kończyny). W przeciwieństwie do płazów niektóre gady mogą całe życie spędzać z dala od wody. Wszystkie gady oddychają powietrzem atmosferycznym za pomocą płuc. Jaja znoszone są wyłącznie na lądzie. Przed wysychaniem zabezpieczają je specjalne błony (omocznia, owodnia i kosmówka), a u np. krokodyli także twarde wapienne skorupki. Z jaj wylęgają się młode o budowie wewnętrznej i wyglądzie bardzo przypominającej osobniki dorosłe – w ich rozwoju nie ma więc larwy. Skóra gadów pokryta jest łuskami lub rogowymi płytkami. Dzięki temu ich skóra jest zupełnie nieprzepuszczalna dla wody, co pozwala im przeżyć z daleka od niej. Niektóre gady żyją nawet na pustyni - przykładem jest jaszczurka moloch straszliwy, przedstawiona na zdjęciu poniżej.

R1AWx77B1ckt8

Na fotografii widoczna jest jaszczurka moloch straszliwy. Posiada ona szare ubarwienie w pomarańczowe plamy, szeroki tułów z wystającymi kolcami, małą głowę i masywne odnóża.

Wśród gadów możemy wyróżnić kilka grup.

• Węże to gady pozbawione nóg. Poruszają się poprzez wyginanie ciała oraz dzięki tarczkom na brzusznej stronie ciała.

• Jaszczurki zwykle mają kończyny. Niektóre są beznogie – odróżniają się od węży brakiem tarczek na brzuchu.

• Żółwie wyróżniają się ciałem pokrytym pancerzem złożonym z dużych tarcz.

• Krokodyle przypominają duże jaszczurki, ale ich ciało pokrywają twarde rogowe tarczki.

Gady odgrywają w przyrodzie ważną rolę. Przede wszystkim wszędzie, gdzie żyją, są drapieżnikami, które ograniczają liczebność innych zwierząt. Same również stanowią pokarm dla wielu ptaków i ssaków. Ponadto jad węży służy jako środek do produkcji wielu lekarstw. W niektórych krajach węże jadowite są w tym celu poławiane lub hodowane.

Wybrani przedstawiciele gadów

RCrzCuLNqZQhY

Fotografia przedstawia grzechotnika. Wąż leży na kamienistej powierzchni, ma długie, żółte, owalne ciało. Jego głowa jest uniesiona. Na ciele widoczny wzór z brązowo‑czarnych rombów obwiedzionych na biało.

R5U1bwD9gW2t9

Zdjęcie ukazuje warana z Komodo. Zwierzę jest jaszczurką mierzącą powyżej dwóch metrów długości. Ciało jaszczurki pokrywają łuski w kolorze szarobrązowym. Stoi przodem do obserwatora. Z pyska wystaje jasny język, rozwidlający się na końcu.

Rnwfb231mDYPF

Zdjęcie przedstawia żółwia słoniowego. Ciało zwierzęcia jest szare. Żółw stoi na czterech krótkich, grubych kończynach. Pancerz żółwia ma wysokość równą szerokości. Głowa mała, umieszczona na krótkiej szyi.

R1MGpzXRB7lSM

Fotografia przedstawia krokodyla, leżącego na brzegu wody. Ma otwartą paszczę, co uwidacznia jego liczne, ostro zakończone zęby. Ciało szarawe, pokryte wypukłymi tarczkami.

Ciekawostka

Na kilku wyspach Nowej Zelandii żyją hatterie. Są to zwierzęta, których przodkowie pojawili się na Ziemi miliony lat temu. Od innych gadów hatteria odróżnia się posiadaniem aż dwóch rzędów zębów w górnej szczęce.

R4y8BJh6bk2xj

Fotografia przedstawia szarą hatterię, stojącą na kamieniu. Dość duża głowa o wyraźnie widocznym ciemnym oku. Na ciele drobne łuski, częściowo wypukłe. Wzdłuż grzbietu kolczaste wyrostki, grubsze na ogonie.

2. Gady żyjące w Polsce

Polska jest krajem, w którym przez część roku panuje zima. Nie jest więc to kraj sprzyjający gadom. Zamieszkuje u nas co najmniej 9 gatunków tych zwierząt: 4 gatunki jaszczurek, 4 gatunki węży (w tym jeden jadowity) i 1 gatunek żółwia.

Rs92RRzOzQl8X

Fotografia przedstawia jaszczurkę zwinkę. Ciało jaszczurki jest zielone na bokach, a brązowe na grzbiecie i ogonie. Stoi na brązowym kamieniu.

R2TavwF3yir0H

Fotografia przedstawia dwie brązowe jaszczurki żyworodne. Stoją na brązowym kamieniu. Wyraźnie widać ich długie palce.

R1dmMTCTM0wkc

Fotografia przedstawia jaszczurkę zieloną na kawałku drewna. Ciało ma intensywnie zieloną barwę. Dolna część pyszczka oraz przednia część szyi są jasnobłękitne. Łapy jaszczurki są krótkie o długich palcach. Na ciele wyraźne łuski, na ogonie ułożone w pierścienie.

R1Xq0UNQwucwK

Fotografia przedstawia dwie jaszczurki beznogie. Są to padalce. Są one brązowe, a na grzbiecie posiadają niebieskie plamki. Głowa tych jaszczurek jest mała i węższa od tułowia.

Rtb2ohFjRPUJD

Fotografia przedstawia zwiniętego szarego węża – zaskrońca, leżącego na ziemi. Głowa od spodu ma kolor żółtawy. Za głową dwie wyraźne jasne, żółtawe plamy. Łuski węża są duże, wyraźnie widoczne.

RbfKN1MaUM4Zp

Fotografia przedstawia gniewosza, jasnobrązowego węża przemieszczającego się po szarych kamieniach. Na jego grzbiecie widać ciemnobrązowe romboidalne plamy.

RdQLmKfHDyRHu

Fotografia przedstawia węża Eskulapa, leżącego na ziemi, pokrytej suchymi liśćmi. Ma lekko uniesioną brązową głowę o żółtych bokach. Łuski na ciele gładkie, przylegające, o brązowo‑kremowym kolorze.

RA7ky7xblXuv0

Fotografia przedstawia grubą, zwiniętą żółto‑brązową żmiję, leżącą na trawie. Jej głowa ma lekko trójkątny kształt. Na ciele żmii widać zygzakowaty wzór składający się z jasno- i ciemnobrązowych łusek.

RvXYeGINw8FFY

Fotografia przedstawia małego żółwia, wychodzącego z wody na kawałek drewna. Głowa żółwia nie jest duża. Skorupa jest płaska, głównie czarna z drobnymi żółtymi liniami. Łapy zakończone są pazurami.

3. Wymarłe gady

W erze mezozoicznej, to jest 230–66 mln lat temu, nastąpił niezwykły rozwój gadów. Doprowadziło to do ogromnego zróżnicowania tych zwierząt, w tym także do powstania dinozaurów – gadów lądowych, które często osiągały ogromne rozmiary (chociaż najmniejsze z nich były wielkości małego psa). Gady jedne opanowały wszystkie lądy, inne przystosowały się do życia w wodzie (choć nadal oddychały płucami i jaja znosiły na lądzie), a jeszcze inne opanowały środowisko powietrzne. Liczne gatunki dinozaurów posiadały nawet pióra służące im jako ochrona przed zimnem i wilgocią oraz do maskowania.

Gady mezozoiczne wymarły w wyniku wielkiej katastrofy. Stało się tak prawdopodobnie na skutek uderzenia w Ziemię ogromnej asteroidy o średnicy nawet 15 km. Po jej upadku Ziemię objęły huraganowe wiatry o niespotykanej sile, znacząco wzrosło zapylenie atmosfery ziemskiej. Promienie słoneczne tygodniami nie docierały do powierzchni planety. Nastąpiło zatrucie wody, trzęsienia Ziemi, padały kwaśne deszcze, a nawet zmienił się przebieg prądów morskich. Ostatecznie spowodowało to śmierć planktonu, większości roślin, a w efekcie głód i śmierć roślinożerców – i na koniec także drapieżników i padlinożerców. Przetrwały tylko małe zwierzęta, jak płazy, jaszczurki, ptaki, drobne ssaki czy stawonogi.

R17iP7ogBLolH

Grafika przedstawia wygląd silezaura, czyli Silesaurus opolensis. Był to smukły brązowy dinozaur, mający krótki tułów i niezwykle długie nogi, ogon i szyję oraz małą głowę. Żył w późnym triasie, około dwieście trzydzieści siedem do dwieście dwadzieścia siedem milionów lat temu. Widnieje mapa świata z ukazanymi kontynentami: Europa, Azja, Afryka, czerwonym punktem zaznaczone jest występowanie gada, między innymi w Krasiejowie w okolicach Opola. To dinozaur roślinożerny, który żył w środowiskach błotnych i w rozlewiskach wód. Ważył około czterdziestu kilogramów, a jego długość wynosiła lekko ponad dwa metry. Na fotografii przedstawiony jest wygląd jego głowy i czaszki. Czaszka jest owalna, żółtego koloru, widoczne są niewielkie zęby oraz otwór nosowy.

R9PnmdgJcpLgC

Grafika przedstawia tyranozaura, czyli Tyrannosaurus rex. Był to bardzo masywny dinozaur biegający na dwóch nogach. Miał dużą głowę, wąską paszczę o wielu ostrych zębach, bardzo długi tułów oraz odnóża tylne, odnóża przednie były niezwykle małe, ogon średniej długości. Był żółtego koloru w ciemne pręgi. Tyranozaur żył w późnej kredzie, około siedemdziesiąt siedem do sześćdziesięciu sześciu milionów lat temu. Występował w Kanadzie i Ameryce Północnej. Był mięsożercą, żyjącym w lasach i bagnach Ameryki Północnej. Ważył około siedem tysięcy dwieście kilogramów, a jego długość wynosiła około trzynastu i pół metra.

RPh49nZLfmKPt

Grafika ukazuje triceratopsa, czyli Triceratops horridus. Był to masywny dinozaur poruszający się na czterech łapach. Na głowie posiadał rogi, a jego czaszka była wydłużona w tył, zakończona szerokimi kolcami. Miał duży, brązowo‑żółty tułów, krótkie odnóża oraz długi ogon. Żył w późnej kredzie, około siedemdziesięciu dwóch do sześćdziesięciu sześciu milionów lat temu. Występował na terenie Kanady i Stanów Zjednoczonych. Był roślinożerny. Żył na obszarach leśnych Ameryki Północnej. Ważył około sześciu tysięcy ton, a jego długość dochodziła do dziewięciu metrów.

Podsumowanie

• Wszystkie gady żyjące w Polsce objęte są ochroną.

• Gady są w pełni przystosowane do życia na lądzie. Składają jaja na lądzie, oddychają płucami, a ich skóra nie przepuszcza wody, jest pokryta łuskami lub tarczkami.

• Współczesne gady należą do zaledwie kilku grup, z których najważniejsze to węże, jaszczurki, żółwie i krokodyle.

• W Polsce żyją 4 gatunki jaszczurek, 4 gatunki węży i jeden gatunek żółwia.

Słownik

Zadania