Ważne daty

Podbój Galii

W pierwszym wieku przed Chrystusem sytuacja w Galii była napięta. Zamieszkiwały ją różne plemiona należące do trzech szczepów: Belgów, Celtów i Akwitanów. Plemiona te nieustannie prowadziły walki – bądź między sobą, bądź z sąsiadującymi z nimi plemionami germańskimi.

Plemiona Celtów walczyły między sobą, jednoczyły się jedynie w obliczu wspólnego zewnętrznego zagrożenia. Władza u Celtów nie była dziedziczna – wodza wybierała starszyzna plemienna. Celtowie przywiązani do takiego rozwiązania bardzo stanowczo reagowali na wszelkie próby narzucenia sobie władzy z zewnątrz (także przez inne plemiona celtyckie). Dlatego, gdy w bratobójczych wojnach w latach 70 i 60 przed Chrystusem, wódz Swebów Ariowist zaczął rosnąć w siłę, Celtowie nie mogąc go pokonać, zaczęli szukać pomocy z zewnątrz – w tym u Rzymian. Rzymianie zajęci jednak wewnętrznymi konfliktami nie byli zainteresowani podejmowaniem działań zbrojnych w Galii.

Równocześnie wśród Helwetów (zamieszkujących tereny dzisiejszej Szwajcarii) do władzy usiłował dojść Orgetoryks. Podburzał Helwetów do opuszczenia swoich siedzib i marszu w poszukiwaniu lepszych, żyźniejszych terenów. Liczył na to, że przy pomocy sąsiednich plemion zostanie obwołany wodzem wyprawy i pozostanie nim na nowych terytoriach. Za swoje dążenia i spisek, jaki zawiązał z sąsiednimi plemionami, został skazany na śmierć. Pomimo to Helweci nie zrezygnowali z podjęcia wędrówki i na wiosnę 58 roku przed Chrystusem popadli w konflikt z Rzymem, usiłując przejść przez terytorium rzymskiej prowincji, której namiestnikiem został świeżo mianowany Juliusz Cezar. Po kilku miesiącach potyczek Cezar zwyciężył Helwetów pod Bibrakte, w bitwie życie straciło ponad 250 tysięcy Helwetów (co stanowiło około 2/3 całej ich populacji). Po tej przegranej Helweci ostatecznie poddali się Rzymowi zapewniając, że zamieszkają na terenach wskazanych przez Cezara i nigdy nie podniosą ręki na Rzym.

Po tym zwycięstwie szacunku do Cezara i Rzymu nabrała cała Galia. Niektóre z plemion galijskich wysyłały poselstwa do Cezara prosząc o wsparcie w pokonaniu Ariowista i rozwiązaniu innych waśni, z którymi sami nie mogli sobie dać rady. Cezar sprytnie wykorzystał ten fakt – uzasadniał senatowi, że interwencja w Galii jest konieczna dla zapewnienia długotrwałego pokoju w pogranicznej Prowincji. Pomoc plemionom galijskim była doskonałą okazją do rozpoczęcia podboju Galii z pozycji sprzymierzeńca, obrońcy ładu i dawno ustalonego porządku, nie obcego agresora.

Commentāriī dē bellō Gallicō

Cezar rozpoczynając podbój Galii przystąpił do spisywania pamiętników. Narrację prowadził w trzeciej osobie, co miało nadać pozór bezstronności. Cezar kreował się w nich na sprawiedliwego obrońcę ładu, porządku i pokoju. Uzasadniał każdą swoją decyzję w taki sposób, by dowieść, że podejmowane działania miały charakter reakcyjny i defensywny.

W Pamiętnikach o wojnie galijskiej znajdziemy nie tylko opis działań wojennych, ale także opisy galijskiego klimatu, fauny i flory czy zwyczajów poszczególnych plemion. Cezar bardzo pochlebnie wyrażał się o swoich przeciwnikach, opisywał ich jako tęgich, wprawnych wojowników, doceniał ich zwyczaje i prosty tryb życia w zgodzie z naturą, w których dopatrywał się źródła ich męstwa i wytrzymałości na trudne warunki pogodowe. Takie gloryfikowanie wroga dodawało chwały Rzymowi i samemu Cezarowi – wszak pokonanie silnego wroga jest większym osiągnięciem, niż sukces w walce z prymitywnym i niedoświadczonym przeciwnikiem.

RDCwiOZ1fpFbm1

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Popiersie Cezara” nieznanego autora znajdującą się w Muzeum Watykańskim. Popiersie ukazuje podobiznę Juliusza Cezara, jednego z najsłynniejszych rzymskich przywódców. Mężczyzna ma spokojny wyraz twarzy oraz wyraziste rysy.

RVvIZhNOHVuj2

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Gal zabijający żonę” nieznanego autora, znajdującą się w Muzeum we Florencji. Rzeźba ukazuje nagie ciało muskularnego mężczyzny, wbijającego sobie w pierś sztylet. Mężczyzna w jednej ręce trzyma osuwającą się na ziemie kobietę.

Powstanie Wercyngetoryksa

Spokój w Galii nie trwał długo – osłabienie pozycji politycznej Cezara przyniosło w 53 roku p.n.e. bunt, którym kierował Wercyngetoryks, wódz galijskiego plemienia Arwernów. Cezar krwawo go zgromił, ponosząc wielkie straty w ludziach. Największą potyczką związaną z tym buntem było oblężenie Alezji, do którego doszło w 52 roku p.n.e. – armia Cezara wzniosła olbrzymie umocnienia, które miały uniemożliwić zaopatrywanie twierdzy wroga w żywność, zapobiec ucieczce Wercyngetoryksa i odciąć możliwość nadejścia pomocy z Galii. Cezar zdobył Alezję, Wercyngetoryksa wziął do niewoli i poprowadził w swoim triumfie w Rzymie.

Podboje Galii przyniosły olbrzymie straty tak Rzymowi, jak i samym Galom. Szacuje się, że w wojnach galijskich zginęło przeszło milion osób, kolejny milion Galów miał dostać się do rzymskiej niewoli. Ogólnie jednak Cezar dzięki swym sukcesom w podboju Galii zdołał zjednać sobie wiernych żołnierzy i dzięki nim zdobyć władzę w Rzymie.

RI6FrWBikimGG1

Ilustracja przedstawia obraz „Wercyngetoryks poddaje się Cezarowi” autorstwa Lionela Royera. Obraz ukazuje postać Wercyngetoryksa na białym koniu, oddającego hołd Juliuszowi Cezarowi, ubranemu w czerwoną szatę. W tle widać pole bitwy.

R1xIsB1v54VDr1

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Umierający Gal” nieznanego autora. Rzeźba ukazuje nagą postać mężczyzny leżącego na tarczy. Gal z trudem utrzymuje się na prawej ręce, na jego szyi widoczny jest ozdobny naszyjnik.

Powstanie języków romańskich

języki romańskiejęzyki romańskieOkupacja Galii przez Rzym przyczyniła się do rozpowszechnienia się na tym terenie języka łacińskiego. Na nowe tereny wysyłano urzędników, wznoszono obozy wojskowe i twierdze obsadzane rzymskimi żołnierzami. Te przyciągały tłumy ludności cywilnej – rzemieślników, kupców, którzy osiedlali się w ich pobliżu zakładając nowe osady (miasta). W ten sposób (w procesie kolonizacji) łacina rozprzestrzeniła się na podbitych terenach i siłą rzeczy była przejmowana przez podbite plemiona. Ciągła migracja ludności oraz przepływ dóbr materialnych i intelektualnych pomiędzy prowincjami i Rzymem gwarantował względną jednolitość języka. Wraz z upadkiem Rzymu w V wieku kontakty stolicy z prowincją osłabły, ich ostateczny zanik spowodował indywidualny rozwój języka potocznego na różnych terenach. W ten sposób narodziły się języki romańskiejęzyki romańskiejęzyki romańskie. Łacina literacka pozostając jednak językiem literatury i nauki, uległa „zamrożeniu”. Po prostu pisano inaczej, niż mówiono na co dzień. W IX wieku różnica pomiędzy oficjalnym językiem literackim (nazywanym lingua Latina) a potocznym (nazywanym rustica lingua Romana – „wieśniackim językiem rzymskim”) była już tak duża, że prosty użytkownik łaciny potocznej bez specjalnego wykształcenia nie był w stanie zrozumieć ludzi mówiących łaciną literacką. To właśnie z tego okresu (IX/X wieku) pochodzą teksty uznawane za pierwsze poświadczenia języków romańskich.

RAYz2Qd9X1F2S1

Ilustracja przedstawia mapę świata, ukazującą zasięg pięciu największych języków romańskich. Kontury części krajów na mapie wypełnione są różnymi kolorami. W dole ilustracji widoczna jest legenda objaśniająca znaczenie mapy.

Galia

R19m5ZtrClaMN

Film animowany Galia. Film przedstawia mapę zachodniej Europy, a konkretnie dzisiejszej Francji. Zaznaczone na niej są granice Aquitanii, Galli i Belgai. Dodatkowo pojawiają się na niej napisy i postaci przedstawiające tamtejszych mieszkańców. W trakcie filmu lektor mówi: A: Gallia est omnis dīvīsa in B: partēs trēs, quārum ūnam incolunt C: Belgae, D: aliam Aquitānī, E: tertiam quī ipsōrum linguā F: Celtae, G: nostrā Gallī apellantur. A: Hī omnēs B: linguā, C: īnstitūtīs, D: lēgibus inter sē differunt. Gallōs ab Aquitānīs A: Garunna flūmen, ā Belgīs B: Mātrona et C: Sēquana dīvidit. Hōrum omnium fortissimī sunt A: Belgae, proptereā quod ā cultū atque hūmānitāte B: Prōvinciae C: longissimē absunt, D: minimēque ad eōs mercātōrēs saepe commeant atque ea quae E: ad effēminandōs animōs pertinent important, F: proximīque sunt Germānīs, G: quī trāns Rhēnum incolunt, quibuscum H: continenter bellum gerunt. Quā dē causā A: Helvētiī quoque reliquōs Gallōs B: virtūte praecēdunt, C: quod ferē cotīdiānīs proeliīs cum Germānīs contendunt, D: cum aut suīs fīnibus eōs prohibent E: aut ipsī in eōrum fīnibus bellum gerunt.

Film animowany Galia. Film przedstawia mapę zachodniej Europy, a konkretnie dzisiejszej Francji. Zaznaczone na niej są granice Aquitanii, Galli i Belgai. Dodatkowo pojawiają się na niej napisy i postaci przedstawiające tamtejszych mieszkańców. W trakcie filmu lektor mówi: A: Gallia est omnis dīvīsa in B: partēs trēs, quārum ūnam incolunt C: Belgae, D: aliam Aquitānī, E: tertiam quī ipsōrum linguā F: Celtae, G: nostrā Gallī apellantur. A: Hī omnēs B: linguā, C: īnstitūtīs, D: lēgibus inter sē differunt. Gallōs ab Aquitānīs A: Garunna flūmen, ā Belgīs B: Mātrona et C: Sēquana dīvidit. Hōrum omnium fortissimī sunt A: Belgae, proptereā quod ā cultū atque hūmānitāte B: Prōvinciae C: longissimē absunt, D: minimēque ad eōs mercātōrēs saepe commeant atque ea quae E: ad effēminandōs animōs pertinent important, F: proximīque sunt Germānīs, G: quī trāns Rhēnum incolunt, quibuscum H: continenter bellum gerunt. Quā dē causā A: Helvētiī quoque reliquōs Gallōs B: virtūte praecēdunt, C: quod ferē cotīdiānīs proeliīs cum Germānīs contendunt, D: cum aut suīs fīnibus eōs prohibent E: aut ipsī in eōrum fīnibus bellum gerunt.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Film animowany Galia. Film przedstawia mapę zachodniej Europy, a konkretnie dzisiejszej Francji. Zaznaczone na niej są granice Aquitanii, Galli i Belgai. Dodatkowo pojawiają się na niej napisy i postaci przedstawiające tamtejszych mieszkańców. W trakcie filmu lektor mówi: A: Gallia est omnis dīvīsa in B: partēs trēs, quārum ūnam incolunt C: Belgae, D: aliam Aquitānī, E: tertiam quī ipsōrum linguā F: Celtae, G: nostrā Gallī apellantur. A: Hī omnēs B: linguā, C: īnstitūtīs, D: lēgibus inter sē differunt. Gallōs ab Aquitānīs A: Garunna flūmen, ā Belgīs B: Mātrona et C: Sēquana dīvidit. Hōrum omnium fortissimī sunt A: Belgae, proptereā quod ā cultū atque hūmānitāte B: Prōvinciae C: longissimē absunt, D: minimēque ad eōs mercātōrēs saepe commeant atque ea quae E: ad effēminandōs animōs pertinent important, F: proximīque sunt Germānīs, G: quī trāns Rhēnum incolunt, quibuscum H: continenter bellum gerunt. Quā dē causā A: Helvētiī quoque reliquōs Gallōs B: virtūte praecēdunt, C: quod ferē cotīdiānīs proeliīs cum Germānīs contendunt, D: cum aut suīs fīnibus eōs prohibent E: aut ipsī in eōrum fīnibus bellum gerunt.

A: Gallia est omnis dīvīsa in
B: partēs trēs, quārum ūnam incolunt
C: Belgae,
D: aliam Aquitānī,
E: tertiam quī ipsōrum linguā
F: Celtae,
G: nostrā Gallī apellantur.

A: Hī omnēs B: linguā, C: īnstitūtīs, D: lēgibus inter sē differunt.

Gallōs ab Aquitānīs A: Garunna flūmen, ā Belgīs B: Mātrona et C: Sēquana dīvidit.

Hōrum omnium fortissimī sunt
A: Belgae, proptereā quod ā cultū atque hūmānitāte
B: Prōvinciae C: longissimē absunt,
D: minimēque ad eōs mercātōrēs saepe commeant atque ea quae E: ad effēminandōs animōs pertinent important,
F: proximīque sunt Germānīs,
G: quī trāns Rhēnum incolunt, quibuscum
H: continenter bellum gerunt.

Quā dē causā
A: Helvētiī quoque reliquōs Gallōs
B: virtūte praecēdunt,
C: quod ferē cotīdiānīs proeliīs cum Germānīs contendunt,
D: cum aut suīs fīnibus eōs prohibent
E: aut ipsī in eōrum fīnibus bellum gerunt.

A: Cała Galia jest podzielona na
B: trzy części, z których pierwszą zamieszkują
C: Belgowie,
D: drugą Akwitanie
E: a trzecią ci, którzy w swoim języku
F: Celtami,
G: w naszym natomiast nazywają się Galami.

A: Oni wszyscy [różnią się między sobą]
B: językiem,
C: zwyczajami
D: i prawami.

Galów od Akwitanów [oddziela]
A: rzeka Garumna, od Belgów:
B: Matrona
C: i Sekwana.

Z nich wszystkich najsilniejsi są
A: Belgowie, ponieważ od kultury i cywilizacji
B: rzymskich prowincji
C: są bardzo oddaleni,
D: i niezwykle rzadko przyjeżdżają do nich kupcy i przywożą to,
E: co prowadzi do zniewieścienia ducha.
F: Są również sąsiadami Germanów,
G: którzy mieszkają za Renem, i z którymi
H: prowadzą nieustannie wojnę.

Z takiego też powodu
A: Helweci [przewyższają] innych Galów
B: pod względem męstwa,
C: gdyż toczą prawie codziennie walki z Germanami,
D: gdy bronią swoich granic przed nimi
E: albo przenoszą wojnę na ich ziemie.

Źródło i tłumaczeniem4d4808cdc07ca761_0000000000004Źródło i tłumaczenie

Praca z tekstem oraz zadania

Gallia est omnis dīvīsa in partēs trēs, quārum ūnam incolunt Belgae, aliam Aquitānī, tertiam quī ipsōrum linguā Celtae, nostrā Gallī apellantur. Hī omnēs linguā, īnstitūtīs, lēgibus inter sē differunt.
Gallōs ab Aquitānīs Garunna flūmen, ā Belgīs Mātrona et Sēquana dīvidit.
Hōrum omnium fortissimī sunt Belgae, proptereā quod ā cultū atque hūmānitāte Prōvinciae longissimē absunt, minimēque ad eōs mercātōrēs saepe commeant atque ea quae ad effēmi‑nandōs animōs pertinent important, proximīque sunt Germānīs, quī trāns Rhēnum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt.
Quā dē causā Helvētiī quoque reliquōs Gallōs virtūte praecēdunt, quod ferē cotīdiānīs proeliīs cum Germānīs contendunt, cum aut suīs fīnibus eōs prohibent aut ipsī in eōrum fīnibus bellum gerunt.

Źródłom4d4808cdc07ca761_0000000000005Źródło

R1UzBExSrVUNy1

Ilustracja przedstawia mapę Galii. Kontury Galii zaznaczono kolorem czerwonym. W lewym dolnym rogu mapy widnieje łaciński napis „Gallia Caesaris Aetate”.

Polecenie 2

Audī canticum et respondē rogāta.Znasz już opinię Cycerona o Pamiętnikach Cezara. Zapoznaj się z piosenką Jacka Kaczmarskiego Lekcja historii klasycznej i zastanów się, w czym piosenka nawiązuje do oceny Cycerona. Swoje spostrzeżenia zapisz na kartce.

Gallia est omnis divisa in partes tres
Quarum unam incolunt Belgae aliam Aquitani
Tertiam qui ipsorum lingua Celtae nostra Galli appellantur
O, ave Caesar, morituri te salutant!

1. Nad Europą twardy krok legionów grzmi
Nieunikniony wróży koniec republiki
Gniją wzgórza galijskie w pomieszanej krwi
A Juliusz Cezar pisze swoje pamiętniki

2. Pozwól, Cezarze, gdy zdobędziemy cały świat
Gwałcić, rabować, sycić wszelkie pożądania
Proste prośby żołnierzy te same są od lat
A Juliusz Cezar milcząc zabaw nie zabrania

3. Cywilizuje podbite narody nowy ład
Rosną krzyże przy drogach od Renu do Nilu
Skargą, krzykiem i płaczem rozbrzmiewa cały świat
A Juliusz Cezar ćwiczy lapidarność stylu!

RUlqcmbZ4YIyW

Utwór: Jacek Kaczmarski, Lekcja Historii Klasycznej. Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją dynamiczny, dość patetyczny, dostojny charakter. Wykonywany jest przez głos męski przy akompaniamencie fortepianu i gitary.

Utwór: Jacek Kaczmarski, Lekcja Historii Klasycznej. Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją dynamiczny, dość patetyczny, dostojny charakter. Wykonywany jest przez głos męski przy akompaniamencie fortepianu i gitary.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DYpnfJxb3

R1YMpVUEZdhkn

Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

---

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

RDCwiOZ1fpFbm1

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Popiersie Cezara” nieznanego autora znajdującą się w Muzeum Watykańskim. Popiersie ukazuje podobiznę Juliusza Cezara, jednego z najsłynniejszych rzymskich przywódców. Mężczyzna ma spokojny wyraz twarzy oraz wyraziste rysy.

RVvIZhNOHVuj21

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Gal zabijający żonę” nieznanego autora, znajdującą się w Muzeum we Florencji. Rzeźba ukazuje nagie ciało muskularnego mężczyzny, wbijającego sobie w pierś sztylet. Mężczyzna w jednej ręce trzyma osuwającą się na ziemie kobietę.

RI6FrWBikimGG1

Ilustracja przedstawia obraz „Wercyngetoryks poddaje się Cezarowi” autorstwa Lionela Royera. Obraz ukazuje postać Wercyngetoryksa na białym koniu, oddającego hołd Juliuszowi Cezarowi, ubranemu w czerwoną szatę. W tle widać pole bitwy.

R1xIsB1v54VDr1

Ilustracja przedstawia rzeźbę „Umierający Gal” nieznanego autora. Rzeźba ukazuje nagą postać mężczyzny leżącego na tarczy. Gal z trudem utrzymuje się na prawej ręce, na jego szyi widoczny jest ozdobny naszyjnik.

Bibliografia

Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, Warszawa 1982.

J. S. Ostrowski, Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa–Kraków 1999.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.