Geneza i skutki powstania Chmielnickiego

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna:

• okoliczności powstania Kozaczyzny zaporoskiej,

• skutki rejestru kozackiego,

• postać Bohdana Chmielnickiego,

• znaczenie słowa negocjacje.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• prowadzić dyskusję wokół spornych kwestii,

• przedstawić własne racje w sposób logiczny i przekonujący,

• ustalić stanowiska, strategię działania.

c) Postawy

Uczeń:

• słucha argumentacji przeciwnika, wciela się w jego pozycję negocjacyjną,

• przejawia szacunek dla odmiennego punktu widzenia.

2. Metoda i forma pracy

Przygotowanie do zajęć ma charakter podający: nauczyciel przedstawia najważniejsze fakty niezbędne do merytorycznego przygotowania rokowań.

Uczniowie podzieleni na grupy w przeciągu dwóch tygodni przygotowują się do prowadzenia negocjacji. Nauczyciel pełni tu funkcję konsultacyjną. Przygotowania są prowadzone poza programem zajęć szkolnych. Uczniowie samodzielnie prowadzą między sobą negocjacje.

3. Środki dydaktyczne

Mapa ziem objętych teatrem działań wojennych w czasie Powstania Chmielnickiego

Film Jerzego Hoffmana Ogniem i mieczem

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

1. Przedstawienie przyczyn wybuchu powstania Chmielnickiego.

2. Przyjrzenie się sytuacji społeczno‑politycznej na kresach.

3. Co to była Sicz Zaporoska, kim byli Kozacy?

4. Przebieg i rezultaty powstania Chmielnickiego.

b) Faza realizacyjna

Symulacja negocjacji polsko‑ukraińskich (czas – początek 1648 roku; miejsce – kwestia do uzgodnienia przez strony), których celem jest zapobieżenie wybuchowi wojny (załącznik 1.). Klasa dzieli się na trzy grupy: przedstawicieli Króla Polskiego, posłów kozackich i bezstronnych obserwatorów.

Wynik negocjacji jest sprawą otwartą.

c) Faza podsumowująca

Nauczyciel przysłuchujący się negocjacjom (ewentualnie uczestniczący w nich w ramach którejś z grup) ocenia ich przebieg i rezultaty. Ciekawym elementem może tu być prezentacja fragmentu filmu Ogniem i mieczem przedstawiająca spotkanie posłów polskich z Bohdanem Chmielnickim.

5. Bibliografia

1. Davies N., Boże igrzysko: historia Polski, T.1, przekł. Elżbieta Tabakowska, Znak, Kraków 1996.

2. Jasienica P., Rzeczpospolita Obojga Narodów, Czytelnik, Warszawa 1986.

3. Ogniem i Mieczem (film), reż. Hoffman Jerzy, 1999.

4. Wójcik Z., Wojny kozackie w dawnej Polsce, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1989.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

załącznik 1.

Grupa 1. Przedstawiciele Króla Polskiego.

Macie pełne i nieograniczone pełnomocnictwa do prowadzenia rokowań. Waszym celem jest uniknięcie wybuchu powstania, czyli w dalszej perspektywie zapobieżenie oderwania Ukrainy od Rzeczpospolitej. Musicie brać pod uwagę takie fakty, jak: żądania Kozaków, przeciwstawne oczekiwania wpływowej na dworze arystokracji, zamieszkującej ziemie ukraińskie oraz skromne możliwości finansowe Króla Polskiego.

Grupa 2. Posłowie Bohdana Chmielnickiego.

Jesteście otwarci na zawarcie porozumienia, ale macie świadomość: po pierwsze swojej rosnącej siły, a po drugie sprzeczności interesów, przeradzających się w słabość po stronie Rzeczpospolitej. Wasze decyzje negocjacyjne są również silnie determinowane wygórowanymi oczekiwaniami ze strony mas kozackich.

Grupa 3. Bezstronni obserwatorzy.

Przyglądają się dyskusji, wysłuchują argumentów i wreszcie oceniają, kto był bardziej przekonujący w przedstawianiu swoich racji.

b) Zadanie domowe

Na podstawie wiadomości z lekcji przygotować w formie ustnej odpowiedź na pytanie: Jakie były przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego i jakie znaczenie dla przyszłości Polski miały jego rezultaty?

7. Czas trwania lekcji

3 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz jest przewidziany na trzy godziny lekcyjne. Pierwsza poświecona jest przedstawieniu genezy wybuchu Powstania Chmielnickiego oraz zaprezentowaniu idei i zasad przeprowadzenia symulacji negocjacji. Uczniowie są podzieleni na grupy, wybierają swoich przedstawicieli do kontaktowania się z nauczycielem i między sobą. Wspólnie zostaje ustalony harmonogram przygotowań. Nauczyciel pełni funkcję merytorycznego konsultanta oraz czuwa nad realizacją harmonogramu.

Negocjacje będą przeprowadzone na dwóch godzinach lekcyjnych (połączonych i niekoniecznie w sali lekcyjnej). Sposób ich przeprowadzenia zależy przede wszystkim od inicjatywy i pomysłowości samych uczniów.