Geneza Krzyżaków Henryka Sienkiewicza

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna podstawowe informacje z biografii H. Sienkiewicza. Zna cechy gatunkowe powieści historycznej i powieść Krzyżacy (treść, geneza, fakty historyczne związane
z opisanymi w niej wydarzeniami).

Uczeń zna obraz Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem.

b) Umiejętności

Uczeń nazywa cechy charakterystyczne powieści historycznej i potrafi je wskazać
w omawianej lekturze. Analizuje utwór malarski i potrafi określić role, jakie może on spełniać. Identyfikuje przyczyny, które złożyły się na decyzję Sienkiewicza o napisaniu Krzyżaków.

2. Metoda i forma pracy

Metoda podająca: jeden z uczniów prezentuje w formie krótkiego referatu najważniejsze fakty dotyczące życia i twórczości Henryka Sienkiewicza. Nauczyciel wprowadza uczniów
w społeczno‑polityczną atmosferę 2. połowy XIX stulecia. Przedstawia cechy gatunkowe powieści historycznej.
Metoda oglądowa: wspólne oglądanie Bitwy pod Grunwaldem Jana Matejki. Uczniowie opowiadają o swoich wrażeniach i starają się zrozumieć emocje, jakie towarzyszyły oglądaniu tego płótna ponad sto lat temu w czasie zaborów.
Metoda problemowa: poszukiwanie genezy utworu; zapisanie wniosków i spostrzeżeń.

3. Środki dydaktyczne

1. Reprodukcja Bitwy pod Grunwaldem J. Matejki.

2. Słownik terminów literackich.

3. Film Krzyżacy w reżyserii Aleksandra Forda.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Krótka notka biograficzna dotycząca życia i twórczości Henryka Sienkiewicza.

b) Faza realizacyjna

Wprowadzenie uczniów w rok 1878.
Uczniowie oczami wyobraźni uczestniczą w odsłonięciu Bitwy pod Grunwaldem, odczuwają siłę obrazu głoszącego bohaterstwo i patriotyzm narodu polskiego, spoglądają na H. Sienkiewicza, który również oglądał obraz.
Przypomnienie faktów historycznych dotyczących bitwy pod Grunwaldem (data bitwy, uczestnicy, powody, znani bohaterowie).
Odszukiwanie na obrazie poszczególnych postaci biorących w niej udział.
Uczniowie ponownie wyobraźnią wracają ku czasom Sienkiewicza. Widzą pisarza owładniętego chęcią namalowania bitwy nie farbą, lecz słowem.
Wskazanie na inny możliwy powód chęci napisania Krzyżaków – podjęcie próby stworzenia lepszego i wierniej oddającego przedstawione dzieje utworu od powieści J. I. Kraszewskiego Krzyżacy 1410.

c) Faza podsumowująca

Zebranie wiadomości z lekcji:
Określenie genezy utworu.
Co to jest powieść historyczna?
Tradycje literackie.
Inspiracje twórcze.

5. Bibliografia

1. Jasienica P., Polska Piastów, Polska Jagiellonów, Warszawa, PIW 1979.

2. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa, PWN 1985.

3. Samsonowicz H., Krzyżacy, Warszawa, Agencja Omnipress 1988.

4. Sienkiewicz H., Krzyżacy, oprac. T. Bujnicki, Wrocław, Ossolineum 1990, BN I 270.

5. Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław,
   Ossolineum 2000.

6. Załączniki

brak

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Zadaniem niniejszej lekcji jest przybliżenie uczniom okoliczności powstania Krzyżaków.
Okoliczności te odnoszą się przede wszystkim do społeczno‑politycznej sytuacji, w jakiej znajdowali się Polacy po upadku powstania styczniowego. Sytuacja ta niewątpliwie musiała niepokoić tych, którym nieobojętny był los zniewolonej ojczyzny. Likwidacja wszelkiej autonomii, postępujące procesy germanizacyjne i rusyfikacyjne, niewiara społeczeństwa we własne siły i przekonanie o trwałości status quo. I oto w 1878 roku Jan Matejko maluje Bitwę pod Grunwaldem. Henryk Sienkiewicz zaczyna myśleć o napisaniu powieści. O tym właśnie powinna traktować lekcja oparta na niniejszym scenariuszu.