Geopolityczne uwarunkowania bezpieczeństwa Polski

Z tej prezentacji dowiesz się, czym jest geopolityka oraz w jaki sposób wpływa na gospodarkę, społeczeństwo, układ sił na świecie i w Polsce.

Termin „geopolityka” pochodzi z języka greckiego, w którym „geos” oznacza ziemię, a „politike” – działalność państwa.

Jest to dziedzina wiedzy powstała na przełomie XIX i XX wieku. Jej podstawowym założeniem jest istnienie istotnych zależności między położeniem kraju, jego środowiskiem geograficznym, a możliwościami jego rozwoju w zakresie gospodarczym, społecznym i politycznym. Geopolityka wskazuje na możliwość wzajemnego oddziaływania państw – zarówno tych bezpośrednio sąsiadujących, jak i znacząco od siebie oddalonych.

Polityka to sposób rządzenia państwem, którego celem jest dobro wspólne. Celem polityki jest osiągnięcie pożądanego rezultatu w określonej dziedzinie. Najczęściej chodzi o dominację, przejęcie i utrzymanie władzy. W wymiarze geopolitycznym chodzi o przejęcie i sprawowanie władzy w regionie i czerpanie z tego tytułu korzyści. Jeśli jednak kraj jest zbyt słaby, aby osiągnąć pozycję niezależną lub dominującą, dąży on do czerpania korzyści z sytuacji gospodarczej, społecznej i militarnej, w jakiej się znalazł. Na przykład kraje słabsze militarnie mogą, dzięki współpracy, korzystać z ochrony, jaką daje państwo dominujące w regionie.

W geopolityce używa się wielu określeń na oznaczenie podmiotów politycznych biorących udział w rywalizacji o wpływy na Ziemi. Najpopularniejsze z nich to: podmiot geopolityczny, gracz międzynarodowy, państwo, mocarstwo, zgrupowanie państw. Określenia te stosowane są również w innych dziedzinach wiedzy, zajmujących się sprawami międzynarodowymi.

Najbardziej charakterystycznym dla geopolityki pojęciem w tym kontekście jest „ośrodek siły”.

Ośrodek siły rozumiany jest jako podmiot polityczny – centrum oddziaływania na otoczenie bliskie i międzynarodowe. Centrum to, umiejscowione w określonej lokalizacji geograficznej, rywalizuje o wpływy i zachowuje swoją pozycję na przestrzeni dziejów.

Już w starożytności badano wpływ położenia geograficznego na zdarzenia historyczne i procesy gospodarcze oraz polityczne. Jednak dopiero w połowie XIX wieku powstała geopolityka jako dziedzina wiedzy, która zbiera i ustala prawidłowości w zachodzących procesach historycznych. O rozwoju i bezpieczeństwie państw i miast w starożytności decydowało między innymi położenie geograficzne, czyli na przykład dostęp do morza i wody pitnej, naturalna ochrona w postaci pasma górskiego, klimat i żyzne ziemie zapewniające żywność oraz możliwość prowadzenia handlu. Przewagę gospodarczą, militarną i społeczną państwa osiągały dzięki rozwojowi nauki oraz wdrażaniu postępu technicznego i technologicznego. Potęga krajów budowana była poprzez zawierane przymierza, które niejednokrotnie wzmacniane były małżeństwami władców. Bezpieczeństwo i szybkość rozwoju poszczególnych państw zapewniała siła militarna pozwalająca bronić granic oraz prowadzić ekspansję na inne tereny.

W XV i XVI wieku, w poszukiwaniu nowych lądów i ich bogactw, państwa europejskie dysponujące silną flotą zaczęły podbijać kraje na innych kontynentach. Powstały wówczas dwa imperia kolonialne – Hiszpania i Portugalia. Zagarnięcie nowych terytoriów oraz ich bogactw znacząco wpłynęło na pozycję międzynarodową tych państw w Europie.

Kolejna rywalizacja mocarstw o tereny zamorskie rozpoczęła się w XIX wieku. Powstały wówczas imperia kolonialne Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec. Swoje wpływy rozszerzyło też kilka innych państw. Najwięcej ziem zgromadziła Wielka Brytania. Pod jej panowaniem znalazły się: Indie, Kanada, Australia, Egipt oraz Kraj Przylądkowy. Podboje kolonialne przyczyniły się do rozszerzenia wpływów państw kolonizatorów oraz umocnienia ich pozycji na arenie międzynarodowej.

Na początku XIX wieku niemiecki ekonomista Friedrich List [czyt. fridriś list] stworzył koncepcję geopolityki. Uczony twierdził, że naturalnym dążeniem i normalnym procesem w życiu każdego narodu jest ekspansja terytorialna. Ekspansja może zachodzić stopniowo poprzez rozszerzanie wpływów gospodarczych oraz wpływów politycznych.

Friedrich Ratzel [czyt. fridriś racl], który jako pierwszy przedstawił teorię geopolityczną, uważał, że rozwój państwa jest możliwy poprzez wchłanianie innych mniejszych i słabszych jednostek geopolitycznych. Obszar państwa może powiększać się na przykład poprzez ekspansję ludności o tej samej kulturze.

Współczesne koncepcje geopolityczne uwzględniają zmiany związane z procesami globalizacji i informatyzacji. Osiąganie przewagi nad innymi krajami i wpływu na nie następuje poprzez uzależnienie gospodarcze i kontrolę informatyczną. W nowych koncepcjach wskazuje się mocarstwa globalne, które poprzez swoją potęgę gospodarczą, naukową i militarną wpływają na losy świata. Są to Stany Zjednoczone, Chiny, Rosja. Poza mocarstwami globalnymi wyróżnia się mocarstwa o silnych wpływach w regionie np. Niemcy, Francję, Indie, Turcję, Iran.

Aby zapewnić sobie bezpieczeństwo oraz zrównoważyć przewagę innych państw, kraje zawierają sojusze międzynarodowe. Mogą one mieć charakter gospodarczy, polityczny lub wojskowy.

Najważniejszym sojuszem militarnym jest obecnie NATO. Jest to międzynarodowa organizacja polityczno-wojskowa, utworzona na mocy podpisanego 4 kwietnia 1949 roku traktatu. Umowa pomiędzy członkami NATO oparta jest na zasadzie kolektywnej obrony. Polega ona na tym, że napaść zbrojna na jednego z członków uważana jest za atak na wszystkich członków.

Innym sojuszem jest Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku. Jest to pakt polityczno‑wojskowy zawarty 1 września 1951 roku, którego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa w rejonie Oceanu Spokojnego.

Ważna dla krajów europejskich jest również Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie nazywana w skrócie OBWE. Skupia ona 57 państw uczestników o równym statusie. Celem OBWE jest umacnianie bezpieczeństwa i współpracy w trzech wymiarach:

• polityczno‑wojskowym;

• gospodarczo‑ekologicznym;

• ludzkim.

Unia Europejska to gospodarczo‑polityczny związek 27 demokratycznych państw europejskich. Powstała 1 listopada 1993 roku na mocy podpisanego 7 lutego 1992 roku traktatu z Maastricht, a jej celem jest wspólne działanie na rzecz rozwoju gospodarek, społeczeństw i bezpieczeństwa wszystkich państw członkowskich. Dzięki temu państwa te mają wpływy na sprawy międzynarodowe w większym zakresie, niż w przypadku, gdyby działały samodzielnie. Polska przystąpiła do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku.

Polska myśl geopolityczna rozwija się, podobnie jak w Europie Zachodniej, od połowy XIX wieku. Początkowo zastanawiano się, co mogło być przyczyną rozbiorów i upadku Pierwszej Rzeczypospolitej. Jako główne przyczyny wskazywano wówczas położenie geograficzne i nieustanną rywalizację o władzę oraz wpływy państw sąsiadujących, a także słabości w systemie zarządzania państwem, gospodarką i społeczeństwem.

Istotą geopolityczną ziem polskich jest ich tranzytowość pomiędzy wschodem i zachodem oraz północą i południem. Z jednej strony stanowi to szansę na rozwój gospodarczy, zaś z drugiej – może przynosić zagrożenie związane z przemieszczaniem się obcych sił.

Polska położona jest w Europie Środkowej. Graniczy z 7 państwami: Niemcami na zachodzie, Słowacją i Czechami na południu, Rosją i Litwą na północy, Białorusią i Ukrainą na wschodzie. Na północy granica państwa przebiega wzdłuż wybrzeża Morza Bałtyckiego.

Położenie geograficzne sprawia, że Polska jest na styku oddziaływania zachodnich i wschodnich ośrodków siły. Po II wojnie światowej w Europie nastąpił nowy podział granic i wpływów politycznych, gospodarczych i militarnych. Europa, zgodnie z określeniem Winstona Churchilla [wym. łinstona czerczila], została podzielona „żelazną kurtyną”. Część krajów znalazło się pod wpływem Związku Radzieckiego – był to tak zwany blok wschodni (oznaczony na slajdzie kolorem czerwonym). Kraje zachodnie znalazły się zaś pod wpływem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.

Po rozpadzie bloku komunistycznego Rosja wywierała presję, aby przywrócić poprzedni układ wpływów. Jednak imperialna polityka tego państwa spotkała się z oporem i wieloma rewolucjami w krajach byłego Związku Radzieckiego. W Europie połączyły się Niemcy i powstały nowe państwa: Estonia, Ukraina, Białoruś, Mołdawia, Słowenia, Chorwacja, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Czechy, Słowacja, Serbia i Czarnogóra. Sytuacja geopolityczna była trudna dla młodych demokratycznych gospodarek i systemów politycznych. Dlatego dążenie Polski do integracji z politycznymi, gospodarczymi i militarnymi strukturami Zachodu stało się jednym z priorytetowych celów polityki zagranicznej RP. Przystąpienie Polski 12 marca 1999 roku do Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz 1 maja 2004 roku do Unii Europejskiej zmieniło jej pozycję międzynarodową i zapewniło bezpieczeństwo militarne oraz stabilny rozwój gospodarczy.

Polska jest ważnym partnerem międzynarodowym.

W układzie militarnym broni wschodniej granicy Unii Europejskiej. Wschodnia granica Polski jest wschodnią granicą Unii Europejskiej.

W układzie gospodarczym umożliwia przepływy towarowe z Azji do Europy Zachodniej oraz z krajów skandynawskich na południe i zachód Europy, ponieważ przez Polskę przebiegają dwa korytarze transeuropejskie.

Bierze też udział w kształtowaniu kultury europejskiej, równouprawnienia i wolności obywateli.