2. poł. IV w. p.n.e. – Założenie Liceum przez Arystotelesa
310‑240 p.n.e. – czas życia Kallimacha z Cyreny
ok. 310‑230 p.n.e. – czas życia Arystarcha z Samos
ok. 310‑230 p.n.e. – czas życia Kratesa z Mallos
305‑283 p.n.e. – Ptolemeusz I Soter królem Egiptu
ok. 287‑212 p.n.e. – czas życia Archimedesa z Syrakuz
ok. 275‑195 p.n.e. – czas życia Eratostenesa z Cyreny
I w. p.n.e. – Heron z Aleksandrii
I w p.n.e. – powstanie mechanizmu z Antykiry
1
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
RNatWu8DutUng1
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
1. zna i rozpoznaje następujące formy morfologiczne z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
11) formy rzeczownika odczasownikowego (gerundium);
6. zna podstawowe techniki przekładu tekstu łacińskiego;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
11) tworzy i odmienia rzeczownik odczasownikowy (gerundium);
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
7. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu tradycji antycznej i recepcji antyku:
1) obecność tradycji greckiej i rzymskiej we współczesnym życiu publicznym i kulturalnym;
III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1) dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;
2) nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia nowo nabytej wiedzy;
4) jest świadomy antycznych korzeni kultury polskiej, europejskiej i światowej;
Nauczysz się
wskazywać formy gerundium w tekście;
tworzyć tłumaczenia tekstu łacińskiego z gerundium;
opowiadać jakie wynalazki w dziedzinie nauk ścisłych, techniki, filologii i edukacji są zasługą Greków.
Gerundium
Polecenie 1
Przetłumacz tekst, następnie ustal, jak się tworzy rzeczownik odczasownikowy (gerundium), według której deklinacji, w której występuje liczbie i jak tłumaczy się jego formy.
N.
Cogitare, docere, scribere, audire facilis non est.
G.
Ars cogita‑nd‑i, doce‑nd‑i, scrib‑e‑nd‑i, audi‑e‑nd‑i necessarium est.
D.
Cogita‑nd‑o, doce‑nd‑o, scrib‑e‑nd‑o, audi‑e‑nd‑o me do.
Acc.
Cogitare, docere, scribere, audire cupimus. Ad cogita‑nd‑um, doce‑nd‑um, scrib‑e‑nd‑um, audi‑e‑nd‑um iam parati sumus.
rzeczownik odczasownikowy (gerundium) tworzymy, dodając do tematu praesentis (cogita-, doce-, scrib-, audi-) przyrostek -nd- poprzedzony w koniugacji III i IV spójką -e-.
gerundium odmieniamy w deklinacji II.
gerundium występuje w liczbie pojedynczej.
w akuzatiwie używa się takiej samej formy jak w nominatiwie.
accusativus występuje także z przyimkiem ad, np. ad legendum – do czytania.
ablativus można tłumaczyć imiesłowem zakończonym na –ąc, np. Scriberescribendodisces. – Pisania nauczysz się,pisząc.
R1Hoebm0fLRCv
Ćwiczenie 2
R1GnJZ08Dx7gr
RWre4cdW6OeIw1
R1U4ArOyqwJfO
Ru4IsfFRX1sDq1
RdLIYGosYBXV1
Ćwiczenie 3
Wynalazki starożytnych Greków
DedalDedalDedal to w mitologii greckiej niezwykle zręczny rzemieślnik. Wygnany z Aten za zabicie siostrzeńca, który wynalazł koło garncarskie, piłę i cyrkiel, znalazł schronienie na Krecie. Jej władca MinosMinosMinos uwięził Dedala, by nikt inny nie mógł cieszyć się owocami jego talentu. Największym wynalazkiem Dedala okazała się nie jałówka skonstruowana dla żony MinosaMinosMinosa, PazyfaePazyfaePazyfae, ani labirynt – zbudowany dla MinotauraMinotaurMinotaura, ale skrzydła, które wymyślił po to, by wraz z synem IkaremIkarIkarem mógł uciec z wyspy.
RfZmnR8YAq7WO
W dziedzinie matematyki wielkie zasługi położyła AkademiaAkademiaAkademia Platońska. Szkoła Arystotelesa – LiceumLiceumLiceum – rozwijała nauki ścisłe i chętnie stosowała metodę empiryczną, miała także wspaniałą bibliotekę i organizowała wokół niej pracę naukowców. Stała się także prototypem instytutów naukowych, z których pierwszym w historii był Museion założony przez Ptolemeusza I. Aleksandria m.in. dzięki temu stała się głównym ośrodkiem greckiej nauki: filologii, matematyki, geografii, astronomii i medycyny.
Jednym z największych uczonych w historii świata był wybitny matematyk i fizyk , Archimedes, który działał w III w. p.n.e. w Syrakuzach. Studiował on w Aleksandrii, a w późniejszych latach prowadził ożywioną korespondencję z tamtejszymi uczonymi.
Rj8TWeN3XvJgi
Zdobycze myśli greckiej na polu matematyki i mechaniki sprzyjały postępowi w dziedzinie astronomii, również z tego powodu, że w Aleksandrii zbudowano obserwatorium astronomiczne i udoskonalono przyrządy naukowe. Pracował tu m.in. Arystarch z Samos, który na 1800 lat przed Kopernikiem wysunął hipotezę, że ziemia i inne planety krążą wokół słońca. To założenie zostało odrzucone przez prawie wszystkich astronomów tamtych czasów.
Twórcą geografii fizycznej i matematycznej był kierownik biblioteki w Aleksandrii, Eratostenes. Jego obliczenie długości południka jest bardzo zbliżone do rzeczywistej. Eratostenes stworzył nową metodę pomiarów szerokości geograficznej na podstawie danych astronomicznych. Twierdził, że płynąc na zachód od Gibraltaru, można dotrzeć do Indii.
Jednym z najciekawszych greckich wynalazków w dziedzinie astronomii jest tzw. mechanizm z AntykiryAntykiraAntykiry z (prawdopodobnie) I w. p.n.e. Jest to rodzaj starożytnego astrolabium – przyrządu stosowanego w nawigacji do pomiaru położenia ciał niebieskich. Składał się on z 37 ruchomych kół, ukazujących położenie słońca, księżyca i planet. Mechanizmy o takiej złożoności w dobie nowożytnej zaczęto budować dopiero w okresie renesansu. Niezwykle skomplikowany mechanizm nazywany czasem starożytnym „komputerem” kryje jeszcze wiele tajemnic: nie wiemy, kto go zbudował i kiedy dokładnie.
RJR6YRA22H6IX
RKzbQPRBKlWJq1
R1QLZdq8lHuJK
Rmo8dLnq1S1oR
Ćwiczenie 4
Archimedes, Arystarch, Heron czy Eratostenes? Przyporządkuj imiona do opisów. Opis 1. Twierdził, że płynąc na zachód od Gibraltaru, można dotrzeć do Indii. Możliwe odpowiedzi: 1. Arystarch, 2. Archimedes, 3. Eratostenes, 4. Heron Opis 2. Skonstruował prototyp turbiny parowej. Możliwe odpowiedzi: 1. Arystarch, 2. Archimedes, 3. Eratostenes, 4. Heron Opis 3. Określił w przybliżeniu liczbę p potrzebną do obliczenia powierzchni i obwodu koła. Możliwe odpowiedzi: 1. Arystarch, 2. Archimedes, 3. Eratostenes, 4. Heron Opis 4. Twierdził, że ziemia krąży wokół słońca. Możliwe odpowiedzi: 1. Arystarch, 2. Archimedes, 3. Eratostenes, 4. Heron.
Archimedes, Arystarch, Heron czy Eratostenes? Przyporządkuj imiona do opisów. Opis 1. Twierdził, że płynąc na zachód od Gibraltaru, można dotrzeć do Indii. Możliwe odpowiedzi: 1. Arystarch, 2. Archimedes, 3. Eratostenes, 4. Heron Opis 2. Skonstruował prototyp turbiny parowej. Możliwe odpowiedzi: 1. Arystarch, 2. Archimedes, 3. Eratostenes, 4. Heron Opis 3. Określił w przybliżeniu liczbę p potrzebną do obliczenia powierzchni i obwodu koła. Możliwe odpowiedzi: 1. Arystarch, 2. Archimedes, 3. Eratostenes, 4. Heron Opis 4. Twierdził, że ziemia krąży wokół słońca. Możliwe odpowiedzi: 1. Arystarch, 2. Archimedes, 3. Eratostenes, 4. Heron.
Archimedes, Arystarch, Heron czy Eratostenes? Zapisz ich imiona w odpowiednich miejscach w tabeli.
Arystarch, Heron, Eratostenes, Archimedes
Twierdził, że płynąc na zachód od Gibraltaru, można dotrzeć do Indii.
Skonstruował prototyp turbiny parowej.
Określił w przybliżeniu liczbę p potrzebną do obliczenia powierzchni i obwodu koła.
Twierdził, że ziemia krąży wokół słońca.
R16UtOv8sSpal
Ćwiczenie 5
Narodziny filologii
Filologia to wynalazek Greków. Impulsem do podjęcia badań nad tekstem stało się stworzenie przez Ptolemeusza I Sotera wielkiej biblioteki w Aleksandrii. W I w. p.n.e., w czasach Cezara, liczyła ona podobno ok. 700 tys. zwojów.
Jednym z ciekawszych i bardziej przydatnych wynalazków tamtejszych uczonych było wymyślenie sposobu katalogowania zbiorów biblioteki. Jego pomysłodawcą był znany poeta, Kallimach z Cyreny, który ułożył katalog znakomitych pisarzy i ich dzieł w 120 księgach. Podzielił on ich twórczość na dwa działy – poezję i prozę, te z kolei miały swoje poddziały.
Kierownicy biblioteki aleksandryjskiej musieli pokonywać na co dzień nieznane dotąd, rozmaite trudności, np. ustalać, czy teksty są autentyczne, decydować, który z nich będzie obowiązywał, skoro istnieje kilka różniących się między sobą rękopisów, oceniać, czy wymagają one objaśnień gramatycznych lub rzeczowych. Dzieła tych uczonych filologów są opatrzone wieloma komentarzami: językowymi, rzeczowymi, z dziedziny ortografii, fleksji, składni i akcentu. Można w nich znaleźć uwagi towarzyszące wyrazom niezwykłym, podejrzanym lub powtarzającym się. Spadkiem po greckich filologach są także terminy z zakresu morfologii, nazwy części mowy i przypadków. Powstały tam również pierwsze znaki interpunkcyjne.
R11WAoAjcpxS3
R7HAFA6Y8ISGq
Ćwiczenie 6
Prezentacja 3D pt. Stara kobieta z koszem
R10cuqo6O3k8M1
R1ITheApTBOYv
Ćwiczenie 7
Polecenie 2
W epoce hellenistycznej kształtuje się system klasycznej edukacji oparty na lekturze starych poetów, podstawach retoryki oraz wychowaniu fizycznym i muzycznym. Bardzo ważnym etapem tej edukacji jest czytanie i komentowanie „Iliady” i „Odysei”. Czy Twoim zdaniem Homera należy dzisiaj czytać? Zgromadź argumenty za i przeciw.
R1a2vuwooX5nC
Polecenie 3
Dokonaj przekładu tekstu łacińskiego na język polski.
Non debet nec potest esse architectus grammaticus, uti fuerit Aristarchus, sed non agrammatus, nec musicus ut Aristoxenus, sed non amusos, nec plastes quemadmodum Myron seu Polyclitus, sed rationis plasticae non ignarus, nec denuo medicus ut Hippocrates, sed non aniatrologicus. Cum astrologis et musicis est disputatio communis de sympathia stellarum et symphoniarum in quadratis et trigonis. Omnibus doctrinis multae res vel omnes communes sunt dumtaxat ad disputandum. Operum vero ingressus ipsorum sunt, qui proprie una arte ad faciendum sunt instituti. Quibus vero natura tantum tribuit sollertiae, acuminis, memoriae, ut possint geometriam, astrologiam ceterasque disciplinas penitus habere notas, praetereunt officia architectorum et efficiuntur mathematici. Hi autem inveniuntur raro, ut aliquando fuerunt Aristarchus Samius, Eratosthenes Cyrenaeus, Archimedes ab Syracusis.
Vitruvius Pollio, De architectura, lib. I, cap. I 13, 15, 16, 17 (fr.), ed. F. Krohn, Lipsiae MCMXII
Nie musi ani nie może być architekt gramatykiem takim, jakim był Arystarch (powinien jednak znać gramatykę), ani muzykiem jak Aristoksenos (nie może być niemuzykalny), ani rzeźbiarzem jak Myron albo Poliklet (ale powinien znać się na rzeźbie), ani wreszcie lekarzem jak Hipokrates (ale powinien znać się na sztuce lekarskiej). Astrologowie i muzycy mogą rozmawiać o sympatii gwiazd i symfonii w kwadratach i trójkątach. We wszystkich naukach można dyskutować o wielu sprawach albo o wszystkich. Wykonanie jednak dzieła należy do tych, którzy opanowali jedną szczególnie dziedzinę. Ci zaś, których natura obdarzyła tak wielką zręcznością, bystrością i pamięcią, że mogą zgłębić geometrię, astrologię i inne nauki, wykraczają poza zadania architektów i stają się matematykami. Tacy rodzą się rzadko, jak np. Arystarch z Samos, Eratostenes z Cyreny i Archimedes z Syrakuz.
Tłumaczenie: autor opracowania
Słowniki
Słownik pojęć
Akademia
Akademia
Szkoła założona w Atenach w IV w. p.n.e. przez Platona. Przetrwała jako instytut naukowy do 529 r.
Antykira
Antykira
Port w Grecji na pn. wybrzeżu Zatoki Korynckiej
Archimedes z Syrakuz
Archimedes z Syrakuz
ok. 287–212 p.n.e., wybitny matematyk starożytności, autor dzieł z zakresu geometrii, mechaniki, hydrostatyki i optyki, działał na dworze Hierona II. Zginął w 212 r. p.n.e. w czasie II wojny punickiej.
Arystarch z Samos
Arystarch z Samos
ok. 310–230 p.n.e., matematyk i astronom, uczeń Euklidesa
Arystoteles ze Stagiry
Arystoteles ze Stagiry
384–322 p.n.e., jeden z największych filozofów i uczonych starożytnosci
Dedal
Dedal
Wnuk króla Aten, artysta, architekt i wynalazca, budowniczy labiryntu przeznaczonego dla Minotaura. Uciekł z Krety z synem Dedalem, dla którego jednak podniebny lot zakończył się śmiercią.
Eratostenes z Cyreny
Eratostenes z Cyreny
ok. 275–195 p.n.e., geograf, matematyk, filolog, poeta, kierownik biblioteki w Aleksandrii.
Heron z Aleksandrii
Heron z Aleksandrii
I w. p.n.e., genialny wynalazca, matematyk, fizyk, technik
Ikar
Ikar
syn Dedala. Zginął podczas ucieczki z Krety, gdy zbliżył się zbyt blisko do słońca na skrzydłach skonstruowanych przez ojca.
Kallimach z Cyreny
Kallimach z Cyreny
ok. 310–240 p.n.e., jeden z największych poetów hellenistycznych
Krates z Mallos
Krates z Mallos
ok. 310–230 p.n.e., gramatyk działający w Pergamonie
Liceum
Liceum
szkoła Arystotelesa w Atenach założona w 2. poł. IV w. p.n.e.
Minos
Minos
król Krety, syn Zeusa i Europy. Jego żona Pazyfae urodziła Minotaura, potwora żywiącego się ludzkim mięsem. Protektor Dedala, budowniczego labiryntu.
Minotaur
Minotaur
pół‑byk, pół‑człowiek zrodzony ze związku królowej Pazyfae z bykiem zesłanym przez Posejdona. Żywił się ludzkim mięsem. Zabity przez Tezeusza przy pomocy Ariadny.
Pazyfae
Pazyfae
królowa Krety, żona Minosa, matka Minotaura.
Pergamon
Pergamon
miasto w Azji Mniejszej, jedno z centrów nauki i kultury w okresie hellenistycznym.
Platon
Platon
Aristokles (427–347 p.n.e.), znany jako „Platon” – „barczysty”; uczeń Sokratesa. Fundamentem jego filozofii jest teoria świata idei.
Rodos
Rodos
wyspa w pobliżu Azji Mniejszej; w III i II w. p.n.e. ważny ośrodek nauki, literatury, retoryki i rzeźby
Ptolemeusz I
Ptolemeusz I
jeden z wodzów Aleksandra Wielkiego, założyciel dynastii w Egipcie, król Egiptu w latach 305–283 p.n.e.
Syrakuzy
Syrakuzy
miasto na Sycylii w pd.-wsch. części wyspy
Słownik łacińsko‑polski
RRkP5sBBBlKNq1
me8526bf655d6b21a_0000000000273
Galeria dzieł sztuki
RRMsjzU2omLPj
R1bmeAqGMmfAc
R1GnJZ08Dx7gr1
RWre4cdW6OeIw1
R1U4ArOyqwJfO
Ru4IsfFRX1sDq1
me8526bf655d6b21a_0000000000281
Bibliografia
Maria Ludwika Bernhard, Sztuka hellenistyczna, Warszawa 1992
Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Ossolineum 2008
Kazimierz Kumaniecki, Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1965
Elżbieta Makowiecka, Sztuka grecka, Warszawa 2007
Katarzyna Marciniak, Mitologia grecka i rzymska, Warszawa–Bielsko‑Biała 2002
Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Warszawa 2012
Stanisław Stabryła, Zarys kultury starożytnych Grecji i Rzymu, Warszawa 2016.