Etos rycerski – na który składały się takie wartości, jak: Bóg, honorhonorhonor, ojczyzna, odwaga, męstwo, lojalność wobec władcy – powstał w średniowieczu, lecz jego zasady obowiązywały żołnierzy również w czasach późniejszych. Dla Polaków, przywiązujących szczególną wagę do przestrzegania zasad rycerskości, etos ten stanowił niebagatelne wyzwanie.

Gdy Polska zniknęła z mapy świata, etos rycerski zastąpił etos spiskowca, który pozostawał w sprzeczności z zasadą lojalności wobec władcy oraz postępowaniem honorowym. Na przykład: aby walczyć o wolność kraju, polscy spiskowcy podczas powstania listopadowego zachowali się niehonorowo – musieli zdradzić cara Rosji, któremu przysięgali wierność. Podczas I wojny światowej Rosja reprezentująca Trójporozumienie znalazła się w konflikcie z państwami Trójprzymierza, czyli Niemcami i Austro‑Węgrami. Polacy, jako obywatele Niemiec, Austro‑Węgier i Rosji podlegali obowiązkowej służbie wojskowej i mobilizacji w zaborczych armiach. Musieli zdecydować, za co będą się bili: za keisera, cara, cesarza czy… za Polskę? Walcząc, zastanawiali się również nad tym, kto stoi po przeciwnej stronie barykady – reprezentant znienawidzonego zaborcy czy rodak z innego zaboru? Ten dramatyczny dylemat widoczny jest w wierszu Edwarda Słońskiego Ta, co nie zginęła.

Autor tego wiersza urodził się w 1872 r. w Zapasiszkach koło Dyneneburga na Inflanatch w rodzinie drobnych właścicieli ziemskich. Kilkakrotnie aresztowany za działalność patriotyczną, skazany na opuszczenie granic Królestwa, powrócił po dwóch latach w rodzinne strony. Do 1905 roku wydał 11 tomików wierszy, ale nie był zbyt popularny. Rozgłos przyniosły mu dwie książki: Bezimieńce oraz Przebudzenie. Ta ostatnia została skonfiskowana, a Słoński uwięziony. Największą jednak popularność zdobył po wybuchu wojny, krakowski Czas napisał: [...] między wrześniem 1914 r. a wrześniem 1918 nie było w Polsce popularniejszego poety nad Edwarda Słońskiego. Każdy jego wiersz chwytano momentalnie – na pocztówki! I któż go nie czytał? A wieluż umiało na pamięć?

Poeta zmarł w wieku 54 lat w 1926 r. po długiej i ciężkiej chorobie.

Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia. Uczeń:

1. rozwija umiejętność słuchania i czytania utworów literackich;

2. rozwija umiejętność wyrażania własnych opinii na temat wysłuchanych utworów;

3. wyszukuje w tekście konkretnych informacji;

4. nazywa własne wrażenia płynące z wysłuchania tekstu;

5. docenia postawę bezinteresownego poświęcenia dla ojczyzny żołnierzy walczących w I wojnie światowej, dostrzega problematykę służby wojskowej Polaków w czasie I wojny światowej we wrogich sobie armiach;

6. utrwala wiadomości na temat budowy wiersza (strofa, wers, rym, typy rymów);

7. dostrzega zjawisko intertekstualności.

Rozdziały:

1. Maria Czapska, Czas odmieniony – fragment wspomnień z lat 1914–1916

2. Edward Słoński, Ta, co nie zginęła

3. Maria Ossowska, Etos rycerski i jego odmiany

Honor, męstwomęstwomęstwo, odwaga, lojalność, poczucie obowiązku, obrona ojczyzny to trwałe wartości etosuetosetosu rycerskiego. Gdy utraciliśmy niepodległe państwo, stały się one szczególnie ważne, choć pojawiły się dylematy dotyczące wyboru sposobu walki. Stosowanie podstępu, spiskowanie, łamanie rozkazu było niezgodne z wyznawanymi wartościami rycerskimi. HonorhonorHonor nakazywał Polakom walczyć, niezależnie od okoliczności, a śmierć była lepszym wyjściem niż niewola, zaś za największą hańbę uznawano współpracę z zaborcą i zdradę narodową. W czasie I wojny światowej Polacy zmuszeni byli do bratobójczej walki w wojskach zaborców. Przejmująco pisze o tym Edward Słoński w wierszu Ta, co nie zginęła.

Etos rycerski jest elementem polskiej tożsamości, jego ponadczasowe wartości honor, dotrzymywanie słowa, odwaga i poświęcenie dla ojczyzny obowiązują do dziś. We współczesnym świecie wciąż można spotkać ludzi, którym te wartości nie są obce.

PRACA DOMOWA

E‑podręcznik „Kultura odmienia”

3.3.1.2. Dał nam przykład hrabia Roland, jak umierać mamy