RQRKOd77CB0ZJ1
Ilustracja przedstawia baner e‑materiału, na którym wyświetla się tytuł „Ginąć dla tej, co nie zginęła”.

Ginąć dla tej, co nie zginęła

Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.

Wstęp

Etos rycerski – na który składały się takie wartości, jak: Bóg, honorhonorhonor, ojczyzna, odwaga, męstwo, lojalność wobec władcy – powstał w średniowieczu, lecz jego zasady obowiązywały żołnierzy również w czasach późniejszych. Dla Polaków, przywiązujących szczególną wagę do przestrzegania zasad rycerskości, etos ten stanowił niebagatelne wyzwanie.

Gdy Polska zniknęła z mapy świata, etos rycerski zastąpił etos spiskowca, który pozostawał w sprzeczności z zasadą lojalności wobec władcy oraz postępowaniem honorowym. Na przykład: aby walczyć o wolność kraju, polscy spiskowcy podczas powstania listopadowego zachowali się niehonorowo – musieli zdradzić cara Rosji, któremu przysięgali wierność. Podczas I wojny światowej Rosja reprezentująca Trójporozumienie znalazła się w konflikcie z państwami Trójprzymierza, czyli Niemcami i Austro‑Węgrami. Polacy, jako obywatele Niemiec, Austro‑Węgier i Rosji podlegali obowiązkowej służbie wojskowej i mobilizacji w zaborczych armiach. Musieli zdecydować, za co będą się bili: za keisera, cara, cesarza czy… za Polskę? Walcząc, zastanawiali się również nad tym, kto stoi po przeciwnej stronie barykady – reprezentant znienawidzonego zaborcy czy rodak z innego zaboru? Ten dramatyczny dylemat widoczny jest w wierszu Edwarda Słońskiego Ta, co nie zginęła.

Autor tego wiersza urodził się w 1872 r. w Zapasiszkach koło Dyneneburga na Inflanatch w rodzinie drobnych właścicieli ziemskich. Kilkakrotnie aresztowany za działalność patriotyczną, skazany na opuszczenie granic Królestwa, powrócił po dwóch latach w rodzinne strony. Do 1905 roku wydał 11 tomików wierszy, ale nie był zbyt popularny. Rozgłos przyniosły mu dwie książki: Bezimieńce oraz Przebudzenie. Ta ostatnia została skonfiskowana, a Słoński uwięziony. Największą jednak popularność zdobył po wybuchu wojny, krakowski Czas napisał: [...] między wrześniem 1914 r. a wrześniem 1918 nie było w Polsce popularniejszego poety nad Edwarda Słońskiego. Każdy jego wiersz chwytano momentalnie – na pocztówki! I któż go nie czytał? A wieluż umiało na pamięć?

Poeta zmarł w wieku 54 lat w 1926 r. po długiej i ciężkiej chorobie.

RuenGoimTjIhS11
Ilustracja jest przedzielona białą ukośną linią. Po lewej stronie widać zapiski, być może jest to fragment listu. Prawą stronę zajmuje czarno‑biała fotografia. Jest to portret mężczyzny w mundurze siedzącego w fotelu. W rękach trzyma czapkę. Jego wzrok jest skierowany prosto w stronę obiektywu. W lewym dolnym rogu, na brązowym czworoboku znajduje się biały napis o treści: „EDWARD SŁOŃSKI”.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
Rofn4oZ8oxxqU11
Na brązowym tle, w białej ramce umieszczono obraz. Jest na nim wiele postaci. W centralnej części znajduje się kobieta ubrana w królewskie szaty. Na głowie ma złotą koronę, za którą widać tzw. nimb, czyli okrągłą złotą otoczkę, która świadczy o boskości lub świętości. Tą kobietą prawdopodobnie jest Matka Boska. Wraz z dwoma aniołami unosi się ponad tłumem ludzi, który znajduje się z lewej strony obrazu. Jedna z kobiet, będących w tym tłumie, niesie na rękach mężczyznę. Reszta ludzi patrzy w kierunku Matki Boskiej, a część z nich ma wyciągnięte w jej stronę ręce. Po prawej stronie widać kobietę z koroną na głowie i dwóch mężczyzn ubranych w królewskie szaty, również z koroną na głowie. Przed Matką Boską leżą dwie kobiety.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o.
Nauczysz się
  • omawiać ponadczasowe wartości etosu rycerskiego;

  • nazywać emocje podmiotu lirycznego;

  • wyrażać własną opinię na podstawie wysłuchanych fragmentów tekstów;

  • omawiać dylematy moralne żołnierzy walczących na frontach I wojny światowej.

1

Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia. Uczeń:

  1. rozwija umiejętność słuchania i czytania utworów literackich;

  2. rozwija umiejętność wyrażania własnych opinii na temat wysłuchanych utworów;

  3. wyszukuje w tekście konkretnych informacji;

  4. nazywa własne wrażenia płynące z wysłuchania tekstu;

  5. docenia postawę bezinteresownego poświęcenia dla ojczyzny żołnierzy walczących w I wojnie światowej, dostrzega problematykę służby wojskowej Polaków w czasie I wojny światowej we wrogich sobie armiach;

  6. utrwala wiadomości na temat budowy wiersza (strofa, wers, rym, typy rymów);

  7. dostrzega zjawisko intertekstualności.

m1fc2fd76987bf68f_1502093859156_0

GINĄĆ DLA TEJ, CO NIE ZGINĘŁA – audiobook

Rozdziały:

  1. Maria Czapska, Czas odmieniony – fragment wspomnień z lat 1914–1916

  2. Edward Słoński, Ta, co nie zginęła

  3. Maria Ossowska, Etos rycerski i jego odmiany

1
Notatka dla prowadzącego

Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.

R17XJaapGE9n9

Scenariusz lekcji
Plik PDF o rozmiarze 711.71 KB w języku polskim
Wskazówka

Uważnie wysłuchaj nagrania. Skoncentruj się na przywołanych postawach Polaków w czasie I wojny światowej.

RKlL2A3eSBx6x
Na ekranie pokazany jest panel sterowania z aktywnymi klawiszami do odtwarzania zawartości audiobooka. W części górnej części znajdują się trzy klawisze. Pierwszy od lewej „Widok” umożliwia przełączenie między odtwarzaczem dźwiękowym audiobooka oznaczonym jako „Odtwarzacz” na liście wyboru a podglądem treści audiobooka oznaczonym jako „Tekst”. Odtwarzacz dźwiękowy oznaczony jako „Odtwarzacz” przedstawia żółty pasek, na którym podczas odtwarzania pojawia się tekst. Widok „Tekst” prezentuje pełny tekst pojawiający się w nagraniu. Widok „Dynamiczny” stanowi połączenie widoku „Odtwarzacz” i „Tekst". Klawisz środkowy „Książka” umożliwia nawigację po treści audiobooka. Klawisz trzeci od lewej „Więcej” – zawiera informacje o programie. Poniżej oddzielony linią znajduje się panel sterowania odtwarzacza nagrania. Poniżej panelu sterowania znajduje się żółty pasek, na którym w trakcie odtwarzania pokazywany jest tekst nagrania.
j.polski_scen41_audiobook
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wersja tekstowa z wyróżnieniem pojęć

Ginąć dla tej, co nie zginęła

Rozdział 1 
Maria Czapska, Czas odmieniony – fragment wspomnień z lat 1914–1916

Nagranie zawiera fragmenty wspomnień Czasu odmienionego Marii Czapskiej.

Społeczeństwo polskie pod obu zaborami było wyraźnie podzielone na dwie orientacje; jedni ufali obietnicom manifestu wielkiego księcia z 14 sierpnia 1914 roku, a przyszłość Polski zjednoczonej i autonomicznej widzieli pod berłem cara; inni, po zajęciu Królestwa Kongresowego przez Niemców, zawierzyli proklamacji państw centralnych z 5 października 1916 roku, obiecującej Polsce – podobnie jak manifest rosyjski – odbudowę państwa autonomicznego, ale pod berłem Hohenzollernów. Władze niemieckie liczyły na to, że obietnica niezależności pozwoli zmobilizować kilkadziesiąt polskich dywizji na front wschodni. Kadrą tych dywizji miał być żołnierz legionowy. Orientacja rosyjska przeważała w Kongresówce i była zrazu Legionom Piłsudskiego niechętna, wręcz wroga. Jego czyn wojskowy uznano za beznadziejne szaleństwo, a jego samego miano za szkodnika, sługę i najmitę Niemców. Marszałek chyba do końca swego życia zachował gorzki uraz do Królewiaków i być może stąd wzięło się jego porównanie Polski do obwarzanka w środku pustego. Wkrótce po proklamacji państw centralnych w 1916 roku nowy prezydent Stanów Zjednoczonych, T. W. Wilson, w pierwszym swoim orędziu z 22 stycznia 1917 upomniał się do Senatu o Polskę nie tylko zjednoczoną, ale wolną i niepodległą. Wielkie słowa o zjednoczeniu i niepodległości nieszczerze głosili obaj rywalizujący w obietnicach zaborcy, budząc nadzieje, entuzjazm i powodując tłumne uliczne manifestacje.

Rozdział 2 
Edward Słoński, Ta, co nie zginęła

Nagranie zawiera recytację wiersza Edwarda Słońskiego.

Rozdzielił nas, mój bracie,
zły los i trzyma straż –
w dwóch wrogich sobie szańcach
patrzymy śmierci w twarz.

W okopach pełnych jęku,
wsłuchani w armat huk,
stoimy na wprost siebie –
ja – wróg twój, ty – mój wróg!

Las płacze, ziemia płacze,
świat cały w ogniu drży...
W dwóch wrogich sobie szańcach
stoimy ja i ty.

Zaledwie wczesnym rankiem
armaty zaczną grać,
ty świstem kul morderczym
o sobie dajesz znać.

Na nasze niskie szańce
szrapnelów rzucasz grad
I wołasz mnie, i mówisz:
To ja, twój brat... twój brat!

Las płacze, ziemia płacze,
w pożarach stoi świat,
a ty wciąż mówisz do mnie:
To ja, twój brat... twój brat!

O, nie myśl o mnie, bracie,
w śmiertelny idąc bój
I w ogniu moich strzałów
jak rycerz mężnie stój!

A gdy mnie z dala ujrzysz,
od razu bierz na cel
I do polskiego serca
moskiewską kulą strzel.

Bo wciąż na jawie widzę
I co noc mi się śni,
że TA, CO NIE ZGINĘŁA,
wyrośnie z naszej krwi.

Rozdział 3 
Maria Ossowska, EtosetosEtos rycerski i jego odmiany

Nagranie zawiera fragmenty tekstu Marii Ossowskiej Etos rycerski i jego odmiany.

Rycerz musiał być […] bezwzględnie wierny zobowiązaniom podjętym względem równych sobie. […] Ten, kto przysięgał na wierność, nie mógł dopuścić do żadnej krzywdy na ciele pana, do żadnej szkody na jego posiadłości, do żadnego uszczerbku na jego honorzehonorhonorze. Oprócz obowiązków w stosunku do swego pana, rycerzy obowiązywała zawsze szczególna wdzięczność w stosunku do tego, kto ich na rycerzy pasował oraz […] opieka nad wdową i sierotą. W zasadzie miała to być jedna z form opieki nad słabszym. […] Kto chce należeć do rycerzy, musi rozpocząć nowe życie, modlić się, unikać grzechu, pychy i podłości. Musi on bronić Kościoła, wdowy i sieroty, a także opiekować się ludnością. Musi być waleczny, lojalny i nie pozbawiać nikogo jego własności. Obowiązuje go wojna w słusznej sprawie. Musi być wielkim podróżnikiem szukającym udziału w turniejach i walczącym dla damy swego serca. Musi wszędzie szukać wyróżnienia, unikając wszelkiej skazy; musi kochać swego pana i pilnować jego własności, być hojnym i sprawiedliwym, szukać towarzystwa walecznych i uczyć się od nich, jak dokonywać czynów wielkich na wzór króla Aleksandra.

Polecenie 1

Określ, jakie emocje i jakie nastroje panowały wśród Polaków w latach 1914–1916. Jak Polacy wyobrażali sobie wojnę o Polskę?

Polecenie 2

Określ podmiot liryczny wiersza oraz adresata lirycznego. W jakiej sytuacji znajduje się osoba mówiąca w wierszu?
W jakim celu poeta przywołuje w wierszu etosetosetos rycerski? Jak, twoim zdaniem, w opisanej w wierszu sytuacji zachowałby się hrabia Roland?

Polecenie 3

W tabeli wypisz cechy rycerza: przydatne na polu walki w jednej kolumnie, a w drugiej – obowiązujące go w czasie pokoju.

m1fc2fd76987bf68f_1536821026310_0
m1fc2fd76987bf68f_1502093867461_0

Podsumowanie

Honor, męstwomęstwomęstwo, odwaga, lojalność, poczucie obowiązku, obrona ojczyzny to trwałe wartości etosuetosetosu rycerskiego. Gdy utraciliśmy niepodległe państwo, stały się one szczególnie ważne, choć pojawiły się dylematy dotyczące wyboru sposobu walki. Stosowanie podstępu, spiskowanie, łamanie rozkazu było niezgodne z wyznawanymi wartościami rycerskimi. HonorhonorHonor nakazywał Polakom walczyć, niezależnie od okoliczności, a śmierć była lepszym wyjściem niż niewola, zaś za największą hańbę uznawano współpracę z zaborcą i zdradę narodową. W czasie I wojny światowej Polacy zmuszeni byli do bratobójczej walki w wojskach zaborców. Przejmująco pisze o tym Edward Słoński w wierszu Ta, co nie zginęła.

Etos rycerski jest elementem polskiej tożsamości, jego ponadczasowe wartości honor, dotrzymywanie słowa, odwaga i poświęcenie dla ojczyzny obowiązują do dziś. We współczesnym świecie wciąż można spotkać ludzi, którym te wartości nie są obce.

PRACA DOMOWA

Praca domowa
Polecenie 4.1

Zadanie 1.

Spróbuj wyjaśnić związek dewizy Bóg, Honor, Ojczyzna widocznej na pomniku ku czci żołnierzy Armii Krajowej z tradycją etosu rycerskiego.

Zadanie 2.

Wyjaśnij pochodzenie dewizy Bóg, Honor, Ojczyzna.

Zadanie 3.

Wybierz jedno z poniższych zadań:

  • Napisz, w dowolnej formie, odpowiedź na apel kierowany w wierszu do brata.

  • Czy etos rycerski jest aktualny w XXI wieku? Odpowiedź uzasadnij.

m1fc2fd76987bf68f_1503905579466_0

Ćwiczenia

Wskazówka

W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu skorzystaj z innej wersji zadania.

classicmobile
Ćwiczenie 1
R3r2gETWmbykZ1
Na ekranie wyświetla się w ramce Ćwiczenie 1. zatytułowane „Obraz społeczeństwa polskiego”. Poniżej znajduje się polecenie o treści: „Spośród podanych określeń wybierz te, które charakteryzują społeczeństwo polskie u progu I wojny światowej”. Pod poleceniem wymienione są cechy. Przy każdej z nich został umieszczony mały kwadrat, służący do zaznaczenia. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
RlCFw1X36r5QT1
Ćwiczenie 2
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania pierwszego. Ćwiczenie ma tytuł: „Obraz społeczeństwa polskiego”. Polecenie ćwiczenia brzmi: „Społeczeństwo polskie u progu pierwszej wojny światowej charakteryzował/charakteryzowała:”. Poniżej znajduje się pięć określeń. Pod każdym określeniem zamieszczona jest rozwijana lista. Na rozwijanej liście należy potwierdzić (TAK) lub zaprzeczyć (NIE) wskazanemu określeniu. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 3
R19x0QyNYiNDU1
Na ekranie wyświetla się w ramce Ćwiczenie 2. zatytułowane „Analiza i interpretacja wiersza”. Poniżej znajduje się polecenie o treści: „Na podstawie tekstu wiersza Edwarda Słońskiego »Ta, co nie zginęła«, uzupełnij zdania odpowiednimi wyrazami lub frazami. Skorzystaj z banku słów”. Poniżej znajduje się tekst, który należy uzupełnić, wybierając podane pod nim kafelki. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
RLIYCCp40eeF01
Ćwiczenie 4
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania drugiego. Ćwiczenie ma tytuł: „Analiza i interpretacja wiersza”. Polecenie ćwiczenia brzmi: „Na podstawie tekstu wiersza Edwarda Słońskiego uzupełnij zdania odpowiednimi wyrazami lub frazami”. Przyporządkuj znaczenia do podkreślonych zwrotów, wyrażeń. Poniżej znajduje się dziewięć zdań. Przy każdym zdaniu zamieszczona jest rozwijana lista. Na rozwijanej liście należy zaznaczyć, odpowiednia frazę. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 5
RXggBeEAzj9vo1
Na ekranie wyświetla się w ramce Ćwiczenie 3. zatytułowane „Postawy honorowe”. Poniżej znajduje się polecenie o treści: „Po przeczytaniu dialogu białogwardzisty i komunisty przypisz podane cechy odpowiednim postaciom. Oceń, która z postaw jest bliższa rozumieniu honoru zaprezentowanemu w tekście Marii Ossowskiej”. Pod poleceniem są dwa duże pola. Należy dopasować podane niżej kafelki do odpowiednich pól. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
R1SZhsEPu83ul1
Ćwiczenie 6
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania trzeciego. Ćwiczenie ma tytuł: „Postawy honorowe”. Polecenie ćwiczenia brzmi: „Po przeczytaniu dialogu białogwardzisty i komunisty przypisz podane cechy odpowiednim postaciom. Oceń, która z postaw jest bliższa rozumieniu honoru zaprezentowanemu w tekście Marii Ossowskiej”. Poniżej pod dialogiem znajduje się siedem określeń. Pod każdym określeniem zamieszczona jest rozwijana lista. Na rozwijanej liście należy zaznaczyć, czy cecha odnosi się do białogwardzisty czy komunisty. W prawym dolnym rogu znajdują się klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” umożliwiający sprawdzenie poprawności rozwiązania odpowiedzi.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
m1fc2fd76987bf68f_1502358147126_0

Słowniczek

sylemat moralny
sylemat moralny

wybór pomiędzy dwiema lub więcej alternatywami, w których rezultaty są równie niepożądane lub równie korzystne. To sytuacja, w której dana osoba jest rozdarta między prawem a złem. Wybór osoby sprawia, że czuje się ona obciążona, winna lub kwestionuje określone wartości

etos
etos

(gr. ethos – porządek, ład) zbiór wzniosłych wartości, którymi należy się kierować, chcąc rzetelnie postępować, np. etos rycerski, etos pracy

honor
honor

(łac. – cześć, zaszczyt ) Honos – imię rzymskiego boga związanego z kultem Marsa, który dawał żołnierzom odwagę do walki. Oznacza zespół pożądanych cech i norm regulujących zachowania różnych grup społecznych: poczucie godności osobistej, reputację, cześć, zaszczyt

męstwo
męstwo

cnota moralna polegająca na umiejętności podjęcia dobrej decyzji w nieprzyjaznych warunkach zewnętrznych i wewnętrznych; odwaga stawiania czoła niebezpieczeństwom, np. śmierci; odwaga moralna wobec zdarzeń mogących przynieść hańbę

obowiązek moralny
obowiązek moralny

rodzaj przymusu wewnętrznego, uzasadnionego z jednej strony wolnością, z drugiej poczuciem słuszności, dobra, prawa moralnego; to, co w danej sytuacji najlepiej zrobić; coś, co najbardziej przyczyni się do dobra i najskuteczniej zminimalizuje zło

wartości uniwersalne
wartości uniwersalne

takie, którymi ludzie kierują się od wieków i które są niezniszczalne. To wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi cel ludzkich dążeń

m1fc2fd76987bf68f_1522759004116_0

Powrót do e‑podręcznika

E‑podręcznik „Kultura odmienia”

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/131144/v/latest/t/student-canon

3.3.1.2. Dał nam przykład hrabia Roland, jak umierać mamy

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/131144/v/latest/t/student-canon/m/j00000002DB1v50