Polska leży w Europie Środkowej, między Morzem Bałtyckim na północy (długość linii brzegowej 524 km) oraz Karpatami i Sudetami na południu. Całkowita powierzchnia kraju wynosi 322 575 kmIndeks górny 2², z czego obszar lądowy z wodami śródlądowymi zajmuje 311 888 kmIndeks górny 2² (99,7%). Pozostałą część zajmują morskie wody wewnętrzne. Polska należy do grupy największych europejskich krajów. Pod względem powierzchni zajmuje 9 miejsce wśród 46 państw Europy.

Położenie geograficzne

Lądowa część Polski zajmuje obszar między Jastrzębią Górą (54°50'N, 18°18'E) a położonym w Bieszczadach szczytem Opołonek (49°00'N, 22°51'E) oraz zakolem Odry na zachód od Cedyni (52°51'N, 14°07'E) i zakolem Bugu na wschód od Strzyżowa (Zosin – 50°52'N, 24°09'E). Cały obszar kraju leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego (czas słoneczny południka 15°E). W miejscowości Piątek (52°04'N, 19°28'E), położonej ok. 30 km na północ od Łodzi, leży geometryczny środek Polski.

Środek Polski – galeria zdjęć

R11iiYMoaqJeb

Ilustracja przedstawiająca położenie geograficzne Polski. Mapa pokryta siatką południków i równoleżników co jeden stopień. Podano wartości skrajnych punktów. Na północy to punkt o współrzędnych 54 stopnie 50 minut szerokości geograficznej północnej; na wschodzie Polski to punkt o współrzędnych 24 stopni i 9 minut długości geograficznej wschodniej; na południu to punkt o współrzędnych 49 stopni szerokości geograficznej północnej; na zachodzie to punkt o współrzędnych 14 stopni i 7 minut długości geograficznej wschodniej. Na obszarze mapy dodatkowo zamieszczono informacje tekstowe o treści: Rozciągłość w kilometrach – z południa na północ 649 kilometrów; z zachodu na wschód 689 kilometrów. Terytorium w kilometrach kwadratowych: 322719. Obszar lądowy (łącznie z wodami śródlądowymi) 311905, morskie wody wewnętrzne 2041, morze terytorialne 8783. Na mapie odcieni niebieskiego użyto do oznaczeń morskich wód wewnętrznych, terytorialnych i strefy ekonomicznej Polski. Na mapie zaznaczono pas na Bałtyku, który stanowi wyłączną strefę ekonomiczną. Poniżej tej strefy leży cieńszy pas morza terytorialnego. Część Zatoki Gdańskiej i Zalew Szczeciński należą do morskich wód wewnętrznych.

RjNghJzAknM3T

Zdjęcie przedstawia pionowo ustawiony kamień z przymocowaną do niego ciemną tablicą ze srebrnymi napisami. U góry herb Jastrzębiej Góry, poniżej napis: „Gwiazda Północy. Wyznacznik punktu wysuniętego najdalej na północ Rzeczypospolitej Polskiej”. Poniżej oznaczenie długości i szerokości geograficznej punktu – szerokość geograficzna wynosi pięćdziesiąt cztery stopni, pięćdziesiąt minut i osiem sekund; długość geograficzna wynosi osiemnaście stopni, osiemnaście minut i dziesięć sekund. Poniżej napis: „Tablica ufundowana z okazji osiemdziesięciolecia Jastrzębiej Góry przez Towarzystwo miłośników Jastrzębiej Góry i mieszkańców. Dziewiętnasty maja dwa tysiące pierwszego roku”.

RBm5no4z2BNqt

Zdjęcie przedstawia pomnik stojący w pobliżu skweru. Pomnik to koło wykonane z metalu. Koło z góry na dół jest podzielone na pół. W środku koła jest okrągła dziura. Prawa strona części koła jest jednolita, a lewa poprzecinana na cztery półokręgi - odchylają się względem siebie jak w trójwymiarze. W tle pomnika stoją budynki.

Rozciągłość południkowa Polski wynosi ok. 5°50', co powoduje różnicę w długości trwania dnia między północną i południową częścią kraju – latem na północy dzień jest dłuższy o ponad godzinę niż na południu, a zimą odwrotnie. W ciągu roku różnica ta wynosi 2 godz. i 12 minut. Rozciągłość równoleżnikowa (mierzona wzdłuż równoleżnika 52°N) wynosi 10°01'. Jej konsekwencją jest 40‑minutowa różnica czasu słonecznego między zachodnimi i wschodnimi krańcami kraju. Polska leży w strefie czasu środkowoeuropejskiego (czas słoneczny południka 15°E), jednak latem wprowadza się czas wschodnioeuropejski (właściwy dla południka 30°E).

Obecny kształt Polski, wyznaczany przebiegiem granic państwowych, jest regularny i charakteryzuje się dużą zwartością terytorialną. Świadczy o tym zbliżona rozciągłość południkowa i równoleżnikowa (z południa na północ 649 km, z zachodu na wschód 689 km) oraz relatywnie mała wartość współczynnika rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granicywspółczynnika rozwinięcia granic, który wynosi 1,77 i należy do najniższych w Europie.

Łączna długość granicy Polski wynosi 3 511 km. Na przeważającej długości ma ona charakter naturalny i biegnie wzdłuż rzek (830 km), górskich grani (1 337 km) i morskiego brzegu (440 km). Pozostałe odcinki granicy Polski zostały wyznaczone w sposób sztuczny, a ich całkowita długość wynosi 864 km.

Środowisko przyrodnicze Polski

Budowa geologiczna

Na obszarze Polski stykają się trzy wielkie jednostki tektonicznejednostka tektoniczna jednostki tektoniczne:

• wschodnia i północno‑wschodnia część kraju leży w obrębie prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej, której podłoże zbudowane jest z wielokrotnie sfałdowanych skał magmowych i metamorficznych (tzw. skał krystalicznych);

• środkowa, zachodnia i południowo‑zachodnia część kraju leży w granicach platformy paleozoicznej, której podłoże zbudowane jest głównie ze skał magmowych, przekształconych w czasie kaledońskich i hercyńskich ruchów górotwórczych; obszary górskie wypiętrzone w czasie tych ruchów to tzw. kaledonidy (Góry Świętokrzyskie) i hercynidy (Sudety);

• południowa część kraju, obejmująca Karpaty i zapadlisko przedkarpackie ukształtowane w czasie fałdowań alpejskich.

W plejstocenie, zwanym też epoką lodowcową (2,6 mln–11,7 tys. lat), obszar Polski był kilkakrotnie objęty zlodowaceniami. Pierwszym, najstarszym, było zlodowacenie Narwi. Po nim następowały zlodowacenia południowopolskie (Nidy, Sanu I, Sanu II, Liwca), środkowopolskie (Odry i Warty) i północnopolskie (Wisły, bałtyckie).

ReYeG4CdrzHo5

Na mapie Polski zaznaczono granice zlodowaceń. Zlodowacenie Wisły (północnopolskie): jego maksymalne rozprzestrzenienie pokrywa się z południową granicą występowania strefy jezior polodowcowych: Pojezierze Wielkopolskie, Kujawy, Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Mazurskie. Zlodowacenie Odry i Warty (środkowopolskie): W momencie największego zasięgu lądolód dotarł do Sudetów i północnej krawędzi Wyżyny Małopolskiej i Lubelskiej oraz przykrył znaczną część Wyżyny Śląskiej i Niecki Nidziańskiej. Zlodowacenie Liwca (środkowopolskie): w dorzeczu rzeki Liwiec czoło lądolodu sięgało równoleżnika, na którym leży dziś Warszawa. Zlodowacenie Sanu I (południowopolskie): lądolód skandynawski objął praktycznie całe terytorium Polski, z wyjątkiem Sudetów i Karpat. Zlodowacenie Sanu II (południowopolskie): w czasie tego zlodowacenia lądolód skandynawski, po okrążeniu Gór Świętokrzyskich i pokryciu Wyżyny Lubelskiej, wkroczył do Kotliny Sandomierskiej i ponownie dotarł do północno‑wschodnich zboczy Sudetów. Zlodowacenie Nidy (południowopolskie): objęło swym zasięgiem nie tylko środkową Polskę, ale posuwając się wzdłuż zboczy Sudetów, dotarło aż do Bramy Morawskiej, oddzielając je od Karpat. Lądolód oparł się o północne partie Gór Świętokrzyskich, Wzniesienia Łódzkie i Wyżynę Lubelską. Zlodowacenie Narwi (północno‑wschodniopolskie, podlaskie): objęło swym zasięgiem tereny Niziny Szczecińskiej i Pobrzeża Szczecińskiego oraz północno‑wschodnią część kraju po północne krańce Wyżyny Lubelskiej, rejon ujścia Pilicy do Wisły, a granicę na zachodzie stanowiła w przybliżeniu dolina dolnej Wisły.

Pozostałością po zlodowaceniach są skały osadowe zalegające na powierzchni terenu - gliny zwałowe, piaski, iły i in., a w południowej Polsce lessy. Znaczną część kraju, zwłaszcza w środkowej jego części, pokrywają piaski wydmowe. Zbudowane z nich wydmy śródlądowe powstały w większości po ustąpieniu ostatniego zlodowacenia, na skutek działalności wiatru, który porywał ziarna piasku zawarte w utworach polodowcowych, transportował je i osadzał w innym miejscu, formując wydmę. Współcześnie w dnach dolin i obniżeń tworzą się osady rzeczne i torfy.

Bogactwa mineralne

Budowa geologiczna sprawia, że Polska jest krajem zasobnym w surowce mineralne – na obszarze kraju wydobywa się ponad 70 różnych kopalin, z których znaczna część ma ważne znaczenie dla gospodarki. Z surowców energetycznych największe znaczenie ma węgiel kamienny występujący na Górnym Śląsku i Wyżynie Lubelskiej, którego zasoby wynoszą 44,2 mld t, oraz węgiel brunatny występujący m.in. w rejonie Bełchatowa, Turoszowa, Konina, Gubina, Ścinawy i Legnicy, którego zasoby ocenia się na 42 mld t. Zasoby ropy naftowej są niewielkie. Złoża występują m.in. na Podkarpaciu, na Pobrzeżu Szczecińskim i Koszalińskim, w zachodniej części Wielkopolski oraz w dnie Morza Bałtyckiego – jest to największe złoże, usytuowane ok. 70 km na północ od Rozewia. Nieco większe są zasoby gazu ziemnego, szacowane na 146 kmIndeks górny 3³. Złoża gazu występują głównie na Podkarpaciu, w Wielkopolsce, na Pobrzeżu Szczecińskim oraz w dnie Morza Bałtyckiego. Natomiast zasoby gazu łupkowego, czyli gazu ziemnego występującego w skałach, głównie w łupkach ilastych, są szacowane przez Państwowy Instytut Geologiczny na 346–768 mld mIndeks górny 3³.

Wśród surowców metalicznych do najzasobniejszych w Polsce należą złoża: rud miedzi występujące na Dolnym Śląsku w rejonie Lubina i Polkowic (zasoby 1,7 mld t rudy zawierającej ok. 40 mln t miedzi), cynku i ołowiu w okolicach Olkusza, Bolesławia, Chrzanowa i Zawiercia (90 mln t zawierających ponad 3,5 mln t cynku i ponad 1,5 mln t ołowiu) oraz niklu (Ząbkowice Śląskie). Rudy żelaza znajdują się w Zagłębiu Staropolskim (nieeksploatowane), w okolicach Częstochowy, Łęczycy oraz Suwałk (nieeksploatowane).

Spośród surowców chemicznych największe znaczenie ma sól kamienna występująca w postaci słupów solnych w północno‑wschodniej Wielkopolsce (Kłodawa – obecnie najważniejsze złoże eksploatowane metodą podziemną), na Dolnym Śląsku w Sieroszowicach oraz na Kujawach (Inowrocław). Leżące na Podkarpaciu złoża w Bochni i Wieliczce nie są już eksploatowane. W Polsce rocznie wydobywa się ok. 4,2 mln ton soli kamiennej. Nad Zatoką Gdańską występują złoża soli potasowej. Natomiast złoża siarki rodzimej znajdują się w rejonie Tarnobrzega, na południe od Szydłowca oraz koło Lubaczowa. Duże znaczenie mają różnorodne surowce skalne. Należą do nich m.in. skały magmowe i metamorficzne Sudetów (granity, porfiry, bazalty, marmury, piaskowce) oraz skały osadowe Gór Świętokrzyskich i Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej (piaskowce, wapienie, gipsy). Na obszarze niemal całego kraju występują piaski, gliny, żwiry i iły.

R7enboBiwW5k0

Mapa występowania surowców mineralnych w Polsce. Na hipsometrycznej mapie Polski sygnaturami oznaczono miejsca występowania danych surowców. Po prawej stronie legenda. Oznaczone surowce: sól kamienna, sól potasowa, fosforyty, cyna, baryt, gaz ziemny, złoto, żelazo, węgiel brunatny, nikiel, miedź, cynk i ołów, ropa naftowa, siarka, węgiel kamienny. Dodatkowo kolorami oznaczono powierzchnię, gdzie występują zagłębia surowcowe cynku i ołowiu, miedzi, soli potasowej, ropy naftowej i gazu ziemnego, węgla brunatnego, żelaza, siarki, węgla kamiennego, soli kamiennej. Występowanie poszczególnych surowców: sól kamienna - obszar na południowy zachód od Torunia, na północ od Łodzi, okolice Krakowa oraz na północny zachód od Gdańska, sól potasowa - okolice Gdańska, fosforyty - obszar na północny wschód od Kielc oraz południowy zachód od Lublina, cyna - zachodnie Sudety, baryt - środkowe Sudety, gaz ziemny - na wschód i zachód od Rzeszowa, obszar na północ od Wrocławia oraz na południe od Poznania, rozległy obszar na zachodnim wybrzeżu, na północ od Szczecina, złoto - na północ od zachodnich Sudetów, żelazo - w Sudetach, na północno‑wschodnim krańcu Polski, na północny wschód od Szczecina, na północ, zachód, południe i południowy wschód od Łodzi, w okolicach Kielc, na północ od Krakowa oraz na południowy zachód od Poznania, węgiel brunatny - rozległy obszar na południowo zachodniej granicy Polski od Sudetów do wysokości Poznania oraz na północ od Zielonej Góry, w okolicy Poznania oraz na południe od niego, w obszarze Poznań‑Toruń‑Łódź‑Kielce‑Wrocław oraz na północny zachód od Lublina, nikiel - na zachód od Opola, miedź - na południe od Zielonej Góry, cynk i ołów - w okolicy Katowic oraz na obszarze rozciągniętym na południe, znajdującym się pomiędzy Krakowem a Katowicami, ropa naftowa - rozległy obszar na przedpolu Karpat, oraz na północ od Szczecina, w okolicy Zielonej Góry i na pólnocny zachód od tego miasta, siarka - na południowy zachód od Kielc, na zachód od Krakowa oraz na wchodniej granicy Polski na wysokości Rzeszowa, węgiel kamienny - rozlgeły obsza w okolicy Katowic, sięgający do południowej granicy Polski, na północny wschód od Lublina, we wschodnich Sudetach, uran - w Sudetach, za wschód od Kielc oraz na granicy Polski w obszarze Zalewu Wiślanego. Obszary występowania zagłębi surowcowych: cynk i ołów - obszar pomiędzy Krakowem i Katowicami, miedź - północno - południowy pas na północ od Zielonej Góry, sól potasowa - w Sudetach oraz w Zatoce Gdańskiej, ropa naftowa i gaz ziemny - dwa rozległe obszary w południowo wschodniej Polsce, dokładniej na obszarze Karpat i na przedgórzu Karpackim, dwa obszary na północ od Wrocławia i południowy zachód od Poznania oraz obszar na północ od Szczecina, rozciągający się na wschód, węgiel brunatny - zagłębia na zachodniej granicy Polski, w jej południowej części, obszar w okolicy Poznania rozciągający się pasmowo na południe i dwa obszary na północny zachód i południe od Łodzi, żelazo - obszar na północno‑wschodnim krańcu Polski, obszar na północ od Kielc oraz obszar na północ od Katowic, siarka - zagłębie na południowy wschód od Kielc oraz na północny zachód od Rzeszow, węgiel kamienny - rozległe zagłębienie w okolicy Katowic rozciągające się na południe oraz zagłębie w południo wschodniej Polsce w okolicy Lublina rozciągające się na południowy wschód do granicy Polski, sól kamienna - obszary na południowy zachód od Torunia oraz na północ od Łodzi, uran - zagłębie obejmujące obszar Sudetów. Mapa posiada siatkę kartograficzną na której opisano wartości południków i równoleżników co 1 stopień.

Polska ma bogate zasoby wód geotermalnych o temperaturze w granicach 18‑87Indeks górny o^oC, występujących niemal na całym obszarze kraju, oraz wód mineralnych (m.in. wody chlorkowe, wodorowęglanowe, siarkowe) występujących głównie w Sudetach i Beskidach.

Ukształtowanie powierzchni

Pod względem fizycznogeograficznym terytorium Polski wykazuje strukturę pasową, będącą konsekwencją budowy geologicznej i historii rozwoju rzeźby, m.in. ruchów górotwórczych i zlodowaceń plejstoceńskich.

Północną i środkową część kraju, stanowiącą 91,4% powierzchni, zajmują obszary nizinne o wysokości bezwzględnej do 300 m n.p.m. W ich skład wchodzą: pobrzeża (Szczecińskie, Koszalińskie i Gdańskie), pojezierza (Pomorskie, Mazurskie, Wielkopolskie) i niziny środkowopolskie (Wielkopolska, Mazowiecka, Podlaska, Śląska). Pas nizin jest częścią rozległej Niziny Środkowoeuropejskiej i zachodniej części Niziny Wschodnioeuropejskiej.

Od południowego wschodu z nizinami sąsiaduje pas wyżyn z wysokościami bezwzględnymi 300‑500 m n.p.m. W ich skład wchodzą m.in.: Wyżyna Śląska, Wyżyna Woźnicko‑Wieluńska, Wyżyna Krakowsko‑Częstochowska, Wyżyna Przedborska, Wyżyna Kielecka z Górami Świętokrzyskimi i Wyżyna Lubelska z Roztoczem.

Wzdłuż południowych krańców Polski przebiegają pasma Karpat (Tatry i Beskidy) i Sudetów. W ich skład wchodzą pasma niskich (500–600 m n.p.m.), średnich (600‑1 000 m n.p.m.) i wysokich gór (powyżej 1 000 m n.p.m.) oddzielone od pasa wyżyn kotlinami podgórskimi.

Na Żuławach, w sąsiedztwie wsi Marzęcino, znajduje się najniżej położony punkt Polski (-2,2 m n.p.m.). Najwyżej położonym punktem Polski jest szczyt Rysy (2499 m n.p.m.) w Tatrach Wysokich. Całkowita różnica wysokości w granicach terytorium Polski przekracza więc 2500 m, a średnia wysokość wynosi 173 m n.p.m.

R1alVpUIwE0oo

Mapa przedstawia pasowość rzeźby Polski. Niziny występują na północy i w centrum, natomiast obszary górskie i wyżynne na południu. Zaczynając od południa wyróżnia się następujące pasy: gór, kotlin podkarpackich, wyżyn, nizin środkowopolskich, pojezierzy i pobrzeży.

Indeks górny Źródło danych: Mały Rocznik statystyczny Polski 2022. Indeks górny koniec^{Źródło danych: Mały Rocznik statystyczny Polski 2022.}

Duży wpływ na ukształtowanie powierzchni Polski miały zlodowacenia. Podczas ostatniego z nich powstały wzgórza moren czołowych i dennych, liczne ozy, kemy, pola sandrowe, a także jeziora rynnowe, morenowe oraz wytopiskowe pojezierzy. W czasie zlodowaceń wielokrotnie powstawały też lodowce górskie w Tatrach i Karkonoszach. Pozostałością po nich są liczne jeziora cyrkowe, kotły i żłoby lodowcowe, wały morenowe, wygłady lodowcowe itp.

Polski krajobraz – galeria zdjęć

R1OKCBuPFuwjO

Zdjęcie przedstawia Tatry Wysokie. Ukazany jest zarośnięty wysoką trawą teren, na którym od lewej strony znajduję się mała dróżka wyłożona z kamienia. Po lewej i prawej stronie dróżki ukazane zostały pojedyncze domki. Za budynkami przedstawiono zalesiony teren, a za nim wysokie góry pokryte w niektórych miejscach śniegiem.

RTdwjS9mHg70m

Zdjęcie przedstawia Góry Stołowe w paśmie Sudetów, na pierwszym planie ukazane są wszelkiego kształtu głazy pokryte roślinnością, natomiast w oddali znajdują się rozległe tereny zarośnięte lasem oraz góry.

RUUdbm8tQ4NxW

Zdjęcie przedstawia łańcuch górski Beskidów Sądeckich, góry są zalesione, w niektórych miejscach ukazany jest teren niezalesiony. Na pierwszym planie znajduje się łąka na której rosną pojedyńcze drzewa i krzaki.

RTSv5NIzAQrvN

Zdjęcie ukazuje pasmo górskie Bieszczad, które jest zalesione.

R5q01tH8Hh96w

Zdjęcie ukazuje teren pokryty roślinnością, na dalszym planie ukazana jest formacja skalna, na której znajdują się drzewa.

Rnuf01ooxtryo

Zdjęcie ukazuję Wyżynę Lubelską, na której ukazany jest trawiasty teren, w oddali widać pasmo drzew, z kolei w dalszym planie widnieje zalesiony teren z pojedynczymi budynkami.

RhKFIJ1GmxL7S

Zdjęcie przedstawia trawiasty teren z pojedynczymi drzewami. Przez środek obszaru przechodzi szereg domków. W tle ukazany jest las.

RCEDaHwQuMhDR

Zdjęcie przedstawia porośnięty wysoką trawą teren przez, który przechodzi polna droga. W oddali widać zalesiony obszar.

RrtVNbWRkNXcO

Zdjęcie przedstawia bagienny teren porośnięty wysoką trawą, w oddali ukazane jest pasmo drzew.

RQ9NSNHncgqKR

Zdjęcie przedstawia porośnięty niską trawą terem. W oddali widać wzgórza i tereny zalesione.

REVP77iFOFbRc

Zdjęcie ukazuje trawiasty teren, na którym znajduję się zbiornik wodny. Na pierwszym planie widać drewnianą barierkę. W tle ukazane są zalesione wzgórza.

R12NY92EUh5ZG

Zdjęcie przedstawia Pojezierze Pomorskie, na ilustracji ukazane zostały tereny trawiaste mieszające się z terenami zalesionymi. W niektórych miejscach znajdują się budynki i drogi.

RzpJT52DEnFFP

Zdjęcie przedstawia wybrzeże na Pobrzeżu Słowińskim. Z lewej strony ukazane jest morze, natomiast po prawej stronie widać zalesiony teren. Pomiędzy lasem a wodą znajduje się piaszczysta plaża, która rozciąga się po horyzont.

R1HwMBGgJDZHl

Zdjęcie przedstawia morze z plażą, na której widać ludzi, natomiast po prawej stronie ukazuje się klif porośnięty roślinnością.

Gleby

W Polsce występują głównie gleby o małej i średniej żyzności. Wymagają one obfitego nawożenia organicznego i mineralnego oraz stosowania zabiegów agrotechnicznych.

Największą powierzchnie zajmują w Polsce gleby wykształcone na utworach polodowcowych, piaskach i glinach. Należą do nich m.in. gleby bielicowe, brunatne i płowe, obejmujące łącznie blisko 60% powierzchni kraju. Zajmują one rozległe tereny nizin środkowopolskich, Kotliny Sandomierskiej oraz pojezierzy: Mazurskiego i Pomorskiego. Natomiast żyzne gleby występują m.in. na terenach lessowych części Wyżyny Lubelskiej i Wyżyny Małopolskiej, skałach wapiennych Wyżyny Śląskiej i Wyżyny Krakowsko‑Częstochowskiej oraz na Kujawach. Należą do nich czarnoziemy, trudne w uprawie rędziny i czarne ziemie. Zajmują one łącznie niespełna 5% powierzchni kraju. W dolinach Biebrzy i Narwi, rzek pobrzeża Morza Bałtyckiego oraz na Polesiu Lubelskim pojawiają się gleby bagienne zajmujące 9% powierzchni. W dolinach rzek występują mady o zróżnicowanej, na ogół dobrej żyzności, zajmujące około 5% powierzchni kraju. Znajdują się one w szczególności na Żuławach Wiślanych. Słabo wykształcone gleby górskie występują głównie w wyższych partiach gór i charakteryzują się bardzo płytkim profilem - mogą na nich rosnąć tylko najmniej wymagające rośliny. Zajmują one około 2,5% powierzchni kraju i nie mają większego znaczenia gospodarczego. Na terenie miast i obszarów przemysłowych występują gleby antropogeniczne, które często są zanieczyszczone i zniszczone przez zabudowę i eksploatację przemysłową.

RO9wFUP54CHXL

Mapa przedstawiająca gleby Polski. Oznaczono je różnymi kolorami. Wyróżniono różne rodzaje i oznaczono je w legendzie, która znajduje się z lewej strony mapy: gleb bielicowych - kolor żółty, płowych - kolor piaskowy, brunatnych właściwych i kwaśnych - kolor brązowy i jasnoczerwony, czarnoziemy - kolor ciemnoniebieski, czarne ziemie - kolor ciemnozielony, mady - kolor jasnoniebiesko, gleby bagienne - kolor zielony, rędziny - kolor fioletowy, gleby inicjalne górskie - kolor szary i gleby antropogeniczne - kolor czerwony. W legendzie podzielono również gleby na strefowe i astrefowe. Do gleb strefowych zalicza się gleby bielicowe, płowe, brunatne właściwe i kwaśne oraz czarnoziemy. Do gleb astrefowych zalicza się czarne ziemie, mady, gleby bagienne, rędziny, inicjalne gleby górskie i gleby antropogeniczne. Występowanie gleb: gleby bielicowe - na terenie całej Polski, związane są z przebiegiem sieci hydrologicznej (rzek), gleby płowe - na terenie całej Polski, sąsiadują z glebami bielicowymi, gleby brunatne właściwe - głównie na północy kraju, gleby brunatne kwaśne - głównie na obszarze gór, czarnoziemy - na północ od Opola, na południowy wschód od Krakowa, na wschód od Rzeszowa oraz na wschodniej granicy Polski na wysokości Kielc, czarne ziemie - w obszarze Poznań‑Toruń‑Warszawa‑Łódź‑Poznań oraz na północ od Warszawy i południe od Wrocławia. mady - bezpośrednio sąsiadują z rzekami na terenie całej Polski, gleby bagienne - na północy i wschodzie kraju, w dolinach rzek oraz na północ od linii Zielona Góra‑Łódź, rędziny - na południe od Kielc oraz na wschód od Lublina, inicjalne gleby górskie - w Sudetach i Karpatach, gleby antropogeniczne - obszarowo w okolicy dużych miast: Katowic, Krakowa, Wrocławia, Warszawy, Lublina, Łodzi, Białegostoku, Torunia, Bydgoszczy, Poznania, Szczecina i Gdańska, mały obsza występuje także w południowo zachodnim obszarze Polski. U góry legendy znajduje się tytuł mapy "Polska gleby" oraz podziałka liniowa. Obok legendy po prawej stronie znajduje się mapa Polski z oznaczonymi glebami. Dookoła obszaru Polski wyznaczono jej sąsiadów i nazwy tych państw zapisano różową czcionką. Na mapie narysowano również siatkę kartograficzną, której wartości opisano dookoła mapy co jeden stopień.

Klimat

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego, pomiędzy klimatem umiarkowanym morskim na zachodzie a klimatem umiarkowanym kontynentalnym na wschodzie. Tylko w wyższych partiach Sudetów i Karpat występuje klimat górski. Zróżnicowanie klimatyczne Polski zaznacza się zarówno z zachodu na wschód, wraz ze wzrostem kontynentalizmu klimatu, jak i z północy na południe, w miarę oddalania się od Morza Bałtyckiego i wzrostu wysokości bezwzględnych.

Temperatura powietrza

Średnia roczna temperatura powietrza w Polsce wynosi około 8°C, przy czym występuje wyraźny jej spadek z zachodu na wschód kraju. Wynika to ze wzrostu kontynentalizmu klimatu w kierunku wschodnim i zaniku łagodzącego klimat wpływu morskich mas powietrza. Najwyższe średnie roczne temperatury powietrza występują na Nizinie Śląskiej w okolicach Wrocławia, Legnicy i Zielonej Góry (ponad 8,5°C) i w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej (ponad 8°C), najniższe w północno‑wschodniej Polsce w okolicy Suwałk (6,5°C) i w górach (Śnieżka 0,2°C, Kasprowy Wierch –0,8°C). Najcieplejszym obszarem Polski jest Nizina Śląska, która znajduje się pod przeważającym wpływem powietrza morskiego, natomiast najzimniejszym (poza górami) regionem jest Pojezierze Suwalskie, znajdujące się stosunkowo często pod wpływem arktycznych i kontynentalnych mas powietrza.

RDzN5rCIVQy7z

Mapa Polski pokazuje średnią roczną temperaturę powietrza w Polsce w latach 1991–2020. Południowy, niewielki kraniec Polski z Kasprowym Wierchem oraz południowo wschodni kraniec ze Śnieżką ma średnią roczną temperaturę ok. 5 stopni Celsjusza. W pasie na północnym wschodzie od Kętrzyna po Terespol średnia roczna temperatura wynosi 7 stopni Celsjusza. W kolejnym, ukośnie przebiegającym pasie od Bielska – Białej po Kołobrzeg średnia temperatura wynosi 8 stopni Celsjusza, a od centrum Polski do południowo‑zachodniej granicy średnia roczna temperatura wynosi 9 stopni Celsjusza. Tylko obszar sąsiadujący z Jelenią Górą i Kłodzkiem ma średnią roczną temperaturę od 7 do 8 stopni Celsjusza.

Na podstawie średnich dobowych temperatur powietrza klimatolodzy wyróżniają w Polsce sześć klimatycznych pór roku: przedwiośnie, wiosnę, lato, jesień, przedzimie i zimę. Czas trwania poszczególnych pór roku jest zróżnicowany regionalnie. Lato jest najdłuższe na Nizinie Śląskiej, Nizinie Szczecińskiej, Ziemi Lubuskiej i w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej. Z kolei zima trwa najdłużej na Pojezierzu Suwalskim. Na wybrzeżu wszystkie pory roku zaczynają się później, co ma związek z bliskością morza. W najwyższych partiach gór zima jest mroźna i długa, a termiczne lato w ogóle nie występuje.

W Polsce okres wegetacyjny, czyli okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 5°C, trwa od zaledwie 190 dni na Mazurach do ponad 220 dni na Dolnym Śląsku i w zachodniej części kraju. W górach jego długość wynosi 100–150 dni.

Opady atmosferyczne

Średnia roczna suma opadu w Polsce wynosi około 600 mm i wykazuje znaczną zmienność przestrzenną. Małe opady występują w centralnej, równinnej części kraju (zwłaszcza na nizinach Południowowielkopolskiej, Środkowomazowieckiej, Południowopodlaskiej i na Polesiu), pozbawionej większych wzniesień, stanowiącej barierę dla przemieszczających się mas powietrza i sprzyjającej występowaniu opadów. Najmniej opadów otrzymują wschodnia część Wielkopolski i Kujawy, co jest spowodowane ich położeniem w tzw. cieniu opadowym Pojezierza Pomorskiego, stosunkowo płaskim ukształtowaniem terenu czy brakiem bliskości większych zbiorników wodnych, które mogłyby zapewniać odpowiednią wilgotność powietrza. Roczne sumy opadu nie przekraczają tu 500 mm, a w szczególnie suchych latach wynoszą około 300 mm. Natomiast obszary Pojezierza Mazurskiego i Pomorskiego otrzymują 600–700 mm opadów. Najwyższe roczne sumy opadów (800–2 000 mm) występują na obszarach górskich i podgórskich – w Karpatach i Sudetach – co wynika m.in. przestrzennego układu form rzeźby, ekspozycji stoków oraz wysokości nad poziomem morza.

Rbp3FU0xG9mxc

Mapa Polski przedstawiająca średnie roczne sumy opadów w milimetrach w latach 1991‑2020. Wartości oznaczono kolorami, od jasnozielonego dla najniższych (poniżej 550 mm) do fioletowego w przypadku najwyższych (ponad 1650 mm). Najwyższe opady w Polsce występują w górach. Sumą opadów powyżej 650 mm cechują się również obszary wybrzeża Bałtyckiego, od Kołobrzegu po Hel. Wyższe opady występują również obszarowo nad warmią i mazurami, w szczególności w okolicy Olsztyna i Elbląga. Reszta kraju cechuje się sumą opadów poniżej 650 mm. Najniższa suma opadów występuje w centralnej Polsce, na obszarze Wielkopolski i Kujaw. Nad mapą znajdują się dwa tytuły po prawej stronie jest napis suma opadów atmosferycznych, po lewej Rok 1991‑2020. Na mapie jest siatka kartograficzna na której oznaczono wartości południków i równoleżników co jeden stopień. W lewym dolnym rogu znajduje się skala liniowa.

Wiatr

Charakterystyczną cechą klimatu Polski jest znaczna zmienność kierunków wiatrów. W zachodniej i środkowej części kraju przeważają wiatry zachodnie (40–60%). We wschodniej Polsce ich częstość maleje, rośnie zaś udział wiatrów wschodnich (15–30%). Na większości obszaru prędkość wiatru nie przekracza 4 m/s. Niskimi prędkościami wiatru, pon. 3 m/s, charakteryzuje się niemal cała wyżynna część Polski, zwłaszcza Wyżyna Małopolska. Wiatry o prędkościach przekraczających 4 m/s, a lokalnie nawet ponad 20 m/s, występują w pasie wybrzeża, na Pobrzeżu Słowińskim i Kaszubskim, na Suwalszczyźnie, w Beskidzie Śląskim i Żywieckim w Bieszczadach oraz w centralnej, nizinnej części kraju. Średnia prędkość wiatru wynosi 2,8 m/s w porze letniej i 3,8 m/s w zimie.

Rrsd1xvWgaapD

Mapa Polski przedstawiająca średnią roczną prędkość wiatru na wysokości dziesięciu metrów nad poziomem gruntu w metrach na sekundę. Największa prędkość nad morzem, najmniejsza na południu, w centrum nieco większa niż poza obszarem rozciągającym się w pasie od Poznania do Warszawy. Mapa pokryta siatką południków i równoleżników co jeden stopień.

Na terenach górskich kierunki i siła wiatru zależą natomiast od ukształtowania terenu i różnic wysokości. Charakterystyczny dla Karpat i Sudetów jest porywisty, ciepły i suchy wiatr halny. Z kolei wiatrem wiejącym w strefie wybrzeża oraz w sąsiedztwie dużych jezior jest bryza. Wiatr ten zmienia swój kierunek w ciągu doby i ma z reguły zasięg 20–30 km od linii brzegowej.

Wody

Pod względem hydrograficznym 99,7% obszaru Polski leży w zlewisku Morza Bałtyckiego, w tym 55,7% przypada na dorzecze Wisły, 33,9% na dorzecze Odry, 9,3% na bezpośrednie zlewisko Morza Bałtyckiego, natomiast 0,8% na dorzecze Niemna. Do Morza Czarnego wody odpływają za pośrednictwem Dniestru (górny bieg Strwiąża) i Dunaju (górny bieg Czarnej Orawy), do Morza Północnego za pośrednictwem Łaby (górne biegi Izery i Orlicy w Sudetach).

RZdOrOzyvVFIt

Mapa Polski z oznaczonymi na niej zlewiskami i dorzeczami. Do zlewiska Morza Bałtyckiego należy dorzecze Wisły, Odry, rzek przymorza, dorzecze Pregoły, Niemna. W skład zlewiska Morza Czarnego wchodzi dorzecze Dunaju, Dniestru, Dniepru. W skład zlewiska Morza czarnego wchodzi dorzecze Łaby. Działy wodne oznaczono czarnymi liniami.

Do największych pod względem długości rzek Polski należą: Wisła, Odra, Warta, Bug, Narew, San, Noteć, Pilica, Wieprz i Dunajec. Rzeki są zasilane głównie przez opady i topniejącą pokrywę śnieżną. W związku z tym wysokie stany wód występują zwykle dwa razy w roku – na wiosnę, w okresie zaniku pokrywy śnieżnej i lodowej (wysoki stan wód występuje wtedy głównie na nizinach), i w lecie, w czasie największych opadów (wysoki stan wód występuje wtedy głównie w rzekach górskich). Najniższe stany wód występują zwykle w okresie od sierpnia do października na obszarze całej Polski i w zimie w Sudetach, Karpatach i na Wyżynie Lubelskiej. Najmniejsze wahania stanów wody mają rzeki pojezierzy (2–3 m), największe mają natomiast duże rzeki górskie (6–9 m).

W Polsce jest ok. 9 300 jezior o powierzchni większej niż 1 ha. Zajmują one łącznie 3,2 tys. kmIndeks górny 2² (ok. 1% pow. kraju). Jeziora mają różne pochodzenie i są rozmieszczone nierównomiernie. Zdecydowana większość (83%) jest pochodzenia polodowcowego i występuje głównie na pojezierzach: Mazurskim, Pomorskim, Wielkopolskim, Lubuskim. Najczęściej są to jeziora morenowe. W Tatrach i Karkonoszach występuje kilkanaście jezior powstałych w wyniku działalności lodowców górskich (Morskie Oko, Czarny Staw pod Rysami, Mały Staw). Oprócz nich na terenie Polski znajdują się m.in. jeziora przybrzeżne (Łebsko, Gardno), zakolowe (starorzecza) występujące w dolinach większych rzek, krasowe (Pojezierze Łęczyńsko‑Włodawskie) oraz deltowe (Dąbie przy ujściu Odry, Druzno przy ujściu Wisły). Oprócz naturalnych zbiorników wodnych istnieją też sztuczne, utworzone na rzekach poprzez budowę zapór. W Polsce jest ich około 100 o łącznej pow. 450 kmIndeks górny 2² i pojemności 3,6 kmIndeks górny 3³.

Bagna i torfowiska zajmują ok. 18 tys. kmIndeks górny 2², czyli około 6% powierzchni kraju, i magazynują ok. 23 kmIndeks górny 3³ wody. Największe występują w północno‑wschodniej części Polski w dolinie Biebrzy i Narwi oraz na Polesiu i przy ujściu Warty.

RYN8kHRgHjU2u

Zdjęcie lotnicze doliny Wisły. Rzeka szeroko rozlewa się, gdzieniegdzie na niej piaszczyste wyspy, brzegi pokryte lasem liściastym, a dalej pola uprawne.

RBCuHEgap038x

Lotnicza fotografia doliny rzeki. Dookoła płaski, rozległy teren pokryty lasami i polami uprawnymi.

RCzpqxKgWFCwS

Fotografia płynącej rzeki o szerokim, łagodnym nurcie. Brzegi porośnięte trawami oraz drzewami liściastymi oraz krzewami. Na pierwszym planie na rzece pływający łabędź.

RZ4ENFlHgGc4G

Zdjęcie szeroko rozlewającej się rzeki. Woda stojąca, brzegi pokryte gęstymi zaroślami i lasem.

R1KR7v621yiCS

Zdjęcie niewielkiego jeziora otoczonego lasami mieszanymi.

RKNXiegcmIBd1

Fotografia bardzo rozległego jeziora. Dookoła w oddali brzegi pokryte drzewami. Na pierwszym planie niewielkie łódki.

RdrWFHtUMgWl5

Fotografia jeziora otoczonego wysokimi, stromymi, skalistymi szczytami górskimi. W dolnych partiach pokryte drzewami, w górnych brak roślinności.

RcVsxw8yxu0Cf

Fotografia jeziora otoczonego wzniesieniami pokrytymi trawami, krzewami, gdzieniegdzie małymi drzewami. Na pierwszym planie z wody wystają pojedyncze głazy.

R1TLRuzwRzLas

Fotografia rozległego jeziora o nierównomiernej linii. Jezioro otoczone gęstymi zaroślami i drzewami. Woda spokojna, stojąca. Na drugim planie zadrzewione wzniesienia.

Roślinność

Na obszarze Polski występuje ponad 2 300 gatunków roślin naczyniowych, ok. 600 gatunków mchów, 250 gatunków wątrobowców, 1 600 gatunków porostów. Współczesna flora Polski należy do strefy lasów liściastych i mieszanych. Przed wiekami lasy porastały blisko 75% powierzchni kraju. Dziś zajmują 9 464,2 tys. ha (29,6% powierzchni kraju) i mają znacznie zmieniony skład gatunkowy wskutek gospodarki leśnej, kiedy to w ramach zalesień tworzono monokultury sosnowe lub świerkowe, zaspokajające duże zapotrzebowanie przemysłu na drewno. Dlatego dominują w nich gatunki iglaste, głównie sosna, modrzew, świerk i jodła. Wśród gatunków liściastych przeważają dęby, jesiony, klony, jawory, wiązy, a także brzozy, buki, olchy, topole, graby, osiki, lipy i wierzby. Gatunkiem przeważającym na terenach nizinnych i wyżynnych jest sosna, a na obszarach górskich świerk i buk.

RD4nZkU4bbjGW

Mapa Polski prezentująca powierzchnię lasów w dziesiątym wieku. Kontury państwa oznaczono kolorem granatowym, lasy kolorem zielonym, obszary niezalesione kolorem kremowym. Zdecydowana większość powierzchni to obszary zalesione. Obszary bez lasów rozciągają się głównie wzdłuż największych rzek, a także wokół części jezior w północno wschodniej części kraju.

R1LXtUDwvofLC

Mapa Polski z zaznaczonymi na zielono lasami, rozsianymi na obszarze całego kraju. Najwięcej obszarów oznaczonych kolorem zielonym można zauważyć na terenie województwa lubuskiego, pomorskiego, zachodniopomorskiego, podkarpackiego. Najmniej w centrum Polski i na Żuławach Wiślanych.

Naturalne zwarte kompleksy leśne, będące pozostałością dawnych puszcz, zajmują niespełna 10% powierzchni i na ogół są objęte różnymi formami ochrony przyrody (rezerwaty, parki narodowe, obszary Natura 2 000 i in.). Do największych naturalnych kompleksów leśnych w Polsce należą m.in. Bory Dolnośląskie (ponad 1 500 kmIndeks górny 2²), Puszcza Solska (1 240 kmIndeks górny 2²), Bory Tucholskie (ok. 1 200 kmIndeks górny 2²), Puszcza Augustowska (1 140 kmIndeks górny 2²), Puszcza Knyszyńska (839 kmIndeks górny 2²), Puszcza Białowieska (w Polsce ok. 580 kmIndeks górny 2²) i wiele innych. Przetrwały one, poza nielicznymi wyjątkami, na mało żyznych piaszczystych glebach lub na glebach górskich nieprzydatnych do uprawy rolniczej.

Przez teren Polski przebiega granica występowania wielu gatunków drzew, m.in. jodły, cisa, świerka, modrzewia i buka.

RdJfdlPpBsH3C

Ilustracja przedstawia zasięgi wybranych gatunków drzew w Polsce. Przedstawiona jest mapa konturowa z zaznaczonymi nieregularnymi, kolorowymi liniami stanowiącymi granicę występowania określonych rodzajów drzew. Obok mapy umieszczona jest legenda. Zasięg występowania buka europejskiego wyznacza czerwona linia, jarzębu szwedzkiego żółta linia, dębu bezszypułkowego pomarańczowa linia, sosny zwyczajnej jasnozielona linia, świerka europejskiego brązowa linia, jodły europejskiej ciemnozielona, a cisu europejskiego fioletowa linia. Obszary występowania buka europejskiego obejmuje zachodnią część Polski, linia poprowadzona jest od północnej granicy Polski, na wysokości 21 południka przechodzi na południe, następnie łukiem schodzi na południowy zachód i na wysokości 52 równoleżnika ponownie przechodzi na wschód i na wysokości 20 południka schodzi na północ, kończąc się na granicy Polski blisko 50 równoleżnika. Zasięg występowania jarząbu szwedzkiego obejmuje głównie północ kraju, na brzegu Morza Bałtyckiego powyżej 54 równoleżnika. Dąb bezszypułkowy występuje na terenie prawie całej Polski, oprócz terenów północno wschodniej Polski, linia zasięgu wychodzi od północnej granicy naszego kraju na wysokości 20 południka i przechodzi na południowy wschód zamykając obszar występowania poniżej 53 równoleżnika na wschodniej granicy kraju. Sosna zwyczajna występuje tylko w południowo wschodniej Polsce, na niewielkim obszarze poniżej 50 równoleżnika i pomiędzy 21 a 23 południkiem. Świerk europejski występuje w południowej Polsce omijając obszar występowania sosny zwyczajnej i zamykając go od północy linią położoną na 52 równoleżniku oraz w północno wschodniej Polsce pokrywając obszar od 19 do 24 południka i ponad 53 równoleżnikiem. Jodła europejska obejmuje obszar południowej Polski poniżej 52 równoleżnika. Cis europejski występuje w trzech obszarach, na południu Polski obejmuje obszar Sudetów, oraz obszar od 18 do 23 południka i poniżej 52 równoleżnika oraz obszar na południu Polski od 14 do 23 południka i powyżej 53 równoleżnika. Na mapie znajduje się siatka kartograficzna na której opisano wartości południków i równoleżników. Obok mapy po prawej stronie znajduje się legenda. W dolnym prawym rogu znajduje się podziałka liniowa.

Najpospolitszymi zbiorowiskami leśnymi w Polsce są dziś lasy iglaste (bory) i mieszane. Wielogatunkowe lasy liściaste występują na żyźniejszych glebach. Są to głównie lasy dębowo‑lipowo‑grabowe (tzw. grądy) i bukowe (buczyny). Na terenach podmokłych, w dnach dolin rzecznych i zabagnionych obniżeń pojawiają się lasy z olchą, topolą, wierzbą, wiązem i jesionem (tzw. lasy łęgowe) i olsy, w których gatunkiem dominującym jest olsza lub brzoza. Zobacz na mapie, jakie typy lasów występują na terenie Polski.

R1DMCNngHpxkm

Ilustracja przedstawia mapę Polski . Na mapie kolorami zaznaczono trzy główne typy lasów, łąki i pastwiska, grunty orne, tereny miejskie i przemysłowe oraz tereny podmokłe. Większą część Polski zajmują grunty orne oznaczone kolorem żółtym. W dolinach rzek i na pojezierzach występują lasy iglaste, gdzieniegdzie lasy liściaste. Na terenach górskich występują lasy mieszane. W rejonie dużych miast oznaczono tereny miejskie i przemysłowe. Najwięcej łąk i pastwisk występuje w północno‑wschodniej części Polski. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie. Opisano główne rzeki i morze. Mapa pokryta jest siatką równoleżników i południków. Dookoła mapy jest biała ramka, w której opisane są współrzędne geograficzne co jeden stopień. Po lewej stronie mapy w legendzie umieszczono siedem kolorowych prostokątów, które opisano. Wydzielono trzy rodzaje lasów: iglasty, mieszany i liściasty oraz łąki i pastwiska, grunty orne, tereny miejskie i przemysłowe oraz tereny podmokłe.

Bory, czyli lasy iglaste, występują na terenie całego kraju, od pobrzeża Bałtyku, przez pas nizin i wyżyn, aż do piętra regla górnego. Rosną z reguły na glebach słabych, które w przeszłości nie zostały wykorzystane rolniczo. Drzewostan budują przede wszystkim sosna zwyczajna i świerk pospolity, niekiedy z udziałem jodły pospolitej i modrzewia polskiego (w granicach zasięgu). Warstwa runa jest bardzo uboga, występują w niej mchy, porosty, wrzosy, drobne krzewinki (borówka czarna, borówka brusznica) z niewielkim udziałem roślinności zielnej. Największe kompleksy borów występują w obrębie Borów Tucholskich, Borów Dolnośląskich (największego kompleksu leśnego w Polsce), Puszczy Kurpiowskiej, Puszczy Białej, Puszczy Augustowskiej, Puszczy Solskiej, Puszczy Piskiej, Puszczy Noteckiej i in.

Lasy mieszane, w których współwystępują gatunki iglaste i liściaste, występują w całej Polsce, od pobrzeży, po górną granice regla dolnego. Dominującym gatunkiem w drzewostanie jest sosna zwyczajna. Gatunkami domieszkowymi są m.in.: świerk, dąb, buk, jodła, rzadziej modrzew, topola, brzoza, grab, lipa, klon i in. W podszycie występują: kruszyna, leszczyna, jarząb (jarzębina) i trzmielina, a w runie m.in.: borówka, konwalia, malina, orlica. Bory mieszane występują m.in. w granicach Puszczy Kozienickiej, Puszczy Niepołomickiej, Puszczy Rominckiej, Puszczy Boreckiej, Puszczy Augustowskiej.

Grądy rosną na żyznych, zasobnych w składniki pokarmowe glebach we wszystkich regionach Polski, do wysokości 400—500 m n.p.m. W związku z tym obszary pierwotnie zajmowane przez grądy dziś w ogromnej większości są wykorzystywane jako pola uprawne. Skład gatunkowy grądów jest bogaty i różnorodny. W drzewostanie dominują dąb, grab, lipa, klon, czasem także wiąz i buk. Wśród krzewów dominuje leszczyna, trzmielina, wiciokrzew. Runo składa się z licznych gatunków roślin zielnych, takich jak: gajowiec żółty, podagrycznik, kopytnik, miodunka, czworolist, niecierpek, zawilec i wiele innych. Jedne z najlepiej zachowanych lasów liściastych występują w Puszczy Białowieskiej.

Lasy łęgowe porastają doliny rzeczne. W drzewostanie występują m.in.: dąb i jesion z domieszką wiązu, topoli, olszy, brzozy, a także jaworu, klonu i lipy. Bujnie rozwinięta jest także warstwa krzewów, w której występuje m.in. czeremcha, dereń, leszczyna, trzmielina. W dnie lasów łęgowych pojawia się m.in.: podagrycznik, kostrzewa, pokrzywa, wiązówka i bluszczyk. Najlepiej zachowane fragmenty lasów łęgowych występują w dolinach Odry, Warty, Sanu, Narwi, Bugu i dolnej Wisły oraz na Żuławach Wiślanych.

Krajobraz leśny – galeria zdjęć

R12WbQuCCCXva

Fotografia ukazuje wnętrze lasu. Na pierwszym planie znajdują się cienkie pnie sosnowe, pomiędzy nimi rosną małe krzewiaste drzewka.

RCdnyv2vCWkdk

Fotografia ukazuje wnętrze lasu. Na pierwszym planie znajdują się pnie świerkowe. Dokoła nich porastają niższe drzewa iglaste. Pomiędzy drzewami znajduje się wydeptane runo leśne.

RoTsa1AMb6isv

Fotografia ukazuje wnętrze lasu. Na pierwszym planie znajduje się porośnięta trawą polana, za nią rosną drzewa liściaste i iglaste. Pomiędzy pniami drzew rosną niższe drzewa liściaste i iglaste.

RPwUpaFpFl16Q

Fotografia ukazuje wnętrze lasu. Na pierwszym planie znajduje się przewrócone drzewo porośnięte mchem. Wnętrze pnia tego drzewa jest puste. Na drugim planie widoczne są pnie rosnących drzew. Przewrócone drzewo znajduje się wśród niskiej krzaczastej roślinności w skład której wchodzą paprocie. W prawym dolnym rogu fotografii wystaje, pokryty mchem fragment ściętego drzewa.

R1YWY9ayIM2YK

Fotografia ukazuje wnętrze lasu. Na pierwszym planie znajdują się cienkie pnie drzew liściastych. Runo leśne to głównie suche liście drzew.

RWPMGRKPNs0pr

Fotografia ukazuje wnętrze lasu. Na pierwszym planie znajdują się cienkie pnie drzew, Dookoła nich rosną niższe drzewa liściaste. Runo leśne pokryte jest małymi zielonymi liściastymi roślinami. W runie znajduje się pokryty mchem obcięty pień drzewa.

RyqJGmrmiFB4p

Fotografia ukazuje rzekę płynącą przez las. W centralnej części fotografii, nad potokiem, znajduje się przewrócone drzewo. Na brzegach potoku porastają niskie paprocie, drzewa i gałęzie.W tle rośnie las.

RtYlIoN0YS9ks

Fotografia ukazuje rzekę Bug. Nad korytem, na brzegach porasta gęsty las liściasty. W tle więcej terenów zadrzewionych.

R1MVsP8vznBul

Fotografia ukazuje wnętrze lasu. Na pierwszym planie, pomiędzy pniami znajduje się podmokły bagnisty obszar. Pomiędzy pniami znajdują się obumarłe drzewa porośnięte mchem i podobnymi roślinami.

R3HHAiksoHPXT

Fotografia ukazuje wnętrze lasu. Na pierwszym planie znajdują się młode brzozy, w tle starsze drzewa o białych pniach. Pomiędzy drzewami zarośnięte trawiastą roślinnością bagno.

RMONejefT8omQ

Film nawiązujący do treści materiału

Film nawiązujący do treści materiału

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RMONejefT8omQ

Film nawiązujący do treści materiału

Słownik

Ćwiczenia

1

Ćwiczenie 2

Opisz czynnik, który miał największy wpływ na powstanie widocznego na zdjęciu krajobrazu.

RGo45fjWovWbu

Ilustracja

Opisz czynnik, który miał największy wpływ na powstanie krajobrazu składającego się z rozległych, lekko pofalowanych terenów z niewielkimi pagórkami.

R1SvHKt29nsbo

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Krajobraz ten przedstawia wpływ działania moreny dennej.

Pokaż odpowiedź

Czynnikiem kształtującym przedstawiony na fotografii krajobraz była działalność lądolodu. Widocznie pofalowana rzeźba terenu jest efektem działania moreny dennej lodowca.

1

Ćwiczenie 5

Przeanalizuj zdjęcia przedstawiające różne krajobrazy, a następnie opisz, który został zmieniony przez działalność człowieka. Uzasadnij swój wybór.

RUHXd8X4leavc

Fotografia A

R16Ga9BVnZKlr

Fotografia B

RrwDkc1vAIcRN

Fotografia C

RDmrwLyr2JByC

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Krajobraz zmieniony przez człowieka nosi ślady użytkowania rolniczego ziemi.

Pokaż odpowiedź

Krajobraz, który został zmieniony przez człowieka, przedstawia fotografia A. Fotografie B i C przedstawiają krajobraz niezmieniony. Na fotografii A ukazane są pola uprawne. Człowiek zmienia ten krajobraz poprzez selektywny dobór roślin przynoszących mu korzyści wpływając na fizjonomię tego terenu.

Podaj przykład krajobrazu w Polsce, który został zmieniony przez działalność człowieka.

Rs6yVW2jRcEX7

Pokaż podpowiedź

Pokaż podpowiedź

Krajobraz zmieniony przez działalność człowieka to np. krajobraz miejski lub rolniczy.

Pokaż odpowiedź

Pokaż odpowiedź

Przykładowa odpowiedź:

Krajobraz zmieniony przez działalność człowieka występuje np. w Warszawie lub na Wyżynie Lubelskiej.

Notatnik

Bibliografia

Maciejowski W., Uliszak R., [red.], (2000), Atlas Polski. Encyklopedia geograficzna świata, Kraków: Opres.

Richling A., Ostaszewska K., (2005), Geografia fizyczna Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Starkel L. [red.], (1991), Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Starkel L., [red.], (1999), Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.