Przyroda nie wytwarza śmieci. Wszystkie szczątki, odchody, a nawet pyły i muł rzeczny podlegają cyklicznym przemianom nazywanym krążeniem materii. Jedynie człowiek produkuje odpady, których przyroda nie może przetworzyć lub trwa to niezmiernie długo.

R1ug059I71HOd1

Na ziemi w lesie leży mnóstwo porozrzucanych śmieci – plastikowych butelek, kolorowych folii, słoików, puszek. Jest to nielegalne wysypisko śmieci.

1. Wytwarzanie odpadów komunalnych

Śmieci otaczają nas wszędzie. Wyrzucane są z aut i pociągów i gromadzą się wzdłuż dróg. Odpady, w tym także zużyte meble, sprzęt elektroniczny, opony czy gruz, celowo są wywożone do lasów, na pobocza dróg, wrzucane do stawów i jezior. W miastach chodniki pokryte są zużytą gumą do żucia, opakowaniami po słodyczach, butelkami, papierami, niedopałkami papierosów. Śmieci szpecą otoczenie, są źródłem skażeń środowiska, a niektóre, jak np. torebki foliowe czy guma do żucia, stanowią śmiertelne zagrożenie dla zwierząt.

RELn2tYzjtjxS1

Fotografia przedstawia krajobraz z górami w tle. Na pierwszymplanie mnóstwo leżących na ziemi śmieci. Są to odpady domowe, mebelki, zabawki, plastikowe części, nadpalone przedmioty. Widok robi przygnębiające wrażenie. Dlaczego wokół nas jest tyle śmieci?

Przeciętny Polak wytwarza rocznie około 300 kg odpadów komunalnych, czyli odpadów wytwarzanych w gospodarstwach domowych. W skali kraju stanowi to 12 mln ton w ciągu roku. W zamożnych krajach śmieci powstaje więcej niż w ubogich, gdzie rzeczy są używane długo, naprawiane w razie potrzeby lub rozbierane w celu ponownego użycia ich składników. Cechą rozwiniętych społeczeństw jest nadmierna konsumpcja: kupowanie przedmiotów jednorazowego użytku, towarów niepotrzebnych oraz szybkie zastępowanie posiadanych przedmiotów innymi – nowszymi i modniejszymi – mimo że stare dobrze spełniają swą podstawową funkcję. Inną przyczyną wielkiej ilości śmieci jest wielość opakowań, a kolejne przyczyny to nieskuteczna segregacjasegregacja odpadówsegregacja, przetwarzanie i zagospodarowywanie odpadów.

2. Problem – opakowania

Niemal wszystko, co wytwarzamy i kupujemy, jest zapakowane. Opakowania w krótkim czasie po zakupie produktu stają się niepotrzebne. Jednak producenci prześcigają się w wytwarzaniu opakowań o dużych powierzchniach, na których mogą wyeksponować informacje o ich zawartości i zachęcić do zakupu. Często jeden produkt ma kilka opakowań, z których zwykle wszystkie, poza pierwszym, są zbędne. Tak pakowane są często kosmetyki. Na przykład perfumy lub kremy zwykle są zamknięte w szklanym pojemniku zapakowanym w duży kartonik owinięty folią, a do tego sprzedawca dodaje małą torebkę z logo sklepu lub producenta. Opakowania przynoszą zyski producentom, gdyż spełniają funkcje reklamowe. Konsumenci płacą za nie i ponoszą koszty ich utylizacjiutylizacja odpadówutylizacji. Należy pamiętać, że wybory, jakich dokonują kupujący w sklepach, są formą głosowania: jeśli wybieramy energochłonne i nieprzyjazne środowisku produkty, to znaczy, że je akceptujemy. Należy więc oczekiwać, iż na rynku pojawi się ich jeszcze więcej.

Rod7Zw7J21aGT1

Fotografia przedstawia produkty z niepotrzebnymi opakowaniami - widać serki w plastikowych pojemnikach dodatkowo owinięte kartonową banderolą oraz krem do twarzy, jego kartonik i folię.

Często dla wygody kupujemy napoje w butelkach bezzwrotnych, które po jednokrotnym użyciu wyrzucamy. Plastik, z którego są wykonane, jest jednak szczególnie uciążliwym odpadem, gdyż w przyrodzie rozkłada się kilkaset lat (a może i dłużej, czego nie wiemy z uwagi na stosunkowo krótką obecność tworzyw sztucznych w naszym życiu), a produkty jego rozkładu, np. różne związki toksyczne, przenikają do gleby i wód. Odpady plastikowe bywają też spalane w domowych piecach, co powoduje uwalnianie do atmosfery wielu trujących substancji, takich jak chlor, metale ciężkiemetale ciężkiemetale ciężkie, dioksynydioksynydioksyny. Wiele z tych spalin wywołuje uczulenia i podrażnienie dróg oddechowych.

Niektórzy producenci wytwarzają opakowania, które szybko ulegają rozkładowi w przyrodzie, czyli biodegradacji.biodegradacjabiodegradacji. Należy do nich na przykład papier. Robiąc zakupy, trzeba zwracać uwagę na oznaczenia opakowań informujące, czy nadają się one do ponownego wykorzystania, recyklingu czy też ulegają biodegradacji.

3. Utylizacja odpadów

Część odpadów po przetworzeniu może jako surowiec wtórny zostać wykorzystana do wyrobu różnych przedmiotów. Do utylizacji nadaje się makulatura, która służy na przykład do wyrobu papieru toaletowego, opakowań, tektury falistej, nowego papieru. Dzięki niej oszczędzamy surowiec pierwotny, jakim jest drewno. Jedna tona makulatury zastępuje 17 drzew.

Plastikowe butelki po napojach (PET) mogą posłużyć do produkcji folii, mebli, olejów opałowych oraz włókien, z jakich tworzy się tkaniny, np. polar. Plastiki spalane w bardzo wysokiej temperaturze (w spalarni odpadów) są źródłem energii elektrycznej i cieplnej. Stłuczka szklana jest ponownie przetapiana i wykorzystywana do produkcji opakowań szklanych. Podobnie przetwarzane są metale – aluminium, żelazo, miedź. Dzięki recyklingowirecyklingrecyklingowi metali ograniczamy wydobycie surowców oraz powstawanie odpadów kopalnianych.

RjfCbA0wb8xEC1

Znak 1.: zielone strzałki ułożone w trójkąt - znak produktów przeznaczonych do ponownego przetworzenia; znak 2. 2 zielone strzałki skierowane w prawo i lewo - oznaczenie pojemników do ponownego wykorzystania; znak 3: symbolicznie przedstawiona roślina - oznaczenie produktów do kompostowania.

4. Inne sposoby wykorzystania odpadów

Odpady pochodzenia organicznego, takie jak resztki żywności, skoszona trawa, opadłe liście, słoma, trociny, mogą być kompostowane. Składa się je na pryzmy, zapewniając poszczególnym warstwom dostęp tlenu. Wtedy mikroorganizmy glebowe szybciej dokonują rozkładu takich szczątków i przetwarzają je na nawóz. Niektóre mikroorganizmy podczas fermentacji odpadków wytwarzają gaz opałowy – metan. Powstaje on na wysypiskach odpadów, w oczyszczalniach ścieków, w stertach nawozu i kompostu. Na niektórych wysypiskach montowane są instalacje odgazowywania, niekiedy połączone z systemami odzyskiwania metanu z biogazubiogazbiogazu. Zjawisko produkcji metanu podczas fermentacji szczątków organicznych jest też wykorzystywane w biogazowniach, czyli instalacjach służących do produkcji metanu, mogącego służyć jako źródło energii. Substratem w biogazowniach mogą być organiczne składniki odpadów komunalnych, odpady rolnicze czy osady ściekowe z oczyszczalni ścieków.

Wiele odpadów jest poddawanych spalaniu w spalarniach śmieci. Taka utylizacja jest procesem kosztownym, ale szybszym niż recykling czy kompostowanie na rosnących wciąż składowiskach. W spalarni, w temperaturze 1100⁰C, odpady są rozkładane na składniki względnie bezpieczne dla środowiska. Niewielkie ilości szkodliwych substancji są zatrzymywane przez systemy filtrów i unieszkodliwiane. Popioły zagospodarowywane są do produkcji materiałów budowlanych. Spalanie śmieci dostarcza też energii. Spalarnie spełniają bardzo wysokie normy bezpieczeństwa.

RnZCd4bsjCMBo1

Fotografia przestawia zabudowania spalarni śmieci w Osace(Japonia). Budynki są pomalowane w różne wzory i kolory. Z prawej wysoki niebieski komin, ozdobiony czerwonymi liniami i okienkami. U góry duża, złocista kopuła. Spalarnia wygląda estetycznie.

Część odpadów komunalnych składowana jest na wysypiskach. Wiele wysypisk to po prostu zagłębienia terenu lub wyrobiska kopalniane, do których latami zrzucano różne odpady. Brak izolacji od środowiska powoduje, że szkodliwe substancje są wymywane przez wodę i przemieszczają się do gleby i cieków, a do atmosfery przedostają się pyły oraz gazy, w tym metan. Zanieczyszczeniom ulega także obszar wokół wysypiska – pewna część odpadów jest wynoszona przez wiatr poza jego teren. Znakomitym tego przykładem są foliowe torebki, które można zobaczyć w koronach drzew w promieniu nawet kilku kilometrów od miejsca gromadzenia odpadów. Ponadto wysypiska zamieszkiwane są przez liczne populacje gryzoni, uciążliwe dla środowiska i mieszkających w pobliżu ludzi. Kolejną wadą wysypisk jest to, że zajmują wielkie powierzchnie, a wartość terenów sąsiednich spada, gdyż nikt nie chce mieszkać, pracować ani prowadzić uprawy roli w ich pobliżu.

Składowanie odpadów na wysypiskach podlega restrykcyjnym ograniczeniom prawnym. Składowiska bezpieczne dla środowiska muszą być szczelne i trwałe, gdyż będą służyły kilkadziesiąt lat. Nie mogą też wydzielać uciążliwych zapachów ani toksycznych substancji. Od roku 2025 roku w całej Unii Europejskiej zacznie obowiązywać zakaz składowania na wysypiskach odpadów nadających się do recyklingu i odzysku.

5. Segregacja odpadów

Aby łatwiej poradzić sobie z problemem śmieci, bezwzględnie trzeba je segregować. Dlatego oddzielnie zbiera się papier, plastik, metale, szkło, resztki organiczne oraz odpady niebezpieczne, takie jak zużyte baterie, świetlówki, sprzęt elektroniczny, chemikalia. Dzięki selektywnej zbiórce część odpadów zostanie wykorzystana jako surowce wtórne, część spalona. Celem gospodarki odpadami jest doprowadzanie do takiej sytuacji, by jak najmniej odpadów było składowanych.

R1Gm4EHfCnvb01

Fotografia przestawia dwa pojemniki do selektywnej zbiórki odpadów. Pojemniki stoją w wydzielonym miejscu przy ulicy. Z lewej duży zielony kontener z dwoma okrągłymi otworami u góry. Pod nimi pionowo napisy SZKŁO. Obok siatkowy pojemnik na plastikowe opakowania. Na górze siatki ma okrągły otwór. Znajdują się w nim głównie butelki po napojach.

W zależności od firmy odpowiadającej za wywóz śmieci z gospodarstw domowych sposoby segregacji odpadów mogą się nieco różnić. Podstawowe zasady segregacji są jednak podobne. I tak odpady umieszczamy w następujących pojemnikach:

• pojemnik na papier; umieszczamy w nim papier bez zszywek, folii i spinaczy, gazety, zniszczone książki, tekturę, kolorowe czasopisma i ulotki; nie można do niego wkładać zatłuszczonego papieru, pieluch, tapet, worków po materiałach budowlanych, kartonów po sokach i mleku;

• pojemnik na plastiki i aluminium; gromadzimy w nim puszki i butelki, które przed włożeniem należy zgnieść; umieszczamy tu butelki PET, kartony po mleku i sokach, folie, torebki foliowe; nie można tu wkładać puszek po farbie, opakowań po aerozolach, butelek po oleju, jednorazowych naczyń, plastikowych mebli czy zabawek;

• pojemnik na szkło bezbarwne i kolorowe w postaci butelek i słoików; nie należy do nich wkładać szyb okiennych, luster, szkła żaroodpornego, kryształów, ceramiki, żarówek, opakowań po lekach;

• w pojemniku na odpady zmieszane, gdzie zbieramy odpady organiczne oraz wszystkie te, które nie mogą zostać poddane recyklingowi.

  R1UuMJruL42GP1

  infografika przedstawia zalecenia, jak ograniczyć ilość odpadów: Jak ograniczyć ilość śmieci? iidąc na zakupy weź trwałe torby, zrezygnuj z torebek foliowych, zrezygnuj z przedmiotów jednorazowego użytku, takich jak długopisy, grille, zapalniczki, wybieraj produkty w oszczędnych, niezbędnych opakowaniach, wybieraj większe opakowania, np. kup wodę w butelce 1,5 l zamiast w trzech półlitrowych butelkach, wybieraj produkty, których opakowania nadają się do przetworzenia, kupuj skoncentrowane środki czystości, rozcieńczaj je w domu, drugie śniadanie pakuj do pudełka śniadaniowego, a nie do torebki foliowej, nie kupuj wody źródlanej w sklepie – równie dobra jest woda z kranu.

  

Obecnie każda rodzina może zadeklarować u swojego odbiorcy odpadów chęć ich segregowania. Obniży to koszty wywozu śmieci, jakie ponosi każde gospodarstwo domowe, oraz przyniesie korzyść środowisku i gospodarce.

6. Odpady szkodliwe i niebezpieczne

Odpady takie jak energooszczędne żarówki, świetlówki, baterie oraz urządzenie elektroniczne, np. zużyte komputery, słuchawki, myszki, sprzęt AGD, określane są jako elektrośmieci. Zawierają one pewne ilości bardzo szkodliwych związków. Świetlówka zawiera toksyczną rtęć w ilości ok. 5 mg, która wystarcza by skazić 5 tys. litrów wody pitnej. Rtęć po przedostaniu się do organizmu może wywołać wiele niepożądanych skutków, w tym ostre zatrucie. Z kolei baterie oraz akumulatory zawierają rtęć i inne metale ciężkie oraz żrące kwasy. Substancje zawarte w najmniejszej baterii, używanej na przykład w zegarkach elektronicznych, mogą skazić ok. 400 litrów wody.

Zużyte baterie, żarówki i świetlówki zbierane są do specjalnie oznaczonych pojemników, często wystawianych na przykład w sklepach i szkołach. Sprzęt AGD i inne elektrośmieci należy oddawać w punktach selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Posłużą m.in. do odzyskania rzadkich i cennych pierwiastków.

R10IWg0xfYcHy1

Fotografia przestawia składowisko zużytego sprzętu elektrycznego ielektronicznego. Na brązowej ziemi, częściowo pod zadaszeniem leżą stosy komputerów, drukarek, grzejników, monitorów itp. Niektóre sprzęty są w tekturowych, kolorowych pudłach. Składowisko jest ogrodzone.

Szczególnego traktowania wymagają przeterminowane leki. Nie można ich łączyć z odpadami zmieszanymi ani wrzucać do toalety. Jeśli się tam dostaną, nie zostaną zutylizowane, a zawarte w nich substancje mogą przeniknąć do zbiorników wodnych, wód gruntowych, ujęć wody czerpanej dla ludzi i zwierząt. Szczególnie szkodliwa w środowisku jest obecność antybiotyków. Antybiotyki powodują z czasem uodpornianie się bakterii na ich działanie. Nadmierna ilość antybiotyków doprowadziła do pojawienia się szczepów bakterii lekoopornych, których nie potrafimy zwalczać. Szacuje się, że z czasem takich bakterii będzie więcej i w konsekwencji więcej będzie zgonów z powodu zakażeń.

RmyjAlauq98tn1

Zdjęcie przedstawia pojemnik na przeterminowane leki, który można znaleźć w aptekach.

Słowniczek

Podsumowanie

• Rozwój gospodarczy przyczynił się do zwiększenia ilości opakowań i produktów jednorazowego użytku.

• Odpady powinny zostać zutylizowane, czyli w jak największym stopniu wykorzystane do pozyskania surowców wtórnych.

• Odpady organiczne powinny być kompostowane.

• Skutecznym i bezpiecznym sposobem zagospodarowania odpadów jest spalanie ich w spalarniach odpadów.

• Substancje i urządzenia, które mogą doprowadzić do skażenia środowiska, nie mogą być wyrzucane wraz z odpadami komunalnymi.

• Gospodarka odpadami komunalnymi stanowi w naszym kraju problem, gdyż większość z nich wywożona jest na składowiska.

Zadania