RuVHQUzSTLJlp1

Gotyckie witraże, freski, miniatury i malarstwo tablicowe

Ważne daty

1285 – 1286 – Duccio di Buoninsegna, Madonna Rucellai;

1308 – 1311 – Duccio di Buoninsegna, Maestà;

1333 r. – Simone Martini, Zwiastowanie;

1393 – 1399 – Melchior Broederlam, Ołtarz z Dijon;

1395 – 1399Dyptyk Wiltona, autor nieznany;

ok. 1411 – 1416 – bracia Limbourg, Bardzo bogatymi godzinki księcia de Berry;

1432 r. – Hubert i Jan van Eyck, Ołtarz Gandawski (Adoracja Mistycznego Baranka;

ok. 1435 r. – Rogier van der Weyden, Zdjęcie z krzyża;

1438 r. – Jan van Eyck, Madonna w kościele;

ok. 1440 r. – Stefan Lochner, Ołtarz Trzech Króli;

1444 r. – Konrad Witz, Cudowny połów ryb;

ok. 1455 r. – Enguerrand Quarton, Pietà z Awinionu.

1

Scenariusz dla nauczyciela

RUTjIGRePfw8E1
Scenariusz zajęć do pobrania.
Źródło: online skills, cc0.

I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:

1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:

c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),

4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;

II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:

c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;

15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;

2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;

3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;

7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;

9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;

3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;

4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:

a) w malarstwie: enkaustyka, mozaika, witraż, fresk, tempera, malarstwo olejne, pastel, malarstwo akwarelowe, akrylowe,

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

7. rozpoznaje i nazywa technikę artystyczną zastosowaną przy wykonywaniu dzieła;

8. wiąże technikę wykonanego dzieła z jego funkcją (fresk, miniatura, malarstwo tablicowe, sztalugowe);

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Nauczysz się

identyfikować najważniejsze dzieła;

rozpoznawać różne techniki malarskie;

określać nowatorski sposób ukazania przestrzeni w wybranych dziełach;

wskazywać dzieła malarstwa średniowiecznego, które wpłynęły na rozwój renesansu;

odczytywać ikonografię obrazów;

dokonywać analizy dzieła.

Gotyckie witraże

WitrażwitrażWitraż zaliczany jest do malarstwa monumentalnego. Mimo że znany był od starożytności, szczególnie rozpowszechnił się w czasach katedr. Dla średniowiecznych artystów ta sztuka operowania kolorem i światłem świadczyła o ogromnej wiedzy na temat teorii barw i wykorzystaniu ich funkcji do zobrazowania w sposób dosłowny i symboliczny kosmosu człowieka wierzącego. Pierwsze zachowane witraże gotyckie znajdują się w opactwie Sugera w kościele Saint Denis w Paryżu i są one dowodem na odchodzenie w tej sztuce od stylu romańskiego.

W kościele romańskim światło jest czymś ostro odcinającym się od ciężkiej, mrocznej, napierającej zewsząd masy ścian. Ściana gotycka natomiast jest jakby przepuszczalna: światło wsącza się w nią i przenika przez nią, zespala się z nią i przeobraża ją. Gotyckie wnętrza nie są przy tym wcale szczególnie jasne (choć na ogół jaśniejsze od wnętrz romańskich); barwne witraże tak dalece nie zapewniały dostatecznego dopływu światła, że w późniejszych czasach wiele z nich wymieniono na witraże en grisaille lub na zwykłe szyby, które fałszują całkowicie odbierane dziś przez nas wrażenie. Kolorowe witraże gotyckich okien zastępują pokryte barwnymi malowidłami ściany budowli romańskiej. Okna te, zarówno pod względem strukturalnym, jak i estetycznym nie są wyciętymi w ścianie otworami, przez które ma wpadać światło; są one przenikniętymi światłem ścianami. Tak jak gotycki wertykalizm wydaje się odwracać działanie siły ciążenia, tak też, mocą podobnego estetycznego paradoksu, witraż przeczy nieprzenikliwej naturze materii; źródłem jego widzialnego bytu jest siła, która przezeń przenika. Światło, pochłaniane zazwyczaj przez przedmioty materialne, występuje tutaj jako podstawowy czynnik, kształtujący formę artystyczną; materia zaś jest, w swym estetycznym walorze, realna tylko w takim stopniu, w jakim udziałem jej staje się świetlista siła światła, i w jakim siła ta ją określa. W następnym rozdziale przekonamy się, jak doskonale wrażenia te oddają istotę poglądów średniowiecza na naturę światła, materii i formy.

(…) Żaden fragment wnętrza nie mógł pozostać w ciemności, niepoddany działaniu światła. Nawy boczne, empory czy tryforia nad nimi, obejście chóru i kaplice stają się węższe i płytsze, a ich ściany zewnętrzne ulegają przepruciu rzędami łączących się ze sobą okien. Ściany te zamieniają się w końcu jakby widziane od wewnątrz przestają wyraźnie odcinać się od siebie. Ich szklane tafle wydają się zlewać ze sobą - jedna nad drugą, jedna obok drugiej - tworząc ciągłą sferę światła, jakby świetliste tło rozpostarte poza wszystkimi uchwytnymi formami architektonicznej struktury.

(…) W budowli romańskiej otwór okienny jest luka otoczoną ciężkim, zwartym obramieniem. W oknie gotyckim stosunek ten ulega niejako odwróceniu: lite człony maswerku zdają się teraz unosić na świetlistej powierzchni okna, światło zaś wyraziście wydobywa wzór kamiennego szkieletu. Ten sam efekt występuje w przepełnionych światłem tryforiach.

 (…) Operując witrażem w nowy zupełnie sposób, podporządkowując mu nawet architekturę, Suger nadał znanemu od dawna elementowi dekoracji nieprzeczuwane dotąd znaczenie. Okna nie były już dla niego otworami w ścianie, lecz prześwietlonymi ścianami, które opat kazał ozdobić malowidłami religijnej treści. „Wynalazek” ten odróżnia Sugerowe St‑Denis od budowli stylu romańskiego. Jest to innowacja zasadnicza dla gotyku

Źródło: Otto von Simson, „Katedra gotycka. Jej narodziny i znaczenie*”*, tłum. A. Palińska, Warszawa 1989, 26 – 167

RRJBsLop8mWRK1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia witraż z kościoła Saint-Denis. Po lewej stronie ukazana jest scena Nawiedzenia. Elżbieta i Maria stoją w centrum w objęciach. Po prawej stronie znajduje się scena Zwiastowania. Po lewej stoi Gabriel i pozdrawia Marię. U stóp Marii, w geście modlitewno-błagalnym, leży opat Suger w brązowym habicie. Witraż jest wielobarwny z dominacją kolorów: niebieskiego, czerwonego i zielonego. Do ilustracji zostały dołączone następujące informacje: 1. Ojciec Suger jest przedstawiony u stóp Marii Dziewicy. 2. Pomiędzy Gabrielem a Marią zamieszczone zostało anielskie pozdrowienie: Ave Maria.
„Witraż z kościoła Saint-Denis, (kaplica Matki Boskiej). Nawiedzenie (rekonstrukcja z XIX wieku) i Zwiastowanie (opata Sugera, XII wiek)”, wikipedia.org, domena publiczna

Na estetykę malarską w świątyniach Francji i Europy najbardziej wpłynęły witraże w Saint‑Denis. W XIII wieku na wzór szkoły Sugera powstały dekoracje w Chartres. Bogactwo i zharmonizowana gra kolorów współgrały z ikonograficzną treścią, zaczerpniętą ze Starego i Nowego Testamentu. Pojawiły się w nich sceny z życia Marii i Chrystusa, świętych, tematy z przypowieści biblijnych. Umieszczano także panele z herbami fundatorów. Styl z Chartres rozpowszechnił się w całej północnej Francji i w dorzeczu Loary (katedry w: Rouen, Bourges, Le Mans). Jego ślady pojawiły się także w Anglii - w Kaplicy Trójcy Świętej w Canterbury oraz w północnym ramieniu transeptutransepttranseptu katedry w Lincoln.

RjTaxB69tmKrP1
Ilustracja interaktywna o kształcie kwadratu przedstawia plan katedry w Chartres we Francji. Do planu zostały dołączone miniatury witraży. Pierwszy zamieszczony jest od strony zachodniej, gdzie znajduje się portal główny. Drugi umiejscowiony jest od strony północnego ramienia transeptu. Trzeci został zamieszczony w południowej części transeptu. Do ilustracji zostały dołączone ilustracje i informacje: 1. Ilustracja przedstawiająca rozetę oraz tekst: Rozeta w zachodniej fasadzie kościoła przedstawia Sąd Ostateczny z Chrystusem pośrodku jako Sędzią; dokoła otaczają Go anioły z trąbami i cztery bestie Apokalipsy; powyżej są Abraham i wybrani, poniżej - ważenie dusz, a po obu stronach dwunastu apostołów. 2. Ilustracja przedstawiająca trzy okna witrażowe – środkowe większe i dwa po bokach mniejsze oraz tekst: Centralne okno poniżej ukazuje dzieciństwo i życie Chrystusa, okno po lewej - Pasję, a po prawej Drzewo Jessego. 3. Ilustracja przedstawiająca rozetę, umiejscowione pod nią pięć wysokich okien witrażowych oraz tekst: W centralnym oknie rozety z północnego transeptu znajduje się Dziewica trzymająca na rękach Dzieciątko Jezus, otoczona adorującymi aniołami i królami Starego Testamentu. Poniżej zamieszczono postacie św. Anny trzymającej Marię oraz triumfy: Dawida nad Saulem, Mojżesza nad faraonem i św. Anny nad synagogą. 4. Ilustracja przedstawiająca rozetę, umiejscowione pod nią pięć wysokich okien witrażowych oraz tekst: Rozeta ilustruje pierwszą wizję Apokalipsy św. Jana. W centrum znajduje się Chrystus w majestacie. W okręgach po bokach zamieszczono symbole ewangelistów: lwa (Marka), woła (Łukasza), człowieka (Mateusza), orła (Jana); przedzielone są aniołami z kadzielnicami. Kolejne dwa okręgi reprezentują dwudziestu czterech Starców z Apokalipsy. Pod rozetą znajduje się pięć okien. W środkowym znajduje się Maria z Jezusem na ramieniu; po obu stronach - czterej wielcy prorocy Starego Testamentu, niosący na sobie czterech ewangelistów: Jeremiasz - św. Łukasza, Izajasz - św. Mateusza, Ezechiela - św. Jana, Daniel - św. Marka.
„Rozmieszczenie rozet z oknami w katedrze w Chartres we Francji”, wikimedia.org, domena publiczna

Bardzo duże znaczenie dla rozwoju witrażownictwa miała szkoła paryska, pod wpływem której w połowie XIII wieku powstały dekoracje w rozetachrozetarozetach transeptutransepttranseptu Notre Dame. Siatka pól stała się ciemniejsza, a medaliony obwiedzione zostały białym konturem, który zamknęły drobne figurki. Witraż, mimo ogromnych rozmiarów, stał się trudniejszy w odczytaniu i przepuszczał mniej światła. Efekt przyciemnienia potęgowała dodatkowo, stosowana od 1275 roku a rozpowszechniona w XIV wieku, technika grisaillegrisaillegrisaille.

R1a8MKkOfHfpI1
Ilustracja interaktywna o kształcie kwadratu przedstawia rozetę z południowego transeptu katedry Notre Dame w Paryżu. Zdjęcie ukazuje wielobarwne witraże ułożone promieniście. Tworzą one kształt rozwiniętej róży. Do ilustracji została dołączona informacja: 1. Południowa rozeta to Nowy Testament. Zawiera osiemdziesiąt cztery medaliony rozłożone na czterech okręgach i ukazujące apostołów, męczenników, biskupów, a także sceny z Ewangelii. Centralny medalion przedstawia Chrystusa na Majestacie otoczonego tetramorfami.
„Fragment rozety w południowym transepcie Katedry Notre Dame w Paryżu”, II poł. XIII wieku, Francja, wikimedia.org, domena publiczna.
R1EvHuI8j7P271
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia rozetę w północnym transepcie katedry Notre Dame w Paryżu wraz ze znajdującymi się pod nią dziewięcioma oknami. Zdjęcie ukazuje wielobarwne witraże ułożone promieniście. Tworzą one kształt rozwiniętej róży. Podwójne okna u dołu z maswerkami są tej samej wielkości. Do ilustracji została dołączona informacja: 1. Rozeta północna poświęcona jest Staremu Testamentowi. Dominujący fiolet jest znakiem oczekiwania i nadziei na przyjście Mesjasza. W trzech kręgach prezentowanych jest osiemdziesiąt postaci: proroków, królów, sędziów i arcykapłanów. W centrum znów znajduje się Dziewica z Dzieciątkiem jako realizacja obietnicy, a tym samym połączenie Starego i Nowego Testamentu.
„Rozeta i okna w północnym transepcie Katedry Notre Dame w Paryżu”, II poł. XIII wieku, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

Wpływom francuskim uległ witraż niemiecki, ale w stylizowaniu postaci o pofałdowanych szatach, ich przedstawienia bardziej przypominały malarstwo ścienne, a figury cechował monumentalizm. W fasadzie katedry w Strasburgu (znajdującej się wówczas na terenach niemieckich) pojawiły się postacie królów i cesarzy na tle dekoracji charakterystycznej dla gotyckiej architektury: nad głowami postaci znalazły się wimpergiwimpergawimpergi, baldachimybaldachim - niebobaldachimy, ostrołukowe arkadyarkadaarkady i wieżyczki, a same figury zdominowały przestrzeń okien i miały bizantyzujący charakter.

R1WvmhA0JwnbW1
„Witraże w południowej nawie bocznej”, katedra w Strassburgu, XIII wiek, Niemcy /Francja, wikimedia.org, domena publiczna

Malarstwo freskowe

W gotyckich katedrach, ze względu na brak przestrzeni murów i zdominowanie fasad przez okna, malarstwo ścienne nie miało możliwości rozwoju. Wyjątkiem były Włochy i północne kościoły ceglane, gdzie malarstwo musiało podkreślić konstrukcje, zdobiąc elementy architektury i było niezwykle dekoracyjne. Do najbardziej znanych fresków o charakterze gotyckim należą malowidła z prezbiterium i transeptutransepttranseptu kościoła św. Franciszka z Asyżu, wykonane przez florenckiego malarza Cimabuego (właściwie Cenna di Pepo). Wewnętrzne ściany kościoła zostały całkowicie pokryte freskami według programu ikonograficznego Starego i Nowego Testamentu oraz Dziejów Apostolskich, zgodnie z historią św. Franciszka. Środkowe przęsło przyozdobiły postacie Czterech Ewangelistów, na pozostałych polach znalazło się rozgwieżdżone niebo. Freski w nawie głównej ułożone zostały w poziomych pasach: w górnym - sceny z Nowego i Starego Testamentu, a w najniższym - sceny z życia św. Franciszka. Poza Cimabuem nad freskami w kościele dolnym pracowali malarze: Giunta Pisano z Pizy, Giotto di Bondone z Florencji, Jacopo Torriti i Pietro Cavallini z Rzymu oraz Pietro Lorenzetti i Simone Martini ze Sieny. W końcu XIII wieku powstały freski w górnym kościele Bazyliki Św. Franciszka, wykonane przez Giotta: nad ołtarzem znalazły się cztery malowidła przedstawiające Doktorów Kościoła, na ścianie północnej - sceny starotestamentowe, na południowej – obrazy zaczerpnięte z Ewangelii. Freski w Bazylice Świętego Franciszka w Asyżu, oprócz programu gloryfikującego Franciszka jako założyciela zakonu, wprowadziły do malarstwa nowe rozwiązania, łącząc patos i gloryfikację świętości opartą na stylu bizantyjskim z wartościami plastycznymi, ujawniającymi się w dynamice scen oraz próbach ujęcia perspektywy, które nadały przedstawieniom realizmu. Dokonania florenckich malarzy wpłyną na twórców wczesnego renesansu, dlatego określa się ich jako artystów protorenesansowychprotorenesansprotorenesansowych.

Miniatury w okresie gotyku

Ze wszystkich rodzajów malarstwa miniatury rozwinęły się w gotyku najbardziej, a ich największy rozkwit wystąpił w Paryżu i południowej Anglii. W połowie XIII wieku sztuka iluminowaniailuminacjailuminowania charakteryzowała się malowniczością, ornamentami roślinnymi na obramieniach, a kompozycja, w porównaniu z romańską, stała się bardziej skomplikowana. Pojawiły się także motywy architektoniczne, postacie we współczesnych strojach i wydłużonych proporcjach, lecz potraktowane realistycznie. Ważnym zabytkiem z tego okresu jest Psałterz św. Ludwika IX, posiadający jasną gamę kolorystyczną, finezyjne, delikatne i lekkie figury oraz skromną dekorację w obramieniu.

R1aP4XTII8Apr1
„Psałterz św. Ludwika” - karta z miniaturą przedstawiającą ofiarę Kaina i Abla, 1254, Biblioteka Narodowa Francji, Paryż, , wikimedia.org, domena publiczna

W XIV wieku miniatury uzyskały większą malowniczość, w architektonicznych i krajobrazowych tłach obecne były próby perspektywy, a marginesy były dekorowane bogatymi motywami roślinnymi i zwierzęcymi. Pojawiły się sceny rodzajowe o charakterze humorystycznym, zwane droleriamidroleriedroleriami (fr. drôlerie - żartobliwe). W malarstwie coraz częściej głównym środkiem wyrazu stał się linearyzm, a ilustracje coraz częściej były monochromatyczne.

RiqZLlA8dYD2I1
Jean Pucelle , „Godzinki Jeanny d'Evreux, królowej Francji”, 1325–28, Metropolitan Museum, Nowy Jork, Stany Zjednoczone, wikimedia.org, domena publiczna

Przełom w malarstwie miniaturowym nastąpił pod koniec XIV i na początku XV wieku dzięki zamówieniom Karola V i jego braci, zwłaszcza Jana de Berry. Szczytowym osiągnięciem był bogato iluminowanyiluminacjailuminowany rękopis rozpoczęty w 1411 roku przez braci Limbourg - Bardzo bogate godzinkigodzinkigodzinki księcia de Berry. Po śmierci artystów w 1416 r., prace kontynuowali inni twórcy, m.in. Barthélemy d’Eyck i Jean Colombe. Oprócz godzinekgodzinkigodzinek do Najświętszej Marii Panny z hymnami, psalmami i modlitwami, w rękopisie zamieszczony został kalendarz ze scenami na temat każdego miesiąca oraz słoneczny - z zodiakami i planetami. Zaznaczono w nim kolorem ważniejsze święta kościelne i lokalne.

Wyczucie natury, wsparte głębokim realizmem, pola i rośliny, lasy i zwierzęta, sceny z życia codziennego znakomicie wtopione w tło i przedstawione w najlepiej dobranym oświetleniu, kompensują to wszystko, co w manieryzmie gotyckim mogło być zbyt wydelikacone. Dzięki darowi bystrej obserwacji, bracia Limburg pierwsi odtworzyli linią i kolorem noc, cienie rzucane przez przedmioty, śnieg, burzę na morzu, z drobiazgową wiernością odtwarzali zamek, drzewo, tkaninę, włosy, klejnoty. Ten realizm przedmiotów zachowuje doskonałą czytelność w rytmicznej, niezwykle wytwornej równowadze, dzięki czemu dzieło braci Limburg, chociaż nie byli Francuzami z urodzenia, łącząc marzenie z codziennością, stało się jednym z najważniejszych źródeł malarstwa francuskiego.

Źródło: J.P. Couchoud, Sztuka francuska I, Warszawa 1981, s. 166

R1WKiiYaQVDLU1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia miniaturę z „Bardzo bogatych godzinek księcia de Berry”, braci Limbourg. Zawiera wizerunek postaci otoczony dekoracyjną mandorlą ze znakami zodiaku. Strona w rogach jest zapisana. Do ilustracji zostały dołączone następujące informacje: 1. Na ilustracji ukazane zostały dwie, stojące tyłem do siebie, postacie: kobieta i mężczyzna. Na ich ciałach umieszczono znaki zodiaku. Figury otoczone są podwójną mandorlą, w której znaki zodiaku są powtórzone. 2. Każdy narożnik zawiera łacińskie teksty opisujące właściwości ciał (gorących, zimnych, mokrych lub suchych), czterech temperamentów (cholerycznych, melancholijnych, sangwinicznych i flegmatycznych).
Bracia Limbourg, „Bardzo bogate godzinki księcia de Berry”, I pol. XIV wieku, Musée Condé (Muzeum Kondeuszy), Chantilly, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
R1CQRyj7DpE4R1
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia miniaturę z „Bardzo bogatych godzinek księcia de Berry”, braci Limbourg. Strony przedstawiają dwa miesiące: styczeń i kwiecień. Ukazują sceny zbiorowe w kwadratowych polach, zamknięte od góry półkolem z elementami sfery niebieskiej. Do ilustracji zostały dołączone następujące informacje: 1. Iluminacja kwietniowa z zodiakalnymi: baranem i bykiem, ukazuje zaręczyny odbywające się na łonie natury. W oddali - prawdopodobnie zamek w Dourdan oraz budynki miasta. Za drzewami widać rzekę oraz rybaków. 2. Miniatura styczniowa z zodiakalnymi: koziorożcem i wodnikiem przedstawia Ucztę Noworoczną, w której uczestniczy sam Jan de Berry. Jego podwładni, zachęcani przez mistrza ceremonii, zgodnie ze zwyczajem, przynoszą mu podarki.
Bracia Limbourg, „Bardzo bogate godzinki księcia de Berry” (styczeń, kwiecień, maj, sierpień), I pol. XIV wieku, Musée Condé (Muzeum Kondeuszy), Chantilly, Francja, wikimedia.org, domena publiczna
RTcfx9pCZW7711
Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta przedstawia miniaturę z „Bardzo bogatych godzinek księcia de Berry”, braci Limbourg. Strony przedstawiają dwa miesiące: maj i sierpień. Ukazują sceny zbiorowe w kwadratowych polach, zamknięte od góry półkolem z elementami sfery niebieskiej. Do ilustracji zostały dołączone następujące informacje: 1.Ilustracja majowa z bykiem i bliźniętami ukazuje uroczystą wyprawę do lasu, w której biorą udział także muzycy. Na drugim planie rozciąga się las z zamkiem w Riom w tle. 2. Miniatura sierpniowa z zodiakalnymi: lwem i panną, przedstawia scenę polowania, w której udział biorą także wyszkolone psy i ptactwo. Na drugim planie znajdują się kąpiący w rzece oraz żniwiarze. W tle droga prowadzi do zamku w Etampes.
Bracia Limbourg, „Bardzo bogate godzinki księcia de Berry” (styczeń, kwiecień, maj, sierpień), I pol. XIV wieku, Musée Condé (Muzeum Kondeuszy), Chantilly, Francja, wikimedia.org, domena publiczna

Malarstwo tablicowe

Gotycki styl w malarstwie tablicowym prezentują włoscy malarze ze Sieny, głównie Duccio i Simone Martini, którzy w swoich dziełach kontynuowali tradycje bizantyjskie, ale jednocześnie dodali do przedstawień dworską elegancję. Za ich sprawą sztywna sztuka Bizancjum została stopniowo wypierana przez malarstwo bardziej giętkie i barwne. Duccio co prawda poszukiwał nowego wyrazu i zachowywał tradycyjną technikę, ale urozmaicił postacie, dodając delikatne gesty. Pochodzącej z okresu ducentaducentoducenta Madonnie Rucellai, utrzymanej w gotycko‑bizantynizującym stylu, nadał co prawda kolorytu, ale dalej zachował sztywność w idealnej symetrii. Złote tło, zastygłe pozy i symetryczny układ pojawiły się także w środkowej części poliptyku zatytułowanym Maestà, jednak adorujące postacie nie są tak schematyczne – pojawiły się gesty, realizm w zachowaniu postaci, miękkość modelowania. Twarz Madonny ma zamyślone oczy, niewinne usta. Dzieciątko jest zaskoczone gośćmi, bawi się sukienką. Te cechy posiada także Zwiastowanie Simona Martiniego. Na przełomie 1340 i 1341 malarz udał się do Awinionu, przebywał na dworze papieskim. Jego synteza dworskiej elegancji i flamandzkiej dbałości o detale wpłynęła na artystów z krajów położonych na północ od Alp. Zaczęły powstawać centra sztuki, które szczególnie rozwinęły się w Czechach i Katalonii. Cechy dzieł włoskiego trecentatrecentotrecenta inspirowały całą Europę.

RQQ0QMFIAwYX81
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Simone’a Martiniego „Zwiastowanie". Dzieło przedstawia scenę we wnętrzu ukazaną na białym tle. W głównej części obrazu znajdują się cztery postacie. W architektonicznej ramie, u góry w okrągłych polach zostali zamieszczeni czterej ewangeliści. Do ilustracji zostały dołączone informacje: 1. Gabriel ukazany jest w ruchu, podkreślonym przez powiewający płaszcz, skrzydła oraz gest błogosławieństwa Marii. 2. Gałązka oliwna w średniowieczu symbolizowała pokój niesiony przez nadejście Zbawiciela. Lilie w wazonie są natomiast symbolem czystości i niewinności Marii jako wybranki na poczęcie Chrystusa. 3. Maria jest przykładem obecności stylu międzynarodowego – naturalny gest Madonny w syntetyczny sposób wyraża uczucia: zmieszana i zawstydzona odwraca się, przytrzymując płaszcz. 4. Gotyckie zwieńczenie w postaci ostrych łuków oraz pinakli wieńczących ołtarz.
Simone Martini, „Zwiastowanie”, 1333, Galeria Uffizi, Florencja, Włochy, uffizi.it, CC BY 3.0

Przykładem kontynuacji cech stylu Martiniego jest - namalowany dwustronnie techniką temperytemperatempery na dwóch dębowych tablicach, a powstały w latach 1395–1399, pod koniec panowania Ryszarda II (od 1377 do 1399 roku) i przeznaczony do prywatnej dewocji samego monarchy - Dyptyk Wiltona. Jego nazwa wzięła się od Wilton House w Wiltshire, gdzie był przechowywany, zanim trafił do muzeum.

R1YcIwKYTHI8w1
Ilustracja interaktywna o kształcie poziomego prostokąta przedstawia dwa obrazy należące do „Dyptyku Wiltona” nieznanego autora. Każda strona zawiera inną scenę zbiorową, przedstawioną na złotym tle. Do ilustracji zostały dołączone następujące informacje: 1. W lewym skrzydle otwartego dyptyku znajduje się Ryszard II. Jest prezentowany przez trzech świętych Dziewicy i Dziecięciu oraz jedenastu aniołom. Najbliższy królowi jest jego patron Jan Chrzciciel z Barankiem. Za nimi znajduje się św. Edward Wyznawca i św. Edmund, wcześniejsi angielscy królowie, którzy zostali świętymi. 2. Prawe skrzydło ukazuje Marię z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów. Jezus wyciąga ręce w kierunku Ryszarda II. Jeden z aniołów trzyma chorągiew z krzyżem świętego Jerzego, której drzewiec zwieńczony jest zieloną wyspą z białym zamkiem - symbolami Anglii ofiarowanymi Chrystusowi.
Autor nieznany, „Dyptyk Wiltona”, 1395–1399, National Gallery, Londyn, Wielka Brytania, wikimedia.org, domena publiczna

Malarstwo francuskie na przełomie XIII i XIV wieku rozwinęło się za sprawą zakonu Kartuzów, z siedzibą w klasztorze Champmol, położonym niedaleko Dijon, stolicy Burgundii. Z klasztorem tym związani byli: Jean de Beaumetz i Melchior Broederlam. W Chrystusie na krzyżu z modlącym się kartuzem Beaumetza widoczny jest mistycyzm wyrażony poprzez silną ekspresję postaci. Wyeksponowane Męka Pańska oraz dramatyczna postać Matki Boskiej Bolesnej sugerują odczytanie dzieła jako dolorystycznegodoloryzmdolorystycznego. W dziele po raz pierwszy w malarstwie podczas Ukrzyżowania pojawiła się postać ze świata współczesnego.

RMdTRvkCQ0QzD1
Jean de Beaumetz, „Chrystus na krzyżu z modlącym się kartuzem”, ok. 1393, Luwr, Paryż, Francja, wikimeida.org, domena publiczna

Pod koniec XIV wieku Melchior Broederlam namalował dla zakonu Kartuzów zewnętrzne skrzydła ołtarza. Artysta ukazał fragmenty z życia Marii: Zwiastowanie, Nawiedzenie św. Elżbiety, Ofiarowanie Jezusa w świątyni i Ucieczkę do Egiptu, łącząc przedstawienia we wnętrzach ze scenami na tle natury. Nad głową Marii widoczne są rzeźby proroków zapowiadających narodzenie Chrystusa.

RtguDkszBFw9r1
Melchior Broederlam, „Ołtarz z Dijon”, skrzydła od strony zewnętrznej, 1393-1399, Musée des Beaux-Arts, Dijon, Francja, pinimg.com, CC BY 3.0

Elementy doloryzmudoloryzmdoloryzmu widoczne są w Piecie z Awinionu Enguerranda Quartona, przedstawiciela szkoły prowansalskiej połowy XV wieku. Styl artysty łączy wpływy północne, wyrażone poprzez realizm okaleczonego ciała Chrystusa i postaci adorującego mężczyzny z cechami włoskimi, o których świadczy jaskrawe oświetlenie i wyraźny modelunek postaci. Kompozycja jest uproszczona i monumentalna, oddaje żałobny charakter sceny.

R1VAczdgOfjli1
Enguerrand Quarton, „Pietà z Awinionu”, ok. 1455, Luwr, Paryż, Francja, wikimiedia.org, domena publiczna

Okres świetności malarstwa niemieckiego przypada na XV wiek. Wypracowany w tym kraju styl artystyczny powiązany był ze szkołami w poszczególnych regionach: westfalską, kolońską, szwabską, frankońską. Każda z nich wydała mistrzów malarstwa ołtarzowego. Na terenie Westfalii działał Konrad von Soest, reprezentujący styl piękny. Jednym z ważniejszych jego dzieł jest tryptyk Ukrzyżowania z kościoła parafialnego w Bad Wildungen (dawniej: Nieder‑Wildungen). W centrum znajduje się Ukrzyżowanie z dwoma łotrami, otoczone scenami: opłakiwania przez cztery Marie (Maryja, Maria żona Kleofasa, Maria Salome, Maria Magdalena), klęczącego Jana Ewangelisty, setnika z żołnierzami, Longina przebijającego bok Jezusa. Po bokach panelu centralnego znajdują się także: Ostatnia Wieczerza i Zmartwychwstanie (po lewej) oraz Modlitwa w Ogrojcu i Wniebowstąpienie (po prawej). Skrzydła boczne tryptyku ukazują sceny związane z Chrystusem: Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Pokłon Trzech Króli, Ofiarowanie Chrystusa w świątyni (lewe skrzydło) oraz Naigrawanie z Chrystusa, Ukoronowanie cierniem, Zesłanie Ducha Świętego, Sąd Ostateczny (prawe skrzydło). Dzieło odznacza się intensywnym kolorytem i drobiazgowością przedstawienia scen.

ReSazweqeSszM11
Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia Ołtarz z Bad Wildungen, wykonany przez Konrada von Soesta. Centralny obraz przedstawia Kalwarię ze sceną Ukrzyżowania Chrystusa w centrum i dwóch łotrów po bokach. Po lewej stronie zmarłego Chrystusa opłakują: Maryja, Maria żona Kleofasa, Maria Salome i Maria Magdalena. Obok klęczy modlący się Jan Ewangelista. Po prawej stronie znajduje się grupa żołnierzy z Longinusem przebijającym włócznią bok Jezusa. Wokół Chrystusa wznoszą się adorujący aniołowie, zbierający do kielichów jego krew. Po lewej stronie w kwadratowych polach znajdują się: Ostatnia Wieczerza i Zmartwychwstanie, a po prawej Modlitwa w Ogrojcu i Wniebowstąpienie. W lewym skrzydle bocznym zamieszczone są sceny z życia Chrystusa: Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Pokłon Trzech Króli i Ofiarowanie w świątyni. W prawym skrzydle na czterech kwaterach zostały namalowane sceny: Naigrawanie i Korowanie cierniem, Zesłanie Ducha Świętego i Sąd Ostateczny. Obrazy główne i boczne obramowane są czerwonym pasem z ornamentami.
Konrad von Soest, Ołtarz z Bad Wildungen, 1403, Bad Wildungen, wikimedia.org, domena publiczna

Ze szkoły kolońskiej pochodzi Ołtarz Trzech Króli Stefana Lochnera. Na tryptyk składają się: centralna scena z Pokłonem Trzech Króli, lewe skrzydło ze Świętą Urszulą w towarzystwie dziewic i duchownych hierarchów oraz prawe skrzydło, na którym widnieje św. Gereon jako rycerz z żołnierzami legii tebańskiej. W ołtarzu widoczne są wpływy włoskie (kompozycja z wyeksponowaną Marią z Dzieciątkiem), niderlandzkie (elementy natury) i bizantyjskie (izokefalizmizokefalizmizokefalizm), a także cechy stylu międzynarodowego (liryzm, dworska atmosfera).

RwHeRADEFCL2O11
Stefan Lochner, „Ołtarz Trzech Króli” ok. 1440 – Katedra św. Piotra i Najświętszej Marii Panny, Kolonia, Niemcy, wikimedia.org, domena publiczna

Z końca gotyku pochodzi Cudowny połów ryb Konrada Witza, reprezentującego szkołę szwabską. Obraz był częścią tryptyku Świętego Piotra dla katedry w Genewie. Malarz pogłębił perspektywę, zamieszczając scenę na tle dalekiego krajobrazu z Jeziorem Genewskim i widocznymi w oddali szczytami Alp, zadbał o detale – namalował fale, odbicia w tafli jeziora, oddając realizm pejzażu.

RqlEpvJW1thnM1
Konrad Witz, „Cudowny połów ryb”, 1444, Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, Szwajcaria, wikimedia.org, domena publiczna

Artyści niderlandzcy uważani są za prekursorów renesansu. Za sprawą braci Huberta i Jana van Eycków powstał nowy styl, zaprezentowany w Ołtarzu Gandawskim (Adoracja Mistycznego Baranka) z 1432.

Malarz Hubert van Eyck, którego nikt nie przewyższył, rozpoczął dzieło. Po nim Johannes, drugi w sztuce, brat, ukończył (sprawił, sporządził) je na zlecenie Jodocusa Vijda, który wzywa was tym wierszem, dnia 6 maja, by oglądać to, co zostało wykonane (czcić to co się dokonało).

Źródło: A. Ziemba,  „Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380‑1500”, Tom II. „Niderlandzkie malarstwo tablicowe” 1430‑1500, Warszawa 2011, s. 222

Dzieło przedstawia historię Odkupienia. Główny obraz ukazuje adorację stojącego na ołtarzu Baranka, z którego piersi do kielicha tryska krew. Ku niemu ze wszystkich stron podążają święci i wybrani Starego i Nowego Testamentu. Tłem jest pejzaż symbolizujący Niebiańską Jerozolimę. Na pierwszym planie znajduje się tryskająca fontanna (fons vitae - z łac. fontanna życia, źródło wody żywej). W górnej części znajdują się: Chrystus Tronujący w centrum, a po bokach – Maryja Panna, św. Jan Chrzciciel, dalej - muzykujące anioły oraz Adam i Ewa. Tematyka ołtarza osadzona jest w tradycji sztuki gotyckiej, jednak sposób przedstawienia detali, realizm postaci i modelunek światłocieniowy znacznie od niej się różnią i sprawiają, że dzieło swym nowatorstwem zapowiada nowy styl w sztuce - renesans.

Wczesnym dziełem Jana van Eycka jest niewielkich rozmiarów (32x14 cm) obraz Madonna w kościele. Obraz ukazuje Marie z Dzieciątkiem w gotyckiej świątyni. Malarz zadbał o detale w oddaniu wnętrza kościoła, podkreślił rolę światła, a Madonnie nadał cech stylu dworskiego.

Równocześnie w Brukseli działał Rogier van der Weyden. Kompozycja jego najbardziej znanego dzieła, Zdjęcia z krzyża, wskazuje jeszcze na styl gotycki – scena jest centralna, postacie rozmieszczone symetrycznie na jednym planie, a tłem jest płaska, złocona tablica. Jednak obraz przepełniony jest dramatyzmem, wymownymi gestami (powtarzany za Chrystusem układ ciała Marii), pełnymi napięcia przeżyciami bohaterów, którym nadał indywidualnych cech.

m3d36026e493136fc_0000000000300
R1En0Lp4it0Cd1
Ćwiczenie 1
Wyjaśnij, czym jest rozeta. Podaj miejsce, w którym się znajduje oraz przykłady rozet.
R1d6TbRyS4sfV
Ćwiczenie 2
Podaj przykłady włoskiego malarstwa freskowego.
Ćwiczenie 3

Rozpoznaj freski. W pola pod ilustracjami wpisz ich autorów i miejsce, w którym się znajdują (kościół i miasto).

RoRv3lUUL3YYG
R10hpxbPftKnI
Autor 1. Tu uzupełnij 2. Tu uzupełnij 3. Tu uzupełnij Miejsce, w którym się znajdują: Kościół: Tu uzupełnij Miasto: Tu uzupełnij
Inna wersja zadania

Kto jest autorem „Bardzo bogatych godzinek księcia de Berry”? Co przedstawia dzieło i jaki rodzaj malarstwa reprezentuje?

RrWbTB6kNab72
Ćwiczenie 4
Przypomnij sobie główną tytułową scenę z obrazu ołtarzowego braci van Eycków. Podaj jej tytuł i określ, co przedstawia obraz.
R16Px76PkbQ6n
Ćwiczenie 5
Podaj cechy włoskiego malarstwa tablicowego.
R15iM2u0UGdl9
Ćwiczenie 6
Do poniższych dzieł przyporządkuj ich autorów i muzea, w których znajdują się obrazy. „Maestà” Malarz: 1. Enguerrand Quarton, 2. Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, 3. Simone Martini, 4. Duccio di Buoninsegna, 5. Muzeum Narodowe, Prado, 6. Luwr, Paryż, 7. Galeria Uffizi, Florencja, 8. Konrad Witz, 9. Rogier van der Weyden, 10. Muzeum dell'Opera del Duomo, Florencja Muzeum: 1. Enguerrand Quarton, 2. Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, 3. Simone Martini, 4. Duccio di Buoninsegna, 5. Muzeum Narodowe, Prado, 6. Luwr, Paryż, 7. Galeria Uffizi, Florencja, 8. Konrad Witz, 9. Rogier van der Weyden, 10. Muzeum dell'Opera del Duomo, Florencja „Zwiastowanie” Malarz: 1. Enguerrand Quarton, 2. Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, 3. Simone Martini, 4. Duccio di Buoninsegna, 5. Muzeum Narodowe, Prado, 6. Luwr, Paryż, 7. Galeria Uffizi, Florencja, 8. Konrad Witz, 9. Rogier van der Weyden, 10. Muzeum dell'Opera del Duomo, Florencja Muzeum: 1. Enguerrand Quarton, 2. Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, 3. Simone Martini, 4. Duccio di Buoninsegna, 5. Muzeum Narodowe, Prado, 6. Luwr, Paryż, 7. Galeria Uffizi, Florencja, 8. Konrad Witz, 9. Rogier van der Weyden, 10. Muzeum dell'Opera del Duomo, Florencja „Pietà z Awinionu” Malarz: 1. Enguerrand Quarton, 2. Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, 3. Simone Martini, 4. Duccio di Buoninsegna, 5. Muzeum Narodowe, Prado, 6. Luwr, Paryż, 7. Galeria Uffizi, Florencja, 8. Konrad Witz, 9. Rogier van der Weyden, 10. Muzeum dell'Opera del Duomo, Florencja Muzeum: 1. Enguerrand Quarton, 2. Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, 3. Simone Martini, 4. Duccio di Buoninsegna, 5. Muzeum Narodowe, Prado, 6. Luwr, Paryż, 7. Galeria Uffizi, Florencja, 8. Konrad Witz, 9. Rogier van der Weyden, 10. Muzeum dell'Opera del Duomo, Florencja „Cudowny połów ryb” Malarz: 1. Enguerrand Quarton, 2. Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, 3. Simone Martini, 4. Duccio di Buoninsegna, 5. Muzeum Narodowe, Prado, 6. Luwr, Paryż, 7. Galeria Uffizi, Florencja, 8. Konrad Witz, 9. Rogier van der Weyden, 10. Muzeum dell'Opera del Duomo, Florencja Muzeum: 1. Enguerrand Quarton, 2. Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, 3. Simone Martini, 4. Duccio di Buoninsegna, 5. Muzeum Narodowe, Prado, 6. Luwr, Paryż, 7. Galeria Uffizi, Florencja, 8. Konrad Witz, 9. Rogier van der Weyden, 10. Muzeum dell'Opera del Duomo, Florencja „Zdjęcie z krzyża” Malarz: 1. Enguerrand Quarton, 2. Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, 3. Simone Martini, 4. Duccio di Buoninsegna, 5. Muzeum Narodowe, Prado, 6. Luwr, Paryż, 7. Galeria Uffizi, Florencja, 8. Konrad Witz, 9. Rogier van der Weyden, 10. Muzeum dell'Opera del Duomo, Florencja Muzeum: 1. Enguerrand Quarton, 2. Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, 3. Simone Martini, 4. Duccio di Buoninsegna, 5. Muzeum Narodowe, Prado, 6. Luwr, Paryż, 7. Galeria Uffizi, Florencja, 8. Konrad Witz, 9. Rogier van der Weyden, 10. Muzeum dell'Opera del Duomo, Florencja
1
Ćwiczenie 7

Uzupełnij dane o poniższych dziełach.

R18UBIALdhdmk
Rk5LnCkBwjoPc
Autor: Tu uzupełnij Tytuł: Tu uzupełnij Miesiące ukazane w kartach: A. Tu uzupełnij B. Tu uzupełnij C. Tu uzupełnij D. Tu uzupełnij
Inna wersja zadania

Wyjaśnij pojęcia: dyptyk, fresk.

RTOhCoRVdEbI8
Ćwiczenie 8
Wymień cechy dowolnej gotyckiej miniatury książkowej.
Polecenie 1

Opisz poniższe dzieło na podstawie zamieszczonych danych.

R1GyxnK6hQFLP1
Źródło: online skills, cc0.

Podaj autora (imię i nazwisko)

R1OijXGNpchlZ
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Nazwij temat/tytuł

RCKoHrgG1GVah
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Określ rok powstania

R8BRz3LP10JJD
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Opisz sposób zachowania postaci w panelu centralnym

R1XcY9FMZRrl1
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Podaj trzy cechy formalne zastosowane przez malarza

R7FiQgnrNsNU0
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
Inna wersja zadania

Wskaż, jakimi środkami posługiwali się malarze gotyku. Przypomnij sobie, jak rozwijało się malarstwo w romanizmie i określ różnice pomiędzy epokami.

Słownik pojęć

arkada
arkada

element architektoniczny składający się z dwóch podpór (filarów, kolumn) zamkniętych górą łukiem.

baldachim - niebo
baldachim - niebo

(podniebienie, podniebie): 1) w kościele chrześcijańskim osłona przedmiotów kultu, przenośna lub stała – nad głównym ołtarzem; 3) dekoracyjny motyw architektoniczny w kształcie wieżyczki; wsparty na kolumnach lub filarach, z podniebieniem często ozdobionym kasetonami, osłania nagrobki lub konfesje; 4) od XII wieku część składowa łóżka i tronu, wykonana z drewna lub tkaniny.

doloryzm
doloryzm

(łac. dolor – ból, cierpienie) to prąd w sztuce średniowiecza, obecny zwłaszcza w XIV i XV wieku, eksponujący kult Męki Pańskiej i Matki Boskiej Bolesnej.

drolerie
drolerie

(fr. drôlerie żartobliwe) – motyw dekoracyjny w postaci małych scenek figuralnych lub zwierzęcych, nacechowanych fantazją, humorem, groteskową deformacją i karykaturą .

ducento
ducento

[czytaj: duczento] (duecento) okres rozwoju włoskiej sztuki średniowiecznej, wiek XIII.

dyptyk
dyptyk

dyptych: 1) dwie czworokątne tabliczki połączone zawiasami, zamykające się jak książka; 2) ołtarzyki przenośne, zdobione po wewn. stronie scenami ze Starego i Nowego Testamentu.

godzinki
godzinki

w Kościele katolickim: poranne nabożeństwo do Matki Boskiej, składające się z modlitw śpiewanych; też: same te modlitwy.

grisaille
grisaille

en grisaille, malowidło monochromatyczne naśladujące płaskorzeźbę lub rzeźbę czy sztukaterię, wykonane tylko kolorem szarym w różnych odcieniach (do białego włącznie).

iluminacja
iluminacja

łac. illuminatio, miniatura do tekstu rękopiśmiennego na pergaminie.

izokefalizm
izokefalizm

rodzaj kompozycji wielofiguralnej, reliefu albo malowidła, gdzie w całości lub w części przedstawienia, głowy odtworzonych postaci znajdują się na tej samej wysokości.

mandorla
mandorla

aureola w kształcie owalu, migdała, otaczająca całą postać świętego, występująca głównie w sztuce średniowiecznej.

protorenesans
protorenesans

kierunek w średniowiecznej sztuce Włoch, Niemiec i południowej Francji będący zapowiedzią renesansu.

psałterz
psałterz

zbiór psalmów wchodzących w skład Starego Testamentu; też: księga zawierająca ten zbiór.

rozeta
rozeta

1) w średniowiecznej architekturze kościelnej duży kolisty otwór okienny w szczytach lub nad portalami, wypełniony bogatą dekoracją w układzie koncentrycznym (maswerk, witraż); charakterystyczny zwłaszcza dla głównej fasady świątyni;
2) w ornamentyce motyw stylizowanego, rozchylonego kwiatu (pierwotnie róży), z dośrodkowym układem płatków.

tempera
tempera

technika malarska polegająca na posługiwaniu się tymi farbami; też: obraz namalowany tą techniką.

tetramorfa
tetramorfa

postać człowieka z sześcioma lub czterema skrzyżowanymi skrzydłami, na których umieszczono wiele oczu, mająca cztery głowy w aureolach, przedstawiana w sztuce średniowiecza jako powiązanie symboli czterech ewangelistów.

transept
transept

określenie równoznaczne z terminem nawa poprzeczna (poprzeczne ramię przecinające nawę główną).

trecento
trecento

[czytaj: treczento] (wł. dosł. 'trzysta') lata 1300‑ne, termin używany niekiedy w historii sztuki na oznaczenie XIV wieku jako okresu w sztuce włoskiej.

wimperga
wimperga

w architekturze gotyckiej dekoracyjny szczyt trójkątny, umieszczany w zwieńczeniu portalu lub okna.

witraż
witraż

kompozycja figuralna lub ornamentalna z barwnych szkieł okiennych łączonych ołowianymi ramkami.

Źródło:

  • Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003,

  • Encyklopedia wiedzy o książce, Kraków 1971, s. 543,

  • Słownik języka polskiego PWN,

m3d36026e493136fc_0000000000438

Galeria dzieł sztuki

m3d36026e493136fc_0000000000458

Bibliografia

Bochnak, Historia sztuki średniowiecznej, PWN, Warszawa 1973

Muzea świata. Luwr, Świat Książki, Warszawa 2005

Muzea świata. Prado, Świat Książki, Warszawa 2005

Muzea świata. Luwr, Świat Książki, Warszawa 2005

Muzea świata. National Gallery, Świat Książki, Warszawa 2005

Muzea świata. Uffizi, Świat Książki, Warszawa 2005

P. Lavedan, Historia sztuki, Wyd. im. Ossolińskich, Wrocław 1954

Ks. A. Liedtke, Historia sztuki kościelnej w zarysie, Pallottinum, Poznań 1961

Sztuka gotycka, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000

Sztuka Świata t. IV i V, wydawnictwo Arkady, Warszawa 1994

W. Sauerlander, Rzeźba średniowieczna, PWN, Warszawa 1978

Definicje opracowano na postawie: Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003.