Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Polecenie 1

Przeanalizuj grafiką interaktywną, która przedstawia formy ukształtowane przez lądolód. Spróbuj samodzielnie rozpoznać przedstawione na rysunku formy. Poprawność swojego wnioskowania sprawdzisz, klikając na odpowiedni numer.

Zapoznaj się z opisem grafiki interaktywnej, która przedstawia formy ukształtowane przez lądolód. Zanim to zrobisz, spróbuj samodzielnie wymienić formy.

RuBNbONOmSiUh1
Ilustracja przedstawia lądolód (lodowiec kontynentalny w fazie recesji) jako wzniesienie o grubości 2-4 metrów. Przed nim na stosunkowo płaskim terenie zaznaczono i opisano poszczególne formy ukształtowania terenu. Formy te są przedstawione w postaci jezior, strużek wody, niewielkich wzniesień. Przez środek płaskiego terenu, w poprzek, biegnie wał. Na końcu terenu jest próg, z którego spływa woda. U podnóża progu jest woda. Opisano: 1. Jezioro zastoiskowe: rozległe jezioro powstałe na przedpolu lądolodu z powodu zatamowania przez lądolód wód rzecznych oraz wód pochodzących z topniejącego lodu., 2. Jezioro rynnowe: rodzaj jeziora polodowcowego powstającego wskutek wypełnienia wodą rynny polodowcowej (subglacjalnej); jest zazwyczaj długie, wąskie, kręte, głębokie i ma strome brzegi; wyznacza przebieg dawnych rynien podlodowcowych. Zdjęcie przedstawia jezioro rynnowe Windermere, Lake District, w Wielkiej Brytanii. Jezioro jest podłużne. Wzdłuż brzegu po lewej stronie zdjęcia jest pasmo górskie., 3. Kem: pagórek lub wzgórze o zróżnicowanej wielkości (od kilkunastu do kilkuset metrów) zbudowane z warstwowanych piasków, mułków i żwirów osadzanych przez wody roztopowe w szerokich szczelinach i zagłębieniach martwego lodu. Zdjęcie przedstawia garbate wzniesienie. To Dude Hill, kem w Parku Narodowym Yellowstone w USA., 4. Morena denna: morena będąca nagromadzeniem materiału skalnego pochodzącego z niszczenia podłoża i wytopionego z dolnej części lądolodu; w czasie recesji lądolodu materiał morenowy osadza się na powierzchni terenu, tworząc formy falistej rzeźby. Zdjęcie przedstawia rozległy teren porośnięty trawą i gdzieniegdzie drzewami. W oddali teren się nieznacznie wznosi. To falista morena denna na Pojezierzu Krajeńskim., 5. Zagłębienia wytopiskowe: płytkie zagłębienie o łagodnych zboczach powstałe po wytopieniu brył martwego lodu na przedpolu lądolodu; po wypełnieniu wodą tworzą jeziora wytopiskowe. Zdjęcie przedstawia jezioro. Wokół jeziora teren jest zielony - rośnie trawa i drzewa. W oddali jest pasmo górskie. To jezioro wytopiskowe Lützelsee w Szwajcarii., 6. Pradolina: szeroka (do kilkudziesięciu kilometrów) dolina powstała podczas dłuższego postoju lądolodu, w wyniku erozyjnej działalności wielkich mas wód pochodzących z topniejącego lądolodu i wód płynących z obszaru niezlodowaconego. Zdjęcie przedstawia rozległy obniżony teren porośnięty roślinnością. Gdzieniegdzie znajdują się budynki. To pradolina Redy-Łeby., 7. Sandr: bardzo rozległy, płaski stożek napływowy, zbudowany z piasku i żwiru osadzanych na przedpolu lądolodu przez wody pochodzące z topnienia lodowca. Zdjęcie przedstawia rozległy teren z rozlewiskiem rzeki. To sandr Skeiðarár na Islandii., 8. Morena czołowa: morena formująca się z materiału skalnego z topniejącego czoła lądolodu podczas jego postoju; zbudowana ze zróżnicowanego materiału – gliny zwałowej, piasków, żwirów, bloków, głazów; ma charakter wału, garbu, wzgórza lub ciągu wzgórz o przebiegu równoległym do czoła lądolodu i długości od kilku do kilkunastu kilometrów. Zdjęcie przedstawia teren porośnięty trawą i drzewami. Obszar ten ma jedno mniejsze wzniesienie, a za nim jest nieco wyższe wzniesienie. To krajobraz czołowo-morenowy Suwalskiego Parku Krajobrazowego., 9. Głazy narzutowe (eratyki): duże okruchy lub bloki skalne o zróżnicowanych rozmiarach przyniesione przez lądolód z terenów odległych o setki kilometrów. Zdjęcie ukazuje teren porośnięty trawą, w której leżą pojedyncze, różnej wielkości głazy. To głazowisko Bachanowo w okolicach Czarnej Hańczy., 10. Drumliny: erozyjno-akumulacyjne niskie, wydłużone wzgórze (o długości do około 1 kilometra i wysokości 5–60 metrów), o podłużnym, asymetrycznym profilu, zbudowane z gliny lub osadów fluwioglacjalnych z pokrywą gliniastą; występują grupowo, zajmując duże obszary, zwane polami drumlinowymi. Na zdjęciu jest drumlin w okolicach miejscowości Chorin w Brandenburgii w Niemczech. To płaski teren porośnięty trawą, na końcu którego jest trawiaste wzniesienie., 11. Oz: wąski, wysoki (do około 50 metrów) wał lub ciąg pagórków o długości od kilkudziesięciu metrów do kilkudziesięciu kilometrów, stromych stokach i krętym przebiegu, zbudowany z piasku i żwiru osadzanego w szczelinach lądolodu przez wody lodowcowe. Zdjęcie przedstawia ciąg pagórków i wałów. W niektórych miejscach leżą głazy. W tle są drzewa i niewysokie wzniesienia pokryte skałami. To oz w pobliżu Egersund w Norwegii.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/ Grafiki w panelach bocznych:
2. źródło: Abbasi1111, www.wikipedia.com, licencja: CC BY 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8791109.
3. źródło: www.wikipedia.com, licencja: CC0, https://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=40262985.
4. źródło: www.wikipedia.com, licencja: CC0, https://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=52708245.
5. źródło: Adrian Michael, www.wikipedia.com, licencja: CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=68468904.
6. źródło: Krzysztof, www.wikipedia,com, licencja: CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=950701.
7. źródło: Laurent Deschodt, www.wikipedia.com, licencja: CC BY 2.5, https://creativecommons.org/licenses/by/2.5/, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1020379.
8. źródło: Fotoeksplorer, www.wikipedia.com, licencja: CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=33546790.
9. źródło: Witia, www.wikipedia.com, licencja: CC BY 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=73228984.
10. źródło: Lienhard Schulz, www.wikipedia.com, licencja: CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2177474.
11. źródło: Arne Østensen, www.wikipedia.com, licencja: CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11691448.
Polecenie 2

Przeanalizuj grafiką interaktywną, która przedstawia elementy lodowca górskiego i ukształtowane przez niego formy rzeźby. Spróbuj samodzielnie rozpoznać przedstawione na rysunku formy. Poprawność swojego wnioskowania sprawdzisz, klikając na odpowiedni numer.

Zapoznaj się z grafiką interaktywną, która przedstawia elementy lodowca górskiego i ukształtowane przez niego formy rzeźby. Zanim to zrobisz, spróbuj samodzielnie wymienić formy.

R1HYvojmDfVvE
Grafika przedstawia elementy lodowca górskiego i ukształtowane przez niego formy rzeźby. Na ilustracji są dwa ośnieżone szczyty, wzdłuż zbocza jest lodowiec. Na lodowcu w górnej części przez środek biegnie pęknięcie. Kolorem brązowym zaznaczono obrzeża lodowca oraz smugi na lodowcu. U podnóża lodowca jest próg i woda, przed nią drobny materiał skalny. Na dole lodowca, z boku po prawej stronie, zaznaczono cienkimi niebieskimi liniami wodę. Po prawej stronie wysokich szczytów są niższe szczyty górskie z niewielką ilością śniegu. Opisano: 1. Cyrk lodowcowy: półkoliste zagłębienie powstałe powyżej granicy wieloletniego śniegu na obszarze pola firnowego w wyniku erozji lodowcowej i wietrzenia mrozowego. Zdjęcie przedstawia lodowiec znajdujący się pomiędzy dwoma szczytami. Tam, gdzie nie ma już lodu, jest zagłębienie. To cyrk lodowcowy, lodowiec Pré de Bard, w Dolinie Aosty we Włoszech., 2. Próg skalny: wypukłość podłoża oddzielająca cyrk lodowcowy od doliny lodowcowej. Zdjęcie prezentuje uskok skalny. Jego górną część porasta trawa. To próg skalny w Dolinie Wielickiej na Słowacji., 3. Morena środkowa: morena powstała przez połączenie moren bocznych łączących się lodowców górskich. Zdjęcie prezentuje szeroki lodowiec płynący w dolinie pomiędzy pasmami górskimi. Na lodowcu pomiędzy pasmami lodu są pasma - głównie na brzegach oraz na środku - w kolorze brązowym. To morena środkowa lodowca Baltoro w Pakistanie., 4. Zastoisko: jezioro powstałe przed czołem lodowca z powodu zatamowania odpływu wód z topniejącego lodu przez jęzor lodowca i/lub uformowaną wcześniej morenę czołową. Na zdjęciu jest jezioro zlokalizowane przed czołem lodowca. To zastoisko, jezioro Breiðárlón na Islandii., 5. Głazy narzutowe: duże okruchy skalne i głazy o różnych rozmiarach przenoszone przez lodowiec z wyższych partii doliny i pola firnowego i pozostawione na przedpolu lodowca. Na zdjęciu są głazy leżące na pochylonym stoku, na którym jest warstwa lodu. To głazy narzutowe w dolnej partii lodowca., 6. Morena czołowa: morena powstającej wzdłuż czoła lodowca w czasie jego stagnacji; ma formę wału przegradzającego dolinę lodowcową; jest zbudowana z dużej ilości głazów, bloków i gruzu, w mniejszej ilości żwiru, piasku lub gliny. Zdjęcie przedstawia niewielką morenę czołową lodowca Wordie na Grenlandii. Na pierwszym planie jest płaski teren u podnóża pasma górskiego. Część terenu po prawej stronie pokrywa lodowiec, graniczy on z terenem pozbawionym lodu., 7. Morena boczna: morena w kształcie wałów usypanych po obu stronach jęzora lodowcowego z ostrokrawędzistych okruchów skalnych, pochodzących z niszczenia otaczających lodowiec zboczy górskich. Zdjęcie przedstawia teren górski z wysokimi szczytami. U podnóża gór jest spora ilość materiału skalnego, który tworzy wały. To moreny boczne nad jeziorem Louise w Kanadzie., 8. Jęzor lodowcowy: pozostająca w ruchu, wydłużona, dolna część lodowca, gdzie przeważa proces ablacji. Zdjęcie przedstawia lodowiec spływający z góry, dolna część jest węższa od górnej. W dolnej części po jego dwóch stronach są zielone zbocza góry. To jęzor lodowca Svartisen w Norwegii., 9. Szczeliny poprzeczne: pęknięcia powstające w wyniku pękania lodowca spowodowanego przez jego ruch ponad wybrzuszeniami i wypukłościami podłoża. Na zdjęciu jest gruba warstwa lodowca z licznymi, głębokimi pęknięciami. To szczeliny poprzeczne na lodowcu Emmons w Stanach Zjednoczonych., 10. Pole firnowe: obszar akumulacji śniegu i przeobrażania w firn i lód lodowcowy położony powyżej granicy wieloletniego śniegu w kotlinie lub rozległym zagłębieniu; jest obszarem zasilania lodowca. Zdjęcie przedstawia wysokie, ośnieżone szczyty górskie. Pomiędzy szczytami w dół płyną lodowce. Im niżej, tym rzeka lodowca ma coraz mniej lodu, a więcej materiału skalnego. Zdjęcie przedstawia pola firnowe lodowca Hawkins na Alasce., 11. Wygład lodowcowy: powierzchnia litej skały w podłożu lub otaczających lodowiec ścianach wygładzona wskutek mechanicznej działalności lodowca. Zdjęcie przedstawia formację przypominającą skalny wał. U jego podnóża rośnie trawa. To wygłady lodowcowe na zboczach doliny lodowcowej Mariehamn na Wyspach Alandzkich., 12. Szczeliny brzeżne: pęknięcia o głębokości dochodzącej do 100 metrów powstające wzdłuż górnej granicy pola firnowego, oddzielające znajdujące się tam masy lodowo-śnieżne od otaczających je zboczy skalnych. Na zdjęciu jest skalne zbocze, a u jego podnóża leży przybrudzony lód. Pomiędzy skalnym zboczem a lodem powstała szczelina. To szczelina brzeżna Mięguszowieckiego Śnieżnika w polskich Tatrach.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/ Grafiki w panelach bocznych:
1. By Patafisik – Own work, CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21405544.
2. By Pavol Svetoň – Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=73397238.
3. By Guilhem Vellut from Paris – Glacier, CC BY-SA 2.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4685304.
4. By Bromr, CC BY-SA 3.0, http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1767831.
5. By Wing-Chi Poon – self-made; focusing on the edge of Athabasca Glacier, Jasper National Park, Alberta, Canada, CC BY-SA 2.5, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1445398.
6. By NASA / Michael Studinger – http://www.nasa.gov/mission_pages/icebridge/index.html, Public Domain , [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=25771128.
7. By Wilson44691 – Own work, Public Domain, , [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7567315.
8. BSD, http://opensource.org/licenses/bsd-license.php, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=219407.
9. By Walter Siegmund (talk) – Own work, CC BY 2.5, https://creativecommons.org/licenses/by/2.5, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=26038711.
10. By National Park Service, Alaska Region – Hawkins Glacier Head, Public Domain , [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=46141534.
11. By Wilson44691 – Own work, Public Domain, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=7341016.
12. By Rafał Kozubek – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=17411551.