Groteskowe oswajanie rzeczywistości PRL‑u w Małej Apokalipsie Tadeusza Konwickiego

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń zna pojęcia antyutopia, groteska, karykatura.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• wskazać cechy antyutopii w Małej Apokalipsie,

• wskazać charakterystyczne cechy twórczości Tadeusza Konwickiego, ze szczególnym uwzględnieniem poetyki groteski i karykatury,

• dokonać charakterystyki elementów świata przedstawionego Małej Apokalipsy: wyglądu miasta, sytuacji obywateli, pozycji sztuki oraz wszechwładzy partii,

• użyć cytatów dla zilustrowania omawianych zagadnień.

2. Metoda i forma pracy

Wykład, ćwiczenia analityczne z tekstem Małej Apokalipsy, dyskusja, nauczanie sytuacyjne, praca w grupach

3. Środki dydaktyczne

Egzemplarze Małej Apokalipsy Tadeusza Konwickiego

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Utrwalenie wiadomości na temat miasta i żyjących w nim ludzi ukazanego przez Tadeusza Konwickiego. Zestawienie wydarzeń Małej Apokalipsy z ówczesną sytuacją polityczną kraju.

b) Faza realizacyjna

1. Praca w grupach. Na polecenie nauczyciela uczniowie kontynuują gromadzenie cytatów oraz własnych komentarzy do obrazu PRL w powieści według zagadnień: atmosfera, sztuka, władza.

   1. Atmosfera:

      • Jakie są jej elementy składowe?

      • Jaka kolorystyka dominuje?

      • Jaki nastrój panuje?

   2. Sztuka:

      • Jak rozwija się sztuka socrealistyczna?

      • Kto ją tworzy?

      • Jaki obowiązuje wzorzec sztuki?

      • Jakie filmy są wyświetlane w kinie mającym formalnie wzorzec radziecki?

      • W jakim stopniu i sensie „reżim tworzył własną sztukę”?

      • Kim wcześniej byli reżyser Bułat i pisarz Szmidt?

   3. Władza:

      • Jaka jest i jak się zachowuje?

      • Co jest celem partii?

      • Dlaczego władza nie musi być represyjna?

      • Jak zachowują się konfidenci i milicjanci?

      • O co władza nieustannie dba?

2. Wyeksponowanie satyrycznego wymiaru powieści Konwickiego:

   4. przypomnienie przez jednego z uczniów pojęć groteska i karykatura,

   5. nawiązanie do innych twórców wykorzystujących stylistykę groteski do przedstawienia absurdu otaczającej rzeczywistości (Sławomir Mrożek, Witold Gombrowicz, Tadeusz Różewicz).

3. Satyra Małej Apokalipsy a nurt antyutopii. Omówienie literackich przykładów wykorzystujących poetykę antyutopii:

   6. omówienie pojęcia antyutopia,

   7. cechy antyutopii w Małej Apokalipsie – notatka w zeszycie.

c) Faza podsumowująca

Dyskusja podsumowująca.

1. Mała Apokalipsa jako powieść‑protest.

2. Cechy obrazowania rzeczywistości socjalistycznego państwa.

3. Mała Apokalipsa jako panoramiczna wizja totalitarnego świata, jego ośmieszenie, ale i bolesna krytyka.

5. Bibliografia

T. Konwicki, Mała Apokalipsa, Wyd. Alfa, Warszawa 1988.

6. Załączniki

a) Zadanie domowe

1. Przyjrzyjcie się składnikom świata przedstawionego w Małej Apokalipsie: czasowi, przestrzeni, postaciom, wydarzeniom.

2. Zwróćcie uwagę na dwie warstwy utworu: realną i oniryczną.

3. Jakie utwory w literaturze polskiej lub obcej podejmują motyw snu?

7. Czas trwania lekcji

45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz lekcji dla klasy III; cykl pięciu lekcji poświęconych analizie Małej Apokalipsy Tadeusza Konwickiego (lekcja 2.)