Harmonika w impresjonizmie
Ważne daty
1862‑1918 – lata życia Claude`a Debussy`ego
1874 – wystawa impresjonistów
1894 – preludium Popołudnie Fauna, Claude Debussy
1903 – Clair de Lune, Claude Debussy
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki – wymienia i opisuje wybrane style i techniki muzyki XX i XXI w.: impresjonizm, ekspresjonizm, dodekafonia, serializm, punktualizm, neoklasycyzm, nawiązania do jazzu, folkloryzm, witalizm, aleatoryzm, sonoryzm, muzyka elektroakustyczna, improwizowana, multimedialna, performance;
3) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów: Claude Debussy, Maurice Ravel, Aleksander Skriabin, Arnold Schönberg, Siergiej Prokofiew, Igor Strawiński, Béla Bartók, Siergiej Rachmaninow, Dymitr Szostakowicz, Manuel de Falla, George Gershwin, John Cage, Olivier Messiaen, Pierre Boulez, Karheinz Stockhausen, Steve Reich, Gerard Grisey, Kaija Saariaho, Thomas Adès i in.;
5) zna pojęcia: skala całotonowa, atonalność, technika dwunastotonowa (dodekafonia), seria, polirytmia, polimetria, politonalność, klaster.
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;
3. zna konteksty kulturowe i naukowe powstawania muzyki;
4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:
a) elementy muzyki,
b) podstawowe techniki kompozytorskie,
c) cechy stylów muzycznych,
d) strukturę gatunków i form muzycznych, ich zmiany i rozwój,
5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną.
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
2. przybliża twórczość i działalność przedstawicieli różnych obszarów kultury muzycznej, np. dyrygent, leader zespołu, koncertmistrz, reżyser spektaklu muzyczno‑teatralnego, kompozytor, wykonawca, wirtuoz, primadonna, primabalerina, performer, klezmer, muzykant, pieśniarz;
3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
przyporządkowywać dzieła do ich autorów;
używać właściwą terminologię muzyczną;
rozróżniać dzieła na podstawie nagrań dźwiękowych.
Wpływ malarstwa impresjonistycznego na muzykę końca wieku
Impresjonizm jako kierunek artystyczny miał swój początek w malarstwie. Po raz pierwszy tej nazwy użyto w roku 1874 podczas wystawy malarzy w paryskim atelier Nadara, w której wzięli udział m.in. Claude Monet, August Renoir, Alfred Sisley, Camille Pissarro. Wśród prac znalazł się obraz Soleil levant, później nazwany przez jednego z krytyków piszących o wystawie jako Impresja. Wschód słońca. Dzieło to dało początek kierunkowi malarstwa w którym najważniejsze było to co zmienne, ulotne.
Ojciec muzyki impresjonistycznej
Pierwszy raz słowo impresjonizm w kontekście muzycznym użyte było w krytyce Wiosny na orkiestrę i chór żeński Claude`a Debussy`ego (1862‑1918). Kompozytor nie zgadzał się z takim określaniem jego twórczości, uważając, że właściwszym byłby termin symbolizm muzyczny. Cechy impresjonizmu widoczne były jednak już we wcześniejszych dziełach francuskiego kompozytora – preludiumpreludium Popołudnie Fauna powstałe w 1894 roku jest postrzegane jako początek nurtu. Zastosowane przez Debussy`ego środki kompozytorskie odbiegały od kanonu romantycznego. Dzieło przesycone jest dysonansamidysonansami, mającymi na celu wywołanie wrażenia ulotnej chwili i niepokoju. Kompozytor szczególną uwagę zwracał na barwę dźwięku i jego walory – linia melodyczna wydaje się być w ciągłym ruchu, składa się z powolnie przeplatanych motywówmotywów. Natężenie dynamicznedynamiczne jest bardzo różnorodne, od pianissimapianissima do forteforte. Utwór może być odebrany jak, pejzaż „malowany” muzyką.
Napisz, co łączyło malarstwo i muzykę impresjonistyczną. W swojej wypowiedzi uwzględnij Lilie wodne Moneta oraz preludium Popołudnie Fauna Debussy`ego.
Do najsłynniejszych dzieł Debussy`ego należy Clair de Lune – trzecia część suitysuity bergamasque opublikowanej w 1903 roku. Inspiracją kompozytora był księżyc, noc i zjawiska w naturze, które jej towarzyszą. Uważał, że piękna przyrody nie da oddać się w muzyce, a uwiecznić można jedynie wrażenie, uczucie które towarzyszy przy obcowaniu z nią. Swoje refleksje wyraził poprzez kontrasty dynamicznedynamiczne i agogiczneagogiczne, wykorzystania techniki rubatorubato.
Tempo rubato oznacza, że wykonawca może zwalniać lub przyspieszać na przestrzeni taktu.
, 2.Przez zapis peu à peu crescendo et animé (stopniowe zgłaśnianie i żywo), kompozytor buduje napięcie w utworze.
, 3.Po kulminacji kompozytor postanowił stopniowo wyciszyć utwór (diminuendo molto), wracając do pianissimo.
Innowacyjne środki muzyki impresjonizmu
Twórcy impresjonistyczni korzystali z nowo wykształconych technik kompozytorskich i innowacyjnego podejścia do harmoniiharmonii. Kompozytorzy wracali także do skal archaicznych: antycznych, kościelnych, a także pentatonikipentatoniki.
Dzięki skali całotonowej mogli wyzwolili swoje kompozycje od ośrodka tonalnego – nie występuje w niej dźwięk prowadzący, który w skalach tradycyjnych określał stosunek dominantydominanty do tonikitoniki. Pozwoliło to na tworzenie akordówakordów, które nie rozwiązywały się, tworząc tzw. „plamy dźwiękowe”.
Echa impresjonizmu
Dodekafonia to technika kompozytorska całkowicie odrzucająca tonalnośćtonalność. Zasadą dodekafonii jest tworzenie szeregów, w których żaden dźwięk nie może zostać powtórzony, dopóki nie zostaną wykorzystane wszystkie. Dawało to pełną swobodę kompozytorowi, jednak aby zachować spójność kompozycji pierwsza seria tworzyła ciąg melodycznymelodyczny, który był powtarzany w kolejnych, poprzez transpozycję, czyli przeniesienie go na kolejny stopień skali, lub inwersję, czyli odwrócenie go, tzw. lustrzane odbicie.
Struktura formy także traktowana była w luźny sposób. W dziełach XX w. korzystano z polirytmii – polegającej na kontrastowym „zazębianiu” się grup rytmicznych w poszczególnych głosach, polimetrii – występowaniu różnego metrum jednocześnie, politonalności – w której głosy zapisane są w innych tonacjach.
Zadania
Uzupełnij luki w tekście.
Impresjonizm jako kierunek artystyczny miał swój początek w .....................
Pierwszy raz w kontekście muzycznym termin użyty był w krytyce Wiosny na orkiestrę i chór żeński .........................................
Kompozytor nie zgadzał się z takim określaniem jego twórczości, uważając, że właściwszym byłby termin .....................................
Zaznacz zdania fałszywe.
- Claude Debussy był kompozytorem pochodzenia francuskiego.
- Impresjonizm miał swój początek w architekturze.
- Impresjonizm na początku był określeniem pejoratywnym.
- W muzyce impresjonistycznej często wykorzystywano kontrapunkt.
Zaznacz elementy, które były powszechnie stosowane w muzyce impresjonistycznej.
- polimetrię
- kontrapunkt
- politonalność
- skale tonalne
- szeroką rozpiętość dynamiczną
Zaprezentowanym poniżej skalom przyporządkuj nazwy.
Pentatonika, Skala dwunastostopniowa, Skala całotonowa
Rozpoznaj tytuły utworów.
Utwór 1: ..................................
Utwór 2: ..........................
Odpowiedz na pytania.
Kto jest autorem dzieła malarskiego, od którego pochodzi nazwa impresjonizm ? ........................
Jaką porę dnia przedstawił autor obrazu ? ............
Do terminów dobierz właściwe definicje.
Niezgodne współbrzmienie co najmniej 2 dźwięków., Skala muzyczna złożona z 5 dźwięków w oktawie., Jeden z tzw. elementów muzycznych, dotyczący głośności dźwięków w utworze., Tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę (głównie solistę) przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego.
| Dysonans | |
| Pentatonika | |
| Rubato | |
| Dynamika |
Słownik pojęć
całokształt zjawisk związanych z ruchliwością i tempem przebiegu utworu muzycznego.
współbrzmienie co najmniej 3 różnych co do wysokości dźwięków, których stosunki są regulowane zasadami akustyki, psychologii, estetyki, a zwłaszcza harmoniki.
piąty stopień gamy durowej lub molowej, także akord zbudowany na tym stopniu, najczęściej trójdźwięk durowy (D), także akord septymowy (D7) oraz nonowy (D9), reprezentujący funkcję harmoniczną przeciwstawną tonice, dążący do rozwiązania się na nią.
jeden z tzw. elementów muzycznych, dotyczący głośności dźwięków w utworze.
niezgodne współbrzmienie (dysonans harmoniczny) lub następstwo (dysonans melodyczny) co najmniej 2 dźwięków.
silnie, głośno; określenie dynamiki (głośności) utworu muzycznego podawane w partyturze.
jeden z głównych elementów współtworzących strukturę wielogłosowego dzieła muzycznego, wyrażający się we współbrzmieniach i akordach.
jeden z głównych elementów dzieła muzycznego; następstwo dźwięków różnej wysokości, zwykle porządkowanych według określonych zasad tonalnych, rytmiczno‑metrycznych i formalnych.
struktura złożona z dwóch do kilkunastu dźwięków, stanowiąca zamkniętą całość z punktu widzenia głównych współczynników muzycznych: melodii, rytmu, harmonii.
skala muzyczna złożona z 5 dźwięków w oktawie, charakterystyczna zwłaszcza dla muzyki azjatyckiej.
bardzo cicho; określenie dynamiki (głośności) utworu muzycznego podawane w partyturze.
najmniejszy interwał w systemie dźwiękowym równomiernie temperowanym.
początkowo krótki utwór o charakterze improwizacyjnym na organy lub lutnię, z fragmentami akordowymi i figuracyjnymi; w okresie baroku wstęp do suity lub fugi; samodzielne preludia fortepianowe — figuracyjne bądź kantylenowe — komponował F. Chopin, także S.W. Rachmaninow, A.N. Skriabin, C. Debussy, K. Szymanowski.
tempo wykonania utworu, swobodnie regulowane przez wykonawcę (głównie solistę) przez przyspieszanie i zwalnianie toku muzycznego.
cykliczna forma instrumentalna, tzn. zbudowana z kilku lub kilkunastu części, głównie o charakterze tanecznym, utrzymanych na ogół w tej samej lub pokrewnej tonacji.
właściwość muzyki (tzn. danego utworu, przebiegu muzycznego) polegająca na podporządkowaniu wszystkich dźwięków jednemu dźwiękowi centralnemu, np. tonice w systemie dur‑moll, w którym tonika jest też utożsamiana z oparciem utworu na danej tonacji;
pierwszy dźwięk (stopień) gamy durowej lub molowej, także akord zbudowany na tym stopniu, głównie w postaci trójdźwięku durowego, molowego.
Źródło pojęć:
https://encyklopedia.pwn.pl/
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
Józef Chomiński, Krystyna Wilkowska‑Chomińska, Historia muzyki cz. II, 1990